Caput VII. 1 Controversia Augustinum inter ac Severum Milevitanum propter Timotheum exorta. 2 Hunc Severo, obstinate illum reposcenti, mittit Augustinus. 3 Ornatissima laudatio Augustino data a Severo. 4 Augustini responsio ad sibi datam ab amico laudationem. 5 Necessitudo quanta Augustino erat cum Severo, et capita quaedam ex hujus historia.

1. Scriptae sunt circiter id temporis epistolae ad Severum duae (Epist. 62, et Epist. 63) , Milevitano concilio nondum, ut postea visuri sumus, celebrato. Severus ille sine controversia idem est qui, post exactos in monasterio Augustini aliquot annos, Milevitanus episcopus creatus est (Vide supra, lib. 3, cap. 5, n. 3) : in qua sede non parum existimationis jam tum sibi comparaverat, cum Paulinum ejus nomine, ipse ad episcopatum adhuc recens evectus, Augustinus amicis verbis salutabat (Epist. 31, n. 9) . Severus quoque litteras ad Paulinum tunc destinasse videtur: cum hic laetitiam suam, ob acceptas ab eo sicut et ab aliis compluribus sanctis ac venerabilibus episcopis litteras, testificetur (Epist. 32, n. 1) . Profuturus Cirtensis aliquanto post ab Augustino fuit rogatus, ut ejus nomine Severum, ad quem ipsi per tempus non licebat scribere, salutaret (Epist. 38, n. 3) . Ortum suum Severus eidem urbi debebat, atque Augustinus, et una ambo diu multumque divino verbo pasti fuerant (Epist. 84, n. 1) : ut quantumlibet valeat concors fraterni sanguinis germanitas, nulla tamen vinceret amicitiae vinculum, quo sibi invicem inhaerebant. Neque tamen id prohibuit, quominus inter eos nonnihil discordiae suboriretur. Res quidem haud mediocriter intricata est: verumtamen hoc eam pacto expediri posse arbitramur. Coeperat quidam Timotheus apud Subsanam, Hipponensis dioeceseos, necnon aliis quibusdam in Ecclesiis, ad eamdem forte dioecesim pertinentibus, publice Scripturas legere. Quapropter ei lectoris ibi munus adepto, ad aliam Ecclesiam transire licitum non erat. Nihilominus tamen ipsum de petendo Milevo cogitasse intelligimus. Vetuit quidem Severus ne ad se adiret, nisi cum venia Carcedonii, qui utrum Subsanensis presbyter fuerit, necne, haud satis constat. Ad illum tamen Timotheus, nullam jussi hujus rationem habens, nec petito Carcedonii consensu, se contulit. Atque haec totius fuit discidii origo (Epist. 63, nn. 1, 2) . Nam cum eidem Severus, ut par erat, auctor fuisset, ut ad Subsanam rediret Deo ibidem ministraturus, hic interposito jure jurando affirmavit, se ab ipso nulla unquam causa recessurum (Epist. 62, n. 2) . Contigit tamen, ut Subsanam repeteret. Interea Severus cum Augustino sermonem contulit, idque forte Hippone; nec ob aliam procul dubio causam, nisi ut ab eo Timotheum impetraret. Verum dum Augustinus secum reputat, quid de illo statuendum sit, ratus Severum ex collato invicem sermone adduci potuisse, ut illum secum esse pateretur, eumdem Subsanae subdiaconum ordinari, ejus Ecclesiae presbyter et alius quidam Verinus 0314 praeter consilium et voluntatem Augustini, procurant (Epist. 63, n. 1) . Non ita multo post Augustinus cum Alypio et episcopo Samsucio Subsanam se contulit (Epist. 62, n. 1) , ubi de iis quae per suam ipsorum absentiam et contra voluntatem facta fuerant, quaestione habita, rerum quas acceperant alias falsas, alias veras, sed omnes molestas esse compererunt. Quibus tamen mederi, quoad potuere, partim objurgando, partim monendo, partim orando conati sunt: objurgando quidem eos qui in hoc toto negotio deliquerant; tum vero hos, aliosque monendo, quid ipsis in posterum praestandum esset, quo quae male facta fuerant corrigerentur. Orando autem, ut verbis utamur Augustini, correximus nos ipsos, ut et gubernationes et exitus nostrorum consiliorum misericordiae Dei commendaremus; et si quid indignationis nos momorderat, sub illius medicinalem dexteram confugiendo sanaremur (Epist. 63, n. 2) . Timotheus vero, cum ei persuadere niterentur, ut ne a Subsanensi Ecclesia discederet, palam testatus est, se jurejurando promisisse, ab Severi contubernio se nunquam abducendum; quo nexu nisi teneretur, morem eis gerere non recusaturum. Cui sancti praesules demonstrarunt, si Severus, nullo ipse astrictus jurisjurandi vinculo, eum suo solutum vellet, consentiretque ut vitandi scandali ergo in Subsana maneret, id ipsi sine ulla perjurii nota licitum fore. Quibus auditis id praestitit, quod servum Dei, atque Ecclesiae filium facere oportebat: nimirum pollicitus est se, quidquid cum Severo transegissent observaturum. Extemplo tres illi episcopi Severo scripsere; quae simul egerant, significavere: ac per charitatem Christi adjuravere, ut quae inter se locuti erant in memoriam revocaret, ac rescriptis suis eos recrearet. Timotheus quidem ipse non scripsit ad Severum: hujus enim germanus frater, cujus nomen hic reticetur, eum rerum omnium certiorem faciebat (Epist. 62, n. 2) .

2. Affectum se injuria Severus existimavit, quod, quo tempore Timotheum Ecclesiae suae concedi postulabat, eo ipso Subsanensis subdiaconus esset constitutus. Is igitur in sua responsione significavit mirari se, ordinationem illam, quam sibi displicere profitebantur, tolerare eos velle; cum tamen admissus error posset reddito demum Timotheo emendari. Hac Severi mente, sive ex illius responso, sive eo necdum accepto perspecta, ratus est Augustinus, nulla alia ratione cum eo servari posse charitatem, quam si Timotheus ad eum remitteretur. Tum ergo dedit ad eum epistolam, cujus istud est exordium: Si dicam quae me ipsa causa cogit dicere, ubi erit sollicitudo charitatis? Si autem non dicam, ubi erit libertas amicitiae? Verumtamen fluctuans interim elegi me purgare potius, quam te arguere (Epist. 63, n. 1) . Postea viae, quam in hac causa inierat, rationem reddit: subjicitque, tametsi ipsum, quod ei Timotheum remiserit, non poeniteat; sperare tamen se, futurum ut is coram Deo consideret, non posse a quoquam alterius Ecclesiae clericum hac obtenta specie retineri, quod hic ab illo nunquam se recessurum juraverit, quin magnus ad labefactandam Ecclesiae disciplinam aperiatur aditus: 0315 at eum contra neque concordiae legibus defuturum, nec in cujusquam reprehensionem incursurum, si jurejurando, quo teneri non poterat, neglecto, illum Subsanensi Ecclesiae redderet. Causam hanc suam ejus permittit judicio, id unum petens, ut Christum consulat, quem in ejus corde habitare, mentique ejusdem sibi subditae praesidere, ait sibi esse persuasissimum. Timotheum Ecclesiae suae clericum esse non ob subdiaconatum asserit, quod nonnisi postquam se ad adhaerendum Severo obligasset, atque etiam illum Severus ipse ab Augustino petisset, ad eum gradum esset evectus; sed tantum ob lectoris officium. Rogatque Severum sanctus Praesul, num qui id muneris in sua dioecesi obire coepisset, ac multis in locis atque adeo apud Subsanam praesente Subsanensis Ecclesiae presbytero legisset, is non jure lector haberetur. Nec tamen asseverat, eum ex canonum definitione hoc in numero habendum: unde adducimur, ut haec ante Milevitanum concilium sexto kalendas septembris anni quadringentesimi secundi celebratum referamus; quo decretum fuit, ut quisquis vel semel alicubi legerit, jam non possit in clerum alterius Ecclesiae cooptari. Qui canon ut conderetur, si, quemadmodum satis verisimile est, in causa fuit haec controversia; certe Severo non licuit recusare, quin Timotheum Augustino redderet. Imo a fide minime alienum est, illum jam antea ab eo remissum fuisse.

3. Caeterum intima illa amicitia, quae Severum inter et Augustinum intercedebat, hac contentione nequaquam fuit imminuta. Nihil enim litteris (Epist. 109, et Epist. 110) , aliquot post annos ultro citroque scriptis tenerius, aut sincerae voluntatis plenius esse potest. Suas Severus ruri exaravit, ubi aliquantum temporis cum Augustino, hoc est in ejus operum lectione, collocarat. Earum hic partem subjiciemus, ex qua intelligas, tum quis fuerit episcopi illius animus, et, ut ita loquamur, ingenii character, tum vel maxime quo is loco sancti Doctoris libros haberet. Erumpit igitur Severus in haec verba: Deo gratias, frater Augustine, cujus donum est, quidquid in nobis bonorum gaudiorum est. Fateor, bene mihi tecum est; multum te lego: mirum dicam, sed verum plane, quam mihi absens solet esse praesentia, tam praesens facta est absentia tui. Nullae se nobis interponunt turbulentae actiones temporalium rerum. Ago quantum possum, etsi non tantum possum quantum volo. Quid ego dicam, quantum volo? Nosti optime quam avarus sim tui: nec tamen murmuro, quia non tantum ago, quantum volo, quoniam rursus non minus ago quantum possum. Deo ergo gratias, frater dulcissime, bene mihi tecum est, gaudeo tecum arctius conjunctus; et, ut ita dicam, unissime, quantum potest, adhaerens tibi, redundantiam uberum tuorum suscipiens, vires comparo, si possim idoneus effici ad ea concutienda et exprimenda; ut quidquid secretius et interius clausum custodiunt, remotis pellibus, quas adhuc lactenti sugendas inserunt, ipsa mihi viscera, si possibile est, dignentur effundere. Viscera, inquam, mihi ut refundantur cupio; viscera tua, viscera pinguia sagina coelesti, et condita omni dulcedine spirituali; viscera tua, 0316 viscera pura, viscera simplicia; nisi quod duplici sunt vinculo redimita geminae charitatis; viscera tua, viscera perfusa lumine veritatis, et refulgentia veritatem. Horum me manationi vel resultationi subjicio, quo nox mea in lumine tuo deficiat, ut in diei claritate simul ambulare possimus. O vere artificiosa apis Dei construens favos divini nectaris plenos, manantes misericordiam et veritatem, per quos discurrens deliciatur anima mea, et vitali pastu quidquid in se minus invenit, aut imbecillum sentit, resarcire et suffulcire molitur! Benedicitur Dominus per praeconium oris tui, et fidele ministerium; quod sic concinere et respondere facis canenti tibi Domino, ut quidquid de ejus plenitudine ad nos usque redundat, jucundius efficiatur et gratius per tuum elegantem famulatum, et succinctam munditiam, et fidele ac castum simplexque ministerium: quod ita resplendere facis per argutias tuas et vigilantiam tuam, ut perstringat oculos, et in se rapiat; nisi tu idem innuas Dominum, ut quidquid in te delectabile lucet, referentes nos ad illum, ipsius esse agnoscamus, de cujus bonitate tam bonus es, et de cujus puritate et simplicitate ac pulchritudine purus, simplex et pulcher es (Epist. 109, nn. 1, 2) . Augustinum sub epistolae finem rogat, ut sibi respondeat prolixis litteris; quas tamen sibi visum iri breviores asseverat (Ibid., n. 3) . Res quaepiam videbatur exigere, ut is ad sanctum Virum se conferret: ab eo nihilominus petit, ut, siquidem id fieri possit, ab hoc itinere excusetur, neve retrahatur a suo cursu; quibus verbis utrum secessum suum designet, an suae dioeceseos visitationem, nobis non liquet.

4. Litteras illas Quodvultdeus Gaudentiusque attulerunt ad Augustinum, qui Severo paulo ante per diaconum Timotheum alia quapiam de re scripserat. Nondum profectus erat ille diaconus: at cum jam in procinctu esset, ac profecturus in singulas horas videretur, non potuit Augustinus per eumdem hisce officiosissimis litteris respondere. Sed etsi per eum, inquit ille, respondissem, adhuc debitor forem epistolae tuae. Quando enim sufficiam tuae suavitati, tantaeque aviditati animi tui (Epist. 110, n. 1) ? Respondendi difficultatem faciebat, quod Severo, qui tam magnifice ipsum laudarat, hinc vicem reddere, illinc propter verecundiam parcere se debere existimabat; sin autem parceret, minus redditurum, adeoque remansurum esse debitorem. Immodicas illas sui laudes se minime curaturum ait, si proficiscerentur ab assentatore; quia tunc talia rependere nullatenus teneretur. At cum certo sciret natas illas ex amore sincero, atque eo pectore, quod non aliud foris ostendit, quam quod intus sentit; utrimque judicabat incommodum, sive referret paria paribus, sive non referret. Subinde tamen non sine magno humilitatis ac dilectionis sensu, nec minus prae se ferens in justitia consulenda colendaque studium, respondit: quamvis non posset inficias ire, quin se non minus quam propria anima perspectum haberet Severus; alteram enim suam animam in eo contineri, vel potius ambas utriusque animas in unam coaluisse; posse tamen eum in sua de ipso opinione labi, cum nemo se satis ipse cognoscat: 0317 hoc vero se ferre impatienter, non tantum quia non vult ut in errorem amicus inducatur, verum etiam ne ille hoc pacto pro se minus Deum oret, ut sit quod jam se esse credit. Sibi quoque in proclivi esse, non absimilem agendi cum eo rationem inire, ac sine ullo fuco explicare, quantis eum bonis ac dotibus sciat divina munificentia exornatum: sed malle se illius pudori parcere, non quod timeat ne in judicando fallatur; sed ne Severus ab altero Severo commendatus, videatur sui ipsius commendator; neve causam ei praebeat expostulandi eadem illa, quae de eo ipse expostulabat. Quod spectat ad prolixam epistolam, quam ab eo Severus efflagitarat, negat id sibi per occupationes licere; exigente aequitatis ordine, ut quod uni Severo debebat, iis officiis cederet, quae eidem pariter atque aliis, hoc est universae Ecclesiae, praestare tenebatur. Quapropter eum caeterosque, quibus erat magis arcto quodam amicitiae nexu conjunctus, rogat ne quid sibi novi oneris imponant; sed contra alios ipsi ab ea re, quanta possunt auctoritate et sancta benignitate prohibeant. Eum a se exspectari significat (Epist. 110, n. 4) .

5. In quadam epistola Novatum antistitem, ut ad se fratrem utilitati Ecclesiae necessarium mitteret obtestatus, in haec verba eum compellat: Ut longe mittam cogitationem tuam, quantumlibet valeat germanitas tui sanguinis, non vincit amicitiae vinculum, quo nobis invicem ego et frater Severus inhaeremus: et tamen nosti quam raro eum mihi videre contingat. Atque hoc fecit, non utique voluntas vel mea, vel illius; sed dum matris Ecclesiae necessitates propter futurum seculum, quo nobiscum inseparabiliter convivemus, nostri temporis necessitatibus anteponimus. Quanto ergo aequius te tolerare oportet, pro utilitate ipsius matris Ecclesiae ejus fratris absentiam, cum quo non tamdiu cibum dominicum ruminas, quamdiu ego cum dulcissimo concive meo Severo, qui mecum tamen nunc vix, et interdum per exiguas chartulas loquitur, et eas quidem plures aliarum curarum et negotiorum refertas, quam portantes aliquid nostrorum in Christi suavitate pratorum (Epist. 84, n. 1) . Illa Augustini cum Severo societas nota erat atque apud omnes pervulgata: quandoquidem ignotus scriptor in quadam ad Augustinum epistola, quae in Hieronymi opera irrepserat, his beatum episcopum verbis alloquitur: Cum in urbem Leges anteriori tempore commeassem; nimium sum contristatus, quod te totum ibidem minime potui reperire; inveni enim te medium, et, ut ita dicam, partem animae tuae Severum charissimum, de quo ex parte gavisus sum. Perfecte enim gauderem, si te totum invenirem: unde ex parte, qua te repereram, gratulabar, et propter partem tuam, quam nequaquam cernebam, omnibus modis contristabar. Proinde dixi animae meae, Quare tristis es, et quare conturbas me? Spera in Deo (Psal. XLI, 6) : et faciet praesentem amicum, quem diligis. Unde confido in Domino, et spero, quod me faciet de tua visione gratulari (Apud August., Epist. 270) . Atque ut quaecumque praeterea de Severo licet invenire, hunc in locum congeramus; observat Augustinus mirum quoddam magnetis experimentum, quod 0318 Severus, cum aliquando apud Bathanarium Africae comitem pranderet, spectaverat; cui quidem non minus fidei ex ejus testimonio habere se testatur, quam si praesens ipse interfuisset (De Civit. Dei, lib. 21, cap. 4, n. 4) . In componendis turbis, quae, ut infra visuri sumus, contra Ecclesiam anno quadringentesimo octavo in Africa concitatae sunt, tantum desudavit Severus, quantum ejus charitas postulabat: quin etiam cum Augustino in colloquium venit, ut tantis malis idoneum remedium junctis consiliis investigarent. Cum postea quidam presbyter ex Milevitana dioecesi ad Imperatoris comitatum se conferret, huic mandavit Severus, ut per Hipponem iter faceret: qua usus opportunitate Augustinus, ad Olympium in eamdem rem scripsit, necnon plurimam illi Severi verbis salutem dixit (Epist. 97, n. 3) . Inter eos, qui Carthaginensi collationi interfuere, nomen illius non reperitur. At anno quadringentesimo decimo sexto epistolam cum reliquis episcopis Numidiae Milevi congregatis ad Innocentium pontificem misit (Epist. 176) . Diem denique anno quadringentesimo vigesimo sexto obiit, cum prius clero suo praesente designasset sibi successorem; qui et de facto opera Augustini ejus locum obtinuit (Epist. 213, n. 1) . Erant in eadem urbe servi Dei, videlicet monachi, quos illic Severus instituerat (Ibid.) ; quemadmodum eos omnes, qui ex monasterio Augustini ad episcopatum assumpti fuere, fecisse narrat Possidius (In Vita August., c. 11, et supra, lib. 3, cap. 5, nn. 2, 3) .