Lectio 1

Cantabo dilecto.

Hic arguit tertio peccatum duarum tribuum, quod committebant in abusu rerum sub quadam metaphora; et dividitur in duas partes. In prima ponitur metaphora; in secunda exponitur: vinea enim. Circa primum duo facit. Primo ponit titulum, dicens, cantabo, idest, alte et aperte pronuntiabo: infra 40: exalta in fortitudine vocem tuam: dilecto meo, idest populo Judaeorum, canticum patruelis mei, idest filii patrui, vineae suae, idest quod fecit de vinea sua. Aliquando enim prophetae ex ipsis rebus gestis assumunt similitudines ad suas prophetias, sicut patet jer. 32, de venditione agri.

Ecce Hananael filius sellum patruelis tuus venit ad te dicens: eme tibi agrum meum qui est in Anathoth, tibi enim competit etc..

Ita potuit contingere etiam quod ad litteram aliquis patruelis suus composuerit simile carmen de vinea sua. Vel aliter. Cantabo canticum dilecto, scilicet deo, idest in persona ipsius ad vineam suam. Vel aliter, dilecto, scilicet deo, canticum patruelis, idest de patruele meo, scilicet populo Judaeorum, quia ex eisdem parentibus descendimus, vineae suae, idest qui patruelis est vinea dilecti dei. Vel mystice, patruelis, christi, qui ex eadem gente est mecum, vineae suae, idest qui conqueritur de vinea sua synagoga; quae sibi amaros fructus in passione attulit. Et nota, quod canticum proprie exultationis est. Unde hic improprie canticum dicitur canticum, cum sit moeroris. Tale canticum cantavit David de morte Saulis. 2 Reg. 1: inclyti tui, Israel, super montes tuos interfecti sunt.

Quomodo ceciderunt fortes Israel?... Montes Gelboe, nec ros nec pluvia veniat. Ezech. 32: cane carmen lugubre. Secundo ibi, vinea facta est, ponit ipsum canticum, quod continet metaphoram: in quo tria ponuntur. Primo causae recitatio; secundo judicii interrogatio, nunc ergo habitatores; tertio sententiae prolatio, nunc ostendam.

Circa primum duo ponit. Primo ex parte conquerentis diligentiam cultus; secundo ex parte vineae malitiam fructus, et expectavi ut faceret uvas. Diligentia autem cultus ostenditur ex tribus. In loci praeparatione, in palmitum electione, et in sumptuosa aedificatione.

Praeparatio loci primo describitur tripliciter.

Primo quantum ad loci pinguedinem: unde dicit: vinea, de qua Ps. 79: vineam de Aegypto transtulisti, ejecisti gentes, et plantasti eam: facta est dilecto meo, idest deo acquisitive, vel a deo, in cornu, idest in loco eminenti, in quo notatur montuositas terrae ad constitutionem bonae vineae, propter hoc quod respicitur a sole, filio olei, idest adeo pingui quod sufficeret ad multitudinem olei.

Proprietas enim Hebraici sermonis est ut quilibet illius rei dicatur esse filius in quo abundat, sicut dicitur 1 Reg. 26: vivit dominus, quod filii mortis estis. Et in hoc designatur bonitas terrae, quae fuit Judaeis data; de qua Ezech. 20: levavi manum meam pro eis, ut educerem eos de terra Aegypti in terram quam provideram eis fluentem lacte et melle, quae est egregia inter omnes terras. Secundo ponitur praeparationis diligentia quantum ad loci munitionem: unde dicit, sepivit eam. Oseae 2: sepiam viam tuam spinis: in quo significatur custodia Angelorum, et bonorum virorum. Tertio quantum ad purgationem: lapides elegit, idest diligenter collegit, ex ea.

Psalm. 79: ejecisti gentes, et plantasti eam.

Quantum ad electionem palmitum dicitur: et plantavit eam electam, idest ex electis palmitibus: unde alia translatio habet, vinea soreth, quod est nobilissimum genus vitis, in quo significatur bonitas patrum. Jer. 2: ego te plantavi vineam electam, omne semen verum. Quantum ad sumptum aedificii, quod pertinet ad defensionem, dicit: aedificavit in medio ejus turrim; in quo ostenditur regia dignitas. Ezech. 16: decora facta es vehementer nimis, et profecisti in regnum. Can. 4: turris David aedificata est cum propugnaculis.

Vel templum, secundum alios. Usus turris ad conservationem fructus, et prospiciendum ad custodiam. Quantum ad fructus collectionem dicit: torcular. Proverb. 3: implebuntur horrea tua saturitate, et vino torcularia redundabunt; in quo notatur altare holocaustorum propter effusionem sanguinis. Et expectavi ut faceret. Hic ponitur malitia fructus: unde dicit: et expectavi, secundum ordinem beneficiorum, ut faceret uvas, fructum bonorum operum, et fecit labruscas, idest uvas sylvestres, ab hoc dictae, quia in labris viarum nascuntur, scilicet sepibus: in quo amaritudo vitiorum notatur. Jer. 2: quomodo conversa es mihi in pravum vinea aliena? Mich. 7: qui optimus est in eis, quasi paliurus; et qui rectus, quasi spina de sepe. Nunc ergo habitatores. Hic ponitur interrogatio judicii: et circa hoc duo facit.

Primo interpellat judices, dicens: ergo quia feci quod debui, nunc, audita ratione mea, judicate inter me et vineam meam. Oseae 2: judicate matrem vestram, judicate: quoniam non ipsa uxor mea, et ego non vir ejus. Simile judicium quaerebatur a David de se quasi de alio 2 Reg. 12, super peccato commisso ab eo, circa scilicet adulterium et homicidium uriae cethei. Secundo quaerit judicium; et duo quaerit. Primo utrum peccaverit ex negligentia; unde dicit: quid ultra, supra dicta, facere debui? michaeae 6: popule meus, quid feci tibi, aut quid molestus fui tibi? responde mihi. Secundo utrum peccaverit in cultura vineae ex superflua cura: unde dicit: aut forte videor fecisse ultra debitum quod expectavi, bene colendo, ut faceret uvas, et fecit labruscas? quasi dicat: in hoc videor potius superfluus quod vineae meae tantam culturam adhibui. Infra 26: domine, indulsisti genti, indulsisti genti. Numquid glorificatus es? et 48: transgressorem ex ventre vocavi te propter nomen meum. Jer. 11: ad vocem loquelae, grandis exarsit ignis in ea, et combusta sunt fructeta ejus.

Vinea carnalis concupiscentiae, Deut. 32: de vinea sodomorum etc., vinum irae, Deut. 32: fel draconum venenum insanabile, luxuriae, Apoc. 18: de vino fornicationis eius etc., ineptae laetitiae, 3 esdr. 3: omnem mentem vertit in securitatem; fidelis animae, Cant. 2: vinea nostra floruit, vinum paenitentiae, Luc. 10: infundens oleum et vinum, corporalis munditiae, Zach. 9: et vinum germinans virgines, spiritualis laetitiae, Ps.: vinum laetificat cor hominis; militantis ecclesiae, Cant. Ult.: quae habet populos, vinum sacrae ablutionis, Num. 15: et vinum ad liba, fructuosae praedicationis, Ps.: a fructu frumenti, devotae confessionis, Cant. 7: guttur tuum; caelestis patriae, 3 Reg. 21 de Naboth, vinum divinae fruitionis, Cant. 8: comedi favum cum melle, interioris repletionis, esther 1: vinum quoque ut magnificentia regia, sanctorum congratulationis, Cant. Ult.: dabo tibi poculum ex vino condito.

Et nunc ostendam vobis.

Hic profertur sententia: et primo excitat attentionem vel audientiam, dicens: nunc, ex quo non vultis sententiam proferre, ego ostendam vobis quid ego faciam vineae meae. Infra 48: praedixi tibi ex tunc, antequam venirent, indicavi tibi; ne forte diceres: idola mea fecerunt hoc, et sculptilia mea et conflatilia mandaverunt ista quae audisti. Secundo profert justam sententiam, ut ingratis auferat beneficium exhibitum, cum dicit, auferam sepem ejus. Et primo aufert beneficium quod pertinet ad custodiam, quae est duplex. Angelorum: et quantum ad hoc dicit, auferam sepem ejus, idest auxilia Angelorum, quibus contra hostes protegebatur, et erit in direptionem, gentibus. Eccl. 36: ubi non est sepes, diripietur possessio. Est etiam custodia praelatorum; et quantum ad hoc dicit, diruam maceriam ejus, idest praesidia regni, de quibus supra 2: et incurvabitur omnis sublimitas hominum: et erit in conculcationem, idest vilis facta. Psal. 79: destruxisti maceriam ejus. Secundo aufert beneficium, quod pertinet ad cultus diligentiam: unde dicit: et ponam eam desertam; idest, relinquam eam incultam sicut desertum. Non putabitur, admonitione aut correptionis verbere, quando peccat, et non fodietur, ut auferantur ab eis occasiones mali, sicut malae herbae; et ascendent super eam vepres et spinae, idest majora et minora peccata: vel vepres peccatorum, spinae tribulationum.

Infra 7: vepres enim et spinae erunt in universa terra. Tertio aufert beneficium fertilitatis, contra quod ponit defectum pluviae: unde dicit: et nubibus mandabo ne pluant: ad litteram, vel nubes praedicatores. Infra 60: qui sunt isti qui ut nubes volant, et quasi columbae ad fenestras suas? jer. 3: quamobrem prohibitae sunt stillae pluviarum, et serotinus imber non fuit. Vinea enim domini exercituum. Hic exponit metaphoram: et primo quantum ad vineam; secundo quantum ad vineae causam, ibi, expectavi ut faceret judicium. Circa primum exponit vineam dicens, vinea enim, primo, domus Israel est; vel tota, vel quantum ad decem tribus, quae dictae sunt Israel post separationem regni propter multitudinem.

Secundo quantum ad germen vel palmites, viri Juda, idest duae tribus in quibus adhuc observabatur cultus dei. Oseae 4: si fornicaris Israel, non derelinquas saltem Juda.

Vel quia ex ipsa principes. 1 Paral. 5: porro Judas qui erat fortissimus inter fratres suos, de stirpe ejus principes germinati sunt. Expectavi ut faceret judicium. Hic exponit vineae causam, quae consistit in culpa, et poena quae consequitur culpam: unde dividitur in partes tres. In prima ponitur culpa in generali; in secunda culpa et poena simul in speciali, ibi, vae qui conjungitis domum: in tertia, poena in generali, ibi, in omnibus his.

Culpam in generali arguit quantum ad praelatos, quorum est facere judicium, in hoc quod dicit: expectavi, secundum ordinem beneficiorum, ut faceret judicium, juste judicando; et ecce iniquitas, quasi inaequalitas judicii. Eccl. 3: vidi sub sole in loco judicii impietatem, et in loco judicii iniquitatem. Secundo quantum ad subditos, quorum est tenere justitiam sibi praefixam a praelatis: et justitiam, quae est per comparationem ad praecepta legis; et ecce clamor, tumultus rixantium, vel conquestionis pauperum.

Infra 22: quidnam tibi quoque est quia ascendisti et tu in tecta clamoris plena, urbs frequens, civitas exultans. Vae qui conjungitis domum domui. Hic ponit culpam eorum in abusu rerum in speciali, exequendo eam per partes. Et dividitur in duas partes. In prima arguit eos quantum ad ipsam culpam; in secunda quantum ad peccandi pertinaciam, ibi, vae qui trahitis.

Circa primum duo facit. Primo arguit eos quantum ad abusum possessionum, qui fit per avaritiam; in secunda quantum ad abusum ciborum, qui fit per gulam, ibi, vae qui consurgitis.

Circa primum tria ponuntur. Primo arguitur superflua possessionum multiplicatio: unde dicit: vae qui conjungitis domum domui, et agrum agro copulatis, usque ad terminum loci; sicut usque ad viam publicam. Oseae 5: facti sunt principes Juda quasi assumentes terminum super eos.

Jerem. 22: vae qui aedificat domum suam in injustitia, et coenacula sua non in judicio. Amicum suum opprimet frustra, et mercedem ejus non reddet ei. Qui dicit: aedificabo mihi domum latam, et coenacula spatiosa. Mich. 2: et concupierunt agros, et violenter tulerunt, et domos rapuerunt, et calumniabantur virum et domum ejus, virum et hereditatem ejus.

Secundo ponitur judicis interpellatio, numquid habitabitis in medio terrae? quae lata est et spatiosa, et data multis in possessionem.

Gen. 1: crescite, et multiplicamini, et replete terram. Tertio ponitur poenae comminatio: et circa hoc duo ponuntur. Primo punientis auctoritas vel potestas: unde dicit: in auribus meis sunt haec verba, domini exercituum, qui potest punire: quae dicam vobis, adhuc sunt sonantia in auribus meis, interioribus; in quo notatur verborum certitudo. Infra 50: mane erigit mihi aurem, et audiam quasi magistrum. Dominus deus aperuit mihi aurem: ego autem non contradico.

Secundo ponitur poenae severitas, ibi, nisi domus. Et primo quantum ad solitudinem domorum dicit nisi domus fuerint desertae, quantum ad custodiam, et absque habitatore, quantum ad solitudinem domorum; quasi dicat: non quiescet ira mea. Et est aposiopesis, quod est defectus orationis. Et ponit ea in quibus consistunt divitiae domorum: scilicet in multitudine: et quantum ad hoc dicit, multae: in pulchritudine: et quantum ad hoc dicit, pulchrae: in magnitudine, grandes. Sophoniae 1: et erit fortitudo eorum in direptionem, et domus eorum in desertum. Secundo quantum ad sterilitatem vinearum dicit: decem jugera vinearum (juger habet in longitudine 120 pedes) facient lagunculam unam. Alia littera habet. Batum, quod est ejusdem capacitatis in liquidis, sicut ephi in aridis. Tertio quantum ad amissionem seminum: et triginta modii facient tres, quia minus colligetis quam seminastis. Aggaei 2: cum accederetis ad acervum modiorum viginti, et fierent decem. Alii habent corum, vel ephi, quod est decima pars cori. Ezech. 45: ephi et batus erunt aequalia, et unius mensurae erunt, ut capiat decimam partem cori batus, et decimam partem cori ephi.