Lectio 3

Et dixit dominus pro eo.

Hic ponitur divinum judicium contra mulieres: et primo aperitur culpa; secundo praedicitur poena, ibi, decalvabit.

Prima dividitur in duas. In prima arguit eas de superbia; in secunda de lascivia, ibi, et nutibus.

Circa primum duo facit. In prima arguit superbiam in corde, cum dicit: pro eo quod elevatae in superbiam. Psal. 130: domine, non est exaltatum cor meum. Secundo arguit superbiae signum in corpore, ambulaverunt extento collo, quod signum superbiae est.

Job 15: cucurrit adversus eum erecto collo; et pingui cervice armatus est. Et nutibus. Hic arguit lasciviam earum in quatuor, quibus homines ad concupiscentiam provocabant. Primo in ipso visu: unde dicit, et nutibus. Proverb. 6: non concupiscat pulchritudinem ejus cor tuum, ne capiaris nutibus ejus. Secundo lusu: et plaudebant. Glossa, ludendo. Eccli. 9: cum saltatrice ne assiduus sis... Ne forte pereas in efficacia illius. Tertio incessu, et ambulabant.

Prov. 7: garrula, vaga, quietis impatiens, nec valens in domo consistere pedes eius. Quarto, lascivo ornatu, composito gradu.

Glos. Ornatae de rapina pauperum. Proverb. 7: ecce occurrit illi mulier ornatu meretricio praeparata ad capiendas animas. Decalvabit. Hic comminatur poenam: et primo quantum ad ablationem ornamentorum; secundo quantum ad solatium virorum, ibi, pulcherrimi quoque viri.

Circa primum duo facit. Primo aufert ab eis ornamenta quae sunt signa ineptae laetitiae et lasciviae; in secunda recompensat signa tristitiae et miseriae, ibi, et erit pro suavi. Circa primum duo facit. Primo aufert ab eis ornatum naturalem capillorum; secundo artificialem, ibi, in die illa. Dicit ergo primo, decalvabit, quantum ad capillos veros. Infra 15: in cunctis capitibus ejus erit calvitium. Nudabit, quantum ad capillos adulteros, qui sunt sicut indumenta. Deut. 32: de captivitate nudati inimicorum capitis. In die illa. Hic aufert ab eis ornamenta artificialia; et primo ea quae pertinent ad ornatum membrorum; secundo ea quae pertinent ad cultum ornamentorum, ibi. Et acus, et specula.

Circa primum duo facit. Primo aufert ea quae pertinent ad ornatum partium; secundo ea quae pertinent ad ornatum totius, ibi, et mutatoria. Circa primum duo facit, primo aufert quae pertinent ad corporis membra; secundo quae specialiter ad sensus organa, ibi, et olfactoriola. Circa primum duo facit. Primo aufert ea quae pertinent ad membra inferioris partis corporis; secundo quae specialiter ad membra capitis, ibi, et mitras. Dicit ergo primo quantum ad pedes, ornamenta calceamentorum; quaecumque, et specialiter lunulas, quasdam picturas factas in calceamentis de corio deaurato. Cant. 7: quam pulchri sunt pedes tui in calceamentis, filia principis. Secundo quantum ad collum, torques, quaedam ornamenta colli usque ad pectus pendentia in honorem victoriae data. Proverb. 1: ut addatur gratia capiti tuo, et torques collo tuo. Tertio quantum ad pectus dicit, monilia, quaelibet ornamenta, sed specialiter fibulae, quibus munitur pectus, ne vestes aperiantur. Cant. 7: junctura femorum tuorum sicut monilia quae fabricata sunt manu artificis. Quarto quantum ad brachia dicit, armillas, ornamenta brachiorum ab armo dicta. Exod. 35: viri cum mulieribus praebuerunt armillas. Et mitras. Hic ponit ornamenta capitis: et primo quantum ad verticem.

Mitras, ornamenta capitis in modum coronae. Judith 10: imposuit mitram super caput suum, discriminato crine capitis sui. Secundo quantum ad capillos dicit: discriminalia, instrumenta quaedam de argento vel auro in modum acuti fusti facta, quibus mulieres dividunt capillos suos ante frontem, sicut dictum est Judith eodem: discriminavit crinem capitis sui. Tertio quantum ad collum tangit duo. Primo periscelides, a peri, quod est circum, et colon, quod est membrum, quasi ornatus circa membrum. Haymo dicit, quod fit ex auro ad similitudinem armillarum, et ponitur circa collum. Glossa dicit, quod super pedes similes armillis. Alii dicunt, quod sunt quidam ornatus positi circa extremitates vestium sicut aurifrigia, vel pelles aliquae, vel aliquid hujusmodi.

Et hoc potest stare cum utroque praedictorum; quia sic sunt et circa collum, et circa pedes.

Vestes enim habent talia et in caputiis et in fimbriis inferioribus, et sic ornant collum mediate.

Numer. 31: ob hanc causam offerimus in donariis domini singulis quod in praeda auri potuimus invenire, periscelidas, et armillas, anulos.

Secundo ponit ornamenta colli immediata, cum dicit, murenulas, scilicet quaedam catenae virgulis aureis et argenteis vermiculatae in modum murenae, quae ponuntur circa collum. Cant. 1: murenulas aureas faciemus tibi, vermiculatas argento. Et quia collum est medium inter caput et corpus, ornatus ejus in utrumque redundat; et ideo cum utroque ponitur. Et olfactoriola.

Hic ponuntur ea quae pertinent ad organa sensus: et primo quantum ad olfactum. Olfactoriola, quaedam pixides in quibus ponebant muscum et hujusmodi, vel etiam quaedam vasa, sicut poma de argento facta, perforata ad modum thuribuli, in quibus ponitur ignis et aliquid odoriferum. Cant. 1: curremus in odorem unguentorum tuorum.

Secundo quantum ad auditum, inaures, quidam circuli aurei vel argentei, qui ponuntur in auribus mulierum ad hoc perforatis. Oseae 2: ornabatur inaure sua et monili suo, et ibat, post amatores suos. Tertio quantum ad tactum, qui maxime viget in digitis. Anulos. Num. 31, auctoritate inducta superius: ob hanc causam offerimus anulos, etc.. Quarto quantum ad visum, gemmas in fronte pendentes, quibus ornabantur mulieres Aegyptiae. Exod. 25: accipietis lapides onychinos et gemmas ad ornandum ephot ac rationale.

De gustu non facit mentionem, quia instrumentum ejus interius est, et non ornatur. Et mutatoria. Hic ponit ornamenta pertinentia ad totum corpus; et primo ad induendum; et sic dicit: mutatoria, idest diversa vestimentorum paria. Zach. 3: indui te mutatoriis; et dixit, ponite cidarim.

Secundo ad operiendum: et sic dicit; pallia. Gen. 24: at illa tollens cito pallium, cooperuit se.

Tertio ad jacendum, et sic dicit, linteamina; joan. 20: venit Petrus, et introivit in monumentum, et vidit linteamina posita. Et acus.

Hic ponit ea quae pertinent ad cultum ornamentorum; et primo ad componendum. Acus. Matth. 19: facilius est camelum intrare per foramen acus, quam divitem intrare in regnum dei.

Secundo ad discernendum, et specula, quibus mulieres discernunt utrum sint bene ornatae. Exod. 38: fecit et labrum aeneum cum basi sua de speculis mulierum, quae excubabant ante Ostium tabernaculi et atrium. Tertio ad ornamenta operiendum; et primo ad operiendum humerorum ornamenta, et sindones, subtilia velamina quibus operiuntur humeri, sicut fit in campania a mulieribus.

Proverb. Ultim.: sindonem fecit et vendidit, et cingulum tradidit chananaeo. Secundo ad operiendum ornamenta capitis, vittas, idest pepla. Vel melius dicendum, quod dicuntur quaedam ligamenta, quibus mulieres ligant capillos suos, ad modum retis facta; et sic accipitur Exod. 28: ligabisque eam vitta hyacinthina, scilicet laminam de auro purissimo, ubi scriptum erat nomen sanctum domini. Tertio ad operiendum ornamenta totius corporis dicit, theristra. Glossa: vestis muliebris tenuissima, et visu pervia, aestati idonea, et inde nominatur. Theria enim aestas dicitur. Et praecipue consueverunt hujusmodi portare mulieres super serica vestimenta. Gen. 38: depositis viduitatis vestibus, assumpsit theristrum. De pluribus horum dicitur Ezech. 16: vestivi te discoloribus, calceavi te hyacintho, et cinxi te bysso, et indui te subtilibus... Et dedi armillas in manibus tuis, et torquem circa collum tuum, et dedi inaures super os tuum, et circulos in auribus tuis, et coronam decoris in capite tuo.

Et erit. Hic sublatis ornamentis lasciviae, commutat in cultum miseriae. Et primo quantum ad id quod est extra, dicit: erit pro suavi odore: odor enim ab extra est. Joel 2: ascendet foetor ejus, et ascendet putredo, quia superbe egit. Secundo quantum ad id quod est circa, dicit, pro zona funiculus, job 12: balteum regum dissolvit, et praecingit fune renes eorum. Tertio quantum ad id quod est supra, dicit, pro crispanti crine. Quarto quantum ad id quod est intra: pro fascia pectorali, Glossa: qua castigantur ubera, idest comprimuntur, ne ex magnitudine sua turpitudinem ingerant. Pulcherrimi quoque viri. Hic aufert eis virorum solatium quantum ad quatuor. Delectantur autem mulieres in virorum pulchritudine; et quantum ad hoc dicit: pulcherrimi quoque viri gladio.

Thren. 4: candidiores Nazaraei ejus nive, nitidiores lacte, rubicundiores ebore antiquo, sapphyro pulchriores. Secundo in fortitudine; et quantum ad hoc dicit, et fortes. Infra 23: in captivitatem. Tertio delectantur in dignitate; et quantum ad hoc dicit: et moerebunt, interius, et lugebunt, exterius, portae ejus, idest judices sedentes in portis. Thren. 2: destructae sunt in terra portae ejus; et perdidit et contrivit vectes ejus, regem ejus. Quarto delectantur in virorum jucunditate; et quantum ad hoc dicit: et desolata in terra sedebit. Thren. 1: posuit me desolatam, tota die moerore confectam.

Quaeritur primo circa hoc capitulum de hoc quod dicit, ariolum. Videtur enim secundum hoc quod inquirere futura ab ariolis sit licitum: auferre enim illicitum non est poena, sed magis beneficium.

Praeterea idem videtur ex Glossa, quod aliquando vera dicunt; sed a quibuslibet est accipienda veritas: ergo et ab ipsis. Praeterea cum Daemones sint specula clarissima secundum intellectum, ut dicit dionysius, videtur quod in his quae pertinent ad cognitionem, ad minus non sit malum ab eis accipere; et ita divinationibus intendere erit licitum; et praecipue cum nulla cognitio sit malum, et divinatio dicat cognitionem.

Ad quod dicendum est, quod divinatio suo nomine dicit usurpationem actus divini, et hoc praecipue in cognitione futurorum quae naturaliter cognosci non possunt. Sunt enim quaedam futura quae habent causas determinatas in natura, ex quibus necessario proveniunt, sicut eclypsis solis; et de his non est divinatio. Quaedam etiam habent causas determinatas ex quibus proveniunt ut in pluribus, sicut siccitas in aestate sub cane: unde de his non est divinatio. Tales enim sunt praenosticationes medicorum de sanitate vel morte, et nautarum de tempestate futura; nisi forte praenuntientur (quasi) immobili veritate futura, quia hoc solius dei est. Sunt etiam quaedam futura quae non habent causas determinatas in natura, et precipue quae fiunt ex libero arbitrio; et harum praecognitionem nullus habet nisi deus, cui omnia sunt praesentia, propter stabilitatem suae aeternitatis, vel aliquis accipiens a deo. Et si quidem inspiratione divina talia praedicuntur, erit prophetia, et non divinatio: si autem per propriam adinventionem deceptorie propter lucrum aliquod, sicut faciunt vetulae, dicitur divinatio, et peccatum (est) tum propter mendacium, quia asserunt incerta pro veris, tum propter deceptionem, tum propter usurpationem deitatis.

Similiter dicitur divinatio si fiat consilio Daemonum qualitercumque; qui quidem possunt aliqua futura praedicere, vel quorum ipsi sunt causa, vel quae ipsi sciunt per revelationem bonorum Angelorum, vel quae ipsi sciunt naturali cognitione in his quae habent causas determinatas in natura; latentes nobis, et notas eis, tum propter perspicacitatem intelligentiae, tum propter experimentum longi temporis. Et tamen semper est peccatum inquirere ab eis, et apostasia a fide, ut dicit Augustinus.

Et hoc propter tres rationes: primo, quia quamvis vera dicant, tamen semper intentio eorum est ad fallendum; secundo, quia certitudinalem cognitionem habere non possunt, nisi de his quae per revelationem sciunt; tertio quia non possumus simul esse participes donorum dei et diaboli. Et haec inter omnes praecipua est. Et quamvis simpliciter sit beneficium auferre talia; tamen poena est illis qui talia sequuntur, quia est contrarium voluntati eorum.

Deinde quaeritur de ludis chorealibus, utrum sine peccato exerceri possint, propter illud quod dicit, et plaudebant: arguit enim tamquam peccatum.

Ad quod quidem dicendum, quod ludus secundum se non est malus; aliter enim in ludis non esset virtus quae dicitur eutrapelia: sed secundum quod ordinatur diverso fine, et vestitur diversis circumstantiis, potest esse actus virtutis et vitii. Quia enim impossibile est semper agere in vita activa et contemplativa; ideo oportet interdum gaudia curis interponere, ne animus nimia severitate frangatur, et ut postmodum homo promptius vacet ad virtutum opera. Et si tali fine fiat de ludis cum aliis circumstantiis, erit actus virtutis, et poterit esse meritorius, si gratia informetur. Istae autem circumstantiae videtur in ludo choreali observandae praecipue: ut non sit persona indecens, sicut clericus, vel religiosus: ut sit tempore laetitiae, ut liberationis gratia, vel in nuptiis, et hujusmodi: ut fiat cum honestis personis, et cum honesto cantu; et quod gestus non sint nimis lascivi, et si qua hujusmodi sunt. Si autem fiat ad provocandum lasciviam, et secundum alias circumstantias indebitas, constat quod actus vitiosus erit.

Deinde quaeritur de ornatu mulierum, utrum sit licitum mulieribus ornare se. Et videtur quod non, propter hoc quod hic dicitur, et 1 ad timoth. 2: non in tortis crinibus, aut auro et argento, aut margaritis, vel veste pretiosa; sed quod decet mulieres etc..

Et dicendum, quod ornatus mensurandus est praecipue ad modum et mensuram personae et ad intentionem.

Si enim mulieres portent ornamenta decentia statum et dignitatem suam, ut moderate se habeant in factis suis secundum consuetudinem patriae: erit actus virtutis modestiae, quae ponit modum in incessu, habitu et omnibus motibus exterioribus: et poterit esse meritorius, si sit cum gratia. Similiter si faciat ad hoc ut placeat decenter viro suo, quem habet, vel quem accipere debet, et ut ab aliis mulieribus retrahatur. Si autem portent ornamenta pretiosiora quam deceat ipsas; erit arrogantia, vel etiam quid deformatum vitio luxuriae, si faciant ad provocandum ad concupiscentiam sui.