QUAESTIO III. Utrum daemones possint illudere sensus.

Tertio loco quaeritur, utrum daemon possit sensus illudere. Et quod sic, videtur.

1. Super illud Exodi septimo : Fecerunt magi Per incantationes et arcana quaedam similiter,

dicit Glossa Rabani: " Diabolicis figmentis spectantium oculos illudebant, ut res in sua specie remanentes aliae viderentur ".

2. Item, in Itinerario Clementis dixit Niceta ad Petrum, narrans praestigia Simonis: "Vidimus aues cantare et imagines ambulare": constat, quod loc non fiebat nisi virtute daemonum. Si igitur laemones haec et his similia plura faciunt, quae tullo modo nisi miraculose fieri possunt: ergo oculos spectantium illudunt, maxime cum illa facere videntur, ad quae per auxilium naturae iuvari non possunt.

3. Item, in vitis Patrum legitur, quod quidam adduxerunt quandam puellam ad sanctum patrem, quae videbatur eis esse equa: sed sanctus pater deprehendit, quod esset puella: ergo si hoc fiebat arte diabolica, apparet etc.

4. Item, plus est decipere intellectum quam sensum: sed daemones multos decipiunt et seducunt quantum ad intellectum: ergo multo fortius seducere vel illudere possunt quantum ad sensum.

Contra: 1. "Sensus particularis non errat, ut dicit Philosophus , circa proprium obiectum)), ergo non percipit nisi quod verum est: sed delusio sensuum non potest esse sine errore et (deceptione: ergo etc.

2. Item, cum diabolus facit, aliquem videre asinum, vel aliquod aliud animal, ubi non est secundum veritatem, necesse est, quod faciat similitudinem illius animalis in oculo: sed illa similitudo non potest generari nisi ab illo animali, cum non possit educi de nihilo: ergo vel oportet, quod afferat asinum, vel nunquam faciat eum videri. Sed si asinum affert , non est ludificatio: si non affert, non immutat: ergo nunquam potest deludendo immutare vel immutando illudere.

3. Item, cum hominem facit videri capram, aut similitudo hominis pervenit usque ad oculum, aut non. Si sic : ergo cum iudicet secundum similitudinem receptam, iudicabit, illum esse hominem: ergo non decipietur. Si non pervenit: quaero, quid impedit? et videtur, quod nihil possit. Existente enim medio illuminato, necesse est, obiectum multiplicari per medium, si non adsit corporeum obstaculum: ergo videtur, quod nullo modo possit ibi esse ludificatio sensus.

4. Item, cum facit videri quod non est, aut hoc facit immutando virtutem, aut immutando oculum, aut obiectum. Si immutando obiectum, ergo est verum miraculum, non ergo praestigium. Si immutando organum vel virtutem, cum haec sint digniora, tunc erit maius miraculum: ergo falsa miracula erunt maiora veris: quod si hoc est falsum, redit idem quod prius.

CONCLUSIO.

Daemon sensus nostros illudere potest, sive ostendendo praesens esse quod non est, sive aliter ostendendo quam est, sive abscondendo quod praesens est.

Respondeo; Ad praedictorum intelligentiam at tendendum est, quod absque dubio daemones sensus possunt deludere, sicut multiplex experientia docet. Modum autem assignare est valde difficile, et ad hoc plures doctores conati sunt diversimode.

Quidam namque voluerunt modum huius deut sionis assignare dicentes, hoc supra naturam esse: tripliciter autem hoc fieri posse. Potest enim hoc facere daemon a superiori influendo, ab intrinseca phantasmata movendo, ab extrinseco species obiiciendo. A superiori influendo, dicunt hoc modo fieri posse: quia daemon per naturam superior est sensa corporeo: et quia superiora nata sunt influere in inferiora, daemon potest species, quas habet in se, sensui imprimere, tam interiori quam exteriori: quae tamen minus sunt spirituales in suscipiente quam in dante, quia " quod recipitur in aliquo est per modum recipientis, non per modum recepti "

Similiter ab interiori phantasmata movendo, dicant sic posse accidere: sicut accidit in somnis, ex mota phantasmatum et defluxu ab organo excitari virtutem sensitivam interius et fieri somnium, in quo videtur homini, quod videat vel audiat veritatem, cum phantasma rei pervenit ad organum visus vel auditus: sic et in proposito daemon potest phantasmata existentia in organo interiori facere defluere ad organa sensuum: et sic videtur homini, quod videat vel sentiat ipsam rem: dum ex rei phantasmate formatur organum, et intentio sensus super illud convertitur, iudicat de similitudine, ac si esset veritas.

Ab exteriori vero species obiiciendo, potest hoc modo sensum ludificare. Unaquaeque enim res nata est speciem suam susceptibili dare. Et si esset aliquid, quod non tantum susciperet speciem, sed etiam tenere posset: posset circumferri et alicui pro veritate offerri: sicut ostenditur luna in puteo. Quia ergo non latet daemonem natura specularis, non solum susceptiva specierum, sed etiam retentiva: mediante illa potest, quamcumque vult et cuiuscumque rei vult, speciem pro veritate sensibus nostris offerre: quam cum pro veritate accipiunt, nutilicantur. - Hunc igitur triplicem modum dicunt daemoni esse possibilem: et eum modo uti hoc , modo illo et modo tertio.

Sed quilibet horum modorum interius consideranti habet aliquid improbabilibus. Non enim videtur possibile, quod substantia spiritualis, quae habet in se species omnino immateriales, possit eas sensibus imprimere, cum omnino sit virias improportionabilis . Nec etiam videtur, quod species ab organo interiori regrediatur, cum iste sit ordo retrogradus. Praeterea mirum valde est si daemon invenit ita magnum speculum, in quo in sua magnitudine et latitudine possit ostendere unum castrum, sicut pluribus aliquando est ostensum. Mirum etiam est, si videt quis ita rem, quod non potest videre speculum. Mirabilis est etiam natura talis rei corporalis, quae speciem potest suscipere et tenere, cum videamus, speciem ab obiecto sensibiliter separari non posse.

Ideo alius est modus dicendi, qui magis est consonus naturae et intelligentiae, quod daemon potest ludificare sensus, sive ostendendo praesens esse quod non est, sive aliter ostendendo quam est, sive abscondendo quod praesens est. Primum quidem iacit species offerendo, secundum facit sensum vel obiectum divariando, tertium vero facit impedimentum praestando.

Primum intelligi potest sic. Quando phantasmata existentia interius offeruntur forti oblatione ipsi virtuti interiori, vel virtus interior fortiter illis intendit : similitudo rei videtur esse veritas. Hoc manifestum est per naturam. Nam phrenetico propter ascensum fumositatum ad cerebrum ex modica occasione exteriori videtur ei, quod videat multa, quae non sunt sibi praesentia, vel quod audiat. Similiter per fortem conversionem intentionis phantasma videtur veritas, sicut Augustinus exemplificat in libro de Trinitate quod quidam tanta conversione recogitabat cuiusdam mulieris imaginem, quod ei carnaliter commisceri videbatur, etiam vigilando.

Per hunc modum daemon potest sive intentionem ad imaginem convertere, sive fumos aliquos immittendo spiritum animalem immutare et phantasmata diversimode variare et intentioni offerre, et sic diversa homini facere apparere; et hoc modo utitur frequentissime. Et huius signum est, quia nunquam facit hominem aliquid sentire , cuius imaginem non habeat in interiori organo virtutis imaginariae. Nunquam enim caecos naturaliter facit somniare de coloribus, nec surdos de sonis, nec eis talia repraesentat in vigilia vel in somnis.

Secundum modum possumus intelligere sic. Quod res alio modo vel sub alia dispositione appareat sensui, quam sit naturaliter, potest contingere propter variationem aliquam ex parte organi; sicut quando humor sanguineus vel vapor igneus descendit ad oculos, videtur homini, quod ea quae exterius sunt, sint rubeas; vel propter variationem aliquam ex parte obiecti, sicut contingit aliquando, quod ex positione candelae et dispositione palearum videntur paleae serpentes esse operatione naturali. Simile est in aliquibus virtutibus quarundam rerum mineralium.

Et quia iste modus non latet daemones,. et sunt ministri veloces, potentes quae necessaria sunt ad haec statim afferre: ideo sensus nostros frequenter deludunt, ostendentes rem aliter, quam sit, dum eam faciunt aliter, quam se habeat, apparere. Quod quidem fit variationem modicam inducendo circa organum vel obiectum; quae quidem variatio non mutat formam, sed solum est ex quadam accidentali adhaerentia, et est ut passio, non ut passibilis qualitas .

Tertium modum sic possumus intelligere. Res siquidem, quae praesto est, sensum nostrum sine visibili obstaculo dupliciter potest latere: aut quia impeditur virtus sensus, ne perveniat ad sensibile: aut quia impeditur species sensibilis, ne perveniat ad sensum: et utroque modo impeditur sensus, ne percipiat quod sibi est praesto.

Utrumque autem horum satis credendum est esse possibile virtuti daemonis. Et ideo dicitur posse facere per hanc viam, ut hominem reddat invisibilem, quod tamen certum non est: si tamen est, hac via posse fieri , non est multum incredibile.

His visis patet responsio ad quaestionem propositam, quoniam terminanda est in partem affirmativam; patet etiam in parte responsio ad obiecta.

1. Ad illud enim quod obiicitur, quod sensus non errat circa proprium obiectum: dicendum, quod hoc intelligitur, quantum est de sui natura, salva scilicet media dispositione organi, medii et obiectu, Intelligitur etiam de sensu particulari per se. In hac autem deceptione sensus communis sive phantasia, quae dicitur collativa, admiscetur sensui particulari et iudicat, esse alterius quod est suum .

2. Ad illud quod obiicitur, quod nulla res potest videri nisi per suam speciem: dicendum, quod speciem nec de novo dat nec de novo affert: sed illam quae erat in phantasia, tam vivaciter virtuti illi interiori obiicit, ut credat, se rem exteriorem sensibilem intueri.

3. Ad illud quod obiicitur, quod facit hominem videri capram, utrum illa species hominis deferatur ad visum; dicendum, quod fortassis impedit ne perveniat ad visum, vel visus ad eam, vel saltem impedit. ne perveniat ad iudicium, dum loco illius offert speciem caprae, quam habet in phantasia; et sic, dum aspicit ad corpus humanum. aestimal se videre capram.

4. Ad illud quod quaeritur, ubi faciat immutationem, vel circa organum, vel obiectum, vel virtutem; dicendum. quod potest facere et facit circa omnia haec pro loco et tempore, sicut sibi videtur expedire. Nec tamen sequitur, quod sit veram miraculum, quia non est ibi vera formarum transmutatio aut inductio, sed solum quaedam transitoria et quasi momentanea immutatio, quae, cum ostendat, circa rem veram transmutationem esse, non est verum miraculum, sed vanum et folium praestigium.