Ad Objecta Pennotti Contra Dextri Chronicon Incipit Apologetica Responsio.

§ I. Apologiae causa aperitur.

0591C

Pene a defendendo Dextro manum retraxeram, cum iterum provocor ad praelium, et manus pro eo inserere cogor, non quidem cum aperto inimico; hoc enim minus injucundum foret, sed cum eo cujus amicitiam libentissime amplector. Ego neminem laesi, neminem circumveni: sed dolore cordis intrinsecus tactus, ultra metas solitas pertrahor. Unum est a 0592C quo numquam (si Deus dederit) abstrahar, et alterum in quod minime labi cupiam; ea sunt modestia, et contumelia, quod illa ad persuadendum multum conducat, haec vehementer noceat, et animos legentium offendat; quantumvis namque et nos et nostra lacessita videam, numquam adduci potero, ut reddam malum pro malo, et maledictum pro maledicto, utpote humilem religionis statum professus; sed 0593A juxta Apostolum (Rom. XII) vincere in bono malum, quantum mihi desuper datum fuerit, procurabo.

Ineunte fere praesenti anno a nato Domino 1624 ex typographia Rev. Camerae Apostolicae prodiit in lucem Generalis totius sacri ordinis clericorum canonicorum historia tripartita, auctore R. P. Gabriele Pennotto Novariensi congregationis Lateranen. regulari canonico; qua ex instituto, theologia pariter ac eloquentia excultissimum virum, apud Salmanticenses Vesperariae cathedrae moderatorem ac magistrum, et Catholicae Majestatis a sacris Concionibus Fr. Joannem Marquez debellare contendit in quaestione a multis annis inter canonicos et eremitas utrinque acriter agitata super jure succedendi in haereditate Magni Aurelii Augustini. Caeterum quod 0593B M. Marquez non semel auctoritate L. Dextri, et ejus continuatoris M. Maximi ad sua comprobanda placita usus fuisset: inde Pennottus noster, occasione arrepta, in eosdem gravissimos viros Dextrum et Maximum invectus est, quatenus illorum, si fieri posset, auctoritate debilitata, nullum ipsi facessere negotium viderentur. Nactus tunc forsan codicem Dextri fuerat dono D. Joannis de Salasmalo doctoris theologi, ac celeberrimae toto orbe Ecclesiae S. Mariae de Pilari apud Caesaraugustam prioris, et noctis unius studio Chronicon totum percurrit, partes partibus, sententias sententiis conferendo, et admoto calamo multa hinc inde collegit, appinxit, quibus ejus auctoritas, non quidem nutare (parum hoc) sed commenti aut fabulae notari sibi visa fuit. Sed cum novisset 0593C habere Dextrum in Urbe propugnatorem, non semel pro sua benignitate, domum solitae meae habitationis apud S. Mautum adiit, quae in ipsum mediatatus fuerat, mecum communicaturus. Reveritus, ut decebat, tantum virum semel et iterum notulas suas evolvi; quas quidem unius dumtaxat noctis studium esse, calamoque currente scriptas ingenue fassus fuit. Post dies aliquot familiari colloquio, omnibus illis per ordinem verbo tenus satisfacere curavi; illud adjiciens me, si vellet, scripto quoque ad easdem responsurum. De duobus adhuc haesitare non destitit, nimirum de uno Leporio, Augustini magistri sui opera a Pelagianismo ad catholicam fidem perducto, quod ipse crederet duos diversos fuisse: et de nonnullis praeclaris viris, quos ex ordine eremitarum 0593D sancti Augustini, seu ex ordine sancti Benedicti apud M. Maximum fuisse legimus: dicebat siquidem eremitas S. Augustini, minime ab eodem edoctos: nominaque illa ex ordine hujus, vel illius sancti multo esse recentiora M. Maximo. Et ego quoque mihi suspectas voces esse intuli, tametsi de Leporii unitate aut duplicitate dissentiremus. Hoc sibi satis esse ad suum institutum professus, nihilque aliud de Dextro acturus, imminutis prorsus amicitiae viribus discessit, idque aliquoties Doctori Salasmalo inter familiares confabulationes propalavit. Sed numquid oblivisci poterit mater filii uteri sui? Filius quem nocte illa conceperat, in oblivionem dari nequivit; lucem proinde videre permissus est, 0594A totamque illam, ut jacebat, lucubratiunculam, quasi nihil de ea actum esset, excudi curavit lib. I suae Tripartitae c. 52 et 53. Grates agimus quod nihil addiderit; sic, non nihil de novo elaborandum a nobis erit, ut objectis faciamus satis.

Caeterum non satis intelligo, quid causam ab hoc viro contra Venerab. P. Mag. Fr. Joannem Marquez super origine ac institutione eremitarum in eo libro institutam, origo Cisterciensis ordinis, seu causae illius institutionis, vel etiam in specie adjuverit, ut ab instituto scopo deflectens, Cistercienses insectatus totis viribus contendat eorum institutum minime a S. P. Benedicto descendere, beatos illorum patres ac monasteriorum splendorem palam carpere, et nonnumquam parum reverenter: quamquam mihi 0594B dubium non sit, id minime ipsum facturum, si advertenter loqueretur, sciretque Cistercienses monachos multo clarius demonstrare posse Benedictinam filiationem, quam canonicos regulares Augustinianam, aut monasteria Cisterciensium, non solum aliunde splendorem non mutuasse, sed multis etiam aliis ordinibus dedisse; aut venerabilem abbatem Florensem Joachimum, miraculis et virtutibus in vita et morte mirifice a Deo illustratum, et in tota Calabria pro beato habitum, ipsiusque honorem a sede Apostolica saepius defensum; hoc enim si Pennottus sciret, nequaquam ei tam acerrime detraheret, quod duo libri sui capita hac in re expenderit, videlicet quinquagesimum primum primi, et secundum secundi: et proculdubio ab eis conviciis 0594C abstineret, quae nisi in perditissimum hominem profundi nequirent. Quid enim aliud est, Joachimum ab orco velle revocare, nomine Goliath in derisum ei imposito, ut vires metiretur suas (sic ipsum ille honorat cap. illo 51), nisi beatissimum virum florentissimae in Ecclesia congregationis Florensis, quae Cisterciensis S. Bernardi ramus est, institutorem in inferis sepultum profiteri?

At quonam pacto in prologo libri Mag. Marquez miratur, quod ab impugnatione R. P. Antonii Daza in quaestione de professione (nescio quam) Augustiniana S. Francisci ad carpendam Rr. Pp. canonicorum regularium originem deflexerit, si ipse in eodem haeret crimine, et a depugnatione eremitarum S. Augustini ad provocandos Cistercienses 0594D deflectit? Nam verba ejus eadem fere sunt quibus nos paulo ante usi sumus; nimirum: Praeter quod non satis adhuc intelligo, quid causam ab hoc viro contra venerabilem P. Antonium Dazam super origine et institutione Fratrum Minorum, vel eremitarum in eo libro institutam, origo canonici ordinis, vel causae illius institutionis, vel etiam in specie adjuvent; ut cum in principio statim sui libri scripserit, illius institutum in eo libro solum esse, suum ordinem ab injuriis eidem ab Antonio Daza illatis vindicare; nihilominus post aciem contra illum constructam, data opera deflectens totum pondus praelii ad ordinem canonicum converterit? etc. Certe in quo alium notat, ipse comprehenditur. Quapropter hoc solummodo 0595A fecisse mihi sat erit, si juxta propheticum dictum arguens eum statuam contra faciem suam (Psal. XLIX) , monstremque in iis omnibus de quibus alios notat, ipsum patenter delinquere, ut discat non altum sapere, sed timere, ne forte cum aliis praedicaverit, ipse improbus efficiatur. Docendus igitur est minus recte de Chronico Dextri et Maximi sententiam tulisse, et immerito in Cistercienses monachos jacula contorsisse, qui nihil illum laeserant, nec ordinem suum; docendum vero cuperem a doctioribus; sed dum reliqui, quibus hoc opus ex officio incumbit, totius rei certiores fiunt, fieri aliter nequit, quin a me omnium minimo quorumdam admoneatur. Confido autem de bonitate sua, quod cognita veritate ingenue fatebitur me justis de causis, 0595B veritatis scilicet, nationis, et religionis zelo commotum, non quidem in ipsum, quem impense revereor et laudo, sed in laesam auctoris et ordinis mei famam, cui scriptis suis calore potius dicendi, quam voluntate detraxit.

§ II. Quot et quanta ad retundendam Chronici hujus auctoritatem Pennottus meditatus fuerit?

Ut igitur ab ovo (quod dici solet) exordiatur Pennottus, priusquam de rebus in Chronico ipso contentis scrutinium faciat, tria objicit, quae fidem illius non parum enervare judicat; totidem nimirum articulos in quibus Hispani scriptores, cum de eo loquuntur inter se dissident, sive circa conservationem Chronici, sive circa inventionem, sive denique circa 0595C codicum variorum discrepantiam. Quod enim ad conservationem spectat, quidam conservatum fuisse negant, sed injuria temporum periisse affirmant, quod Baronius asserit tom. IV Annal. Eccles. sub anno Dom. 392. Alii conservatum contendunt in bibliotheca Fuldensis monasterii, quo cum aliis codicibus, jussu Caroli Magni imp. tempore Sarracenicae cladis ex Hispania deductus fuit, quod ait Euthrandus in epist. ad Regismundum episcopum Iliberritanum. De inventore nonnulli affirmant fuisse praefatum Euthrandum, qui floruit circa an. Dom. 390. Aliis placet fuisse illustriss. Dominum Fr. Augustinum de Jesu archiepiscopum Bracarensem, qui Germaniam peragrans monasteriorum sui ordinis (eremitarum S. Aug. prior generalis tunc erat) 0595D visitandorum gratia, in codicem Dextri forte incidit apud Fuldenses, unde duo exempla extrahi fecit, quorum unum Philippo II regi Catholico dono dedit, altero suis usibus reservato. Ita Joannes Calderon, cui tamen ex diametro se opponit Gaspar Albarez de Losada negans Dominum Augustinum a Jesu Dextrum umquam in Germania reperisse. Alii deinde inventionem tribuunt R. P. Thomae Torralba Occanniensi e soc. Jesu presbytero, quem Fuldae repertum an. Dom. 1594 misit in Hispaniam P. Hieronymo de la Higuera ejusdem soc. Theologo, et de antiquitate Ecclesiastica bene merito: et nihilominus asserunt alii non illud reperisse Fuldae, sed Wormaciae. Denique Gaspar Esculanus auctor est 0596A multis abhinc annis exstitisse Dextri Chronicon Toleti in monasterio Sislensi, cui illud dono dederat Dominus Petrus Pecha quondam episcopus Giennensis. Hinc satis detectam Chronici hujus imposturam existimat P. Pennottus; et multo magis ex discrepantia codicum, qui sub Dextri nomine circumferuntur: in eo enim quo utitur Marquez nonnulla sunt, quae in excuso opera Calderonis deficiunt, praesertim ad an. Dom. 424 et nomen ipsum auctoris varie scribitur; Codex excusus Fl. L. Dextrum, Codex vero quem Marquez sequitur M. L. Dextrum nuncupat. Multi integrum opus esse existimant, Esculanus vero compendium dumtaxat credit, ad idque Pennottus adducitur, quod Chronicon Dextri, teste Hieronymo, fuerit omnimodae Historiae, 0596B unde copiosissimum fuisse necessum est, et consequenter multo magis eo, quod nunc sub ejus nomine circumfertur, alias minime opus titulo responderet. Fertur etiam Dominum Joannem Perez episcopum Segorbiensem aliud longe a praedictis habuisse Dextri Chronicon, de quo perdoctus P. Murillo in prologo libri fundationis sacri Sacelli del Pilar, inquit; Non tam abbreviatio, quam corruptio Chronici Dextriani videtur; nam in eo nonnulla veritati, et gravitati historiae inveniuntur contraria, et tanto auctore indigna.

Sed, quod omnium caput est (ait ille) si quaeras, quodnam ex dictis exemplaribus iliud sit, cui ut legitimo fidem adhibeamus? Fr. Didacus Murillus abbreviationem prae manibus Chronici hujus habebat 0596C in multis ab eo, quod Caesaraugustae excusum est, et a vero distantem, unde a Joanne Calderon, qui illud excudere curavit in prologo ad lectorem exploditur. Sed et ipse nihilominus codex ab eo excusus depravatissimus omnium esse convincitur: multa enim oscitantia impressus fuit, ut legenti patebit. Nec desunt, qui dicant Chronicon M. Maximi depravatum nuper fuisse a Centuriatoribus Magdeburgensibus.

Hinc vero quatuor elicit Pennottus: 1º ut minimum, non constare hactenus de vetusto exemplari hujus Chronici, nedum de legitimo autographo. 2º Codicem Fuldensem fuisse a Magdeburgensibus haereticis vitiatum. 3º Illud quo Marquez usus fuit, non fuisse integram historiam Dextri, sed abbreviationem 0596D dumtaxat, depravatam. 4º Chronicon excusum Caesaraugustae plurimis scatere mendis; quo fiet ex neutro eorum argumentum certum sumi posse quasi ex auctoritate Dextri. En Pennotti judicium de Chronico Dextri, et Maximi nuper evulgato, ab externis tantum (ut sic dixerim) argumentis deductum. Nam interna minutatim prospiciens multa reperiri contendit inter se, et cum veritate pugnantia.

Quaeris quae? Breviter sua dicta perstringam. In epistola quae praemittitur dedicationis ad D. Hieronymum, tria difficilia sunt; 1º quod asserat Dexter produxisse Chronicon ad annum Christi 430, cum tamen ante 40 annos de eo Hieronymus meminerit 0597A in lib. de Script. Eccl. quem anno Christi 390 elaboratum ex fine illius manifestum est, et probat Baron, in Annal. Eccles. 2º Quod dicat opus suum ad manus Hieronymi ut pote jam defuncti pervenire nequivisse; quis autem credat ab anno Domini 390 quo, teste Hieronymo, liber scriptus erat, usque ad 426 quo, vel ipso Dextro concedente, Hieronymus in humanis esse desiit 36 annorum intercapedine, opus sibi a potentissimo viro dicatum, numquam accepisse? 3º quod in eadem epistola fateatur auctor illius, cum illud opus Orosio nuncupavit, viguisse annum Christi 430 et in fine suae historiae Dexter scribit, quando illam absolvit floruisse annum 440.

Multo plura in progressu historiae falsitatis convinci 0597B existimat, ex quibus ejusmodi ad diversos Chronologiae annos spectantia selegit. Sub an. Christi 27, falso dicitur: S. Petronilla annorum decem floret S. Petri apostoli filia ex matrimonio. Nam id rejiciunt D. Augustinus lib. contra Adimantium c. 17, et Baronius ad ann. Dom. 69, num. 33, et merito; qua enim ratione puella tunc decennis floreret?

Insuper sub anno Domini 37, dicit Jacobum Zebedaei auctorem epistolae canonicae fuisse, quod falsum ab omnibus putatur; et contra traditionem Ecclesiae Romanae, quae in festo S. Jacobi Minoris ipsam legi jubet. Ibidem pro 12 tribubus, quae erant in dispersione, quibus Jacobus epistolam dirigit, vult intelligendos esse Judaeos tunc in Hispaniis commorantes; quod commentum (ait ille) ad illos 0597C solos restrictum, est aperte contra sacram Scripturam IV lib. Regum. Hoc quam parum mature dictum sit, inferius videbis: interim, lector, patienter sustine notas quibus vir religiosus nos inurit. Contra traditionem, inquit, Ecclesiae, et aperte contra sacram Scripturam. Tolerabiliores essent si essent solae, sed jam alias notas infidelitatis subjungit. Etenim contra historiam Evangelicam Joan. II, sub eodem anno asseritur, Judaeos qui erant Hierosolymis, litteris datis, consensum Judaeorum Hispanorum super Christi morte quaesivisse; nam post resurrectionem Lazari et coactionem concilii quo Christi perditio decreta est, non amplius consensum aliorum exquisierunt; sed mandatum ad illum capiendum dederunt, ut verba illa monstrant: Dederunt 0597D autem pontifices et Pharisaei mandatum, ut si quis cognoverit ubi sit, indicet, ut apprehendant eum. Et oppositum vanissimum vocat commentum.

Rursus sub anno 38, falso dicitur eo anno Saulus post conversionem pervenisse Jerosolymam: utpote cujus oppositum scribat ipse Paulus ad Galat. I: Continuo (post conversionem) non veni Jerosolymam ad antecessores meos apostolos, sed abii in Arabiam, et iterum reversus sum Damascum: deinde post annos tres veni Jerosolymam: quod non contigit usque ad an. Dom. 41.

Sub annum Domini 86, pontificatum Lini hucusque producit; quod ita falsum est, ait, ut opus non sit illius falsitatem probare.

0598A Item sub ann. 156, dicit S. Polycarpum illo anno ivisse Romam sub Aniceto: cum tamen Anicetus ante annum 167 pontifex renuntiatus non fuerit.

Sed ut alios multos errores (ait Pennottus) circa annorum computum illi donemus; sub anno 384, Iginius Cordubensis dicitur relegatus in insulam Galliarum Leronem: quae tamen ante adventum S. Hilarii circa annum gratiae 440, inhabitabilis a serpentibus reddebatur, ut notat Baronius ad annum 445, num. 5, tom. V.

Ad annum Domini 396, dicit auctor Paulinum Nolanum Barcinone fuisse presbyterum ordinatum: cum tamen ante baptismum Augustini id accidisse Paulinus ipse scribat ad Alipium epist. 35, inter Augustinianas: baptismus vero incidit in annum 0598B Dom. 387, vel 388, ut probavit ipse Pennottus lib. I, c. 4, num. 3 et 6, subjungens, vel hinc detegi manifeste imposturam hujus Chronici: Quomodo enim tam praeclarus historicus circa res suorum temporum, et quae domi suae (id est, Barcinone) factae fuerant, et circa personam adeo conspicuam, qualis erat Paulinus, acciderant, tam oscitanter, tam segniter, ac tam turpiter errare potuisset?

Sub ann. 400, mittitur Orosius legatus Hispanorum antistitum ad Africani cujusdam concilii Patres, presbyter quidem jam ordinatus, ut liquet ex epist. 90 Augustini; et tamen natus dicitur in hoc Chronico anno Domini 384, ex quo sextum decimum annum non excessisse probatur. Quae rerum, quaeso, convenientia?

0598C Ad annum 406, asseritur Leporius episcopus Uticensis in Baetica a Pelagianismo ad Ecclesiae gremium reductus ab Augustino magistro suo: Quod praeterquam quod est manifestum mendacium in historia, Leporius enim iste fuit episcopus Uticensis in Africa, non in Baetica; est etiam intolerabilis injuria D. Augustino et illius familiae irrogata, ex qua per Dei gratiam neque haeresiarchae, neque haeretici, saltem illo vivente, prodierunt: qualis hic Leporius exstitit.

Denique cum ad calcem Chronici dicatur Dexter anno Domini 440 esse aetatis 72, et tamen anno 390 illud jam absolvisset, uti ex Hieronymo lib. de Script. Eccles. fit manifestum, consequens est ut librum suum scripserit annos habens dumtaxat 20, ejusque aetatis praefectus praetorio fuerit, quod incredibile 0598D prorsus videtur.

Hactenus in codicem Dextri insurrexit Pennottus; pergit deinceps in ejus continuatorem M. Maximum multa alia conquirere, cujus opus corruptius adhuc multis modis existere contendit. Primo namque sub anno 432, Isidorum auctorem libri Allegoriarum vocat Seniorem; discordans a Dextro, qui eum vocavit Juniorem, ad annum 430, et cum ille dedicasse asserat Allegoriarum librum Paulo Orosio Tarraconensi, hic Paulo Orosio Legionensi episcopo nuncupatum contendit.

Rursus sub anno 439, ponit obitum Dextri, qui tamen superius de se dixit ultimam operi suo imposuisse manum anno 440

0599A Similiter anno 471, obiisse scribit Paulum Orosium, centenario majorem, qui tamen 88 dumtaxat expleverat, utpote natus, teste Dextro, an 384.

Ad annum Domini 474, sanctos martyres Africanos Liberatum et socios sub Himmerico Wandalorum rege passos nuncupat monachos Augustinianos, quae vox multo recentior est M. Maximo, et a recentioribus, vel Magdeburgensibus forsitan addita.

Sub anno 486, S. Fulgentius Ruspensis dicitur Toletanus origine, cum tamen Africanus fuerit, et natus Teleptae, non Toleti, ex parentibus ordinis Senatorii Carthaginensibus, non Toletanis, ut ex ejus gestis constat.

Anno Domini 514, S. Vincentius Legionensis martyr asseritur ordinem S. Benedicti professus 0599B paulo antequam martyrium sustineret. Cum tamen S. Benedictus usque ad annum 525, monachos non congrevaverit, et in Hispanias monachi ipsius non trajecerint usque ad 646: Et vox illa: Ex ordine post S. Benedicti, non erat tunc in usu.

Simile est quod ann. 531 de S. Turibio dicitur Romae a S. Benedicto habitum suscepisse: nam D. Benedictus numquam Romae post monachatum habitavit, neque ejus monachi ante 567 Romam incoluerunt.

Sub anno 534, inquit auctor mortuum esse Gennadium Massiliensem, qui tamen ante 40 annos obierat, utpote qui libros suos Gelasio Papae corrigendos obtulit, et sanctorum Prosperi, Hilarii et Cassiani coaetaneus fuit.

Anno 562, perperam asseritur Athanagildus rex 0599C vocatis ab Italia monachis Toleti Agaliense coenobium aedificasse, cum fuerit haereticus Arianus vel paganus, ut Baronius notavit ex Tuditano, tom. VII, an. 567, num. 17. Ibidem ab eodem rege monasterium Syslae dicitur aedificatum, quod eamdem patitur difficultatem, et quod D. Augustino aedificatum sit, cum Julianus S. Mariae nuncupatum scribat, et in aliis Codicibus erectum dicatur an. 424.

Sub an. 568, prorsus falsum est (ait Pennottus) quod asseritur Ecclesiam S. Mariae de Columna Caesaraugustae a monachis S. Benedicti inhabitatam, quod tamen institutum clericorum canonicorum regulariter viventium a sanctissimis apostolis plantatum, in hunc usque diem (Deo protegente) perseverat: nec omittendum quod subditur: Propeque 0599D erat monasterium monachorum Benedictinorum, tum quod formula illa loquendi Benedictinorum nova sit, tum etiam quia illo verbo Erat, innuitur tunc temporis dirutum jam fuisse illud monasterium, quod tamen est incredibile, cum vix tunc pullulare inciperent monasteria S. Benedicti.

Anno 575. S. Donatus regulam Eremitarum S. Augustini locupletiorem mitioremque primus ex Africa in Hispanias invexisse dicitur, et Servitanum monasterium construxisse. Stolidum sane commentum (ait censor): Augustini siquidem regula mitior est omnibus, indigetque restrictione, non mitigatione C. Quod Dei timorem de statu monachorum. Et D. Ildefonsus ac caeteri rerum Hispanicarum scriptores, 0600A cum de S. Donato agunt regulae Augustini non meminerunt; sed et monasterium Servitanum fuisse ex ordine S. Benedicti ipse auctor fatetur inferius ad annum Domini 590.

Sub anno 590, asseritur M. Maximus ex abbate Benedictinorum factus Caesaraugustanus archidiaconus, quod praeter morem illius temporis est.

Anno denique 606, Machumetus per Hispaniam grassatus dicitur; quod tamen luculentum est mendacium (ait Pennottus), nam Machumetus numquam Hispaniam vidit, ut plus notum est, quam quod probatione indigeat; nec ejus asseclae in eam irruerunt usque ad annum Domini 713, ut ex Tuditano probat Baronius tom. VI, etc. Atque haec quidem in M. Maximum dixit.

0600B Post M. Maximum habuit etiam Dexter continuatorem Euthrandum, seu Luidprandum Ticinensem, cujus dedicatoriam epistolam ad Regimundum Riberritanum antistitem Joannes Celderon excudi curavit; in eam nihilominus Pennottus jacula quaedam contorsit; nec enim Antipodosim suam scripsit diaconus adhuc Ticinensis, sed episcopus jam Cremonensis existens: nec circa annum Christi 860, sed 962, ut ex praefatione lib. III constat, et probat Baronius ad annum 963, nec cum exsularet apud Fuldam, sed cum legatione Constantinopolitana rediret. Quod si S. Boniti Toletani archipraesulis subdiaconus fuit, vixisse oportuit an. Dom. 860, quo florebat Bonitus, teste Murillo, et quare continuatio Euthrandi simul cum Dextro et Maximo excusa non 0600C fuit, sed velut spuria rejecta? Si vero spuria est, ipsum quoque Dextri Chronicon, et continuatio Maximi, quae ab epistola Euthrandi fidem accipiunt, spuria itidem erunt.

§ III. Tripartitam Pennotti eisdem irretiri nodis, quibus omnimodam Dextri Historiam vincire conatur.

Cum hucusque progressus subsisto, in mentem venit jure me in ipsum, si luberet, ea contorquere verba posse, quae lib. II Tripartitae suae c. 18, num. 3, adversum doctum et reliogiosum virum R. P. Constantinum Cajetanum animose satis intorquet: Hic tamen Constantinianus apparatus ac tantus verborum strepitus, tot scommatum ornatibus tumens ac turgens, non adeo solidus est, ut vel uno ictu totus disrumpi et in aerem solvi non posset; nec tanti ponderis ut ad illum 0600D refutandum manum calamo admovere deberemus: quandoquidem etiamsi ita se haberent omnia, ut ipse in Dextrum, Maximum, et Euthrandum jactat (quod tamen modis omnibus negamus) eo solum ictu omnia ruerent, si dicamus tanto verborum strepitu, tot scommatum ornatibus tumente et turgente, nihil aliud probari, quam librum non esse canonicum, nec auctorem ad Evangelistae gradum evectum, ut quandoque non valeret a veritate deficere: diversitates vero codicum et exemplorum antiquitatem operis manifeste probare: si enim recentioris esset commentum, nequaquam tam varias exscriptiones pati potuisset: nec ad illam refutandum manum calamo admovere deberemus, cum suis quaeque locis omnia ab 0601A eo objecta a nobis in his commentariis exposita sint. Satius tamen modestiam, quae religiosos decet viros complecti placet, quamquam nonnumquam excessus suos ob oculos ipsi ponere necessarium duxerimus, ut videat quantum illi indulgeamus: et ut ab iis diffugientes minime nobis contingat quod eidem Constantino Joa. Bapt. Brachesium virum pietatis et doctrinae a Baronio egregie laudatum, secuto objecerit: Caecus caeco ducatum praestat, et ambo in foveam cadunt. Quid enim proderit causae, ipsum parum reverenter jocari in nostra, seu frigidam esse super hac vel illa re Pennotti imaginationem, et alia ejus generis, quae ipse in Constantinum jacula vibrat? aut quonam pacto haec in Dei gloriam referri possunt, ut ipse facit c. 19, n. 8, cum ad calcem Constantinianae 0601B Apologiae post praedicta et alia convitia subdit: Haec pro Dei gloria et canonica D. Herculani professione vindicanda (nam de hac inter eos quaestio erat) non autem injuriae referenda causa scripsi? Nisi qui forsan ei condonent, assensum praebentes his quae c. 18, n. 7, efflagitat, inquiens: Patiantur, obscero, tarditatem meam. Ab his igitur abstinendum ducimus; nam si quis videtur contentiosus esse, nos talem consuetudinem non habemus, neque Ecclesia Dei (I Cor. XI et XVI) . Sed ad rem.

Prius tamen quam ad singulos nobis objectos nodos solvendos descendamus, una communi decisione cunctorum Pennotto satisfacere placet, ipsum nimirum in eadem nobiscum salebra haerere, omnibusque argumentorum, quae in nos contorsit capitibus, opus 0601C suum irretiri; quod cum ab ipsis liberum ejus industria viderimus, facilius nobis objecta ad ejus exemplum diluemus. Atque hoc est quod in superioribus (§ I, n. 4) promisimus, eum statuere contra faciem suam, ut dum se eisdem teneri vinculis conspexerit, a nobis insectandis desistat. Igitur (ut compendio dicamus) quinque capita ad quae universa objecta reducere possumus sunt, 1º titulus operis, et auctoris intentum; 2º contradictiones sententiarum et inconsequentiae, quae vel oscitantiam, vel diversitatem auctorum arguunt; 3º assertiones rerum incredibilium; 4º voces novae, priscis auctorum temporibus inusitatae; 5º falsitates manifestae docto auctore indignae. His omnibus auctoritatem horum Chronicorum enervare R. Pater contendit, etenim titulo Omnimodae 0601D historiae non correspondere videntur, cum de paucis mentionem faciant; et in numeris ac sententiis passim inconsequentiis, falsitatibus, rebusque incredibilibus scatent, et multoties novis vocibus ordinis eremitarum S. Augustini, ordinis S. Benedicti, et similibus utuntur. Sed vero totidem in suum opus jacula contorquere quemlibet posse cur ipse non videt? Opus siquidem imprimis titulo non respondet. Nonne titulus operi praefixus est, Generalis totius sacri ordinis clericorum canonicorum historia tripartita? Crederem ex tituli lectione non solum in opere agi de canonicis regularibus, sed etiam de saecularibus, tam enim hi, quam illi clerici canonici sunt, alteramque ex triplici historiae partitione, ut minimum 0602A ad illos spectare: nihil tamen de illis in toto opere reperitur: quare non temere quis judicabit, hoc quod prae manibus est, non esse integrum Pennotti opus, sed deperisse bonam ejus partem. Nam si animus non erat de canonicis saecularibus quidquam scribere, mutari titulus debebat, ut diceret: Canonicorum regularium historia tripartita, pro, Clericorum canonicorum, qui saeculares quoque complectitur. Sed, quod caput est, titulo ipso historia canonica promittitur, quam tamen liber ipse non dat. Historia quippe ex methodo scriptoris, non ex rebus narratis dignoscitur; de eisdem siquidem rebus Historia naturalis C. Plinii, et naturalis Philosophia Aristotelis agunt, sed haec stylo scholastico disserendo, illa simplici propositione 0602B narrando procedit. Non dissimiliter de canonicis regularibus historia, et quaestionarium (ut sic dicam) confici potest; quid autem horum fuerit ex stylo et methodo dignosci debet. Nunc vero stylus libri hujus quem R. Pennottus profert totus scholasticus est; proponit namque quaestiones et quaestionum varias sententias, ad quas enodandas notabilia praemittit; inde conclusiones elicit, et sigillatim probat: ex conclusionibus nonnumquam corollaria deducit, et tandem ordinate ad argumenta respondere curat. Quid his et stylo historico commune? Certe quisquis titulum libri sine libro legeret, si postmodum liber ipse sine titulo ad manus ejus forsan veniret, numquam adduci posset ut crederet, hunc librum titulo illo promitti, aut huic libro titulum illum ab auctore 0602C appositum, cum potius esset pro meritis nuncupandus, Genesis metaphysica canonicorum regularium; Genesis, inquam, quia de spirituali progenie eorumdem edisserit. Metaphysica vero, quoniam procedit per altissimas causas, quandoquidem a Deo ipso et totius Christianae religionis primoribus causis, id est, Christi Domini apostolis, ordinem illum coepisse perhibet; et nonnumquam Christianitatis metas excedens, a Nazaraeis et Levitis veteris Legis ortum ducere contendit, eique antiquitati favere D. Paulum cum ad Hebraeos scribit (vide lib. II Trip. 2) : idque controversiarum in morem, ut metaphysici assolent. Quamquam et in ipso scholasticorum stylo auctor satis excedat, quod illi censurarum notas vehementer abhorreant, hic vero vivorum et mortuorum universalem 0602D censorem, etiam in rebus levissimis, agat; aliorum dicta modo suis non conforment, errores, turpes lapsus, stolida commenta, luculenta mendacia, contra sacram Scripturam, contra historiam Evangelicam saepissime vocans: eosdemque auctores nunc ad ima demittens, nunc ad coelos usque sustollens, prout sibi favere vel officere videbat. Sic card. Baronium, data opera (lib. I, cap. 42) decies lapsum in historia Augustini contendit, multisque ostendere conatur, ad Augustini monachatum probandum debile nimis fundamentum in ejus auctoritate locari; postmodum vero lib. II, c. 10 et 34, tanti eum facit, ut ejus dumtaxat auctoritate res ejusdem momenti, id est, canonicatum regularem S. Martini 0603A Turonensis et S. Patritii Hiberniensium apostoli (quos tamen eorum chronographi monachos perpetuo vocarunt) undecumque constantes esse velit. Sic Fr. Hieronymum Romanum (ut alios omittam) cum eremitarum causam propugnat, nullius pretii habet, et nihilominus lib. II, c. 10, totum gravissimae assertionis pondus de canonicatu S. Hilarii Pictaviensis solius pene Romani humeris imponit. Sic Franciscum Pisa vehementer laudat, dum ex nomine abbatis non bene inferri asserit, Agaliense monasterium fuisse Benedictinis regulis mancipatum: eumdem vero reprobandum ab omnibus contendit, quod dixerit minime ex eo nomine haberi, fuisse canonicorum S. Augustini, et totum hoc simul in eodem lib. c. 31 scribit, n. 9, 10. Sane ejusmodi inaequalitas 0603B styli tam a probatis scholasticis longe est, quam a libro titulus libri.

Utrum autem censorem quoque ipse jam olim priusque librum scriberet, habuerit, forsan ipse non attendit, cum tamen in primis ejusdem foliis omnibus legendam praebeat censuram magni Ecclesiae Patris Sixti IV, qua motu suo proprio, an. Dom. 1484, apud S. Petrum expedito (ejus initium, Qui Apostolis praecepit) ejusmodi de libris hujus subjecti fert judicium: Sane non sine mentis nostrae displicentia singulari, pluries jam dudum ad nostrum pervenit auditum, quod inter dilectos filios cononicos regulares ordinis S. Augustini congregationis Lateran. et Fr. ordinis eremitarum ejusdem B. Augustini, quaedam minus necessaria, minusque laudabilis controversia 0603C pullulare coepit, de ipsius praeclarissimi Ecclesiae doctoris Augustini habitu ac de pictura, et ordinum hujusmodi institutione, parte qualibet diversimode sentiente, ac praedicante, nec veriti sunt libros super hujusmodi levitatibus componere, eosque legere, et aliis legendos tradere, non sine scandalo et perturbatione mentium legentium et aliorum Christi fidelium; per ineptias hujusmodi, quos Deo lucrifacere deberent, perdere festinant. Nos attendentes quod clarissimum Ecclesiae lumen Augustinum praeter episcopalis dignitatis habitum alium gestasse, aut professioni alienae se subjecisse, aut affirmare, aut negare, ad rem non pertinet, nisi quantum contentio supervacanea aucupari nititur, ac tam enorme facinus, et periculosas contentiones de medio tollere et penitus exstirpare volentes: 0603D motu proprio, etc. Subinfert excommunicationis latae sententiae poenam in eos, qui scriptis editis, vel quovis alio modo alterutram partem defendant, a qua praeterquam in mortis articulo a solo Romano Pontifice possint absolvi. Non me latet gravissimorum theologorum Salmanticensium judicium fuisse, decretum hujusmodi, aut numquam observatum, aut jam diu per contrariam consuetudinem revocatum, nec ab iis dissensisse illustriss. cardinales S. Congregationis Indicis librorum prohibitorum; nemo tamen est, qui non videat eos solum egisse de sententia excommunicationis, quam contravenientes, minime jam incurrerent, quia non esse in viridi observantia existimarunt; quatenus locus adhuc esset 0604A in alterutram partem scribendi; de judicio autem Pontificis theologice (ut sic loquar) in libros ejusmodi lato, quo scilicet eos censuit controversiam minus necessariam continere; auctoresque non veritos esse eos libros super hujusmodi levitatibus componere, non sine scandalo et perturbatione mentium legentium, proindeque contentionem esse supervacaneam, ac tam enorme facinus et periculosas contentiones de medio tollendas: de hac, inquam, censura, et judicio summi Pontificis, nihil illi dicere potuerunt, cum hoc non ad jus, sed ad factum pertineat, de quo tamen perspicue constat, perseverante nimirum exemplo praedictarum litterarum authentico in archivo monasterii S. Mariae de Pace, ut ipse qui eas profert Pennottus fatetur.

0604B Nequivit igitur universorum censor tanti Pontificis censuram effugere, quem tamen canonici Lateranenses speciali affectu revereri debent, utpote cujus dono acceperint Ecclesiam S. Mariae de Pace quam modo inhabitant, cum vi Populi Rom. e Lateranensi Basilica essent ejecti. Qua de re profert ipse Pennottus Pontificium Sixti diploma lib. III, cap. 33 num. 3. Sed vero naturali viri acrimoniae donandum est, si quis in censuris passim ferendis excessus in tripartita ejusmodi repertus fuerit; satis enim de pia ipsius voluntate nobis constat, quandoquidem lectoribus universis primum omnium promisit in prologo pro viribus conaturum abstinere a laesoriis et conviciis in adversarios congerendis, solaque ratione periculum facturum, cujus tamen promissionis 0604C oblitus acrem stylum temperare non valuit: multoque acrius probaremus opus, nisi Romani magistri sacri palatii solertia priusquam typis cuderetur in multis temperatum esset. Sed ad reliqua capita procedamus.

§ IV. Nonnullae Pennotti inconsequentiae deteguntur.

Quod ad inconsequentias, vel sententiarum contrarietates spectat, quibus Chronicon nostrum spurium ostendere conatur, rogo lectores candidos judicent, quantum negotii hoc ipsum argumentum facessat Pennotto, in cujus opere breviusculi temporis studio, ejusmodi reperi contradictiones. Lib. II, cap. 73, num. 2, asserit, ordinem sanctissimae Trinitatis Redemptionis captivorum ab Innocentio III 0604D confirmatum fuisse anno 1209, capite vero sequenti (id est 74) confirmatum dicit ab eodem anno 1198; et illic quidem refert auctores ipsius missos fuisse ab Innocentio ad canonicos S. Victoris Parisiensis pro regularibus institutis addiscendis, ut liquet ex litteris apostolicis ejusdem Innocentii, quae exstant typis excusae lib. I sui Regesti, in quibus tamen minime asseritur, Ordinem eumdem regula S. Augustini fuisse donatum; at in posteriori illo capite 74 ponit hunc Ordinem quarto loco inter eos qui sub S. Augustini regula instituti sunt, et nihilominus constat ex aliis litteris ejusdem Pontificis in eodem Regesto, peculiari donatum fuisse regula ab eodem Pontifice dictata. At certo certius est, numquam 0605A Augustini regulam observasse. Insuper praedicto capitulo 74 ordinem eremitarum de Fabali ponit diversum in sua origine ab ordine eremitarum de Brittinis, et B. Joannis Boni, et nihilominus lib. I cap. 25 num. 4 et cap. 47, in principio, unam eamdemque congregationem fuisse contendit cum illis de Brittinis et Joannis Boni. Rursus lib. II, cap. 30, num. 1, augustissimam toto orbe ecclesiam S. Mariae de Pilari scribit angelicis manibus fuisse aedificatam; cap. vero 11 ejusdem libri num. 3 a D. Jacobo Zebedaei filio aedificatam contendit, quod ultimum verissimum esse docent instrumenta omnia, quae in eadem ecclesia asservantur, quae nos ad annum Christi 38 fuse retulimus. Ita enim refert (ut innumeros Doctores omittam) Calixtus III in litteris datis Romae 0605B IX Kal. Octobris 1456 illis verbis: Christi fideles magna devotione ac veneratione imaginem ejusdem B. Mariae, et ejus filii in quadam capella ejusdem Ecclesiae, quae de mandato dictae B. Mariae per dictum B. Jacobum fabricata, et Camera Angelicae Dei genitricis de Pilari nuncupata, exstitit, colunt et venerantur, etc. Idque historia antiqua venerabiliter inibi asservata profert, dum asserit B. Mariam apostolo Jacobo dixisse: Ecce, Jacobe fili, locus signatus, meoque nomini deputatus, in quo in mei memoriam, tua industria, mea ecclesia construatur. Ex quibus verbis Offertorium Missae proprii officii ejus festi olim compositum fuit. Confudit Pennottus columnam ab angelis coelitus deportatam cum oratorio manibus Jacobi et discipulorum ejus constructo, quae tamen diversa 0605C esse oratio propria olim in praedicto festo cani solita manifestat; quam ad rei evidentiam hic inserere non gravabor. Omnipotens aeterne Deus, qui sacratissimam Matrem tuam inter choros angelorum super columna marmorea a te ab alto emissa, venire dum adhuc viveret, dignatus es, ut basilica de Pilari in ejus honorem a protomartyre apostolorum Jacobo, suisque sanctissimis discipulis aedificaretur; praesta, quaesumus, ut ejus meritis et intercessione, fiat impetrabile quod fida mente poscimus. Qui vivis, etc. Ubi vides columnam quidem (seu Pilare) ab alto emissam manibus scilicet angelorum deportatam; basilicam vero de Pilari, seu Columnam a D. Jacobo et discipulis constructam.

Mitto multas Pennotti inconsequentias, ut cum 0605D eosdem auctores modo sublevat, modo deprimit, de quo jam diximus; et cum nomen monachorum quandoque latissime, plerumque strictissime accipit, ut ita canonici regulares bonis monachorum communicent, non vero poenis et malis: et cum notas quas sibi ab aliis inferri non patitur, aliis infert. Sup. Lib. II, cap. 19, num. 8, impatiente fert quod R. P. Constantinus Cajetanus, canonicos regulares Bonos Patres nuncupet; et tamen lib. I, cap. 47, num. 2, Mag. Joannem Marquez patientissime Bonum Marquez vocat. Abominatur itidem Constantinum asserentem ex putidis fontibus Herculani canonicatum hauriri: et tamen monachatum Augustini ex fontibus putidis ab eremitis haustum scribere 0606A non renuit. Similiter lib. I, cap. 51, num. 1, deridet Marquez, quod testimonium B. Joachini abbatis contra viginti adversarios stare posse dixerit; et nihilominus lib. II, cap. 18, num. 10, duos canonicos regulares in causa canonicorum propria majoris esse contendit auctoritatis, quam decem Arnoldi et Brachesii, vel etiam Trithemii auctores a P. Constantino in causa S. Herculani citati: quod idem est, atque valere pluris quam triginta: nam decem Arnoldi et totidem Brachesii et Trithemii triginta conficere quis non videt? Sed, quod caput est, Chronicon ipsum Dextri et Maximi, quod citatis superius locis data opera rejicit, postmodum non semel admittit, asserens absque dubio ab aliquo eremitis, seu Benedictinis addicto vitiatum, ut videre 0606B est libro I, cap. 56, num. 4 et cap. 57, num. 8, et alibi. Ex quibus omnibus persuasum habeo, opus ejusmodi non esse solius Pennotti, sed ab aliquo officiose depravatum: nam erit qui sententias sententiis, et partes partibus conferendo rideat vel excandescat, ut ipse de conferendo inter se codices Dextri falso admodum dixit, lib. I, cap. 52, num. 5.

Jam quod spectat ad res creditu difficiles, unam prae multis habendam placet ad lydium lapidem; id est, eam quam toto libro R. P. Pennottus persuadere intendit, canonicorum regularium ordinem a sanctis apostolis institutum, eumque ipsum in his qui nunc supersunt, perseverare: parum est a sancto Augustino originem ducere. Sed hoc tam 0606C verum est, ac si quis diceret. Benedictos monachos ejusdem esse ordinis ac Ss. Antonium, Pachomium, Hilarionem, et caeteros, qui olim Thebaidem, et Palestinam incoluerunt: aut omnes universum monachorum congregationes etiam mendicantium unius ejusdemque esse ordinis; quod si detur, non est ambigendum a sanctis pariter apostolis esse institutos. Nihil enim aliud est religiosa professio, quam ad praescriptum Evangelicae perfectionis vitam dirigere. Sed vero nullus est, qui non videat, cum de primaeva alicujus ordinis origine disseritur, non sumi nomen ordinis, quasi generice, quo pacto universas monachorum religiones comprehendit, sed in specie, quatenus una distinguitur ab altera: neque quisquam audiret patienter Franciscanos aut 0606D Praedicatores tanta pollere antiquitate, ut ad ipsum Christum Dominum originem suam reducant: quis id diceret? Nunc autem regularem clericatum in multas variasque familias, seu congregationes distribui, non aliter atque monachatum, lippis et tonsoribus patet. Ut quid ergo cum agitur de canonicis Frisonariis, aut Lateranensibus, totus religiosus clericatus in unum corpus coalescens accipitur? ergone tam indiga sanctorum et illustrium virorum est quaevis seorsum accepta congregatio, ut se sola in lucem honestissime non possit exire? Absit; omnes enim illustrissimae sunt, nec aliarum adminiculo indigent. Restat ergo ut de unaquaque in singulari loquamur, cum originis antiquitatem investigare 0607A intendimus. Igitur a sanctis Dei apostolis religiosis disciplinis clericos eruditos libenter fatemur; eosque multoties a conciliis et patribus reformatos: caeterum nihil minus de monachis confiteri oportet, quorum in conciliis frequens quoque mentio est; variisque temporibus et provinciis reformati sunt. Nec inter utrosque aliqua verosimilis diversitatis causa assignari potest, si enim dicat quis clericos omnes in eumdem finem ex ipsa Clericatus ratione dirigi, in eamque omnimodis convenire, id est, in destinatione ad servitium altaris, sacramentorum administrationem, et verbi Dei praedicationem; differre vero quasi accidentaliter (ut sic dicam) penes diversas congregationum constitutiones, quod tamen non sufficit ad ordines clericorum diversificandos. Sciat 0607B qui haec dixerit, argumentum similiter urgere in monachis; qui quidem uniformiter in vobis essentialibus conveniunt, solumque differunt per diversas constitutiones, quae parum inter se distant: nec plus dissident constitutiones unius monastici ordinis ab aliis, quam constitutiones diversarum congregationum canonicorum regularium inter sese. Immo vero mendicantium ordines valde ad canonicorum institutum accedunt, quandoquidem instituti sunt in subsidium episcoporum, ad praedicandum verbum Dei, et administranda fidelibus confessionis et eucharistiae sacramenta.

Quod si quis instet D. Augustinum non intendisse novum canonicorum ordinem inducere in Ecclesiam, sed antiquum reformare; quo fiat ut unus et idem 0607C ordo sit ab eo praeceptis eruditus, et antiquior a sanctis primitivae Ecclesiae Patribus institutus: is inquam parum proficiet: si enim B. Benedictus numquam novum monachorum ordinem, seu novum genus vitae stabilire curavit, sed coenobiticum antiquum erudire: quod ex primo regulae cap. liquet, ubi quadruplex genus monachorum praemittens, id est, Anachoretarum, Coenobitarum, Sarabaitarum, et Gyrovagorum: caeteris omissis, ad Coenobitarum fortissimum genus disponendum, adjuvante (inquit) Domino veniamus.

Addamus aliud huic proximum, nec minus difficile creditu, nimirum D. Augustinum regulam canonicis suis scripsisse; quod tamen argumento illo negativo, quod alias Pennottus evidens reputat; convincitur 0607D falsitatis, lib. enim I, cap. 45, sic inquit: In historicis argumentum ex negativis probat, et quandoque demonstrat, ut quando Historici omnes silent. Et infra: Non solum ex silentio sacrorum canonum, sed omnium conciliorum, pontificum, historiarum; ex hoc tam concordi silentio non solum probabiliter, verum etiam demonstrative sequela deducitur. Sic igitur cum ipse D. Augustinus librum Retractationum suarum fecerit, et in eo omnium librorum a se hactenus compositorum meminerit; cumque Possidius ejus discipulus indicem eorumdem copiosissimum ediderit, neuter autem de regula clericorum, seu monachorum mentionem fecerit, quinimmo neque usque ad annum 1100 a quovis scriptorum, aut conciliorum 0608A sub nomine Augustini citetur, reliquum est, ut fateamur D. Augustinum talem regulam nullatenus composuisse, sed postmodum circa annum Domini 1100, ex epistola 109, fuisse extractam, quam ipse ad moniales quasdam dictavit, occasione discordiae, quam cum praeposita habebant, ut ex ejus contextu manifestum est: aut Possidius arguendus esset oscitantiae et oblivionis (immo et ipse Augustinus) dum tam illustris operis non meminerit, quod tamen ipse Pennottus lib. I, cap. 42, num. 8, abominatur. Sed non est cur in re patentissima immoremur, quam non solum cardinalis Bellarminus lib. de Script. Eccles. vidit et judicavit, verum et ipsi regulares canonici, e quibus Simon Werlinus praepositus S. Mariae in Diesten, data opera id defendit in emendatione 0608B regulae monasticae S. Augustini (excusa Monachii 1618, apud Nicolaum Henricum) et consentit Bernardus Vindirigus in Critico castigato excuso Vellameriae 1621 per Georgium Medellanum.

Nec desunt in Tripartita Pennotti novae voces ac verba, quae ipsam suspectam satis reddunt ab alio forsan fuisse vitiatam. Qui enim sunt monachi Benedictinenses? aut quis scriptor Tuditanus? Et monachi quidem a S. Benedicto, Benedictini vocantur; Benedictinenses vero a S. Benedictino deduci necesse est, non a S. Benedicto: et tamen toto fere opere refugit eos vocare Benedictinos. Insuper Lucam Tudensem, et Urbem Tudensem omnes hactenus dixere: hic vero Tuditanus praeter omnium consuetudinem vocatur. Ut omittam procursum ordinis 0608C sui, pro ordinis progressu, et lectorem benevolentem pro benevolo dicere, novis certe vocibus usum. Sed haec leviora sunt.

Jam ad asserta, quae a vero dissonant, descensum faciamus, nam pari passu probabitur opus Tripartitum non esse R. P. Pennotti docti admodum viri, de quo non est existimandum falsas assertiones scripsisse; ac Dextri Chronicon, quod prae manibus est, foetum esse suppositum. Imprimis alienum est a veritate S. patriarcham Benedictum nihil de clericis in sua Regula disposuisse, quod Pennottus conceptis verbis scripsit lib. II, cap. 18, num. 4 et num. 7 in fine ait: D. Benedictus non ut clericis, sed ut laicis regulam vitae praescripserat, in qua de clericis monachis ne verbum quidem habetur. Et tamen duo 0608D integra capita regulae suae (id, est, 60 et 62) beatissimus praeceptor in disponondis monasterii sacerdotibus consumit. Prioris titulus est, De Sacerdotibus, qui voluerint in monasterio habitare: ubi praecipit ut jugo regulae sese omnimode subdant, post abbatem sedem habeant, clericos autem, qui presbyteri adhuc non sunt, loco mediocri collocari. Posterioris titulus est, De Sacerdotibus monasterii: ubi de his, qui post monachatum ad ordines evehuntur multa disponit. Certe si Pennottus titulos capitum Regulae dumtaxat legeret, ab eo errore liberaretur. Sed hoc simile est ei, quod de Paulo Orosio scribit lib. I, cap. 38, num. 4, nimirum nomen monachorum tam late apud ipsum acceptum fuisse lib. VII suae Ormestae 0609A cap. 17, quod omnes Christianos illos comprehenderet, qui ad unum fidei opus, dimissa saecularium rerum multimoda actione, se redigebant; quo pacto ait Pennottus etiam clericos regulares sub nomine monachorum comprehendi. Sed si verba ab Orosio immediate subjecta legisset (ut omittam perperam citasse cap. 17 Orosii, cum sit 33) plane reperiret eo nomine anachoretas solos intelligere; de Valente siquidem imperatore agens, effrenata, inquit, libertatis audacia legem dedit, ut monachi, hoc est Christiani, qui ad unum fidei opus, dimissa saecularium rerum multimoda actione, se redigunt, ad militiam cogerentur. Vastas illas tunc Aegypti solitudines, arenasque diffusas, quas propter sitim et sterilitatem, periculosissimamque serpentum abundantiam, conversatio 0609B humana non nosset, magna cohabitantium monachorum multitudo compleverat. Huc tribuni et milites missi, qui sanctos ac veros milites Dei alio nomine persecutionis abstraherent, interfecerunt ibi agmina multa Sanctorum. Videat igitur velitne Anachoretas etiam ad canonicorum institutum pertrahere, quantumvis canonicis proprium sit in ecclesiis urbium degere. Sed haec leviora sunt.

§ V. Jura Cisterciensis ordinis a Pennotto laesa defenduntur.

Intolerabilius est, et ab omni verisimilitudinis specie longius distat quod lib. I, cap. 50, num. 5, asserit Cistercienses monachos (idemque de Valumbrosanis, Camaldulensibus et Sylvestrinis affirmat) 0609C non magis de B. P. Benedicti institutione immediata descendere, quam Hieronymianos Eremitas a D. Hieronymo: quemadmodum ipse contendit Eremitas Augustinianos ita dictos, quia regula et titulo B. Augustini ex largitate apostolica fuerunt donati. Meminisse oportebat se in calce prologi promisisse: Pro viribus praestare conabor, ut nostra jura sine aliorum injuria tueamur; cum propositum et intentio mea nullatenus sit aliorum ordinum jura tangere, vel de illorum antiquitate, origine, dignitate, nisi parte adversa cogente, in hoc opere disputare. Bene promisit, sed male complevit. Quis, quaeso, cogebat eum, ut antiquitati, origini, dignitati tot sanctorum ordinum derogaret? Atqui adversa pars nihil de talibus disseruit, ut ab illa coactus diceretur. Et certe, si res 0609D ita se haberet, ut scribit, tolerabile utcumque esset, parum enim nostra referret utrum promissis suis staret necne; aut si ab aliquo umquam id in controversia positum fuisset, non reclamarem; aut si ad manum ipse non haberet, cum haec scribebat, unde certior fieri valeret de vero Cisterciensis ordinis exordio, nihilominus ignorantiam condonarem: nunc autem non solum dictis suis non stat, sed rem numquam in controversia positam, lippisque et tonsoribus notissimam, absque ullo fundamento, sed mera sua voluntate, et scribendi celeritate abnegat: eo praesertim tempore, quo a me acceperat librum exordii Cisterciensis ordinis, non ab aliquo scriptore moderno, sed ab ipsis ejusdem fundatoribus scriptum; 0610A ubi ex instituto sanctissimi fundatores demonstrant Cisterciensem ordinem, non esse novum aliquem in Ecclesia inventum, sed ordinis monastici S. P. Benedicti reformationem. Videat autem R. P. Pennottus utrum canonici regulares Lateranenses reformati per Frigidionarios, aut Frissonarios, diversi sint ordinis ac Lateranenses antiqui? aut ipsi Frissonarii, quorum reformatio coepit anno 1400, ut ipse refert lib. III, cap. 6, ad ordinem canonicorum regularium antiquum non pertineant? Nihil aeque toto opere suo abhorret; nec mirum, nam reformatio antiqui ordinis, ea praecipue, quae fit a religiosis viris eumdem olim jam professis, sed in laxiori observantia, ad eumque finem dirigitur, ut ad primitivum reducatur ordo vigorem, tantum 0610B distat a novi ordinis constructione, ut procul dubio tantum propius antiqui ordinis sint reformatores, quanto reformatio ipsa propius ad veram fundatorum institutionem accedit. Aut dicat, qui jam inter Minoritarum diversissimas congregationes verius Franciscani sint, Conventuales, an Observantes? Reformati, seu Discalceati ac Capucini? Et tamen reformatiores noviores perpetuo sunt, quoad reformationem modernam, sed haereditatem parentum primitivam securius assequuntur.

Nunc igitur proferam testimonia fundatorum ordinis Cisterciensis, quae ipsi Pennotto jam ante mutuaveram, ut vel sic legat vere ac proprie a S. Benedicti instituto descendere. Titulus libri est: Exordium sacris ordinis Cisterciensis a S. Roberto, S. Alberico, et S. Stephano 0610C primis ejusdem ordinis fundatoribus, ante quingentos annos accurate conscriptum. Prologus vero: Nos Cistercienses primi hujus Ecclesiae fundatores, successoribus nostris stylo praesenti notificamus, quam canonice, quanta auctoritate, a quibus etiam personis, quibusque temporibus coenobium et tenor vitae illorum exordium sumpserit; ut hujus rei propalata sincera veritate, tenacius et locum, et observantiam sanctae regulae in eo a nobis per Dei gratiam utcumque inchoatam ament, etc. Liber vero sic incipit. Anno ab Incarnatione Domini 1098, beatae memoriae Robertus Molismensis Ecclesiae in episcopatu Lingonensi fundatae primus abbas, et quidem ejusdem coenobii fratres ad ven. Hugonem tunc apostolicae sedis legatum, et Lugdunensis Ecclesiae archiepiscopum, venerunt, vitam suam sub custodia 0610D S. regulae Benedicti se ordinaturos pollicentes; et idcirco ad hoc liberius exsequendum, ut eis et sui juvaminis, apostolicaeque auctoritatis robur porrigeret, constanter flagitantes. Quorum voto legatus ille laetanter favens, tali epistola exordii eorum fundamentum jecit.

Hugo Lugdunen. archiepiscopus et apostolicae sedis legatus Roberto Molismensis abbati, et fratribus cum eo secundum regulam S. Benedicti Deo servire cupientibus. Notum sit omnibus de S. Matris Ecclesiae profectu gaudentibus, vos et quosdam filios vestros Molismensis coenobii fratres Lugduni in nostra praesentia adstitisse, ac regulae B. Benedicti, quam illuc usque tepide ac negligenter in eodem monasterio tenueritis, arctius deinceps atque perfectius inhaerere velle professos 0611A fuisse: quod quia in loco praedicto pluribus impedientibus causis constat adimpleri non posse, nos utriusque partis saluti, videlicet inde recedentium, atque illic remanentium providentes, in locum alium quem vobis divina largitas designaverit, declinare, ibique salubrius atque quietius Domino famulari utile duximus fore. Vobis ergo tunc praesentibus Roberto abbati, fratribus quoque Alberico, Odoni, Joanni, Stephano, Letaldo, et Petro, sed et omnibus quos regulariter et communi consilio vobis sociare decreveritis, hoc sanctum propositum servare, et tunc consuluimus, et ut in hoc perseveretis praecipimus, et auctoritate apostolica per sigilli nostri impressionem in perpetuum confirmamus.

Pergunt auctores enarrare qualiter inde discedentes in Eremum Cistercii convolarunt, inibique Cisterciense 0611B coenobium construxerunt, ex quo postmodum B. praecipue Bernardo procurante reformatio ipsa in universo orbe propagata est. Minime ergo novi homines e saeculo recens educti, ordinem Cisterciensem instaurarunt, sed monachi Benedictini coenobii Molismensis, eo permoti, quod regulam quam professi fuerant tepide nimis illic hactenus observaverant. Nam viri isti (ut cap. 4 dicitur) apud Molismum positi, saepius inter se, Dei gratia aspirati, de transgressione regulae B. Benedicti Patris manachorum loquebantur, et contristabantur videntes se caeterosque monachos hanc regulam solemni professione servaturos promisisse, eamque minime custodisse. Et propter hoc apostolicae sedis legati auctoritate (uti praelibavimus) ad hanc solitudinem ut professionem suam observantia 0611C S. regulae adimplerent, etc. Subinferunt deinde auctores litteras apostolicas Urbani II, et Paschalis item II, Rom. Pontificum, duorum cardinalium et episcopi Cabilonensis, binasque alias praefati Hugonis legati, quibus reformatio ipsa confirmata est. Eodemque prorsus pacto conferunt historici omnes exordium nostrum, ut videre est apud Caesarium, lib. I Dialog. Miraculorum, cap. 1; Vincentium Belvacensem in Spec. Histor. lib. XXV, cap. 94 et 95; et Antoninum, ex eo ad verbum; Sigibertum, seu ejus continuatorem Robertum, ad annum 1098; et quotquot ejus ordinis exordii meminerunt: et novissime apud Aubertum Miraeum, Barnabam de Montalvo, Bernardum de Brito in Chronicis Cistercens., exactissimeque in Laurea Evangelica R. admodum P. ac celeberrimi 0611D apud Salmanticenses theologiae professoris publici Fr. Angeli Manrique, ut innumeros alios omittam. Notatione digna sunt verba Caesarii: Hoc autem praefixum teneas, nostri auctorem esse Spiritum sanctum; institutorem S. Benedictum; invocatorem vero venerabilem abbatem Robertum. Hinc inter reformatos Cistercienses et Cluniacenses orta fuit quaestio, quae frequenter inter reformatos et non reformatos ejusdem ordinis de observantia, seu transgressione regulae oriri solet, quam videre licet apud Petrum Venerab. lib. III, epist. in 28 ad S. Bernardum, et lib. V, epist. 16, ad eumdem, ubi respondet ad 12, articulos regulae S. P. Benedicti, in quibus Cluniaens deficere taxabantur a Cisterciensibus, objicitque 0612A nobis coloris habitus mutationem, quam nihilominus ex regulae praescripto licuisse facere nostri contendebant cap. 55 reg., de qua etiam quaestione agit ipse Bernardus in Apologia ad Guilielmum abbatem, ubi ordinem S. Benedicti suum pleno ore ordinem vocat. Ex his igitur videat, quaeso, R. P. Pennottus quantum deroget Cisterciensis ordinis juribus, cum ipsum a D. protoparente Benedicto minime descendere scribit. Neque est quod causetur, dum videt communiter ab auctoribus non vocari congregationem Cisterciensem, sed ordinem absolute; hoc enim non facit eum discernere ab ordine sancti Benedicti, quasi essentialiter diversum (ut scholasticis suis terminis loquar) sed accidentaliter; qua de re alibi a nobis fusius tractatum est, in speciali opusculo de 0612B propria significatione hujus vocis Ordo. Idem prorsus de aliis reformationibus ordinis sancti Benedicti sentiendum est, nam S. Romualdus, a quo Camaldulenses, S. Joannes Gualbertus, a quo Valumbrosani, et S. Silvester, a quo Silvestrini, monachi nigri erant, et ordinem suum reformare procurarunt.

Quale etiam est illud quod lib. II, cap. 73, num. 1, Pennottus asserit: At non solum originem, verum etiam praecipuos illustratores ex eodem ordine canonicorum ipse ordo monasticus accepit? ubi enumeratis nonnullis sanctis, qui ad Benedictinos ex canonicis olim transitum fecerunt, subinfert: De Cisterciensibus res adhuc multo magis conspicua est, cum unus Malachias, regularis canonicus in Hibernia tot, Cisterciensium coenobia fundaverit, cum integra canonicorum monasteria 0612C ad Cistercienses transierint, ut patet in Alva abbatia canonicorum regularium Leodiensium, quam S. Bernardus in monasterium Cisterciensium mutavit: et de priore monasterii Eboracensis cum omnibus fere dicti monasterii fratribus ad Cistercienses profectis pro quibus ipse D. Bernardus ad abbatem Eboracensem scripsit epistolam quae est in ordine 95, ex quorum numero videtur fuisse B. Humbertus, cujus laudes recensuit idem B. Bernardus in proprio sermone de eodem habito. Haec ille. Sed quidquid de horum veritate sit, videant lectores, qui ex duobus fuerint illustrati, canonici ad Cistercienses reformationis ac sanctitatis praetextu adipiscendae, transeuntes, an Cistercienses canonicos sinu suo complectentes, et ut ad altissimum sanctitatis fastigium evehentes? Aut dubium sanctiores 0612D facti, illustres redditi sunt; non enim canonici ad Cistercienses transierunt, ut eos illustrarent, aut perficerent, sed ut perfectiores et illustriores redderentur. Sic in simili casu censuit Bernardus ipse, ait (epist. 142) : Hoc, inquam, hoc prorsus vos de illustribus reddidit illustriores, sanctiores de sanctis, et ubicumque divulgatus est sermo iste, replevit omnia odore suavitatis . . . Quam laeto sinu collegit vos multitudo Cisterciensium, etc. Quod si dixerit quis, ordinem etiam nostrum illustrari adventu talium virorum, id minime negamus, sed non aliter quam illustrium hominum e saeculo venientium ad ordinem, quis non videt? quare aeque saeculum ipsum gloriari poterit, quod ordines universos illustraverit.

0613A Negamus praeterea S. Malachiam fuisse canonicum regularem, cum verius sit monachum perpetuo fuisse, et quando Cisterciensibus coenobia in Hibernia fundabat, ad ipsos jam transiisse; nam et sanctus Bernardus cum habitu S. Malachiae sepultum, et e converso Malachiam cum veste Bernardi certo scimus ex ult. cap. Vitae S. Bernardi per ipsius secretarium scriptae, qui funeri ejus interfuit. Unde et a Cisterciensibus in catalogum suorum sanctorum perpetuo recensetur, et tamquam unus ex suis, quotannis solemni officio celebratur: quod tamen argumentum aliquando Pennotto visum fuit efficax ad probandum S. Herculanum fuisse regularem canonicum: quia scilicet a canonicis regul. solemni officio colitur.

Rursus monasterium de Alna (sic enim vocatur, 0613B non Alva) solos quatuor annos S. Augustini regulam professum fuerat, ut tradit Miraeus in Chron. Cist. ad ann. Domini 1148: unde cum in ejus institutis tenerum adhuc esset, facile fuit ad alia praestantiora transire. Ubi autem, quaeso, Pennottus invenit monasterium istud Eboracense ex quo prior cum aliis fratribus ad Cistercienses pervolaverat, fuisse ordinis canonici? Quod si existimat fuisse ipsam Ecclesiam, ut omittam satis gratis ab eo creditam canonicorum fuisse, non autem monachorum S. Benedicti, lib. II, cap. 37, num. 6, multo gratius asserit priorem illum cum fratribus eam reliquisse: nam ex epistola Bernardi (quae est 94, non vero 95, ut ipse vult) nihil tale educi potest, et ex titulo verisimilius oppositum, qui est: Ad abbatem cujusdam monasterii Eboracensis, 0613C unde exierat prior cum aliquantis fratribus. Ubi cum dicitur cujusdam monasterii Eboracensis, satis innuitur non esse ipsam cathedralem ecclesiam, sed aliquam aliam ejusdem dioecesis. De B. Humberto res est facilior, neque enim ex sermone S. Bernardi in ejus obitu habito, neque ex Vita ipsius, quae exstat in III lib. Exordii Cisterciensis, cap. 4 et 5, nec aliunde haberi potest, quod fuerit monachus Eboracensis, et aliter ex illis qui cum priore reformati sunt. Quinimmo oppositum satis perspicue deducitur ex eo quod, ipso Bernardo asserente, ab ipso pene principio monasterii Claraevallis cum eo conversatus fuit. Conversio autem prioris et fratrum Eboracensium multo postea contigit, ut liquet ex epistola quae scripta fuit a Bernardo (si ordinem ejus inter caeteros 0613D spectemus) pro sedando Anacleti schismate laborante, quando jam notissimus erat toto orbe.

Per hoc tamen nolumus negare ipsum mellifluum doctorem multos canonicorum regularium ad ordinem suum admisisse, alios antem repulisse, ut videre est in eo qui patientiam ipsius illustravit, dum renuentem admittere eum ad ordinem, in maxilla percussit, quae res fuse refertur lib. III Vitae Bern. cap. 6. Sed ad alia transeamus.

Mitto concilium Rhemense a B. Eugenio III celebratum tribui Eugenio II a Pennotto, lib. I, cap. 19, num. 1, quo sic canonicorum regularium reformatio, quae inibi facta est vetustior longe esset: cum tamen acta ipsa Rhemensis concilii reluctentur, et 0614A Bernardus, qui praesens fuit, contra Gilbertum Porretanum Trinitatis unitatem defendat, de qua re agit ipse serm. 80, in Cant., et quotquot Eugenii, aut Bernardi acta scripserunt.

Venio ad B. Joachimum, quem amicus noster immerito ac immoderate carpit.

§ VI. Defenditur B. abbas Joachimus a calumniis Pennotti et aliorum.

Duo sunt, quae sibi ex doctrinis venerandi abbatis Pennottus officere credit, alterum dum de eremitarum ordine in suo ad expositionem Apocalypsis introductorio prophetavit; alterum dum regulares canonicos a S. Rufo institutos circa annum Domini 1100, ab eoque tunc primum donatos S. Augustini regula fuisse contendit. Sic ille Joachimi sententias 0614B refert, et tam acriter impugnat, ut urbanitatis ac religiositatis metas vehementer excesserit. Quantumvis enim ita se haberet res (ut ipse refert) et abbas sanctus ab eo relata scriberet, non erant tanti momenti haec, ut ea propter S. Inquisitionis officium in ipsum fulminaret, et inaudita parte ob quorumdam male intellectum testimonium sententiam damnationis in ipsum tulerit, damnationis, inquam, aeternae mortis, et condemnationis personae a concilio generali Lateranensi. Superest (inquit lib. I, c. 41) Ut solum abbatis Joachimi testimonium expendamus, ac videamus an forte Goliath ab orco revocatus fuerit, tantas vires habens, ut unus contra viginti merito stare possit. Et post pauca, num. 2: An vero inter prophetas ipsum Joachimum censere merito possimus, referam 0614C quid de illo viri docti scribant. Hic processum conflat adductis in testes S. Antonino, cardinalibus Bellarmino et Baronio, et Alfonso de Castro, quibus utcumque auditis derisorie subinfert: Ex quibus et aliis superius dictis, videas quanti faciendus sit hic novus propheta, quem Marquez uti militem adeo strenuum producit, ut contra viginti armatos solus stare possit. Lib. vero II, cap. 2, quasi antea sibi incognitum sic Joachimum citat: Est igitur de origine canonici ordinis prima sententia cujusdam abbatis, nomine Joachim, in expositione apocalypsis, asserentis ordinem canonicorum regularium circa annum Domini 1100 initium habuisse in partibus Galliarum a quodam episcopo nomine Rufo, qui ipsis canonicis D. Augustini regulam primus tradidit, et ab illo congregatio canonicorum 0614D regularium originem traxit, quae idcirco S. Rufi congregatio est appellata. Et post nonnulla: Haec Joachimi sententia eo modo praesertim explicata et aucta, non unum, sed multos illos usque manifestos, et palpabiles continet errores. Enumerat vero decursu capitis ejus decem, obiter vero reverendiss. D. episcopum Antonium Massam Galesinum doctissimum sui saeculi virum, quod hac in re Joachimum secutus fuerit, eo honore prosequitur, ut dicat: Omitto Antonium Massam Galesinum qui ipsum abbatem Joachimum secutus, multas ineptias effudit, quibus animi sui venalitatem, et ingenii levitatem et ignorantiam apertissime monstravit, etc. Siccine cum viris gravissimis agere licet? At cujus manus contra omnes, manus omnium sustinere cogetur.

0615A Et quidem quod ad Joachimum spectat, manifestum est, minime scripta ejus, quae citat, a Pennotto lecta, nec quis, cujusve meriti in Ecclesia fuerit, ab eo agnitum; quandoquidem perperam omnia citantur; prophetia siquidem de ordine eremitarum non exstat in introductorio ad Apocalypsim, sed in expositione capitis XIV, ad illa verba: Et alius angelus exivit de templo, habens et ipse falcem acutam, etc. De canonicis autem a S. Rufo institutis non agit in expositione Apocalypsis, sed cap. 20 introductorii, quo videas bonum militem frena (ut vulgo dicitur) permutasse. Certe in re tanti momenti, unde honor viri unius sancti pendebat, nemo erit qui Pennottum absolvat a culpa notabilis incuriae non legendi Joachimum, cum facillimum illi esset adire 0615B sive in bibliotheca Vaticana, sive S. Petri in Monte aureo, egregie a R. P. Luca Waddingo instructa, sive Aniciana collegii Gregoriani, sive illustrissimi Domini Joan. Baptistae Coccini sacrae Rotae decani, in quibus et in aliis Urbis bibliothecis opera illius reperire liceret. Quid si Joachimus minus suis conatibus adversaretur? Quid si faveret? Parum esset doctrinam ejus usque ad coelos extollere; nemo tam acerrime spiritum abbatis prophetiae dono clarum tueretur ac Pennottus: nam et alios inferioris notae auctores sibi faventes, gratitudinis ergo vehementer honorat. Spero tamen magnum apud illum deinceps habendum esse Joachimum, ut pote qui prae caeteris clericorum causam tuetur: nihil etenim aeque in omnibus suis operibus inculcat, quam ordinem clericorum 0615C priorem fuisse ordine monachorum, id quod data opera affirmat et probat lib. II Concordiae utriusque Testamenti, tractatur cap. 5, et in introductorii ad Apocal. cap. 19. Capite autem 20 sequenti duodecim religiosorum ordines, seu congregationes totidem patriarchis, filiis Jacob accommodans, primum recenset sex clericorum congregationes sub sex filiis Liae primogenitae respectu Rachelis, significatas; ac deinde totidem monachorum et religiosorum militum sub typo filiorum Balae et Zelphae ancillarum, ac Rachelis adumbratas; his verbis quae referre placet, ut videat Pennottus perperam hactenus abbatem sanctum intellectum cum agit de canonicis sancti Rufi. Ut autem intelligatur quod dicatur, libet ipsos filios Jacob singulis ordinibus assignare. 0615D Primus ordo religiosorum institutus est ab apostolis in Ecclesia primitiva: et ipse designatus est in Ruben. Secundus in Antiochia, ubi primo dicti sunt discipuli Christiani; et ipse designatus est in Simeon. Tertius in Alexandria, de quo, ut refert Ecclesiastica Historia, multa laude digna retulit Philo Judaeus, laudans sobrietatem et conversationem illius; et ipse designatus est in Levi. Quartus ordo institutus est in Africa a B. Augustino; et ipse designatus est in Juda. Quintus ordo fuit canonicorum regularium in occiduis partibus institutus, qui pro parte ipsius regulae quam tenet dicitur et ipse S. Augustini: et ipse designatus est in Issachar. Sextus ordo videtur esse canonicorum Praemonstratentium: et ipse designatus est in Zabulon. 0616A Haec de filiis Liae. His de sex ordinibus clericorum dictis, subinfert de totidem ordinibus monachorum. Balae ancillae Rachelis natus est in filium ordo monachorum, in Graecorum quidem Ecclesia a sanctis Patribus institutus; hic itaque ordo designatus est in Dan filio Balae ancillae. Genuit autem Bala secundum filium, nomine Nephtalim, qui videtur designare Occidentalium ordinem monachorum (nimirum sub S. Patris Benedicti disciplinis eruditos) et desiit parere. Sed et Lia in hoc ipso aemulata sororem, tradit et ipsa Zelpham ancillam suam viro suo, quae genuit Gad et Asser, in typo duorum ordinum laicorum fratrum, qui claruerunt his temporibus in partibus Orientis, hoc est Hospitalis (nunc S. Joannis) et Militum Templi. Duos tandem ordines monasticos sub Joseph et Benjamin 0616B filiis Rachel et fratrum omnium extremis adumbratos, nondum incoepisse suo tempore dicit, nec mirum, cum ii fuerint ordines praeclarissimi Praedicatorum et Minorum, de quibus Joachimus in commentariis Hieremiae perspicue prophetavit. Videat nunc, quaeso, Pennottus quibus magis Joachimus faveat, clericis an monachis? Nam quod de canonicis regularibus quinti ordinis scribit, de congregatione quadam manifestum est debere intelligi, illa nimirum quae in Galliis regula S. Augustini canonice donata est, et geminato canonis et regulae nomine canonicorum regularium vocari coeperat. Quo vero anno id acciderit Joachimus non promit; et quod asserit a S. Rufo fuisse institutam, non a se, sed ex aliorum relatione scribit: et forsan vulgo dicebatur 0616C ordo ille a S. Rufo institutus, quod in ejus monasterio institutus esset; indeque a S. Rufo ad multa alia derivatus sit. Verum ejusmodi clericorum antelatio non ita mordicus ex mente beati viri accipienda est, quasi multum temporis inter clericorum et monachorum institutionem interfuerit: nam cap. praecedenti (seu 19 introduct.) utrosque in primitiva Ecclesia ortos fuisse contendit, inquiens: Inito autem primo statu, et inchoato secundo (qui coepit a Christo Domino) mox clericorum et monachorum ordines inchoati sunt: haud dubium quin in Ecclesia primitiva, qui et vitam ecclesiasticum praedicando et ordinem monasticum per communem vitam servabant. Tanta autem fuit communio duorum ordinum istorum in hoc statu secundo, ut nec clerici deessent in eo, qui viverent communiter 0616D sicut monachi, nec monachi quibus officium committeretur clericorum.

Porro quod ad cap. 14 Apoc. scribit, Surget ordo, qui videtur novus, et non est, induti nigris vestibus, et induti desuper zona, qui erit ordo Eremitarum, etc., velit nolit Pennottus, manifesta est prophetia eremitarum S. Augustini, cum eos nondum eo habitu et cingulo donatos (ut luculenter probat R. P. Lucas Waddingus) nec unitos ad unum ordinem, vivis coloribus depinxerit. Nam quod respondet Pennottus lib. I, cap. 51, potuisse Joachimum de eremitis Guilielmitis, aut Jambonitis loqui, post quos exortos prophetavit circa annum Domini 1200, longe a vero abest, et parum memoriae in eo arguit, qui paulo 0617A ante cap. 46, num. 5, de Gulielmitis dixerat: Patet quod habitus eremitarum D. Guillelmi longe diversus erat, tum ex eremitis dicti ordinis, qui cum illo habitu permanserunt, qui non erat cuculla nigra, sed tunica alba, cum mantello albo, unde et vocati sunt mantelli albi. De Jambonitis vero, seu eremitis Fr. Joannis Boni cap. sequenti (47) num. 1 asserit ante unionem ab Innocentio IV factam, non habuisse nigrum habitum, sed habitui Fratrum Minorum persimilem; refertque litteras Gulielmi cardinalis protectoris, ubi de illis jam unitis ait: Et quia eorum habitus qui habitui Fratrum Minorum videbatur conformis, apud aliquos scandalum quodammodo suscitabat, de mandato et auctoritate duorum cardinalium, qui tunc in partibus Lombardiae legationis fungebantur officio, nigrum 0617B quem gestatis adhuc habitum, elegerunt. Qui cum jam vocarentur Fratres Eremitae Joannis boni, etc. Zonam vero postmodum etiam suscepisse liquet ex litteris apostolis Gregorii IX, quas refert ipse Pennottus eodem cap. 47, num. 7. Depinxit ergo Joachimus habitum eremitarum et corrigiam, quae nondum erant in rebus: nec mirum, cum ordines quoque Minorum et Praedicatorum manifeste praedixerit, eorumque patriarchas in eo, quem postmodum sumpserunt habitu apud S. Marcum Venetiarum vivis coloribus depingi fecerit, et multa alia praedixerit, quibus eximio prophetiae spiritu polluisse magis perspicuum est, quam ut longa oratione probari indigeat.

Sed quo haec fiant nota omnibus, et contra adversariorum 0617C testium informationem a Pennotto factam pro Joachimi innocentia comprobanda nonnullos eorum, qui pro eo stant (brevi tamen compendio, prout locus patitur) in medium adducere non gravabor. Primum omnium profero S. Cyrillum ord. Carmelitarum splendorem, qui ex Carmelo ad Joachimum in Calabria degentem super prophetia sibi coelitus ostensa enodanda in haec verba scripsit: Cum Deus tibi velut secundo Joanni Evangelistae, miram futura noscenda gratiam contulerit, humiliter quaeso (reverende Pater) ut brevius prophetiam hanc enucleare digneris, quo dilucidius Divini abyssum hujus muneris penetrare valeamus. Frange nucem, densa revela, ut splendeat cunctis claritas clarissimi Solis. Exstat ejusmodi epistola cum operibus ipsius 0617D Joachimi in Vaticana bibliotheca, et in altera monasterii S. Fidis ordinis Cisterciensis prope Caesaraugustam, eamque refert Jacobus de Voragine in Vita S. Cyrilli.

Chronica magistrorum generalium ordinis S. Dominici haec habent: Venerabilis autem abbas Joachim Florensis ordinis institutor, fratribus suis habitum, quem dictus magister Reginaldus a B. Virgine acceperat, prophetice demonstrans, in quodam monasterio sui ordinis, quod est in Calabria, depingi et etiam in Ecclesia Marci Venetiarum vermiculato emblemate fieri fecit, dicens: Cito surget in Ecclesia Dei novus ordo docentium, etc.

Henricus de Vrimaria, in tractatu de origine ordinis 0618A eremitarum S. Augustini, adducit prophetiam Joachimi, de qua paulo superius egimus.

Robertus de Licio episcopus Aquensis Serm. 45 de Sanctis, qui est de beato Francisco: Insuper (ait) abbas Joachim vir eximiae sanctitatis, et prophetico spiritu clarens, in quodam suo libello ita dixit: Erunt duo viri, unus hinc, alius inde, qui duo ordines interpretantur; unus Italus de Thuscia, alter Hispanus de Hispania, etc., et de Francisco subdit: Depingi eum fecit in Ecclesia S. Marci de Venetiis cum stigmatibus super ostium sacristiae, sicut hodierna die cernentibus patet.

Ptolomaeus de Luca in Chron.: Tempore Lucii III floruit Joachim abbas in Calabria, doctrina et vaticinio celebris.

0618B Trithemius lib. II de Viris illustr. S. Ben. cap. 117.

Matthaeus Palmerius in continuatione Chron.: Joachim abbas, vir spiritu prophetico plenus, in sacrarum scientia litterarum doctus, in Calabria floret sub Urbano II.

Pandolphus Collenutius lib. IV Histor. Neapol. agens de Henrico VI imper. qui uxorem Constantiam quinquagenariam agentem gravidam admirabatur; ut ergo Henricus gravidam illam fuisse percepit, admirans, ab abbate Joachim certus fieri studuit; qui Joachim tunc temporis florebat, et spiritus prophetici fama insigniebatur. Abbas vero Constantiam ab eodem concepisse Henricum certiorem fecit; et quod erat illi paritura infantulum, cujus omnes vitae eventus, et qualiter Henricus ipse 0618C post pauca in agro Malearum prope Messanam erat moriturus, praedixit, etc.

Joannes Nicolaus Doglion 3 parte Compendii Hist. universalis: Joachimus abbas, ait, ambobus regibus (id est, Philippo Galliae, et Richardo Angliae) inutilem illorum fore progressum praedixit; eo quod non erat ultra tempus sanctam recuperare civitatem: quandoquidem rei probavit eventus.

Paulus Aemilius in histor. Carbonensis monasterii de Henrico imper. VI agens ait; Praescio venturorum a Joachimo abbate facto, etc.

Petrus Rodulphus in histor. Seraphica dum de effigie sancti Francisci agit, sic ait: Ante Sancti hujus exortum, abbas Joachimus Florensis vir sanctitatis eximiae et spiritu prophetiae conspicuus, in aede 0618D D. Marci Venetiis, etc., quae adhuc hodie visitur in fornice templi; quod et poeta quidam ingeniosus his versibus expressit:

Atque prius fuerat quam mundo exortus in aede,
Quae Marci titulo nulli toto orbe secunda est,
Exstat apud Venetos longis expressus ab annis.
Subditque: Fuit abbas Joachimus vir excellentissimi ac prope divini ingenii; qui glossavit Apocalypsim, ubi multa praedixit de ordine Mendicantium, quorum veritatem rei declaravit eventus.

Arnoldus Wion 2 part. Ligni vitae lib. V, cap. 89, ramo 9, multa congerit in laudem spiritus prophetici quo Joachimus floruit, citatque pro eodem Leandrum Bononiensem in ejus Vita: asserit etiam 0619A victoriam navalem de Turcis ad Echynadas Insulas reportatam, duce serenissimo D. Joanne Austriaco, anno salutis 1571, ante quadringentos fere annos praevisam et pronuntiatam a Joachimo, ut ex libris ejus in Apocalypsim optime intellexerunt auctores Triumphi Ecclesiae catholicae.

Gabriel Barrius in Vita ipsius Joachimi, quae incipit: Fuit Joannes Joachimus abbas, etc., ubi recensitis ejus libris, subdit: In quibus eum spiritum prophetiae habuisse manifestum est; pleraque enim est vaticinatus, e quibus multa adimpleta sunt, caetera adimplenda supersunt. Nam et Graeciam ob perfidiam in Romanam Ecclesiam gentibus dandam, et Praedicatorum ac Minorum ordinum initiatores mox futuros, quin etiam in januis Ecclesiae praedixit. Et multa in 0619B hunc finem prosequitur. Sed vero Graeciae a Saracenis subjugandae vaticinium exstat in Commentariis Hieremiae ad cap. 1 et ad cap. 48 perspicuis verbis.

Sylvester Meucius in prooemio ad Commentaria Apocalypsis, Joachimum multis effert laudibus ob spiritum prophetiae quo polluit.

Paschalinus Regiselinus in epistola dedicatoria ad prophetias beati Joachimi: Norunt omnes, ait, quidquid in suis dictis Abbas involvit, eventus suos ad unguem sortitum fuisse.

Mitto alios multos, ut eruditissimum nostri saeculi theologum, egregiumque verbi Dei concionatorem, ac publicum apud Salmanticenses theologiae professorem Angelum Manrique in Laurea Evangelica, Barnabam de Montalbo in Chron. Cistercien. et Jacobum 0619C Graecum Syllaneum in Chron. ordinis Florensis, et alios qui pro Joachimo egregie decertarunt; nec desunt illustres poetae ejusdem sententiae asserentes. Nam Dantes 3 p. de Paradiso, inquit,

Rabano e quivi, e lucemi dal lato,
Il Calabrese Abbate Joachimo,
De spiritu prophetico dotato.

Cui Philippus Phasianus succinit imparibus in ejus laudem editis, quae refert Graecus.

Auctor etiam epitaphii ejus sepulcro affixi, inter alia haec ait:

Nam tum dicta Patrum novit, qui nube fuerunt
Protecti, et scivit, quae peragenda forent.
Veridicus vates praedixit, multa fuerunt
Completa, ut monstrat lumine facta dies.

Addam pro coronide Seraphinum Firmanum canonicum 0619D regularem Lateranensem, quod eum R. P. Pennottus miris efferat laudibus lib. III, cap. 29, num. 5, vocetque eum venerandum, sanctissimumque canonicum, ac verbi Dei praeconem fervidissimum, qui sancta praedicatione suum saeculum illustravit, cujus verba (ait) erant quasi ignis ardens, et quasi malleus conterens petras; cujus potissimum consilio et suasione duae clericorum regularium congregationes fuerunt institutae, altera S. Pauli Decollati Mediolani, altera sacerdotum Boni Jesu Ravennae, qui post varios labores pro Dei gloria et salute animarum exantlatos, variosque libellos igne divini amoris plenos ad spiritualem aedificationem utilissimos editos, Bononiae obiit, etc. Haec cum ex ore ejus vera sint, mirum erit si 0620A tanti viri judicium suo Pennottus non praetulisset. Sed quid? Hic igitur in Commentariis ad cap. IX, Apocal. (cujus operis meminit ipse lib. III, cap. 55, num. 6) , haec habet de Joachimo: Nollem expositionem istam in hoc capite, meo esse Marti attribuendam, et ideo minus creditam. Legatur igitur quidquid circa haec scribunt Joachimus, et Ubertinus cum aliis, et cuncta clarescunt; nam quidquid illi prophetarunt, nos completum esse conspicimus.

En tibi (lector candide) supra 20 testes, quos quatuor, aut quinque a Pennotto ad adversam partem adductis opponimus: inter quos non solum est notissima differentia penes numerum, sed penes notitiam ejus quod testantur; nostri siquidem oculati (ut sic dixerim) sunt, id enim scribunt, quod suismet 0620B oculis in libris Joachimi legerunt, et re ipsa adimpletum viderunt; testes vero adversae partis oculati esse nequeunt, cum id ascribant Joachimo, quod numquam scripsit. Nam Vincentius Belvac. quem S. Antoninus transcribit (proinde ex auditu est) eo Joachimum taxat, quod diem mundi extremum intra duas generationes, id est, 60 annos terminandum fore praedixerit, et tamen nullibi hoc dixit affirmando, sed dubitando, ut videre est in calce Concordiae, ubi de re hac ex professo edisserit. Mirum vero esse non debet, si abbas sanctus de proximo Christi judicio subdubitanter aliquid scripsit, cum alii sanctorum Patrum brevem eidem terminum perperam praefixerint, ut de S. Norberto Praemonstratensium canonicorum auctore refert 0620C Bernardus epist. 56 qui id ab ejus ore acceperat. Stant nihilominus pro nobis Vincentius et Antoninus, dum fidem praebent nonnullis Joachimi praedictionibus, ei nimirum qua regibus Angliae et Galliae nondum adesse tempus recuperationis terrae Sanctae praedixit, et aliis.

Cardinalis Bellarminus, qui secundo loco adducitur, nihil affirmat, sed aliis judicium reliquit, ut verba ejus manifestant, lib. de Script. Eccles. in Joachimo. Quod vero cardinalis Baronius, tom. XII Anna., ann. 1164, scribit Joachimum Petro Lombardo adversantem in concilio Lateranensi fuisse damnatum, improprie dictum quis non videt? non enim persona abbatis, sed libellus de Trinitatis unitate et essentia ab eo editus, reprobatur. En 0620D verba concilii cap. 2: Damnamus ergo et reprobamus libellum, seu tractatum, quem abbas Joachim edidit contra magistrum Petrum Lombardum, de unitate seu essentia Trinitatis; utpote quod in eo asserebatur S. Trinitatis unitas non esse realis et individua, sed similitudinaria, non aliter atque plures homines dicuntur unus populus. Subticuit autem Pennottus personae Joachimi excusationem, quam concilium subjungit, inquiens: In nullo tamen propter hoc Florensi monasterio, cujus ipse Joachim exstitit institutor, volumus derogari, quorum ibi et regularis est institutio, et observantia salutaris, maxime cum ipse Joachim omnia scripta sua nobis assignari mandaverit, apostolicae Sedis judicio approbanda, seu etiam 0621A corrigenda; dictans epistolam, quam sua propria manu subscripsit, in qua firmiter confitetur se illam fidem tenere, quam Romana tenet Ecclesia, etc. Epistola autem ipsa exstat typis excusa cum commentariis in Apocalypsim, cujus initium, Universis quibus litterae istae, etc. finis vero, Hoc scriptum feci ego abbas Joachim, et propria manu roboravi, anno Dominicae Incarnationis 1200 et sic me tenere confiteor sicut in eo continetur. Ego Fr. Joachim abbas Floris. Annectuntur eidem litterae apostolicae Clementis papae II ubi inter caetera inquit: Cum igitur jubente et exhortante bonae memoriae Lucio papa praedecessore nostro, expositionem Apocalypsis, et opus Concordiae inchoasse, et postmodum auctoritate Domini papae Urbani successoris ipsius composuisse dicaris, Charitatem 0621B tuam monemus et exhortamur in Domino per apostolica scripta mandantes, quatenus laboribus tuis in hac parte peroptatum et debitum finem imponens (gratia Domini prosequenti) ad utilitatem proximorum opus illud complere, et diligenter studeas emendare: veniensque ad nos quam citius opportunitas aderit, discussioni apostolicae Sedis et judicio te praesentes. Si enim velis in abscondito retinere, diligenti cura prespicias, qua possis summi Patrisfamilias offensam de talento tibi commisso satisfactione placare. Datum Laterani 6 idus Junii pontificatus nostri anno primo. Quo videas non temere Doctoris, seu scriptoris officium sibi in Ecclesia sumpsisse Joachimum, sed trium summorum Pontificum Lucii, Urbani et Clementis hortatu ac praeceptione; quod si in aliquo 0621C lapsus est, id alta Dei providentia effectum credas, nimirum ut ita suae fragilitatis admoneretur, ne tam alte supra naturam volans, altum saperet aliquando, sed timeret.

Non defuere nihilominus qui spiritu malignitatis ducti Joachimum et ejus asseclas Florenses monachos de crimine haeresis infamarent; ut quidam Lucanensis episcopus, quem tamen Honorius III severe coercuit, datis ad illum litteris apud S. Petrum 4 non. Decemb. Pontif. ann. 1 quas referunt Jacobus Graecus in Chronologia ordinis Florensis sectione 20 et Paschalinus Regiselinus in prologo ad prophetias Joachimi. Addidit alias idem Honorius anno 5 quae exstant tom. 3 Regest. ipsius sub numero 268 in Vaticano archivo, quas a R. P. Fr. 0621D Luca Waddingo accepi, tenoris sequentis:

Honorius episcopus servus servorum Dei. Venerabilibus fratribus Cusentino archiepiscopo et episcopo Bisinianensi sal. et apost. bened. Ex parte dilectorum filiorum abbatum et conventus de ordine Floris tam capitis, quam membrorum fuit propositum coram nobis, quod is qui saluti hominum invidet, et quieti, occasione assumpta ex eo, quod libellus, quem bonae record. Abbas Joachim contra bon. mem. magistrum Petrum Lombardum edidit, in generali, concilio fuit damnatus; contra eos nonnullos tam clericos quam laicos praelatos et subditos concitavit; qui ut ipsos ab otio contemplationis avertant, et funes extendentes in laqueum pedibus eorum, ponant scandalum juxta iter 0622A ipsis, objiciunt, exprobrando quod idem abbas, qui pater et institutor fuit ordinis eorumdem, haereticus ab Ecclesia Dei habetur. Propter quod non solum simplices lactis participes, a consortio ejusdem ordinis avertunt, sed etiam fortes, qui uti cibo solido didicerunt, et ad discretionem boni et mali exercitatos pro consuetudine habent sensus, circa instituta ordinis ejusdem incipiunt fluctuare. Licet igitur praetactus libellus, seu tractatus damnatus fuerit in concilio memorato, quia tamen idem Joachim omnia scripta sua Romano mandavit Pontifici assignari apostolicae Sedis judicio approbanda, seu etiam corrigenda, dictans epistolam, cui propria manu subscripsit, in qua firmiter est confessus se illam fidem tenere quam Romana tenet Ecclesia, quae disponente Domino cunctorum fidelium 0622B mater est et magistra, Fraternitati tuae per apostolica scripta mandamus, quatenus per totam Calabriam faciatis publice enuntiari, quod eum virum catholicum reputamus, sanctae fidei orthodoxae sectatorem; et regularem observantiam, quam instituit, salutarem: eosque qui ordini memorato ex hoc detrahere, vel insultare praesumpserint, monitione praemissa sublato appellationis obstaculo, animadversione condigna, veritate cognita, castigantes. Datum Laterani XVI kal. Januarii pontificatus nostri ann. 5.

Caeterum quantum ex lectura operum Joachimi conjicio, quorumdam sui ordinis monachorum astu, quos zelus imprudens urebat, apud Innocentium et concilium accusatus est, et verba libri de unitate Trinitatis, in alienum a mente Auctoris sensum 0622C distorta fuere: ut ita in pleno Patrum consessu erroris insimularetur: aut forsan aliquid suis libris dolo malo additum fuit. Ita certe ante nos suspicatus est Jacobus Graecus sect. 22 inquiens: An vero aliquid fuisset appositum in opere illo antequam concilio praesentaretur, Dei judicio examinandum relinquatur. Nam hoc ipsum idem Joachim praedixisse videtur, in cap. XI Hierem. ad illa verba, Ad viros Anathoth, qui quaerunt animam tuam. An autem haec vera sint, ex his quae subjiciam, judicent lectores mei. Professus ordinem Cisterciensem Joachimus in monasterio de Curatio, quod in Calabria dioec. Marturanae, ex filiatione Fossae Novae processerat, anno circiter 1150, nihilominus Florense coenobium exstruens, reformationem novam in ordinem Cisterciensem 0622D induxit, quae Florensis a capite dicta est. Hinc effectum fuit, ut quorumdam Cisterciensium odium incurrerit, qui ejus vaticinia deridebant, et scripta curiose admodum scrutabantur, occasionem accusandi illum sollicite perquirentes. Crediderim eos, aut plures eorum bono animo ipsum zelasse, nec aliter inter utrosque contentionem processisse, quam olim inter Chrysostomum et Epiphanium. Ut ut sit, in libro Joachimi De substantia seu unitate Trinitatis, invenerunt, quo illum duro judicio Ecclesiae supponerent; quod nimirum unitatem Trinitatis ad eum modum exponeret, quo dilectores suos unum cum Deo fieri, Christus per Joannem asseruit: seu ad eum quo tribus Juda, et 0623A tribus Benjamin, et tribus Levi unus simul populus dictae sunt: et quod adderet non posse cogitari simplicem divinam substantiam seorsum a personis (uti Petrus Lombardus visus est fecisse in I sent. dist. 3), nisi cum Sabellio et Arrio sentiendo. Detulerunt igitur causam ejusmodi ad concilium, a quo in eo sensu, quem verba ejus praetendere videbantur, liber praefatus anno Domini 1215, sententiam damnationis accepit. Sed vero Joachimus minus se defendere potuit, cum anno superiore ab Incarnat. Domini 1214, ultima Martii diem clausisset extremum, uti Jacobus Graecus aperit in ejus Chronologia, sect. 36. Nihilominus ab octodecim annis condemnationem suam perspicuis verbis praedixerat anno scilicet 1197, quo ipso commentaria in Hieremiam elaboravit, 0623B ipso teste, dum ad caput 24 dixit: Agitur enim nunc 1197 annus, etc. Prophetia vero exstat ad caput 11, et tam manifesta est, ut librum et materiam libri postea condemnandi, accusatores itidem et Romanum pontificem, qui eum condemnaturi erant, propriis exprimat nominibus. Ad illa siquidem verba: Venite, mittamus lignum in panem ejus, et eradamus eum de terra viventium, et nomen ejus non memoretur amplius, sic ait: Lignum scandali ponent, ut sanam doctrinam exstinguant, et nomen doctoris cui revelabitur sententia Danielis evertant. Is est Joachimus ipse, qui abditissimas Danielis prophetias enodavit, ad cap. XII Apoc. et alibi. Futurum est enim, ut summus pontifex veritatem insinuet, ut unus damnetur, id est, moriatur doctor pro populo, 0623C ut non tota gens pereat in errore. Sic Sedechias contra Hieremiam insurgit; damnat librum (quid clarius?) scindit Trinitatem ab unitate (en titulum libri expressum) et scalpello scribae sententiam doctoris, alludit ad illud cap. XXXVI Hierem.: Cumque legisset Judi tres pagellas vel quatuor, scidit illud volumen scalpello scribae. Et post pauca: Designat summum pontificem post Coelestinum futurum quicumque sit ille (norunt omnes Innocentium III, qui librum damnavit, Coelestino successisse) a quo quia stella disparuit, nimirum quia Joachimo mortuo, claritas sensus ejus disparuit, spiritualis intelligentia exstinguetur in dolo, et per invidiam tradetur, et perimere cogitabit. Quod autem congregaverunt pontifices Ecclesiarum, et Pharisaei (scilicet abbates, priores, religiosi 0623D Cisterciensis ordinis) concilium, forsitan generale, totum ad illum doctorem veritatis referendum est, quem sextus describit angelus, imo sub quo in manu alterius angeli liber demonstratur veritatis apertus. Multo haec illustriora redduntur ex his quae immediate subjungit, exponens namque verba illa: Propterea haec dicit Dominus ad viros Anathoth, qui quaerunt animam tuam, et dicunt: Non prophetabis in nomine Domini, et morieris in manibus nostris. Propterea haec dicit Dominus exercituum: Ecce ego visitabo super eos; juvenes morientur in gladio, filii eorum et filiae morientur in fame, et reliquiae non erunt ex eis; inducam enim malum super viros Anathoth, annum visitationis eorum; exponens, inquam, haec, sic 0624A inquit: Sequitur: Ad viros Anathoth, qui quaerunt animam tuam. A quibusdam Cisterciensium egredietur iniquitas haec, ut doctor ille non prophetet in nomine Domini, et in eorum manibus, id est, operibus et conciliis moriatur, id est, reprobetur. Ipsis siquidem agentibus in concilio generali damnatus est liber. Sed quid inde sequitur? ut verum vero consonet praedicit lamentabilem casum Cisterciensis ordinis, quem utinam nostris oculis non viderimus: Juvenes eorum morientur gladio, etc. Juvenes sunt priores, filii monachi, filiae monasteria (quae per filiationes distributa erant) vel obedientiae eorum; primi in gladio reipublicae cadent (id est, in manus commendatorum). Secundi, in fame doctrinae catholicae, deficient; reliquiae, potestates scilicet ordinis, in defectu regularis 0624B observantiae. Inducam enim malum super viros Anathoth, scilicet super praelatos majores Cisterciensium, annum visitationis eorum, scilicet tribulationis immissae. Sed nihilominus inferius ad caput 35 Hieremiae perpetuitatem ejusdem ordinis in nonnullis filiis ejus praedicit; nam cum praemisisset, quod Jonadab filius Rechab praecepit vinum non bibere filiis suis, nec domos construere; sed in tabernaculis habitare, ad S. Bernardum sermo dirigitur, qui et monachis suis praedicationem et vagationem prohihuit, et eos simpliciter in monasteriis subesse praecepit . . . . . . Quod autem dicitur non deesse de semine Jonadab, qui staret semper in conspectu Domini, videtur quod Cisterciensis religio sit in finem usque saeculi processura. Qua sane praedictione prima omnium prophetata 0624C est congregatio S. Bernardi de observantia, quae in regnis Hispaniarum ab anno Domini 14 . . . institutum coepit, quae Deo auspice S. P. Bernardi meritis pristinum ordinis splendorem sustentat; deinde observantia congregationis Italiae, ac demum Fulliensum monachorum reformatio; quibus omnibus effectum est, ut nusquam hactenus de semine Jonadab seu melliflui Bernardi, defecerit qui stet in conspectu Domini.

Ut ergo ad superiora recurramus, sensus prophetiae planus est: nimirum fore ut in ejus doctrina filii Anathoth, id est, Cistercienses, scandalizarentur; quod scandalum ut sedaret pontificem pronuntiaturum oportere ut unus damnaretur in libro de Trinitatis unitate, super cujus intelligentia scandalum 0624D ortum erat: eum vero pontificem non alium futurum esse, quam eum qui Coelestino succederet. Is vero fuit Innocentius III, qui coacto generali Lateranensi concilio, in quo praeter 70 archiepiscopos et 400 episcopos, affuerunt 800 abbates magna ex parte Cisterciensis ordinis, librum Joachimi de unitate Trinitatis, quibusdam eorum suggerentibus, condemnavit. Ubi tamen illud notandum est, quod ait, Damnat librum, scindit Trinitatem ab unitate, et scalpello scribae sententiam doctoris, scilicet scindit, nimirum quia alibi suam declarat sententiam in eodem libro: quaedam siquidem habet quae satis eum ad Catholicum sensum trahere videntur, si tamen is ille liber est, qui Psalterium decachordum 0625A nuncupatur, alias de unitate Trinitatis. Quod si diversus ab eo fuit, satis ex eo vitiatus videtur, quod sententiam catholicam, data opera in Psalterio, propugnatam reliquit. Ibi siquidem, lib. I, dist. 1, inquit: Omnes hoc una voce, una confessione fatemur: Est Deus unus sine confusione personarum; trinus in personis sine divisione substantiae. Et rursus: Haec substantia quae Deus est, una est, et summe una, et supra quam dici possit simplex est, et una natura: nec negamus Trinitatem in unius confessione substantiae, sed partium scissiones, quas carnalis sibi fingit intellectus, horremus . . . . . Tres itaque unum sunt et unum tres; non divisi natura, ut terra, aqua et ignis; non personarum disjunctione, ut tres homines ejusdem naturae. Et inferius: Unde et simpliciter dicitur esse 0625B unus qui est veraciter trinus Deus. Et post pauca: Confiteamur Deum unum et summe unum; confiteamur trinum et veraciter trinum: et multa in hunc modum, quae certe catholicam doctrinam continent, et cum eis stare nequit, quod crediderit non majorem esse unitatem substantiae trium personarum, quam multorum hominum inter se, aut hominum cum Deo: quinimmo quando his similitudinibus usus est ad explicandam unitatem Trinitatis, praemisit exempla esse dissimilia: Quomodo, ait, ut non rem similem, sed dissimilem dicam, tribus Juda, et tribus Benjamin, et tribus Levi unus populus dictae sunt; neque enim cum dico unus populus, quartum aliquid assigno; sed dico quod unitas est in illis tribus, et quod non sint scissae, vel divisae a domo David, quomodo 0625C reliquae decem tribus. Solum igitur exsecrabatur asserentes praeter tres personas esse quartum aliquod (nimirum divinam substantiam) re ipsa ab eis distinctam; quod forsan aliquos sui temporis theologos asserentes audivit; nam ait: Item quod his nequius est, nescio tria praeter substantiam, nova adinventio assignare praesumpsit, in quos exclamat: O humana temeritas, quam caeca semper! O inimica semper pietati praesumptio! si sic existimasti simplicem divinam substantiam, ut seorsum a personis cogitaveris illam (hoc est, credideris distinctam) Sabellium sub Ario palliasti: si seorsum asubstantia tres personas, Arium sub Sabellii palliatione excusas. Verba haec in Petrum Lombardum dicta judicaverunt ejus aemuli, utpote qui in I, dist. 5, dixerit divinam substantiam 0625D neque genitam esse, neque procedentem, neque generantem; Joachimus tamen eum proprio nomine non expressit; quod si forsitan in eum invectus est, in eum sensum verba ejus accepit, quasi voluerit substantiam divinam non esse eam rem quae est genita, aut generans, aut procedens; quod erroneum esset asserere: cum tamen in sensu formali verba magistri accipienda sint. Sed de his aliorum esto judicium, mihi sat sit intentionem Joachimi sanam fuisse, et super hac suammet afflictionem et damnationem praedixisse.

Atque haec in gratiam Baronii dicta sint, adducti a Pennotto in condemnationem Joachimi. Sed vero Alphonsus de Castro doctus alioquin vir, manifeste 0626A oculatus testis esse nequit, cum errorem quemdam abbati sancto impingat (nimirum apostolos non praedicasse Evangelium juxta spiritualem intelligentiam, sed tantum secundum litteram) et tamen asserat, eum se in illis operibus non reperisse, sed ita a Guidone carmelita de eo notari: Quare fidamus, ait, in hac parte Guidoni. Non satis demiror tanti viri judicium. Ergone tam leve negotium agebatur, tam nihili ducenda erat catholici hominis fama, ut in re quae in scriptis non constabat, fidendum potius esset uni, quem unde id sciret nesciebat, quam honori innocentis? Caeterum dubium mihi non est, perperam intellexisse Guidonem tres illos mundi status quos abbas sanctus saepe in suis scriptis inculcat, quorum primus ab Adam usque ad Christum 0626B extenditur, secundus a Christo usque ad tempora S. P. Benedicti, tertius ab eo usque ad finem mundi; et in primo vixisse homines secundum carnem; in secundo partim in carne, partim in spiritu; in tertio secundum solum spiritum. De his praecipue agit cap. 5. introduct. in Apocal., et ex professo lib. II Concordiae, tract. 1, a capite 5 et deinceps. Ex quo inferri videbatur usque ad S. Benedictum non vixisse homines pure secundum spiritum; quasi is primus spiritualis intelligentiae Evangelii praedicator fuerit, et non apostoli. At vero si auctores praefati attente legerent Joachimi scripta, non incidissent in tam manifestam ignorantiam: longe et enim aliud intendit, ut ipse se explicat, tum alibi, tum praecipue lib. IV Concord. cap. 3, nimirum in primo 0626C statu praecessisse solum significantia, quia omnia in figura futurorum contingebant illis: in secundo successive significantia, et significata: quae enim scripta sunt in novo Testamento, significata sunt per res prioris; significaruntque alia deinceps futura in sensu spirituali: in tertio denique amotis significantibus secuta esse tantummodo significata: nihil siquidem eorum quae tunc accidunt, vel accident, desumi potest tamquam figura alicujus rei futurae. Et hoc innuitur cum dicitur, in primo totum esse carnem, id est, figuram, seu spiritum futurorum: in tertio nihil esse quod figura sit, sed omnia esse figurata, quasi spiritum praeteritorum; cum tamen in secundo utrumque simul reperiatur propter novi Testamenti excellentiam, quod ad ipsum spectat, in 0626D quo et spiritum praeteritorum, et figuram futurorum reperire licet. Quod si de eo admiraris, quod tertii status initium potius a sancto Benedicto, quam ab aliis sanctis novi Testamenti accipiat, in promptu est, quod tibi respondeam ex doctrina Concord., libro II, tractatu 1, cap. 14 usque ad 18, tres illos status non gratis dividendos, sed penes eumdem numerum generationum; non aliter atque apud Matthaeum, cap. I, status ille hominum ab Abraham usque ad Christum tribus generationum tessaradecadis, hoc est 42 generat. complectitur: quod quidem eo loci qualiter accommodandum sit, Joachimus late exponit. Quamquam et in eo verificari queat spiritualis vita tertii status, quod a S. Benedicto 0627A multo magis quam prius examina monachorum, apud quos spiritualis vita locum suum habet, multiplicari coepere.

Quae cum ita sint, nihil est quod Joachimus demereatur ut erroris passim insimuletur: aut ei reverentia sancto viro debita non exhibeatur, quandoquidem sanctitatem vitae ipsius, Deus humilium remunerator, innumeris prope miraculis propalavit, quae justo volumine descripsit venerab. archiepiscopus Cosentinus Lucas ejusdem Joachimi discipulus, et ex eo Jacobus Graecus, prior Florensis, libro de hac re edito, qui in archivo ejusdem coenobii asservatur, et ipsius exemplar in Bibliotheca Aniciana collegii Gregoriani de urbe. Videat igitur noster Pennotus quantus qualifice fuerit is quem ab 0627B inferis resurrecturum sperat; et quam belle nomen Goliath sanctis viris imponatur.

§ VII. Objectis a Pennotto contra Dextri et Maximi Chronica fit satis.

Cum ergo opus suum videat R. P. Pennottus eisdem vinculis irretiri, quibus Chronicon nostrum vincire vult, reliquum erit, ut mitius deinceps nobiscum agat; et credat proprio edoctus periculo haud difficile in quemvis posse librum argumenta jactari; tametsi jure ne an injuria id fiat, lectorum judicio sit relinquendum. Nunc vero ad objectiones suas responsiones nostras adhibere curabimus, quo videant omnes nihil eorum auctoritatem Chronici enervare posse.

In primis quidquid de conservatione, et inventione ipsius hactenus a diversis dictum est, ex eodem 0627C principio nascitur, discreparunt siquidem inter se ex opinione vulgi, quae pro diversitate locorum diversa esse solet, non ex vera notitia, quam ipsi haberent. Quod dico propter P. Joannem Calderon, qui ea quae de Chronico reperto ab archiepiscopo Braccarensi scripsit, ex opinione vulgi posuit, non ex relatione P. Hieronymi de la Higuera aut P. Thomae de Torralba, quibus inventio debetur. Neque huic opponitur quod dicitur repertum prius esse ab Euthrando, et aliquando quoddam ejus exemplum apud Sislam fuisse: utrumque siquidem verum esse probavimus in priori parte nostrae praefationis, quo lectores amando. Discrepantia codicum inde ortum habuit, quod P. Higuera cum requireretur a multis, et nequiret cunctis integrum Chronicon, quod adhuc excusum 0627D non erat, communicare, diversas pro diversitate petitionum clausulas seu abbreviationes exscripsit. Sic episcopo Tudensi, utpote Benedictino, ea solum misit, quae ad ordinem S. P. Benedicti, aut sanctos episcopatus Tudensis pertinere videbantur, ut ipse Prudentius de Sandoval affirmat in lib. de Ecclesia Tudensi. Sic illustrissimo archiepiscopo Braccarensi professione Augustiniano, res sui archiepiscopatus et ordinis transmisit, quod affirmat Losada. Sic aliis multis pro diversitate provinciarum satisfecit; ex quibus abbreviationibus varia exempla facta fuerunt: haud dubium novis semper erratis scatentia, quorum alterum procul dubio fuit episcopi Segorbiensis. M. Joannes Marquez non integro Chronico usus est, 0628A sed abbreviatione quadam: Murillus integrum exemplar nactus est ab ipso P. Higuera, quod tamen corrupte admodum Caesaraugustae impressum fuit, et idcirco oportuit illud ad alia applicatum corrigere, uti ego feci conferens ipsum cum exemplari Toleti exsistente in bibliotheca comitis de Mora, opera P. Higuerae ad fidem sui correctum, et collationatum; et aliud quod exstat in bibliotheca regia S. Laurentii in Excuriali, atque huic sic correcto, quod nunc profero, integram fidem adhibendam late probavi in Chronici defensione praeliminari. Quod a Magdeburgensibus vitiatum asseritur, haud mihi facile persuadeo, cum nihil quod haeresim sapiat, aut errores suos quoquo modo juvare queat, in toto codice reperiatur, nisi quis velit quasdam transcriptiones, seu 0628B etiam replicationes sententiarum, quas in eo reperiri suis locis ostendimus, haereticis illis tribuere, uti P. Higuera existimavit, eo motus quod sciret a Magdeburgensibus libros et bibliothecas vitiatos; sed id Dextro quoque certo contigisse nesciebat. Certe si corrumpendum ab haereticis erat Chronicon, haereses illorum non effugeret.

Quae in epistolam dedicatoriam Dextri Pennottus objicit, bis a nobis soluta sunt, nimirum in § 2 Apologiae praeliminaris, et in commentariis ad annum 430, ad ultima verba Chronici.

Porro S. Petronillam vere B. principis apostolorum ex matrimonio filiam fuisse, multorum testimoniis suo loco probatum a nobis est, ubi Baronii objectis satisfecimus. Neque nobis (ut Pennottus 0628C existimat) D. Aug. lib. contra Adimantum, contradicit, nam tametsi cap. illo 17 historiam de Petri filia a paralysi sanata, et de filia hortulani ad precem ipsius mortua, ex apocryphis desumi videatur asserere; non tamen asserit esse apocryphum, Petrum apostolum habuisse filiam, sed quod illa ejus precibus sana facta sit. Et nihilominus nota apocryphorum ea omnia comprehendere videtur, quae in sacris litteris minime narrantur. Apocryphum siquidem illud dicitur, quod authenticum non est. En verba Augusti: Hoc illi Manichaei magna caecitate vituperant (nimirum miracula divinitus facta) cum in apocryphis pro magno legant, et illud quod de Apostolo Thoma commemoravi, et ipsius Petri filiam paralyticam sanam factam precibus patris, et hortulani filiam 0628D ad precem ipsius Petri esse mortuam: et respondent quod haec eis expediebat, ut et illa solveretur paralysi et illa moreretur: tamen ad precem Apostoli factum esse non negant. Haec August. Sed non ad rem, ut vides; non enim negat tales fuisse personas, sed ea miracula esse authentica.

Magnopere etiam excidit Pennottus, cum scripsit esse contra Ecclesiae traditionem, asserere epistolam Jacobi canonicam non a Jacobo Minore, sed Majore fuisse conscriptam, eo quod in officio Minoris legatur in primo nocturno Breviarii Romani. Sane hac in re eximius Theologus manifeste ignorare convincitur, quid requiratur ut aliquid habeatur ex traditione Ecclesiastica, cum constet historias sanctorum, 0629A quae in Breviario leguntur, non gaudere inevitabili certitudine; praeterquam quod epistola illa legi possit eo die per accommodationem nominis Jacobi: et correctoribus Breviarii satis fuisse S. Hieronymum Jacobo Minori eam tribuere lib. de Script. Eccl., et Pennottus ipse lectiones S. Herculani approbatas a S. congregatione illustriss. card. sacr. rituum non vult recipere, quod in eis dicatur fuisse professione Benedictinus. Caeterum tam distat a traditione Ecclesiae, quod epistola ipsa sit Jacobi Minoris, quod in Commentariis nostris ostenderimus ex traditione totius Ecclesiae Hispanae et Syrae, et ex re ipsa fuisse opus Majoris, et totius novi Testamenti primam scripturam. Relege quae ibi diximus ad annum 37, num. 6 et 7, et quanta gaudeat probabilitate 0629B sententia Dextri videbis. Gravius excessit Pennottus, dum id quod asserit Dexter, duodecim tribus, quibus Jacobus misit epistolam, fuisse intra Hispaniam, esse commentum, et aperte contra sacram Scripturam lib. IV Reg. Hoc si esset, haereticum esse nemo negaret: verum an ipse librum illum legerit aut intellexerit, ex his quae late scripsimus praedicto loco num. 5, cunctis facile patebit; quae ne actum agere videamur in praesenti non repetimus. Acrem nihilominus censuram amico libenter condonamus: et illam etiam, qua contra historiam evangelicam Joan. XI esse dicit, Judaeos Hierosolymitanos, litteris datis, Hispanos Judaeos super Christi morte consuluisse. Qua de re fuse egimus ad annum Dom. 35, comment. 2, n. 1, et ad an. 37, comment. 3, 0629C n. 1. Ex quibus planum fiet quis rectius Evangelium intellexerit: satisque frigide oppositum in verbis Joannis XI fundari.

Deus bone, quam falso calumniatur Dextrum! Probavimus ad annum 38 Saulum in Paulum conversum anno Christi 36 (die 25 Januarii) id est, secundo ab Ascensione Domini anno, uti Ecclesia Romana in suo martyrologio profitetur: et cum eo Baronius in notis ad eam diem. Cum autem Paulus ipse profiteatur post annos tres venisse Hierosolymam, necessum est ut is ejus adventus inciderit in annum Domini 38 quod Dexter asserit; nam totus 36 numerandus est, cum conversio Pauli in initio illius acciderit, id est 25 Januarii. Non igitur Dexter vult Paulum post conversionem, id est, statim ac conversus 0629D est, venisse Hierosolymam, ut putat Pennottus ex suo capite; sed quod anno Domini 38 post conversionem, id est, jam conversus venit, nimirum non ante conversionem, sed anno Domini 38 qui scilicet tertius ab ea fuit. At unde accepit Pennottus Paulum non ante 38 Domini conversum fuisse? et non ante 41 ascendisse Hierosolymam? Id Dexter minime asserit, nec qui quam probabili saltem conjectura.

Non est verum Dextrum asserere, quod pontificatus Lini pervenit ad annum Domini 86; illorum enim verborum: Anno Christi 86, per idem tempus S. Anacletus, vel Cletus successerat Lino; non est sensus, quod eo ipso anno successit; cum potius dicat successerat, quo sane ante ipsum annum 86 successisse manifestat; 0630A sed annum in specie non promit: quamquam certum sit in hoc etiam sicut in caeteris secutum fuisse Chronicon Eusebii, qui usque ad annum 72 producit Lini episcopatum. Quod si ab his dissentiunt recentiores, parum interest, cum Dexter eos audire nequiverit, sed solum vetustiores, quos in re adeo ancipiti et antiqua omnes sequi deberent.

Hoc ut minimum delere ex suis notis Pennottus debuerat, utpote prius a me admonitus de errore: quod enim hoc loco Dexter asserit, venisse scilicet Romam Polycarpum sub Aniceto, tam verum est, ut id affirmaverint posteriores inter priscos Doctores, quibus tutum non erit reluctari, id est, Irenaeus lib. III contra haer. cap. 3, Hieronymus lib. de Script. Eccles. in Polycarpo, et Eusebius in Chron. anno Domini 0630B 156. Hucusque alii modernorum subscripsere. Dedimus eorum verba in Comment. ad hunc ipsum annum.

Immo ob id potius Higinius ad Leronem relegatus est, quod insula esset serpentibus plena, ut certius moreretur: et idcirco forsan dolebat Ambrosius ad Valentinianum scribens, exsilium senis. Vide quae hac de re diximus ad annum 384.

Illud vero quod de S. Paulino objicit, quam sit abs re, exposuimus data opera in superioribus ad annum ipsum 396, tametsi nomen Pennotti honoris gratia, et loci subticuerimus, quod eo temporis Tripartitam suam nondum ediderat, illic lector nodum solutum reperiet, et objecta falso niti fundamento.

Recte quidem id objiceretur, si codex excusus, quo Pennottus usus fuit, vitiatus non esset; ipsum 0630C tamen oportuit emendare ex aliis correctioribus; in sententia siquidem illa, sub Paciano Barcinonensi episcopo nascitur Paulus Orosius, etc. non sunt anni Domini 384, sed 370, ut suo loco videri potest. Quo dato ruit objectio, nam anno 400 quo missus dicitur ab episcopis Hispanis ad Africanos erat aetatis 30 et quidem juvenis, quamtumvis presbyter; sic enim vocatur ab Augustino ad quem praecipue mittebatur. De legatione ipsa multis egimus ad annum 400.

Quod de duplici Leporio dicitur, parum constare probavimus in comment. ad an. 406, ubi Pennotto suppresso nomine respondimus, qui tamen inde praecipue movetur, ne videlicet reperiretur discipulus aliquis Augustini ad haeresim declinasse. Sed hoc leve admodum est; nec minuit tanti pastoris gloriam 0630D una morbida ovis, sicut nec Christi magisterium unus Judas, eo praesertim quod postmodum Leporius iste opera ipsius Augustini scribitur ad bonam mentem redactus. Porro praefato loco ostendimus, testimonio Appiani Alexandrini et Ambrosii Moralis reperiri Uticam in Hispania, ejusdem prorsus nominis cum Africana.

Demum quod ultimo loco objicit in Dextri Chronicon de anno, quo ab ipso absolutum fuit, bis in superioribus solvimus, id est, § 2 Apologiae praeliminaris, et in comm. ad ultima Chronici verba. Ibi lector quidquid desiderabit, ut reor, inveniet.

Quae vero in M. Maximum meditatus est Pennottus hanc habent solutionem. Quid si textus ipse vitiatus 0631A est, et pro seniore habet juniorem? Certe in auctore vetustissimo mirandum id non esset. Sed credo ibi nullum irrepsisse mendum: is enim qui tempore Dextri Junior erat Isidorus, respectu vetustioris, postea tempore M. Maximi, qui post 200 floruit annos, senior vocabatur, habito scilicet respectu ad S. Isidorum Hispalensem, qui tunc magni ab omnibus habebatur. Quare quem ille juniorem necessario vocavit, quod alium juniorem non cognovit, hic seniorem nuncupavit, cum recentiorem agnoverit. Quod vero librum Allegoriarum dicatum scribat Dexter Paulo Orosio Tarraconensi, Maximus vero assertum asserat Orosio episcopo Legionensi, contraria non sunt; sed Maximus exponit id quod Dexter minus explicaverat, nequis credat librum illum Paulo Orosio discipulo 0631B Augustini dicatum; sed alteri ejusdem nominis et patriae, qui tamen ad Legionensem sedem fuit evectus, alios siquidem eo nomine insignitos fuisse liquet testimonio Dextri ad ann. 366 et M. Maximi ad an. 602.

Manuscripti codices omnes habent Dextrum obiisse anno Domini 444 non 439, et ipse Caesaraugustanus excusus manu ipsius recensentis correctus vulgo venit.

Recte quidem ait Maximus Paulum Orosium obiisse centenario majorem anno Christi 471, cum natus fuerit 370, ut correctiores codices habent, de quo in responsione ad 11 objectum adversum Dextrum, satis diximus.

Suspecta quoque mihi vox illa est, sed ab Augustinianis 0631C eremitis additam non credo, sed ab Euthrando, aut ab alio antiquo scholiaste, seu annotatore; qua de re satis diximus in comment. ad ann. 429 n. 3, nec omnino vox ipsa a vetusto modo loquendi scriptorum abhorret, cum Zacharias Romanus Pontifex, qui non longe a M. Maximo vixit, ordinem S. Benedicti nominaverit in privilegio a se concesso Vener. coenobio Montis-Cassini, cujus verba eo loci dedimus.

Hoc loco facile Pennottus miratur, cum idipsum quod Maximus de S. Fulgentio Ruspensi scribit, alii quoque auctores fateantur, ut videre est apud Equilinum lib. II, c. 32, Joan. Marietam de Sanctis Hispaniae, et alios.

De voce illa, ordinis S. Benedicti, dixi modo num. 0631D 4; Pennottus vero infensus Benedictinis, quod inter utrosque super ordinum antiquitate acriter decertatum sit, immerito et gratis deprimit ordinis S. Benedicti antiquitatem, et fundationes monasteriorum in Hispania, quas usque ad annum Domini 646 violenter suspendit; quod tamen non probans, proprio marte loqui convincitur, et saltem in hac causa, cujus pars formalis est, utpote vehementer suspectus, audiendus non est. Sed quid si S. Vincentius Legionensis circa annum Domini 544 Italiam contendens, habitum de manu S. P. Benedicti induit, qui auctore ipso Pennotto ab anno 525 monachos congregare coeperat, inde in patriam remeavit, ubi anno 546 sub Richillane rege Suevo haeretico martyrium passus est?

0632A Similes patitur defectus id quod 7 loco objicit de habitu monastico sancti Turibii Romae accepto: ipsi namque probare incumbit, quod producit, quod dum non facit, infructuose laborat.

Quid si hac in re dormitavit Maximus? nam de tempore mortis clarissimorum virorum saepissime dubitatum est, ut Augustini, Hieronymi, et aliorum: et aliquando bonus dormitat Homerus: solis quidem sacris auctoribus datum coelitus est, nusquam labi.

Scrupulose admodum abnuit culicem deglutire, qui in rebus suis camelum devorare non renuit. Erat Athanagildus quidem Arianorum faece infectus, sed sanctitatem monachorum reverebatur; ea est enim sanctitatis vis, ut a paganis quoque et orthodoxae fidei adversariis extorqueat amorem et reverentiam. 0632B Sed vero Athanagildus non ita errori suo adhaerebat, ut dubius forsan de religione multum non adhaereret catholicae: quin immo interius catholicis consentire dicebatur. Nec mirum cum monachorum monasteria aedificaret aut restauraret, ut Syslam restaurasse dicitur. De nomine autem ejus coenobii non multum curo, nam potuit in honorem multorum simul sanctorum aedificari, quod in aliis videmus; aut alterum nomen, cum aedificatum est, alterum in reaedificatione sortiri potuit.

En camelum quem deglutire Pennottus non renuit. Ecclesiam S. Mariae de Pilari ab apostolicis temporibus usque ad praesens, sine interpellatione fuisse canonicorum regularium, quam tamen constat ad regulares transiisse anno Domini 1141 beneficio 0632C Innocentii Pp. II, cujus super ea re apostolicae litterae eo anno expeditae, qui sui pontificatus fuit 12, in ipsius venerandae ecclesiae archivo asservantur, cum aliis Eugenii III an. 1146 pontificatus an. 2, et aliis itidem Alexandri III anno 1173, pontificatus sui 12, quas ad suum favorem canonici ipsius allegant, et producunt in causa super praecedentia quam cum aliis cathedralibus Aragoniae tractant; easque refert Augustinus Morlanes in allegatione pro ecclesia de Pilari parte 2, num. 383. Caeterum quod dicit in Chron. Maximus multos dies ipsum egisse sub regula S. Benedicti in aede S. Mariae de Columna, et quod prope erat Monasterium suum constitutum, eo solum tendit, ut innuat, cum primum Benedictini Caesaraugustam adventarunt aedem incoluisse praefatae ecclesiae contiguam, 0632D seu vicinam, unde adeuntes rem sacram coram imagine B. Dei Genitricis quotidie faciebant: quousque illis aedificatum fuit coenobium ad Massas Sanctas; quod brevi tempore fieri potuit; et nihilominus dici vere postmodum quivit, quod antea prope ecclesiam de Pilari erat monasterium monachorum S. Benedicti. Quid enim est aliud monasterium quam domus a monachis habitata? sed et hoc quotidie videmus in monachis reformatis, qui primum e domo satis vulgari monasterium constituunt, sola clausura et campanula ad portam addita: e qua plerumque ad novum aedificium brevi transeunt, veteris monasterii nomine domui priori relicto.

Hinc potius robur accipit sententia card. Bellarmini, 0633A quae canonicis ipsis regularibus placet, id est, Simoni Uverlino praeposito Sanctae Mariae in Diessen, quem sequitur Bernardus Vindingus, non enim regula scripta, sed viva voce, et exemplo monachos seu canonicos suos Doctor sanctissimus edocuit: ut caeteris prisco tempore Patribus moris fuit. Aut dent nobis apud ipsum Augustinum, aut Possidium in catalogis operum ejus studiosissime elaboratis, vel levem regulae scriptae mentionem: quod argumentum evidenter convincit Augustinum nullam scripsisse regulam discipulis suis: saltem ex sententia Pennotti, ut supra notavimus §. 4, n. 5 hujus apologicae responsionis; et inde est quod D. Ildefonsus, ac caeteri, qui de Donato agunt (M. Maximum excipio) regulae Augustinianae a se in Hispanias inductae 0633B non meminerint. Maximus vero nomine regulae S. Augustini non quidem scripturam aliquam intelligit, sed modum, normamque vivendi viva voce ab Augustino suis traditam, quae sane pro temporis fervore, rigorosa admodum esse credenda est: et idcirco mitigari postmodum potuit a S. Donato, ut frigidiori regioni, qualis est Hispania, respectu Africae, adaptaretur. Regula vero quae nunc prae manibus est, ex epistola 109 extracta videtur, in qua variato sexu continetur ad verbum; estque quaedam instructio vitae sanctimonialium, quam illis occasione sumpta a controversia, quam cum praeposita habebant, praefigere studuit; unde nihil in ea de presbyteris, clericis, aut praedicatoribus agitur; et si de uno presbytero mentio fit, is ipse convincit regulam feminis 0633C fuisse conscriptam; nam praecipitur plus obediendum esse presbytero, qui omnium curam gerit, quam praeposito: quod in viris locum non habet; cum praeposito prae omnibus obediendum sit: bene autem in feminis, quibus unus praeficitur presbyter, prae regulari praeposito obediendus. Aut monstrent quis umquam fuit ille presbyter canonicis aut eremitis supra regularem praepositum eis datus? Quod si quem finxerint, ostendant unde id promant, nam sine auctore audiendi non sunt. Hinc est quod regula ex epistola confecta mitissima sit, utpote feminis fragilibus data; et forsan quae non continebat universam regularium actionum institutionem, nimirum epistolari tractationi minus accommodam. Quod additur de Servitano monasterio facile solvitur, si dicamus 0633D duo fuisse ejusdem nominis tunc temporis in Hispania, alterum ad praescriptum D. Augustini, alterum sub regula D. Benedicti militans; nec mirum, cum aevo illo usitatissimo vocabulo universi monachi Servi Dei nuncuparentur. Nisi mavis coenobium a S. Donato fundatum anno Domini 575 post aliquot annos regulae S. Benedicti se subdidisse, sub qua reperitur abbas Servitanus anno Christi 590, quod satis verisimile est, cum olim nemo ex monachis diversitatem ordinum affectaret, sed perfectionis facilius invenire viam.

Quantum dissimulat antiquitatis notitiam, ut inusitatum sibi videatur monachos ad clericatum e monasterio abduci, etiam violenter solitos. Scio Pennottum 0634A id non ignorare, qui saepe in Tripartita sua, adductis etiam sacris canonibus in medium idem inculcat. Ergo M. Maximum e monasterio ad archidiaconatum Caesaraugustanum, indeque ad ipsam cathedram abduci, nemo mirari potest.

Quid si identidem scriberent scriptores classici? Certe S. Isidorus id habet in Chronico, quod Lucas Tudensis, jussu Berengariae reginae recensuit; et ipse Tudensis (seu Tuditanus, ut Pennottus vocat) cui etiam multum pro meritis defert, eidem subscribit, et quod caput est, D. Ildefonsus in continuatione Isidoriani Chronici. Anno igitur Domini 606 Machometus pseudopropheta in Hispanias irruit, commercii et praedicationis praetextu; sed inde Isidori Hispalensis opera cum verecundia ejectus est, 0634B qua de re, Deo dante, dicemus in Comment. ad M. Maximum, quos propediem paramus. Atque haec quidem pro defensione ipsius pro nunc sufficiant.

Contra Eutrandum nihil affertur, quod nos premat; quandoquidem non asserimus Antipodosim suam ipsum adhuc diaconum elaborasse, nec in exsilio: nihil horum in epistola continuationis ejus deducitur. Cum vero asserit produxisse Antipodosim usque ad aeram 963, aeram cum anno confundit, uti multos suorum temporum fecisse erudite notavit Ambrosius Morales in suis Antiquitatibus Hispaniae. Porro Bonisus Toletanus antistes, cujus Eutrandus subdiaconus fuit, non est ejus nominis primus, qui anno Domini 863 electus fuit, sed tertius electus Toleti anno 946, quod expresse notavit Julianus in 0634C Chron. eo anno, inquiens: Electus erat autem Bonisus tertius; sub hoc fuit subdiaconus Eutrandus, vel Luitprandus Ticinensis, historiarum scriptor haud ignobilis, et pariter poeta excellens. Ejus vero Chronicon non potuit Calderon cudere, utpote ad cujus manus non pervenerat, sed epistola nuda; nec enim P. Hieronymus de la Higuera Morillo Eutrandum communicaverat, a quo P. Calderon Dextrum et Maximum accepit, non quia spuria judicarentur ab illo, sed quia taedio plenum erat tot exempla manu sua exarare, quot a diversis amicis seu doctis viris quotidie ab eo exigebantur. Frusta varia communicavit multis pro cujusvis indigentia: uti Sandovalio episcopo Tudensi, Gasparo Machado, et aliis; Patri vero Gabrieli Vasquez epistolam Eutrandi dedit, 0634D quod multum ad favorem Elipandi Toletani archiepiscopi conduceret in quaestione de Filiatione Christi ad 3. p. D. Thomae tom. I, unde, ut credo, eam quidam sumpsere ad favorem Chronici Dextri.

Reliquum est, ut verbis Bernardi mei finem imponam huic tractatui, quibus ipse apologeticam epistolam ad abbatem de Praemonstrato scriptam clausit: quae inter suas est 252: Cum haec ita se habeant, non est quod de nobis queri debeatis, cum justius nos de vobis, ut apparet, queri possimus. Reliquum est, ut diligentes vos diligatis, praesertim solliciti servare unitatem spiritus in vinculo pacis. Ego autem (Pater) quidquid faciatis, decrevi semper diligere vos, etiam non dilectus (Ephes. IV) . Occasiones quaerat, qui vult 0635A recedere ab amico; mihi studii est et erit, nec cuiquam amicorum justam in me discessionis causam dare, nec scrutari in alio, quod hoc quidem fictae, illud vero neglectae amicitiae sit. Et quia secundum prophetam (Isai. XLI) , Glutino bonum est; solvere, vel potius abrumpere 0636A vos poteritis, sed non me. Adhaerebo vobis etsi nolitis; adhaerebo etsi nolim ipse: quandoquidem si insipiens fui, vos me coegistis, cujus scilicet maceriam etiam admoniti abrumpere conati estis.