664 LITTERAE

(1) Eccl. IV, 9-12. (2) Prov . XVIII , 19. (3) S. Thom. Contra impugnantes Dei cultum et religionem, cap. I I .

r e s va r i a s , p r i v a t o r u m p rov iden t i a const i tu tas , a d c a v e n d u m opifìci, i t e m q u e orbi tat i u x o r i s e t l i b e r o r u m , s i qu id h u m a n i t u s a c c i d a t : inst i tut i p a t r o n a t u s p u e r i s , puel l is , a d o l e s c e n t i b u s na - t u q u e m a i o r i b u s tu tand i s . S e d p r i n c i p e m l o c u m obt inen t soda - litia ar t i f icum, q u o r u m c o m p l e x u fere ce te ra con t inen tu r . Fa- b r u m c o r p o r a t o r u m a p u d m a i o r e s n o s t r o s d iu b e n e facta con - st i tere . R e v e r a n o n m o d o util i tates p r a e c l a r a s art if icibus, s e d a r t i bus ipsis, q u o d p e r p l u r a m o n u m e n t a t es tan tu r , d e c u s a t q u e i n c r e m e n t u m p e p e r e r e . E rud i t io re n u n c ae ta te , m o r i b u s nov i s , auc t i s e t i am r e b u s q u a s vita quo t id i ana des idera t , profecto so- dali t ia opif icum f l e c t i a d p r a e s e n t e m u s u m n e c e s s e est . V u l g o coiri e ius g e n e r i s societa tes , s ive tota ex opificibus conf la tas , s ive ex u t r o q u e o r d i n e m i x t a s , g r a t u m est : o p t a n d u m v e r o u t n u m e r o e t a c t u o s a v i r tu te c re scan t . Ets i v e r o de iis n o n s e m e l v e r b a fec imus , p lace t t a m e n h o c loco o s t ende re , e a s e s s e va lde o p p o r t u n a s , e t i u r e s u o coa le sce re : i tem q u a illas discipl ina uti , e t qu id a g e r e opor tea t .

V i r i u m s u a r u m e x p l o r a t a ex igu i t a s impell i t h o m i n e m a t q u e h o r t a t u r , u t o p e m sibi a l i e n a m velit a d i u n g e r e . S a c r a r u m litte- r a r u m est illa sen ten t ia : melius est duos esse simul, quam unum: habent enim emolumentum societatis suae. Si unus ce- ciderit, ab altero fulcitur. Vete soli: quia cum ceciderit, [non habet sublevantem se (1). A t q u e illa q u o q u e : frater, qui adiu- vatur a fratre, quasi civitas firma (2). H a c h o m o p r o p e n s i o n e na tu ra l i s icut ad con iunc t ionem duc i tu r c o n g r e g a t i o n e m q u e ci- vi lem, sic e t a l ias c u m c iv ibus inire socie ta tes expeti t , e x i g u a s illas q u i d e m n e c perfec tas , s e d soc ie ta tes t a m e n . In te r h a s e t m a g n a m i l lam soc ie t a t em ob differentes c a u s s a s p r o x i m a s in- te res t p l u r i m u m . Finis e n i m societati civili p r o p o s i t u s per t ine t ad u n i v e r s o s , q u o n i a m c o m m u n i con t ine tur b o n o : cu iu s o m n e s e t s i ngu los p r o po r t ione c o m p o t e s e s s e ius est. Q u a r e appel la- t u r publica qu ia p e r e a m homines sibi invicem communicant in una republica constituenda (3) Contra ve ro , q u a e in e ius ve lu t s inu i u n g u n t u r societates , p r iva tae h a b e n t u r e t sunt , qu ia vide- licet illud, q u o p r o x i m e spec tant , p r i va t a ut i l i tas est, ad so los p e r t i n e n s consoc ia tos . Privata autem societas est, quae ad ali- quod negotium privatum exercendum coniungitur, sicut quod