64

τῇ πρός αὐτόν ἐπικλήσει ἡμᾶς αὐτούς ἀνάγοντες πρός ἐκεῖνον καί ἐπιστρέφοντες, ὡς μεθέξοντες οὕτω τῶν περί αὐτόν ἀγαθοπρεπῶν δωρεῶν. «Τότε γάρ» κατά τόν μέγαν ∆ιονύσιον «τῷ Θεῷ σύνεσμεν, ὅτε πανάγνοις μέν εὐχαῖς, ἀνεπιθολότῳ δέ νῷ τοῦτον ἐπικαλώμεθα». ∆ιά τοῦτο τοίνυν αὐτόν ἀδιαλείπτως ἐπικαλούμεθα, ὡς ἄν ἀδιαλείπτως αὐτῷ συνῶμεν.

Τῆς δέ ἀδιαλείπτου ταύτης προσευχῆς τε καί ἕξεως, ἥν ἄρτι διενοήθη πρῶτος ὁ φιλόσοφος οὗτος, οὐδέ ὁ διάβολος φαίνεται ἀμοιρῶν καίτοι μηδέποτε προσευχόμενος˙ ἤδει γάρ μηδέ κατά χοίρων δυνησόμενός τι, μή τοῦ Κυρίου τῶν ὅλων ἐνδόντος, κατά δέ τοῦ Πέτρου μηδ᾿ ἐπιχειρήσεων γοῦν, καί πρό τούτων κατά τοῦ Ἰώβ μηδέν ἀνύσων ταῖς πολυτρόποις ἐπιβουλαῖς˙ τοσοῦτον ἀπέχει προσευχῆς, οὐ τῆς ἀδιαλείπτου μόνον ἀλλά καί τῆς ἐκ διαλειμμάτων, τό πεπεῖσθαι Κύριον εἶναι τόν Θεόν ἁπάντων˙ οἱ μέν γάρ ἐκτός σώματος τῶν λογικῶν ἴσασι μέν τοῦτο πάντες, εὔχονται δ᾿ οὐ πάντες˙ ἀντικείμενος γάρ ἐστι καί τῇ εὐχῇ ὁ τῷ Θεῷ ἀντικείμενος, καί ὁ τοῦ καλοῦ φυγάς καί τῆς πρός τόν Θεόν εὐχῆς φυγάς ἐστιν. Οἱ δέ σῶμα περικείμενοι, τόν μέν τοῦ παντός Θεόν ἴσασιν πάντες, πάντες δ᾿ εὔχονται καταλλήλως ἕκαστος τῇ δόξῃ ἑαυτοῦ. Τοῖς δέ τόν ἕνα καί ὄντως γινώσκοντα Θεόν, συνεισέρχεται τῇ δόξῃ ταύτῃ καί τό χωρίς αὐτοῦ μή δύνασθαι ποιεῖν μηδέν˙ τῶν δή τοῦτο πεπεισμένων ὅσους ἔρως θεῖος εἷλεν ἑνωθεῖναι κυρίως τῷ Κυρίῳ τοῦ παντός, οὗτοι τροφῆς ἄνευ καί πνοῆς ἐν εὐχῇ γενόμενοι, κατά τήν τῶν (σελ. 318) πατέρων ὑφήγησιν, ἐπιστρέφουσι τόν νοῦν εἰς ἑαυτόν καί οὕτω τῇ πρός τήν θείαν ἕνωσιν ἐπιτηδειότητι τοῦ μυστικοῦ καί ἀπορρήτου πνευματικοῦ τῆς προσευχῆς καταξιοῦνται δώρου, ὅ καί ἀδιαλείπτως σύνεστιν αὐτοῖς, νῦν μέν αὐτό παρ᾿ ἑαυτοῦ ἕλκον τόν καταξιωμένον νοῦν πρός τήν ἀρρητοτάτην ἕνωσιν καί πηγάζον εὐφροσύνην ἱεράν, νῦν δέ τῷ νῷ δι᾿ εὐχῆς ἀνατεινομένῳ πρός Θεόν μυστικῶς ὑπηχοῦν τε καί συμπροσευχόμενον, ὥσπερ μουσική τῷ πρός ταύτην συντιθέντι τήν ὠδήν. Οὕτω γάρ ἐν μεθέξει τῆς ἀεικινήτου τε καί ἀκαμάτου γεγονότες χάριτος ἐνερριζωμένην ἔχουσι τῇ ψυχῇ τήν προσευχήν καί ἀδιαλείπτως ἐνεργοῦσαν κατά τόν εἰπόντα˙ «ἐγώ κοιμῶμαι καί ἡ καρδία μου ἀγρυπνεῖν». Ὁ τοίνυν βουλόμενος ἐπιτυχεῖν τῆς ἀληθοῦς ταύτης καί ἀληθῶς ἀδιαλείπτου προσευχῆς παρά «τοῦ διδόντος» προφητικῶς εἰπεῖν «εὐχήν τῷ εὐχομένῳ», πειθέσθω τῷ θείῳ Νείλῳ καί Γρηγορίῳ, ὥστε ζῆν μηδέν τῶν ἀνθρωπίνων προσαπτόμενον, ὅ,τι μή πᾶσα ἀνάγκη, κἀν ταῖς ἀνθρωπίναις ἀνάγκαις τῆς μνήμης τοῦ Θεοῦ κατά τό δυνατόν μή ἀφίστασθαι, ἀλλ᾿ ὥσπερ σφραγῖδα ἀνεξάλειπτον τήν τοῦ Θεοῦ ἔννοιαν ἐντετυπωμένην τῇ ψυχῇ σπεύδειν περιφέρειν κατά τόν μέγαν Βασίλειον. Ἔργοις τε καί γάρ λόγοις καί διανοήμασιν τήν δυνατήν ἡμῖν τέως καί ἀδιάλειπτον προσυχήν ἐπιτηδεύειν χρή, μέχρις ἄν ἐπιτύχωμεν τοῦ δώρου˙ «εἰ μή γάρ», φησίν, «ἔλαβες δῶρον προσευχῆς εὐκλεές, προσέδρευσον καί λήψῃ»˙ τό γάρ Πνεῦμά ἐστι δι᾿ οὗ προσκυνοῦμεν καί δι᾿ οὗ προσευχόμεθα, καί «Πνεῦμα ὁ Θεός, καί τούς προσκυνοῦντας αὐτόν ἐν πνεύματι καί ἀληθείᾳ δεῖ προσκυνεῖν».

Ἀλλά μετά τό διδάξαι περί προσευχῆς ἐκεῖνος καί τῆς κατ᾿ αὐτήν ἕξεως, καίτοι πρότερον ἀκούσας τῶν ὑπ᾿ ἐμοῦ προηγμένων τοῦ θεολόγου ρητῶν, δι᾿ ὧν λέγει (σελ. 320) τοῦτ᾿ ἀπολαῦσαι μόνον τῶν λόγων τό διά Χριστόν προετίμησεν, ἀντεπιφέρει ἐκεῖνα, δι᾿ ὧν φησι, παρῆκα τά πάντα τῇ ἐντολῇ˙ τοῦ λόγου δέ περιέχομαι μόνου καί οὐκ ἄν ποτε τούτου ἑκών ἀμελήσαιμι»˙ καί οὕτως αὐτόν ἑαυτῷ πάντως ἀνακόλουθον δείκνυσι. Τί οὖν πρός ταῦτα ἡμεῖς ἐροῦμεν, συνιστάμενοι τῷ σοφῷ θεολόγῳ; Τί γε ἄλλο ἤ ὅτι λόγους μέν οὕς διά Χριστόν καταλιπεῖν λέγει, τήν τῶν Ἑλλήνων λέγει σοφίαν, λόγον δ᾿ οὗ περιέχεται, τό ἀπ᾿ ἐκείνης ἐξειλεγμένον καί τοῖς