Articulus Primus. De humano Christi ex virgine ortu, a sacris prophetis praenuntiato: cur dicitur homo Deo mixtus: ejus in terras adventum non posse rejici a gentilibus, qui ad destruendam illius veritatem quaedam similia finxerant.

Satis abunde, nisi plane fallimur, a nobis demonstratum est quam vera orthodoxaque fuerit Tertulliani de suprema Verbi, sive Sermonis et Filii Dei divinitate, sententia ac doctrina. Sed his lucis adhuc aliquid afferre ea possunt, quae ille de eodem Dei Filio humana carne induto tradidit. Gentilibus autem 0853D breviter, huncque in modum explicat quid de illo Christiani sentirent: Iste Dei radius, id est, Filius Dei, qui ex Patris sui sinu tanquam radius ex Sole prodiit, ut retro semper praedicabatur ab antiquis, nimirum prophetis, delapsus in virginem quamdam, et in utero ejus caro figuratus, nascitur homo Deo mixtus (Tertullian. Apologet. cap. 21, pag. 399) . Sed haec alio in libro clarioribus hisce verbis exposuit: Itaque utriusque substantiae census hominem et Deum exhibuit; hinc natum, inde non natum; hinc carneum, inde spiritalem; hinc infirmum, inde praefortem; hinc morientem, inde viventem. Quae proprietas conditionum divinae et humanae aequa utique naturae utriusque veritate dispuncta est, eadem fide spiritus et carnis; virtutes spiritum 0854A Dei, passiones carnem hominis probaverunt (Idem, lib. de Carne Christi cap. 5) . Lucelenter igitur docet perfectam omnino fuisse in Christo divinam humanamque naturam. Nec minus aperte declarat duas illas Christi naturas confusas non fuisse, sed a se invicem ita distinctas, ut penitus diversae sint earum proprietates.

In Apologetico itaque cum ab eo dictum est: Nascitur homo Deo mixtus (loc. supr. cit.), ibi procul dubio non significat duas ejus naturas, uti postea Eutychiani somniaverunt, fuisse permixtas et confusas, sed sic sibi, sicut alibi patefecimus, copulatas et conjunctas, ut Christus et verus Deus, et verus homo sit (Dissert. in Lactant. cap. 17, art. 3) .

Non communi autem hominum more illum hominem 0854B factum esse docet; sed delapsus, inquit, in virginem, quae sine ullius viri opera illum genuit ( Apologet. loc. cit.). Verum quia hoc creditu difficillimum, vel ab ethnicis irrideri poterat, Tertullianus consulto sane cunctos admonet illud a sacris praenuntiatum fuisse prophetis, quorum auctoritas a nemine, ut supra diximus, potest infirmari. Quapropter ille paulo ante dixerat: ( Venit igitur qui ad reformandam et illuminandam eam, gratiam Judaeorum Christianis transmissam, venturus a Deo praenuntiabatur Christus ille Filius Dei). Hujus igitur gratiae disciplinaeque arbiter et magister, illuminator atque deductor generis humani, Filius Dei annuntiabatur; non quidem ita genitus, ut erubescat in filii nomine, aut de patris semine, . . . . Dei Filius nullam de impudicitia habet matrem; 0854C etiam quam videtur habere, non nupserat (Ibid.) . Omnia haec totidem verba in nostris codicibus manuscriptis et antiquis editionibus ad Rigaltium usque exhibentur. Sed Rigaltio, quem alii postea secuti sunt, primam hujus loci phrasim, uncinis inclusam, penitus resecare placuit. Nullam tamen amputationis illius reddidit rationem, imo ne minimum quidem verbum. At tametsi haec phrasis inutilis prorsus, et textui Tertulliani omnino praepostere inserta ipsi visa sit; lector tamen hujus additamenti saltem admonendus erat.

Caeterum, nulli obscura esse potest sententia Tertulliani, qui manifestissime pronuntiat Filium Dei delapsum esse in virginem, ex qua humanum corpus accepit. Virginem autem dixit, quia hic Dei Filius, 0854D nullam, inquit, de impudicitia matrem habet; etiam quam videtur habere, non nupserat. At si ulla absque impudicitiae labe, et maritali consortio mater facta est, certe Christum salva virginitatis suae integritate genuit. Sed qua ratione, inquiet aliquis, dici potuit: Non nupserat? Nonne plerique omnes illam Josepho nuptam revera fuisse asseverant? Respondent aliqui hoc verbo non nupserat, nihil aliud significari, nisi Mariam virum non cognovisse. Nam et ipsa angelo respondit: Quomodo fiet istud; quoniam virum non cognosco? (Luc. cap. 1, v. 34) . Sed his probandum erat a quibus verbum nubo hoc sensu accipiatur. Nonnullis vero haec, quam Hieronymi esse putant, probatur opinio Mariam quando concepit Christum. 0855A sponsam, sive ut Evangelistarum utamur verbo, desponsatam quidem fuisse Josepho, cui post breve a conceptu intervallum nupta est. Sed nullus Tertulliani mentem certius, quam ille ipse aperire potest (Petav. tom. V. Theolog. dogmat. lib. XIV. cap. 3. § 10; Hieronym. adv. Helvi) . At in suo de carne Christi libro haec de Maria virgine scripsit: Etsi virgo concepit, in partu suo nupsit, ipsa patefacti corporis lege, quam ibidem citat: Omne masculinum adaperiens vulvam, sanctum vocabitur Domino (Idem, lib. de carne Christ. cap. 23) . Vides sane verbum nubere hic ab eo sumi pro virginis partu, quo vulva ejus reserata est. Non jam quidem quaerimus quo sensu eam apertam esse dixerit, de quo in nostris ad Ambrosium observationibus. Nobis enim nunc sufficit 0855B illud, de quo igitur verbum nubere ab eo accipi pro muliebris uteri in partu patefactione ( Not. in Ambros. Exposit. Evang. sect. Luc.). Sicut autem negare non possumus hanc minime propriam esse hujus verbi significationem, ita certe omnes fateri debent illibatam Mariae virginitatem ab illo evidentissime asseri (Tom. I. Apparat. lib. III, dissert. 2, cap. 6, art. 9, pag. 973) . Non in suo enim tantum Apologetico, sed alio etiam in libro, ut alibi vidimus, illud documentum stabilit, ac confirmat tanquam ab universa sui temporis Ecclesia, et antea magno consensu receptum. Nos vero de eo in superioribus nostris dissertationibus disputavimus (Ibid. lib. II, dissert. 6. cap. 7, § 5, pag. 597; Dissertat. in Lactant. cap. 17. art. 3. tom. 1. Apparat. loc. cit. et 0855C lib. 3, dissert. 2, cap. 6, art. 4, pag. 597, et seqq. et Dissert. in Lactant. cap. 8, art. 1) .

Palam adhuc Tertullianus profitetur hunc Christi ex virgine ortum, et adventum in terras, a sacris nostris vatibus praenuntiatum fuisse. Sed quae sint illorum oracula, hoc in libro, in quo brevitati consulebat, plane tacuit. Plura vero ille in libro adversus Judaeos, et alii in aliis libris retulerunt, de quibus adhuc in iisdem superioribus nostris dissertationibus actum a nobis fuit. Omittere tamen non possumus Justini martyris testimonium, quod Tertulliani dictis optime congruit, eaque mirum in modum confirmat. Ubi enim sanctissimus ille martyr plures de futuro Christi adventu sacrorum prophetarum praedictiones citat, atque hanc in primis Isaiae, Ecce Virgo in utero 0855D habebit: ibi ostendit nullam inde ethnicis dari occasionem suum excusandi Jovem, qui plures adulterino concubitu liberos susceperat. Nam illud Isaiae vaticinium: Σήμαινει οὐ συνουσιασθεῖσαν τὴν παρθένον συλλαβεῖν· εἰ γὰρ ἐσυνουσιάσθη ὑπὸ ὁτουοῦν, οὐκ ἔτι ἦν παρθένος· ἀλλὰ δύναμις Θεοῦ ἐπελθοῦσα τῇ παρθένῳ, ἐπεσκίασεν αὐτὴν, καὶ κυοφορῆσαι παρθένον οὖσαν πεποίηκε. Significat virginem absque consuetudine venerea concepturam fuisse. Si enim cum quoquam consuevisset, non jam virgo fuisset. At enim virtus virgini superveniens, illi obumbravit, et virgo cum esset, ut foetum gravida in utero ferret, effecit (Justin. Apolog. I) .

Verum si certo nullus pronuntiare audeat Tertullianum ad haec collineasse Justini verba, nemini profecto 0856A dubium esse potest, quin Cyprianus ad hunc Tertulliani nostri locum respexerit, cum haec scriptis tradebat: Hujus igitur indulgentiae, gratiae, disciplinaeque arbiter et magister, Sermo et Filius Dei mittitur, qui per prophetas omnes retro illuminator et doctor generis humani praedicabatur . . . . . Hic in virginem illabitur, carnem Spiritu sancto cooperante, induitur: Deus cum homine miscetur (Cyprian. lib. de Idolor. vanit.). Mixtus autem ab eo, sicut a Tertulliano dicitur, non utriusque naturae divinae et humanae ficta ab Eutychianis confusione, sed quia Christus, ut paulo ante monuimus, utramque naturam perfectam divinae suae personae conjunctam copulatamque habet.

Tum dehinc Auctor noster ipsosmet gentiles allocutus, 0856B haec ab iis rejici non posse sic demonstrat: Recipite interim hanc fabulam, sive sicuti fabulam, similis est vestris, dum ostendimus quomodo Christus probetur. Sciebant qui penes vos fabulas ad destructionem veritatis istius aemulas praeministraverunt (Tertullian. Apologet. cap. 21, pag. 399) . In nostris vero manuscriptis codicibus, et ante Rigaltium editis, post verbum probetur, haec aliter, sicque scripta sunt: et qui penes vos ejusmodi fabulas aemulas ad destructionem veritatis istiusmodi praeministraverint. Cur vero Rigaltius haec verba immutaverit, nullam ab eo exspectes rationem. Tertullianus autem adversus ethnicos sic argumentatur: Objicere mihi potestis ea, quae de Christo, ejusque ex virgine ortu, et humana vita dixi, meram esse fabulam. At, etsi id vobis concederem, 0856C hanc tamen uon respuere, sed recipere debetis; quippe quae iis similis est, quas finxistis. Ostendimus enim quomodo Christus de virgine natus probetur, ac plures esse scriptores, qui similes fabulas, ad destructionem veritatis penes vos praeministraverint. Dic autem, quaeso, utrum hic descriptorum in codicibus nostris verborum Tertulliani sensus, magis quam in Rigaltiana editione obscurus sit.

Caeterum, antea Justinus martyr simili plane modo contra eosdem gentiles disputaverat: Εἰ δὲ καὶ διὰ παρθένου γεγεννῆσθαι φέρομεν, κοινὸν, καὶ τοῦτο πρὸς τὸν Περσέα ἔστω ὑμῖν. Quod vero et ex virgine Christum natum esse praedicamus, commune sit hoc quoque propter Perseum vobiscum (Justin. Apolog. I) . Nota enimvero est omnibus haec fabula, qua gentiles commenti sunt 0856D Jovem, in aureum imbrem conversum, descendisse ad Danaen, et ab ea Perseum genuisse. Alias praeterea ethnicorum fabulas ibidem sanctus martyr memorat, quas his, quae de Christo vere narrantur, similes esse ostendit. Postea vero ille adjicit fabulas hujusmodi ab ethnicis poetis, instinctu dolisque daemonum ideo decantatas, ut quae a Christo mirabiliter gesta sunt, pro fabulis poeticisque commentis haberentur.

Nemo est autem, qui, nobis etiam silentibus, non intelligat quantum haec Tertulliani dictis congruant, atque inde confirmentur. Non unam enim tantum de Jovis cum Danae nefario concubitu fabulam, sed alias etiam plures paucis hisce verbis perstrinxit: Filius 0857A Dei annuntiabatur non quidem ita genitus, ut erubescat in Filii nomine, aut de Patris semine; non de sororis incesto, non de stupro filiae, aut conjugis alienae Deum patrem passus est squammatum, aut cornutum, aut plumatum amatorem, in auro conversum. Danaidis Jovis ista sunt nomina vestra (Tertullian. Apologet. cap. 21, pag. 396) . Atque ita haec leguntur in nostris codicibus manuscriptis, et editis vetustioribus, nisi quod in his punctum post nomen Danaidis posuere, et aurum pro auro. At Rigaltius illud Danaidis nomen abstulit propria, uti liquet, auctoritate, et contra omnium codicum manuscriptorum et editorum fidem. De his porro Jovis ad virgines et mulieres constuprandas conversionibus a nobis dictum est in superioribus nostris, ac praesertim in Arnobii libros dissertationibus 0857B (Dissertat. in Arnob. cap. 9, art. 4) .