Articulus III. Qua in Philadelphi bibliotheca libri sacrarum Scripturarum repositi, ubi ea bibliotheca constructa, quantus in illa librorum numerus, an tota incendio consumpta, quomodo sacri codices ad Christianos pervenerint ac de vectigali Judaeorum ad eos publice lectitandos libertate.

0790C

Postquam Tertullianus illam omnem codicum sacrae Scripturae, seu hebraica, seu graeca lingua descriptae, narrationem contexuit, tum continuo enarrat, ubi cuncti illi codices asservabantur: Hodie, inquit, apud Serapaeum Ptolemaei bibliothecae cum ipsis hebraicis litteris exhibentur (Tertullian. Apologet. cap. 18. pag. 19) . Quibus sane verbis declarat hos hebraicos graecosque Veteris Testamenti libros repositos fuisse in Serapaeo, hoc est, Serapidis templo, quod Alexandriae exstructum fuerat. Nam Chrysostomus diserte pronuntiat illos ab hoc Ptolemaeo Philadelpho collocatos fuisse, εἰς τὸ τοῦ Σεράπιδος ἱερὸν, in Serapidis templum 0790D (Chrysost. Orat. 1. adv. Judae. tom. I, pag. 394. edit. Morel.) . At in eo, quod magnificentia sua soli, sicuti Gellius et Ammianus Marcellinus perhibent, Capitolio cedebat, plura procul dubio erant separata a se invicem aedificia (Gell. lib. VI. Noct. att. c. ult.) . In eorum autem aliquo una aut duplex Philadelphi bibliotheca reposita fuit. Plurimum enimvero Auctor noster verbis proxime citatis meminit; quemadmodum Ammianus Marcellinus, qui post descriptam Serapaei munificentiam, sic prosequitur: In quo bibliothecae fuerunt inaestimabiles; et loquitur monumentorum veterum concinens fides, septingenta volumina millia, Ptolemaeis regibus vigiliis intentis composita, bello Alexandrino dum diripitur civitas, sub dictatore 0791A Caesare conflagrasse (Ammian. Marcell. libr. XXII. cap. 16. pag. 343) .

Unam autem tantum memorat Athenaeus, qui postquam viros quosdam, coacervandis libris nobiles, recensuit: Omnes, inquit, mercatus Ptolemaeus rex nostras, cognomine Philadelphus, cum iis quos Athenis et Rhodi emerat, εἰς τὴν καλὴν Ἀλεξάνδρειαν μετήγαγε; in pulchram Alexandrinam bibliothecam transferri curavit (Athen. lib. I. Deipnos. pag. 3) . Similiter Eusebiani Chronici auctor: Ptolemaeus, inquit, Philadelphus divinas Scripturas in graecam vocem ex hebraica lingua per LXX. interpretes transferre curavit, quas in Alexandrina bibliotheca habuit, quam sibi ex omni genere littteraturae comparaverat (Eus. Chron. ad. ann. 1734) .

At Epiphanius, etsi duas designet bibliothecas, in 0791B hoc tamen a Tertulliano nostro et Ammiano Marcellino dissentit, quod sacrae Scripturae libros in Bruchio, et Aquilae, Symmachi, et Theodotionis interpretationes in minore Serapaeo positos fuisse asserat. Suam etenim de graeca illorum interpretatione narrationem his verbis absolvit: Αἱ βίβλοι εἰς ἐλληνίδα ἐκτεθεῖσαι ἀπετέθησαν ἐν τῇ πρώτῃ βίβλιοθηκῃ τῇ ἐν τῇ βρουχίῳ οἰκοδομηθείσῃ· ἔτι δ᾽ ὓστερον καὶ ἑτέρα ἐγγένετο βιβλιοθήκη ἐν τῷ Σεραπίῳ, μικροτέρα τῆς πρώτης, ἥτις καὶ θυγάτηρ ὠνομάσθαι αὐτῆς, ἐν ᾗ ἀπετέθησαν οἱ τοῦ Ἀκύλα, καὶ Συμμάχου, καὶ Θεοδοτίωνος, καὶ τῶν λοιπῶν ἑρμηνεῖαι, μετὰ διακοσιοστὸν καὶ πεντηκοστὸν· ἔτος. Libri illi, in graecum translati, in priore bibliotheca, quae in Bruchio fundata est, repositi sunt. Post haec alia rursus in Serapio bibliotheca constituta est, longe illa minor, quae 0791C hujus filia dicebatur, in quam Aquilae, Symmachi, Theodotionis, et aliorum editiones congestae sunt post annos CCL. (Epiphan. libr. de Pond. et Mensur. § 11. pag. 168) . Vides sane illum in hoc cum aliis consentire, quod duplicem asserat fuisse Alexandrinam bibliothecam; in eo autem dissidere, quod unam in Bruchio, alteram minorem in Serapio conditam esse velit. Utrum vero haec illius solius opinio aliis praeferri debeat, tuum esto judicium.

Ab hac porro difficultate si te expedieris, in alteram longe majorem confestim incides. Nam Tertullianus de Veteris Testamenti graecis codicibus loquitur tanquam in illa Alexandrina bibliotheca suo adhuc tempore asservatis, atque exstantibus. Contra vero Ammianus Marcellinus, ut vidimus, diserte 0791D asserit hancce ipsammet bibliothecam bello Alexandrino sub dictatore Caesare conflagrasse (Marcell. libr. XXII. cap. 16. p. 344) . Aulus etiam Gellius testatum facit incensa tum fuisse ab auxiliariis militibus septingenta ferme voluminum millia (Gell. l. VI. Noct. Atti. cap. 17. pag. 394) . Utrique Dion suffragari videtur, qui ait Achillam recta venisse Alexandriam, atque ab eo commissa cum Caesare dictatore varia praelia, multaque facta incendia. Τὰς δὲ ἀποθήκας καὶ τοῦ σίτου, καὶ τῶν βίβλων πλείστων δὴ καὶ ἀρίστων, ὥς φασι, γενομένων καυθῆναι, et apothecas sive cellas frumenti et librorum plurimorum et optimorum, ut fertur, conflagrasse (Dion. lib. XLII. Rom. hist. pag. 228) .

Quin etiam Epiphanius memoriae prodidit bibliothecam, 0792A quae in ea Alexandriae urbis erat regione, quam Bruchium vocant, desertam suo tempore fuisse (Epiphan. de Pond. et Mensur. § 10. p. 166) . At in ea repositos, uti vidimus, dixerat sacrae Scripturae codices. Atqui si haec bibliotheca deserta fuit, atque multo magis si Alexandrinae bibliothecae jam ipsa Caesaris aetate combustae sunt, qua, amabo te, ratione Tertullianus dicere potuit: Hodie apud Serapaeum, Ptolemaei bibliothecae cum ipsis hebraicis litteris exhibentur, et Judaei palam lectitant (Tertullian. Apologet. cap. 18) ? Respondent aliqui duas saltem in eo fuisse bibliothecas. At una, inquiunt, incendi potuit, et altera, in qua libri illi repositi erant, integra prorsus remanere. Verum ea responsio adversatur plane ipsimet Epiphanio, asserenti hanc 0792B bibliothecam, in qua hi libri reconditi fuerant, suo non exstitisse amplius tempore: quapropter alii respondent, etiamsi haec aliaeque omnes bibliothecae Alexandrinae igne combustae fuerint, non crematos tamen omnes libros, atque ab hoc incendio ereptos sacrae Scripturae hebraicos graecosque codices.

In hujus autem opinionis confirmationem proferri potest Senecae, ac post ipsum Pauli Orosii testimonium, qui quadringenta duntaxat librorum millia tum consumpta memorant (Senec. lib. de tranquil. anim. cap. 9. pag. 663. Oros. lib. VII. cap. 15) . Atqui si Marcellino et Gellio, a nobis antea citatis credimus, in illa bibliotheca septingenta millia librorum condita fuerant. Trecenta igitur millia flammis subducta sunt. Ex horum itaque numero haud dubie 0792C erant haec, Deo ita providente, hebraica graecaque Scripturae sacrae volumina.

Quid vero, quod Chrysostomus constanter asseverat graecam propheticorum librorum interpretationem ad suum usque tempus in Serapaeo, sive ut ipse loquitur, Serapidis templo conservatam. Haec autem sunt graeca illius verba: Καὶ μέχρι νῦν ἐκεῖ τῶν προφητῶν αἱ ἐρμηνευθεῖσαι βίβλοι μένουσι (Chrysost. Orat. 1. adv. Judae. pag. 595, tom. I) .

Caeterum, quanquam aliquis contra hanc Chrysostomi aliorumque sententiam evidenter probaverit exustos fuisse hos codices, negare tamen non poterit ante illud incendium multiplicata fuisse illorum exemplaria, ac plura hebraica a Judaeis, et graeca ab aliis descripta, quae diligenter conservata sunt. Nullus 0792D enimvero dubitandi locus est, quin multa quidem ad Christianos pervenerint. Non pauca etenim graeca testimonia in Novi Testamenti libris citata reperiuntur.

Praeterea vero hebraica apographa diligentissime ab iisdem Judaeis asservabantur. De iis namque, qui suo tempore vivebant, dixit Tertullianus noster: Judaei palam lectitant: vectigalis libertas: vulgo aditur sabbatis omnibus. Audisne quam luculenter ille affirmet Judaeos, singulis quibusque sabbatis in synagogis suis congregatos, palam et audientibus omnibus, lectitasse hos sacros codices, vernacula sua lingua conscriptos. Atqui mos ille ante et post Christum Dominum, atque ab antiquis temporibus inoleverat. 0793A De Paulo siquidem ejusque sociis in Actibus Apostolorum memoriae proditum est: Illi vero pertranseuntes Pergen, pervenerunt Antiochiam Pisidiae, et ingressi Synagogam die sabbatorum, sederunt. Post lectionem autem Legis et Prophetarum Paulus Judaeorum rogatu sermonem ad eos habuit (Act. Apost. cap. XIII. 14. et seqq.) . Post haec vero, haec ibidem litteris mandata invenies: Moyses a temporibus antiquis habet in singulis civitatibus, qui eum praedicent in synagogis, ubi per omne sabbatum legitur (Ibid. cap. XV. 21) . At id certe fieri non potuit, quin antea Judaei habuerint hos codices, et maximam in iis incorruptis atque integerrimis conservandis curam impenderint.

Quid vero sibi, inquies, vult Tertullianus, cum dixit Judaeis vectigalem fuisse coetus suos singulis 0793B sabbatis agendi, et libros suos ibi legendi, libertatem? Quidam autem existimant his verbis designari facultatem eis a Philadelpho concessam, modo annuum vectigal modicum solverent. Sed quo argumento probabitur illud vectigal exactum a Philadelpho, qui tanti faciebat sacros Veteris Testamenti libros, ac illorum interpretes donis maximis cumulaverat? longe itaque verisimilius aliis videtur a Tertulliano denotari tributum, quod Romani imperatores Judaeis indixerant, ut eis more solito singulis sabbatis congregari liceret. Quidam vero putant de hoc tributo intelligenda esse istaec Suetonii, de Domitiano imperatore agentis, verba: Praeter caeteros Judaicus fiscus acerbissime actus est, ad quem deferebantur, qui, vel uti professi Judaicam intra urbem viverent vitam, vel dissimulata 0793C origine, imposita genti tributa non pependissent (Sueton. lib. VIII. in Vita Domit. § 12) . At ibi significat Judaeis, ut liberam sectae suae professionem redimerent, solvendum quidem tributum, sed quod auctum tunc potius fuerat, quam primo impositum. Nam in Dionis Epitome Xiphilinus narrat Titum imperatorem post captam Hierosolymam jussisse ut Judaei, qui patrias leges profitebantur, quotannis didragmam Jovi Capitolino penderent (Xiphil. Epit. Dion. in Vit. Vespasian. pag. 318) . Visne graeca illius verba audire? En ipsa sunt: Καὶ ἀπ᾽ ἐκείνου δίδραγμον ἐτάχθη τοὺς τὰ πάτρια αὐτῶν ἔθη περιστέλλοντας τῷ Καπιτωλίῳ Διῒ κατ᾽ ἔτος ἀποφέρειν.

Ad illud porro tributum putant his Juvenalem allusisse versibus:

0793D Nunc sacri fontis nemus, et delubra locantur
Judaeis, quorum cophinus foenumque supellex.
Omnis enim populo mercedem pendere jussa est
Arbor, et ejectis mendicat sylva camoenis. (Juvenal. satir. 3. v. 13. et seqq.)
Recte ergo haec a Tertulliano appellatur vectigalis libertas, quia non poterant, nisi soluto prius tributo, cogere suas synaxes, et in synagogis suis, ubique dispersis, accuratissime conservatos sacros suos codices palam lectitare. Ab his itaque Judaeis, infensissimis suis hostibus, Christiani acceperant illos Veteris Testamenti codices, de quorum veritate et integritate nemo sani capitis homo unquam dubitabit. Nam, ut antiquus libri contra quinque haereses, olim Augustino adscripti, auctor recte adversus ethnicos argumentatur: 0794A Codex in quo haec scripta leguntur, in armario Judaei habent. Inimicus meus testis est. Ab ipso quaere, aperi, lege, crede (Augustin. Append. tom. VIII. libr. contr. quinq. haeres. c. 7. p. 9) . Tales ergo hos libros Christiani habuerunt, quales sibi a Judaeis transmissi fuerant. Nihil enim in eorum textu quidquam immutare poterant, quin a Judaeis, illorum inimicis, et eos quotidie legentibus, falsi confestim convincerentur. Quae autem quantave sit illorum auctoritas, jam cum Tertulliano nostro investigemus.