CAPUT VI.

Et est digressio declarans de causa fluxus maris, et quare fluxus ejus communiter est ab Aquilone in Meridiem.

Dubitabit autem aliquis, qualis est fluxus sive cursus maris quod dicitur Amphitrites sive Oceanus, utrum secundum naturam movetur extra proprium locum, nec in loco proprio. Locus autem proprius aquarum, ut infra dicetur, est Oceanus. Videbitur alicui quod aquae nec in ipso nec extra ipsum debeant moveri. Si enim instetur quod coelum movetur in loco suo, non est rationalis instantia : quoniam probatum est pro hoc quod coelum in loco suo movetur, quod ipsum non potest moveri a natura, sed ab intelligentia. Nos autem hic loquimur de motu a natura. Adhuc autem nullum aliorum elementorum habet motum in loco suo vel extra locum suum secundum naturam : ergo neque aqua habere debet : iste enim motus quo mare fluit continue, non est ille motus quo fluit ultra locum suum et refluit, sed potius fluit infra littora sua. Ulterius autem inconveniens videbitur esse causa, quae supra est assignata, scilicet coarctatio laterum suorum. Humidum enim aqueum coarctatum non cedit in seipsum, sed potius fluit super id quod coarctat ipsum, sicut est videre in aqua compressa a manu, quae non cedit in seipsam, sed. potius circumfluit manum : ergo si latera maris coarctant maro, fluvius maris erit super latera maris undique : et fit falsum quod dictum est, quod fluat ab Aquilone in Meridiem, sed potius undique fluit supra littora sua. Ulterius cum causa montium magis essentialis sit calor sub terra conclusus ubi igneus vapor est, qui cum per locum solidum evaporare non possit, elevat locum, et aliquando decoquit eum in saxum : et cum ad Meridiem abundet hic calor, videntur magis generari montes ad Meridiem quam ad Aquilonem : ergo terra altior est in Meridie quam in Aquilone : ergo et mare potius debet fluere a Meridie in Aquilonem, quam e converso ab Aquilone in Meridiem. Adhuc autem et alia ratione naturali videtur, quod unumquodque corporum movetur ad locum suae generationis, et non extra ipsum : sed locus generationis aquarum est in Aquilone, sicut ante monstratum est : ergo videntur aquae debere fluere a Meridie in Aquilonem potius quam e converso. Adhuc autem videmus etiam mare fluere ab Oriente in Occidentem quando effluit, et ab Occidente in Orientem quando refluit : videtur ergo mare

habere tres motus fluxus sui. Adhuc autem flumina effluunt a mari et influunt in ipsum : et hoc videbitur mirabile in natura, quod aliquando fluat a loco aliquo et fluat in ipsum : videmus enim quod hoc facit leve, quod si movetur sursum per naturam, nunquam recedet de sursum in deorsum : et grave quod naturaliter movetur deorsum, nunquam per naturam ascendet de deorsum in sursum. Hic potest dici quoniam in naturis sit duplex motor, scilicet universalis et specialis. Specialis quidem movet ad unumquodque corporum naturalium, et non movet ipsum ad egressum de loco suo naturali et proprio. Universalis autem movet ad mixturam, et ille facit sibi occurere miscibilia in loco mixtionis : et ab illo ignis descendit et terra ascendit, sicut nos in antecedentibus declaravimus : ut dicatur quod unus motus maris sit a motore universali, et alius a motore particulari : quoniam omnes isti motus particulariter sunt maris non occurrentis alicui elemento ad mixtionem faciendam. Insuper cum movet motor universalis, ipse movet aliquo modo per particularem, sicut quando ignis descendit, non purus descendit, sed. in parte aeris vel vaporis igniti, et hujusmodi : unde adhuc restat quaestio de particulariter movente motus istos.

Solventes autem omnes habitas difficultates dicimus cum Seneca, quod nulla causa est cursus aquae ad unum vel alium locum nisi loci devexitas sive declivitas, excepto solo illo motu quo mare influit et refluit : quia in illo motu mare sequitur orbem lunae, sicut nos alibi ostendimus. Quod autem dictum Senecae sit veram, probatur duobus signis : quorum unum est, quod aquae inveniuntur fluentes ad omnem mundi partem, scilicet ad Aquilonem et Meridiem et Orientem et Occidentem : et iterum inveniuntur fluentes ex omni parte mundi, scilicet ab Aquilone in Meridiem, et e converso a Meridie in Aquilonem : et ab Oriente in Occidentem, et e converso ab

Occidente in Orientem : et ideo nullam partem mundi habent propriam fluxus sui : et ideo per accidens est quod ad unam vel aliam fluunt. Aliud autem signum est, quod nisi vis fiat maxima, nunquam fluunt ad. altiorem locum quam est locus ortus sui. Si enim habent locum naturalem ad quem fluerent determinatum antea in una mundi plaga vel in alia, absque dubio ad illum locum fluerent sive altius sive inferius orirentur : sicut grave ubicumque oriatur, semper descendit deorsum, et leve ubicumque oriatur, semper ascendit sursum. Quod igitur mare fluit, causa est loci declivitas: et quod fluit ab Aquilone in Meridiem, causa est, quia altius est in Aquilone quam in Meridie. Causa autem altitudinis est quod per frigus Aquilonis generatur plus de aqua in Aquilone quam capere possint littora distantia secundum altitudinem : et in Meridie consumitur a calore plus de aqua et non implet littorum latitudinem et profunditatem : et ideo ab Aquilone pars aquae impellit aliam partem aquae versus Meridiem ad locum devexum sibi infra littora praeparatum : et sic per accidens movetur extra locum suum in quo generatur : quia cum sit humida, fluit ad retinens eam siccum: non retinet autem eam devexum : fluit ergo per totum devexum in Meridiem, et non redundat, quia consumitur ibi in multa parto calore solis. Causa autem continuitatis hujus est, quia continue generatur in Aquilone, et continue consumitur hujusmodi in Meridie. Si autem aliquis objiciat, quod distantia utriusque poli aequalis est ab aequinoctiali circulo : et cum distantia ab aequinoctiali circa quae movetur sol, aequaliter utriusque declinando ab ipso, sit causa aequalis frigoris, tantum frigus erit in polo Meridionali, quantum est in polo Aquilonari : erit ergo aequalis causa generationis aquarum : ergo tantum generatur de aquis in Meridie, quantum in Aquilone : ergo aquae ita deberent fluere a Meridie in Aquilonem sicut ab Aquilo- ne in Meridiem. Quod probatur per testimonium Platonis, qui quinque zonis coelum dividit, et quinque respondentes illis ponit in terra, quarum duae circa utrumque polum aequaliter inhabitabiles sunt propter frigus : media autem per aequidistantiam ab utroque polorum, quae sub aequinoctiali circulo est inhabitabilis propter viam solis : duae autem adjacentes utrique sunt temperatae propter aequaliter distare a causa frigoris et a causa caloris. Respondendum quod haec objectio non procedit ex intimis philosophiae. Cum enim sol moveatur in circulo eccentrico, et centrum ejus non est idem cum centro terrae, oportet quod si diametrum circuli solis cum transit sic per utrumque centrum, scilicet suum et terrae, quod major pars diametri sit ad unam partem, et minor pars ejus ad aliam respectu centri terrae. Est autem compertum ratione geometrica, quod major longitudo diametri est circa vigesimum gradum Geminorum in hoc tempore nostro. Minor ergo longitudo respectu centri terrae est in vigesimo gradu Sagittarii, quod signum opponitur Geminis : ergo vicinior est sol terrae Meridionali quando movetur in Aquilonari terra : comburet ergo plus in parte meridionali et aquas et terras quam faciet in Aquilone : et ideo dicit Ptolemaeus, quod terra Meridionalis ultra aequinoctialem est inhabitabilis propter calorem. Falsa autem est partitio coeli et terrae quam ponit Plato : quia locus sub aequinoctiali situs, temperatior est in calore quam sit aethiopia, quae non sita est sub circulo aequinoctiali, sed solstitiali aestivali, sicut probatum est a Ptolemaeo et Hesiode et Avicenna et Albumasar, et concessum ab omnibus illustribus viris in philosophia. Posset etiam dici, quod dictum Philosophi intelligitur, quod marc fluit ab Aquilone in Meridiem versus aquinoctialom, et non versus polum Meridionalem : quia, sicut compertum est, nullus unquam de quarta nostrae habitationis potuit transire ultra aequinoctialem, et ideo partes ultra

aequinoctialem sitae sunt incognitae nobis.

Quod autem objicitur quod non sic est de aliis elementis, quia non moventur in locis suis, patet quod alia ratio est : quia siccum non quaerit terminum alienum : aer autem qui humidus est, habet humidum extra seipsum fluens : sed aqua sola habet humidum quod non terminatur nisi sicco solido : et ideo ipsa sola fluit ad devexum terrae. Ad illud autem quod de causa fluxus ejus objicitur, quod est coarctatio laterum, dicendum quod absque omni dubio humidum aquae non cadit in seipsum, sed circumfluit terminos tangentis et coarctantis ipsum quando non habet viam praeparatam ad quam declinet. Si autem habet illam, tunc festinat effugere per illam : et ideo mare coarctatum in lateribus utriusque lateris effugit infra littora versus Meridiem. Et hujus exemplum est, ut scilicet aqua coarctetur in vase, et erumpat pars lateris vasis : tunc enim effluit per rupturam illam id quod coarctatum fuerat. Quod autem dicitur causa generationis montium in Meridie, nihil est, quia hoc non praestat altitudinem particularem : oportet autem locum unde fluunt aquae ubique esse altum : aquae enim circumfluunt montem vel montes, sed non possunt circumfluere altitudinem regionis universalem. Quod vero consequenter inducitur de loco generationis aquarum, dicendum quod ad illum.locum a generante moventur, scilicet a frigore convertente superiora elementa in ipsum : quia quantum frigus inspissando humectat aerem, tantum dat ei de loco maris : sed iste motus de quo hic loquimur, non est talis, sed potius accidentalis, ut dictum est. Quod autem de multis motibus aquarum inducitur, non est ad propositum : quia nihil prohibet quod a generante aquas moveatur ad locum unum qui revera naturalissimus est : et ille est locus Aquilonaris Amphitritis : in quantum autem non terminantur proprio termino, moventur ad convexum ubicumque sit illud respectu ortus eorum, sive ille sit a mari, sive a locis altis montium, sicut supra diximus : et ideo etiam in omnem partem moventur, recurrentes tamen ad mare sicut ad locum totius : motus autem ab Oriente in Occidentem, et e converso, est per motum sphaerae lunae, sicut nos alibi declaravimus.