Notitia Gallandii In Paulum Orosium.

0653B Paulus Orosius presbyter, natione Hispanus et civis Tarraconensis, claruit extremo pene Honorii imperatoris tempore, ut scribit Gennadius . Gentem suam ac patriam prodit ipsemet auctor his verbis : Exstant adhuc per diversas provincias in magnarum urbium ruinis parvae et pauperes sedes, signa miseriarum et nominum indicia servantes: ex quibus nos quoque In Hispania Tarraconem Nostram ad consolationem 0653C miseriae recentis ostendimus. Ex Hispania in Africam eo nomine peregrinationem suscepit, quo contribulibus suis, pravis haereticorum erroribus infectis, medelam ac salutem ex sancto Augustino referret. Id porro cum ab ipso sancto doctore, tum in primis ab eodem Orosio edocemur. Et ille quidem in epistola ad sanctum Hieronymum: Ecce, inquit, venit ad me religiosus juvenis, catholica pace frater, aetate filius, honore compresbyter noster, Orosius, vigil ingenio, promptus eloquio, flagrans studio, utile vas in domo Domini esse desiderans, ad refellendas falsas perniciosasque doctrinas quae animas Hispanorum multo infelicius, quam corpora barbaricus gladius, trucidarunt! Nam inde ad nos usque ab oceani littore properavit, fama excitus, quod a me posset de his quae scire vellet, 0653D quidquid vellet, audire. Et iterum ad Evodium episcopum scribens , meminit sanctissimi ac studiosissimi juvenis presbyteri Orosii, qui ad nos, ait, ab ultima Hispania, id est ab oceani littore, solo sanctarum Scripturarum ardore inflammatus, advenit. Haec Augustinus. Orosius vero in eamdem sententiam, ipsum alloquens sanctum doctorem, haec habet : Ad te 0654B per Deum missus sum: de te per eum spero, dum considero qualiter actum est, quod huc venirem. Agnosco cur venerim; sine voluntate, sine necessitate, sine consensu, de patria egressus sum, occulta quadam vi actus, donec in istius terrae littus allatus sum. Hic demum in eum resipui intellectum, quod ad te venire mandabar. Impudentem non judices, si accipis confitentem . . . . Dilacerati gravius a doctoribus pravis, quam 0654C a cruentissimis hostibus sumus. Nos confitemur offensam: tu pervides plagam: quod solum superest, adjuvante Domino, largire medicinam.

Ex quibus ergo plane conficitur, eos errare sive qui Orosium ab Eutropio et Paulo, Hispanis ut videtur episcopis , in Africam ad sanctum Augustinum fuisse legatum asserunt; sive qui ab Herote et Lazaro Galliarum praesulibus eumdem illuc missum existimant. Duos quidem priores antistites memorat Orosius : sed ex ejus verbis ii videntur vel ante ipsum in Africam perrexisse, vel saltem cum eo simul ibidem exstitisse; quo scilicet, haud secus ac ipse Orosius, pro Hispanorum salute a sancto Augustino auxilium expeterent acciperentque: quibus propterea idem sanctus pater librum de Perfectione justitiae hominis 0654D inscripsit . Posteriores vero episcopi Gallicani, Herotes et Lazarus, cum ambo suis pulsi sedibus in Palaestinam contendissent Pelagianos oppugnaturi, ibique dudum agentem Orosium, ut mox dicemus, ea ipsa de causa deprehendissent; eidem jam jam in Africam regressionem meditanti litteras ad concilium Carthaginiense dedere, teste Augustino : 0655A ut propterea nullus ex laudatis episcopis auctor fuerit Africanae peregrinationis Orosii; quippe qui sine voluntate, sine necessitate, sine consensu, de patria egressus, occulta quadam vi actus illuc fuerit, quemadmodum eum loquentem modo audivimus. Neque vero huic Orosianae assertioni ea obstare videntur, quae ipse alibi narrat de persecutione in solo patrio a barbaris sibi illata, quo tempore nimirum Gothi ac Suevi Hispanias invaserant: cujus proinde persecutionis declinandae causa, quadam necessitate compulsus sibi fuga consulendum duxerit. Nam persecutionis quidem barbaricae vi adactus, ex Hispaniis pedem retulit. Verum alio contendere quam in oras Africanas, integro animo ac libero potuisset, ubi tutius vitam duceret: adeoque sine necessitate, 0655B ut ipse ait: ac libens eo demum confugit. Qua de re ipsum audiamus : Mihi autem, inquit, prima qualiscumque motus perturbatione fugienti, quia de confugiendi statione securo, ubique patria, ubique lex et religio mea est: nunc me Africa tam libenter excepit, quam confidenter accessi: nunc me, inquam, ista Africa excepit pace simplici, sinu proprio, jure communi. Et reliqua, digna sane quae apud ipsum auctorem perlegantur.

Primum Orosii appulsum in Africam sive post initium anni 415, sive ante medium ejusdem anni figendum cum viris doctis ducimus: secus atque visum Norisio ejusque assectatori Pagio , quorum utrique praecedente anno 414 id contigisse, statuere placuit. Hippone itaque apud Augustinum degens Orosius, 0655C postquam sui causam itineris sancto doctori suggessisset, eidem postmodum Consultationem seu Commonitorium obtulit de errore Priscillianistarum atque Origenistarum, ab eo enixe petens , ut perspectis omnibus morbis medicinam adhibere festinaret. Annuit Orosio Augustinus; ejusque Consultationi respondens, librum eidem inscripsit . Utriusque operis semel iterumque meminit sanctus pater . Quandoquidem vero inter Orosii interrogata et illud censebatur de origine animae; ad hanc difficillimam solvendam quaestionem imparem se professus sanctus Augustinus, presbyterum nostrum Hispanum ad Hieronymum doctorem maximum remittendum censuit, cum duabus inter caetera epistolis eidem inscriptis, in quarum priore sub initium haec habet : 0655D Docui hominem (Orosium) quod potui: quod autem non potui, unde discere posset admonui, atque ut ad te 0656A iret hortatus sum. Idque alibi praeterea tradit, ad Evodium episcopum scribens . Augustino morem gessit Orosius; qui propterea de suo adventu in Palaestinam verba faciens, haec ait : Latebam in Bethlehem, traditus a patre Augustino, ut timorem Domini discerem, sedens ad pedes Hieronymi. Hinc porro ad Augustinum rescribens ipsemet Hieronymus : Virum honorabilem, inquit, fratrem meum, filium dignationis tuae, Orosium presbyterum, et sui merito et te jubente suscepi. Acceptis itaque ab Augustino duabus epistolis ad Hieronymum verno tempore anni 415 scriptis, Hippone solverit statim Orosius et in Palaestinam perrexerit: illic enim eum jam egisse mense Julio exeunte ejusdem anni 415 ex mox dicendis compertum fiet.

0656B Interea dum apud Hieronymum diversaretur Orosius, cunctaque ibi enarrasset quae Carthagine adversus Pelagianos peracta fuerant; his auditis Joannes Hierosolymitanus qui a Pelagio illic itidem degente deceptus, eum veluti orthodoxum existimabat, rem agere judicio decrevit: indictaque propterea urbana synodo, ad eam Orosium accivit. Qui deinceps dolosis adversariorum artibus tamquam haereticae pravitatis assertor notatus, librum postmodum edidit apologeticum, ubi sui defensionem pluribus prosecutus, unum insectatur Pelagium. Longum esset ire per singula, quae illo in conventu gesta fuisse perhibentur. Ea namque satius fuerit ediscere ex ipso auctoris nostri Apologetico, quem infra exhibemus. Interim vero unum alterumve pro instituti nostri 0656C ratione advertere opportunum ducimus. Et primum quidem statuendum videtur, pertinere conventum illum Hierosolymitanum ad annum 415, quo ex Africa verna tempestate discedens Orosius, in Palaestinam contendit, ut superius vidimus. Diem vero quo conventus idem coactus est, fuisse 28 Julii, ex ipsomet Orosio erudimur. Constat enim , eum post dies quadraginta et septem ab habito conventu, Hierosolymam rediisse primo Encaeniorum die: qui quidem, dies erat 13 Septembris, ut tradit Nicephorus , τρισκαιδεκάτη δ᾽ ἦν Σεπτεμβρίου μηνός· quod probe animadvertit Valesius , ac post eum Tillemontius . Verum Norisius , Benedictini , Vallarsius aliique ab interprete Lango decepti qui aliud agens Nicephori verba reddidit, Erat is decimus 0656D quartus mensis Septembris dies, primum Encaeniorum diem in 14 Septembris incidisse asserunt. Erratum 0657A idem erravit quoque Pagius , Norisium ut assolet secutus; sui nimirum oblitus; quippe qui antea Valesium exscribens, Encaenia ecclesiae Hierosolymitanae die 13 Septembris celebrata fuisse recte tradiderat . A die itaque 13 Septembris retroactis diebus 47 Orosianis, ad Julii diem 28 pervenies, quo habitus fuit conventus Hierosolymitanus.

Porro alterum quod animadvertere nostra magis interesse arbitramur, versatur in asserendo auctori nostro cum viris doctis Apologetico cujus modo mentionem fecimus. Nimirum Jansenius egregium istud opusculum ab aliquo exercitationis causa fuisse conscriptum existimat . Wastelius vero iis quae ex Jansenio hausit, illud quoque adjecit, Novatianismi ac Nestorianismi reum esse Orosiani opusculi auctorem 0657B . «Non est hic locus, ut Labbei verbis utamur , acerbius invehendi sive in episcopum Iprensem, sive in Wastelium Carmelitam; qui futilibus, sed fucatis in speciem argumentis eximium illud opus apologeticum in suspicionem νοθείας adducere voluerunt, contra nitente eruditorum fere omnium virorum exercitu.» Verum ad eos refellendos unus praesto sit Augustinus, qui actorum conventus Hierosolymitani, ab Orosio in suo Apologetico digestorum, excerpta libro de Gestis Pelagii intexuisse comperitur . Quod ut lectori manifestius constet, viros clarissimos adeas, si lubet, qui hujusce Apologetici sinceritatem acriter propugnarunt: Norisium , inquam, in primis et Garnerium : quos deinceps sunt assectati, Pagius , Papebrochius , Tillemontius , Natalis Alexander 0657C , alii. Et optimo quidem jure hujusmodi Apologeticus Orosio assertus. «Nam ut ait Garnerius , ab Augustino testimonium habet, stylus auctorem demonstrat, mss. codices Orosii nomen praeferunt; et ii soli repugnant quorum interest a tanto viro tamque antiquo scriptore et, quod praecipuum est, tam nobili discipulo Hieronymi atque Augustini, arma non suppeditari, quibus et ipse olim Pelagium vicerit, et ipsi nunc vicissim a catholicis vincantur.» Haec vir doctus; qui et ista postremo addit, operis praestantiam rursus inculcans: «Quaestionum, inquit, a Pelagio motarum duae tantum hoc in libro tractantur: altera 0658A de potestate liberi arbitrii, altera de perfectione hominis in vita mortali; quas unas Hieronymus in oriente agitabat, suarumque partium presbyteris persuaserat; ita ut Pelagio magnam inde invidiam facerent. Ambae vero tam subtiliter ad Scholae ἀκρίβειαν, tamque solide ad fidei regulam solvuntur (in hocce Orosii Apologetico); ut affirmare non dubitem, nihil fere melius scriptum olim primis temporibus, nihil veterum monimentorum superesse consequentibus temporibus utilius.»

Sed nondum sermo de Orosiano Apologetico abrumpendus. Nimirum postremae hujus opusculi parti haud pauca ex libro sancti Augustini de Natura et Gratia fuisse intexta compertum est; quae propterea merito ab eruditis rescinduntur. Hujusmodi 0658B assumentum Schottus primus detexit ; deinde vero latius exposuit Vossius : qui et alibi rem eamdem pertractans, casu factum existimat , ut quis librarius aliquas Augustini pagellas, easque inversas et trajectas, permiscuerit Orosianis. His vero, subdit, semel incuria aliqua admissis et cum Orosianis postea compactis, factum fuit ut tamquam Orosiana legerentur a lectore parum attento, et in Augustini lectione non multum versato. Qua de re videas quoque, si vacat, Norisium , Garnerium ac Tillemontium . Horum itaque virorum eruditorum ductu, excerpta Augustiniana ab Orosii Apologetico sejuncta edidimus; et de inversione ac trajectione lectorem in notis subjectis admonuimus. Quam quidem curam est sane cur miremur fuisse ab 0658C Havercampo neglectam. Illud praeterea in primis admonere praestat, quod cum Apologetici textum pluribus in locis depravatum in Havercampi editione compareat; illum idcirco quantum in nobis situm fuit emaculare studuimus, Schotti exemplum licet minus castigatum secuti, cum nullum aliud praesto fuerit: quem tamen textum emendatiorem adhuc exhibere licuisset, si opportunius nobis succurrissent excerpta, quae sive apud Labbeum , sive apud Benedictinos habentur. Verum ut huic incommodo quomodocumque occurreremus, exemplar nostrum dudum e prelo elatum cum memoratis excerptis 0659A contulimus; quaeque in iis notari digniora deteximus, ea inferius ad calcem inter emendanda descripsimus.

Sed in viam demum redeat oratio. Orosius itaque mense Decembri anni 415 degens adhuc in Palaestina, incredibili desiderio iter maturabat in Africam, ut ex Aviti epistola ad Palchonium discimus: adeoque illinc in sequentis anni 416 verno tempore solvens, ad Augustinum ex condicto perrexit. Rediens, inquit Gennadius , reliquias beati Stephani primi martyris, tunc nuper inventas, primus intulit Occidenti. Quod quidem antea tradiderat modo laudatus Avitus . Secum praeterea detulit Hieronymi litteras ad Augustinum , nec non Herotis ac Lazari epistolam ad patres Africanos de Pelagio 0659B et Coelestio, nefarii prorsus et ab omnibus anathematizandi erroris auctoribus . Ex oriente redux in Africam Orosius, Historiarum libris septem conscribendis, hortante ac praecipiente Augustino , manum admovit, quos et eidem sancto doctori nuncupavit. Hoc autem opus ab Orosio exaratum tradit Marcellinus , Theodosio VII et Palladio coss., id est, anno 416. Auctor enim vero testatur suos Historiarum libros ab se inchoatos, quo tempore Augustinus perficiendo undecimo Civitatis Dei libro insistebat, id est, anno 416, ut viri eruditi censuerunt : eosque confecit sequente anno 417, postquam scilicet Vallia Gothorum rex pacem optimam cum Honorio imperatore datis lectissimis obsidibus pepigit. De qua temporis notatione videsis Baronium , sed potissimum 0659C Tillemontium . Porro suos Historiarum libros scripsisse Orosium dum in Africa degeret, testis est locuples ipsemet auctor. Etenim sub initium libri V haec habet : Nunc Me Africa tam libenter Excepit, quam confidenter accessi: Nunc Me Ista Africa Excepit pace simplici, sinu proprio, jure communi. Ad haec, opere jam absoluto eadem in regione adhuc agens, coram allocutus esse Augustinum videtur. Nimirum initio : Praeceptis tuis parui, ait, beatissime pater Augustine. Et in fine : Explicui, inquit, adjuvante Christo, secundum tuum praeceptum, beatissime pater Augustine, etc. Neque aliter existimavit Tillemontius . Ex quibus ergo 0660A intelligimus errasse omnino Pagium asserentem absque tabulis , hujusmodi opus fuisse in Hispaniis ab Orosio conscriptum. Porro confectis Historiarum libris atque Augustino exhibitis probatisque, ex Africa discedens Orosius anno 417 desinente, iter in Hispanias suscepit, secum ferens inter alia sancti Stephani protomartyris reliquias quas ab Avito acceperat, ut superius vidimus, Palchonio episcopo Bracarensi tradendas. Quo in itinere in insulam Minoricensem digressus, Magonae parumper subsistit. Verum cum eo tempore Hispani obsiderentur a Gothis; postquam illuc transvehi sicut desiderabat nequivit, remeare ad Africam denuo statuit, ut ex litteris encyclicis Severi Minoricensis episcopi erudimur . Quid autem posthac Orosio acciderit, 0660B omnino incompertum.

Jam vero ut ad ejus Historiam sermo recurrat, habitam fuisse illam apud veteres multo in pretio comperimus. Ea namque vix absoluta atque in vulgus educta, ejus auctor ferme statim laudibus ornatus perhibetur. Prosper sancti Augustini discipulus : Orosius, ait, Hispanus presbyter, vir eloquens et historiarum cognitor claret: quae quidem verba Gennadius exscripsit . Anonymus auctor Africanus Prospero suppar, virum eruditissimum Orosium historiographum appellat . Sidonius varios ecclesiasticos scriptores recensens, Orosii copiam in dicendo ejusque facilem eloquentiam praedicat . Summus ecclesiae antistes Gelasius : Orosium, inquit, virum eruditissimum conlaudamus, 0660C qui valde nobis necessariam adversus paganorum calumnias ordinavit Historiam, miraque brevitate contexuit. Neque Orosium praeterit Cassiodorius, qui eum Christianorum temporum paganorumque collatorem vocat . Recentiorum de hujusmodi opere Orosiano judicia mittimus. Ea videas, si lubet, a scriptore Anglico satis diligenter collecta . Mittimus quoque verba facere de vocabulo sive Hormesta sive Ormesta, quo vulgo inscribuntur, teste Cangio , in mss. codicibus septem nostri auctoris Historiarum libri: de eo siquidem omnium diligentissime Fabricius , cujus tamen enarratis unum addendum, quod ex Withofio refert Gerdesius . Caeterum licet 0661A naevis haud careat ejusmodi Orosii opus, quos viri doctissimi perspexere, Baronius passim, Scaliger in animadversionibus Eusebianis, Petavius in libris de doctrina temporum, Norisius in Cenotaphiis Pisanis aliique; «plurimi tamen, ut nuperi editoris verbis utar , apud omnes eruditos haberi solet, cum ob ipsius operis multijugem historiam, non inutili brevitate congestam et ad temporum rationem consulesque Romanos sollicite digestam; tum vel maxime quod integris quos frustra jam quaerimus, magnis historiarum et annalium scriptoribus, atque in eo genere principatum tenentibus, auctor sit usus.»

Editionem Orosianae historiae prelo subjiciendam curavimus, quam omnium postremam Lugduni Batavorum publici juris fecit anno 1738 eruditissimus 0661B Havercampus; quippe quae cum ad veteres codices vulgatos, tum ad fidem mss. et praesertim antiquissimi Longobardici bibliothecae Florentinae Mediceae, 0662A cujus mentio exstat apud Mabillonium , fuerit diligenter exacta. Unum est, quod animadvertendum existimamus. Nimirum, temporis cursum supputans Orosius, quem in sua Historia contexenda complexus, ab orbe condito usque ad suam aetatem deduxit, sic inquit : Explicui . . . . . . ab initio mundi usque in praesentem diem per annos Vm. DC. XVIII, id est, quinquies mille sexcentos et duodeviginti, etc. Sic exactiores veteres editi (alii quidem nonnulli, numero uno transposito, haud bene prae se ferunt Vm. DXC. XVIII, qui tamen numerum postremum XVIII probe retinent); sic item optime legerunt viri doctissimi, Baronius , Vossius , Pagius ac Tillemontius . At Havercampus siglas numericas oculis fugientibus excurrens, rescripsit, per annos mille sexcentos et Septemdecim, loco decem et octo. Quod 0662B quidem mendum haud nobis animadversum quando typis committebatur Havercampi exemplar, nunc tollendum e nostro admonemus .