S. AURELII AUGUSTINI HIPPONENSIS EPISCOPI CONTRA DUAS EPISTOLAS PELAGIANORUM AD BONIFACIUM ROMANAE ECCLESIAE EPISCOPUM Libri quatuor .

 CAPUT PRIMUM.

 2. Novi quippe haeretici, inimici gratiae Dei, quae datur pusillis et magnis per Jesum Christum Dominum nostrum, etsi jam cavendi evidentius apertiore

 3. Haec autem quae duabus Epistolis eorum respondeo: uni scilicet quam dicitur Romam misisse Julianus, credo ut per illam, quos posset, suos aut inven

 CAPUT II.

 5. Liberum autem arbitrium defendendo praecipitant, ut de illo potius ad faciendam justitiam, quam de Domini adjutorio confidatur, atque ut in se quis

 CAPUT III.

 7. Non itaque, sicut dicunt nos quidam dicere, et iste audet insuper scribere, omnes in peccatum, velut inviti, carnis suae necessitate coguntur: 0554

 CAPUT IV.

 CAPUT V.

 10. «Dicunt etiam,» inquit, «motum genitalium et commixtionem conjugum, a diabolo fuisse repertam: et propterea eos qui nascuntur innocentes , reos es

 CAPUT VI.

 CAPUT VII.

 CAPUT VIII.

 14. Apostolum ex sua et aliorum qui sub gratia, non sub lege adhuc sunt, persona locutum esse. Hinc autem jam incipit, propter quod ista consideranda

 CAPUT IX.

 0559 16. Quod autem ait in hoc Epistolae loco ad Romanos, Peccatum ut appareat peccatum, per bonum mihi operatum est mortem congruit superioribus ubi

 CAPUT X.

 18. An forte metuimus ea quae sequuntur. Quod enim operor, ignoro: non enim quod volo, hoc ago sed quod odi, illud facio: ne forte ex his verbis quis

 19. Jam illud quod sequitur, nonne unde loquatur, apertissime ostendit? Scio enim quia non habitat in me, hoc est in carne mea, bonum. Si enim non exp

 20. Apertius autem quod sequitur utrumque declarat: Condelector enim legi Dei secundum interiorem hominem video autem aliam legem in membris meis, re

 21. Deinde subjungit propter quod dicta sunt omnia: Miser ego homo, quis me liberabit de corpore mortis hujus? Gratia Dei per Jesum Christum Dominum n

 22. Visum autem aliquando etiam mihi fuerat, hominem sub lege, isto Apostoli sermone describi . Sed vim mihi fecerunt postea ista verba, quod ait, Nun

 CAPUT XI.

 24. His atque hujusmodi in ista Scripturae apostolicae circumstantia diligenter consideratis, recte intelligitur Apostolus, non quidem se solum in sua

 CAPUT XII.

 CAPUT XIII.

 27. Sed de ista concupiscentia carnis falli eos credo, vel fallere cum qua necesse est ut etiam baptizatus, et hoc si diligentissime proficit, et Spi

 CAPUT XIV.

 CAPUT XV.

 30. «Dicimus,» inquit, «has quae nunc aguntur in orbe terrarum, a Deo nuptias institutas, nec reos esse conjuges, sed fornicatores et adulteros condem

 31. «Motum,» inquit, «genitalium, id est, ipsam virilitatem sine qua non potest esse commixtio, a Deo dicimus institutam.» Ad hoc respondemus, motum g

 CAPUT XVI.

 33. Hoc pudoris genus, haec erubescendi necessitas certe cum omni homine nascitur, et ipsis quodammodo naturae legibus imperatur, ut in hac re verecun

 CAPUT XVII.

 35. Duarum vero reliquarum quamlibet elegeritis, non est adversus vos ulla contentione laborandum. Etsi enim quartum nolueritis eligere, ubi est omniu

 CAPUT XVIII.

 CAPUT XIX.

 CAPUT XX.

 CAPUT XXI.

 CAPUT XXII.

 CAPUT XXIII.

 CAPUT XXIV.

 LIBER SECUNDUS.

 CAPUT PRIMUM.

 CAPUT II.

 3. Jam vero gratiam Christi simul oppugnant, Baptismum ejus simul evacuant, carnem ejus simul exhonorant sed etiam haec modis causisque diversis. Nam

 4. Desinant itaque Pelagiani Catholicis objectare quod non sunt, sed ipsi potius festinent emendare quod sunt : nec ideo se velint haberi amabiles, qu

 CAPUT III.

 CAPUT IV.

 7. Quid illud quod idem Papa de hac ipsa causa etiam Numidiae rescripsit episcopis, quia de utroque concilio, et de Carthaginensi scilicet et de Milev

 8. Quid ad haec dicunt isti, qui suas calumniosas impietates audent etiam scribere, audent et orientalibus episcopis mittere? Tenetur Coelestius litte

 CAPUT V.

 10. Unde autem hoc eis visum fuerit nobis objicere, quod fatum asseramus sub nomine gratiae, cum aliquanto attentius cogitarem prius eorum verba quae

 CAPUT VI.

 12. Fatum quippe qui affirmant, de siderum positione ad tempus quo concipitur quisque vel nascitur, quas constellationes vocant, non solum actus et ev

 CAPUT VII.

 14. Sed ut id quod dicimus alicujus exempli manifestatione 0581 clarescat, constituamus aliquos ab aliqua meretrice geminos editos, atque ut ab aliis

 15. Nobis in duobus istis geminis unam procul dubio habentibus causam, difficultatem quaestionis cur alius sic, alius vero sic mortuus est, velut non

 0583 16. Sed ut vobis auferretur omnis vestrae caliginis latebra, propterea geminos tales proposui, qui neque parentum meritis juvarentur, et animo in

 CAPUT VIII.

 18. Hoc enim nobis objiciendum putarunt, quod invito et reluctanti homini Deum dicamus inspirare, non quanticumque boni, et ipsius imperfecti cupidita

 CAPUT IX.

 20. Nam sicut dictum est, Hominis est praeparare cor, et a Domino responsio linguae ita etiam dictum est, Aperi os, et adimplebo illud Praeparatur vo

 21. Quapropter multa Deus facit in homine bona, quae non facit homo: nulla vero facit homo, quae non facit Deus ut faciat homo. Proinde cupiditas boni

 CAPUT X.

 0588 23. Quae cum ita sint, nihil in Scripturis sanctis homini a Domino video juberi, propter probandum liberum arbitrium, quod non inveniatur vel dar

 LIBER TERTIUS.

 CAPUT PRIMUM.

 CAPUT II.

 3. Ecce quod dicimus: ecce unde nobis objiciunt, quod «sic legem» dicamus «datam, ut gravioris sit causa peccati:» non audientes Apostolum dicentem, L

 CAPUT III.

 5. Baptismus igitur abluit quidem peccata omnia, prorsus omnia, factorum, dictorum, cogitatorum, sive originalia, sive addita, sive quae ignoranter, s

 CAPUT IV.

 7. Hic certe si quaeramus, utrum hoc Testamentum, quod dicit confirmatum a Deo non infirmari a lege quae post quadringentos et triginta annos facta es

 8. Sive igitur Abraham, sive ante illum justi, sive post eum usque ad ipsum Moysen, per quem datum est Testamentum a monte Sina in servitutem generans

 9. Ad Testamentum autem vetus, quod est a monte Sina in servitutem generans, quod est Agar, illi pertinent, qui cum acceperint legem sanctam et justam

 10. Et vetus igitur Testamentum Deus condidit: quia Deo placuit, usque ad plenitudinem temporis promissis terrenis tanquam in praemio constitutis prom

 11. Verum haec plane magna distantia est, quod faciunt ista sub lege positi, quos littera occidit, terrenam felicitatem vel cupiditate adipiscendi vel

 12. Aliter itaque dicitur jam obtinente loquendi consuetudine vetus Testamentum, Lex et Prophetae omnes, qui usque ad Joannem prophetaverunt quod dis

 13. Sed dicet aliquis: Quomodo vetus appellatur, quod post quadringentos et triginta annos factum est per Moysen (Id. III, 17) et novum dicitur, quod

 CAPUT V.

 15. Cum itaque justi omnes et antiquiores et Apostoli ex fide vixerint recta, quae est in Christo Jesu Domino nostro moresque tam sanctos cum fide ha

 CAPUT VI.

 CAPUT VII.

 18. Quam vero est, non dico impudens, sed insana superbia, nondum esse aequales Angelis Dei, et putare se jam posse habere justitiam aequalem Angelis

 19. Ex hoc factum est, virtutem, quae nunc est in homine justo, perfectam hactenus nominari, ut ad ejus perfectionem pertineat etiam ipsius imperfecti

 20. Abjicit ergo illa beatus Paulus praeterita justitiae 0603 suae tanquam detrimenta et stercora, ut Christum lucrifaciat, et inveniatur in illo non

 21. Secundum hanc autem justitiam Dei, hoc est, quae ex Deo nobis est, nunc fides operatur per dilectionem (Galat. V, 6). Id autem operatur , quomodo

 22. Nam ex quo loco suscepit haec dicere, sic exorsus est: Videte canes, videte malos operarios, videte concisionem. Nos enim sumus circumcisio qui sp

 23. Quamobrem qui secundum justitiam quae in lege est, sine fide gratiae Christi vivit, sicut se Apostolus 0606 sine querela vixisse commemorat, nulla

 CAPUT VIII.

 CAPUT IX.

 CAPUT X.

 LIBER QUARTUS.

 CAPUT PRIMUM.

 CAPUT II.

 CAPUT III.

 CAPUT IV.

 5. Quid eis igitur prodest, quod dicunt, «Omne peccatum non de natura, sed de voluntate descendere » et Manichaeis malam naturam dicentibus causam ess

 6. In eo sane quod dicunt, «Per Adam mortem ad nos transisse, non crimina,» non habent adversarios Manichaeos: quia nec ipsi astruunt originale peccat

 7. Sed hoc ideo dicunt isti, dum volunt ex verbis Apostoli in suum sensum homines detorquere. Ubi enim ait Apostolus, Per unum hominem peccatum intrav

 8. Propter quid autem idem apostolus dicit, nos per Christum reconciliari Deo, nisi propter quod facti fuimus inimici? Et hoc quid est, nisi peccatum?

 CAPUT V.

 10. De laude legis. Rursus in laude legis quid eis prodest, quod contra Manichaeos verum dicunt, quando ex hoc ad illud volunt ducere, quod falsum con

 11. Nusquam autem isti inimici gratiae ad eamdem gratiam vehementius oppugnandam occultiores moliuntur insidias, quam ubi legem laudant, quae sine dub

 CAPUT VI.

 13. Quid eis prodest, quod in laude ipsius liberi arbitrii, «gratiam dicunt adjuvare uniuscujusque bonum propositum?» Hoc sine scrupulo acciperetur ca

 14. Ita namque illis tumor ipse aures cordis obstruxit, ut non audiant, Quid enim habes quod non accepisti (I Cor. IV, 7)? non audiant, Sine me nihil

 15. Quid remansit pelli morticinae, unde possit inflari, et dedignetur, quando gloriatur, in Domino gloriari? Quid ei remansit, quando quidquid dixeri

 16. Sed quare istos homines oves facit, et istos non facit, apud quem non est acceptio personarum (Rom. II, 11)? Ipsa est quaestio, quam beatus Aposto

 CAPUT VII.

 18. «Et Spiritum sanctum» fatendum est «etiam antiquis temporibus» non solum «mentes bonas adjuvisse,» quod et isti volunt verum etiam bonas eas feci

 19. Quae cum ita sint, desinant Pelagiani quinque istarum rerum insidiosissimis laudibus, id est, laude creaturae, laude nuptiarum, laude legis, laude

 CAPUT VIII.

 21. Beatissimum, corona etiam martyrii gloriosissimum Cyprianum, nec Africanis atque occidentalibus tantum, verum et orientalibus Ecclesiis, fama prae

 22. Hoc enim et in epistola, cujus de Mortalitate titulus inscribitur, ita dicit: «Regnum Dei, fratres dilectissimi, esse coepit in proximo, praemium

 23. In epistola autem quam scripsit ad episcopum 0625 Fidum, cum sexaginta sex coepiscopis suis, a quo fuerat consultus propter circumcisionis legem,

 24. Quid ad ista dicturi sunt, gratiae Dei non solum desertores, sed etiam persecutores? quid ad ista dicturi sunt? Quo pacto nobis paradisi possessio

 CAPUT IX.

 26. Numquid iste sanctus tam memorabilis Ecclesiarum in verbo veritatis instructor, liberum arbitrium negat esse in hominibus, quia Deo totum tribuit

 CAPUT X.

 28. Dicant, si audent Pelagiani, hunc hominem Dei Manichaeorum errore perversum, quia ita laudat sanctos, ut tamen fateatur neminem in hac vita ad tan

 CAPUT XI.

 30. Pelagiani dicunt ab homine incipere meritum per liberum arbitrium, cui Deus subsequens gratiae retribuat adjumentum. Etiam hic eos refellat venera

 31. Jam vero quoniam Pelagiani dicunt, justos in hac vita vel esse vel fuisse, qui sine ullo peccato vixerint , in tantum ut vita futura, quae in prae

 CAPUT XII.

 33. Quid est ergo quod rabiosa mentis caecitate nunc jactant, toto penitus Occidente non minus stultum quam impium dogma susceptum: quandoquidem Domin

 34. Quid est ergo quod dicunt, Simplicibus episcopis , sine congregatione synodi in locis suis sedentibus, 0638 extorta subscriptio est?

Chapter 31.—The Testimonies of Ambrose on the Imperfection of Present Righteousness.

But now, since the Pelagians say that there either are or have been righteous men in this life who have lived without any sin, to such an extent that the future life which is to be hoped for as a reward cannot be more advanced or more perfect, let Ambrose here also answer them and refute them. For, expounding Isaiah the Prophet in reference to what is written, “I have begotten and brought up children, and they have despised me,”375    Isa. i. 2. he undertook to dispute concerning the generations which are of God, and in that argument he quoted the testimony of John when he says, “He that is born of God sinneth not.”376    1 John iii. 9. And, treating the same very difficult question, he says: “Since in this world there is none who is free from sin; since John himself says, ‘If we say that we have not sinned, we make Him a liar.’377    1 John i. 10. But if ‘they that are born of God sin not,’ and if these words refer to those of them who are in the world, it is necessary that we should regard them as those numberless people who have obtained God’s grace by the regeneration of the laver. But yet, when the prophet says, ‘All things are waiting upon Thee, that Thou mayest give them meat in season. That Thou givest them they gather for themselves; when Thou openest Thine hand, all things shall be filled with goodness. But when Thou turnest away Thy face, they shall be troubled: Thou shall take away their breath, and they shall fail, and shall be turned into their dust. Thou shall send forth Thy Spirit, and they shall be created: and Thou shalt renew the face of the earth,’378    Ps. civ. 27, etc. such things as these cannot seem to have been said of any time whatever but of that future time, in which there shall be a new earth and a new heaven. Therefore they shall be disturbed that they may take their beginning. ‘And when Thou openest Thy hand all things shall be filled with goodness,’ which is not easily characteristic of this age. For concerning this age what does Scripture say? ‘There is none that doeth good, no, not one.’379    Ps. xiv. 1. If, therefore, there are different generations,—and here the very entrance into this life is the receiver of sins to such an extent that even he who begot should be despised; while another generation does not receive sins;—let us consider whether by any means there may not be a regeneration for us after the course of this life,—of which regeneration it is said, ‘In the regeneration when the Son of man shall sit in the throne of His glory.’380    Matt. xix. 28. For as that is called the regeneration of washing whereby we are renewed from the filth of sins washed away, so that seems to be called a regeneration by which we are purified from every stain of bodily materiality, and are regenerated in the pure sense of the soul to life eternal; so that every quality of regeneration may be purer than of that washing, so that no suspicion of sins can fall either on a man’s doings, or even on his very thoughts themselves.” Moreover, in another place in the same work he says: “We see it to be impossible that any person created in a body can be absolutely spotless, since even Paul says that he is imperfect. For thus he has it: ‘Not that I have already received, or am already perfect;’381    Phil. iii. 12. and yet after a little he says, ‘As many of us, therefore, as are perfect.’382    Phil. iii. 15. Unless, perchance, there is one perfection in this world, another after this is completed, of which he says to the Corinthians, ‘When that which is perfect is come;’383    1 Cor. xiii. 10. and elsewhere, ‘Till we all come into the unity of the faith, and the knowledge of the Son of God, into the perfect man to the measure of the age of the fulness of Christ.’384    Eph. iv. 13. As, then, the apostle says that many are placed in this world who are perfect along with him, but who, if you have regard to true perfection, could not be perfect, since he says, ‘We see now through a mirror, enigmatically; but then face to face: now I know in part; but then I shall know even as also I am known:’385    1 Cor. xiii. 12. so also there both are those who are ‘spotless’ in this world, and will be those who are ‘spotless’ in the kingdom of God, although certainly, if you consider it accurately, no person can be spotless, because no person is without sin.” Also in the same he says: “We see that, while we live in this life, we ought to purify ourselves and to seek God; and to begin from the purification of our soul, and as it were to establish the foundations of virtue, so that we may deserve to attain the perfection of our purgation after this life.” And again, in the same he says: “But laden and groaning, who does not say, ‘O wretched man that I am! who shall deliver me from the body of this death?’386    Rom. vii. 24. So with the same teacher we give all varieties of interpretation. For if he is unhappy who recognises himself as involved in the evils of the body, certainly everybody is unhappy; for I should not call that man happy who, being confused with any darkness of his mind, does not know his own condition. That, moreover, has not absurdly come to be understood; for if a man who knows himself is unhappy, assuredly all are wretched, because every one either recognises his weakness by wisdom, or by folly is ignorant of it.” Moreover, in the treatise “On the Benefit of Death,” he says:387    Work cited, chs. 9, 49 “Let death work in us, in order that that may work life also, a good life after death,—that is, a good life after victory, a good life after the contest is finished; so that now no longer the law of the flesh may know how to resist the law of the mind, that no longer we may have any contention with the body of death.” Again, in the same treatise he says: “Therefore, because the righteous have this reward, that they see the face of God, and that light which lightens every man, let us henceforth put on the desire of this kind of reward, that our soul may draw near to God, our prayer may draw near to Him, our desire may cleave to Him, that we be not separated from Him. And placed here as we are, let us by meditating, by reading, by seeking, be united with God. Let us know Him as we can. For we know Him in part here; because here all things are imperfect, there all are perfect; here we are infants, there we shall be strong men. ‘We see,’ says he, ‘now through a mirror in an enigma, but then face to face.’ Then, His face being revealed, we shall be allowed to look upon the glory of God, which now our souls, involved in the compacted dregs of this body, and shadowed by some stains and filth of this flesh, cannot clearly see. ‘For who,’ He says, ‘shall see my face and live?’ and rightly. For if our eyes cannot bear the rays of the sun,—and if any one should gaze too long on the region of the sun he is said to be blinded,—if a creature cannot look upon a creature without deceit and offence, how can he without his own peril look upon the glittering face of the eternal Creator, covered as he is with the clothing of this body? For who is justified in God’s sight, when even the infant of one day cannot be pure from sin, and no one can boast of his integrity and pureness of heart?”

31. Jam vero quoniam Pelagiani dicunt, justos in hac vita vel esse vel fuisse, qui sine ullo peccato vixerint , in tantum ut vita futura, quae in praemio speranda est, provectior et perfectior esse non possit: etiam hic eis respondeat eosque refutet Ambrosius. Nam exponens Isaiam prophetam, propter id quod scriptum est, Filios genui et exaltavi, ipsi autem me spreverunt (Isai. I, 2), suscepit de generationibus quae ex Deo sunt disputare; atque in ipsa disputatione commemoravit testimonium Joannis, ubi ait, Qui natus est ex Deo, non peccat (I Joan. III, 9). Et eamdem quaestionem difficillimam tractans: «Cum hoc in mundo,» inquit, «nullus sit qui immunis sit a peccato, cum ipse Joannes dicat, Si dicimus quia non peccavimus, mendacem facimus illum (Id. I, 10). Si autem ex Deo nati non peccant, et de his intelligimus qui in hoc mundo sunt innumeros, necesse est aestimemus, qui per lavacri regenerationem Dei gratiam consecuti sunt. Sed tamen cum dicat propheta, Omnia a te exspectant, ut des illis cibum in tempore: dante te iis, colligent sibi; aperiente te manum tuam, universa implebuntur bonitate; avertente autem te faciem tuam, turbabuntur: auferes spiritum eorum, et deficient, et in pulverem suum convertentur: emittes spiritum tuum, et creabuntur, et innovabis faciem terrae (Psal. CIII, 27-30): possunt non de quocumque tempore videri dicta, sed de futuro, quo erit nova terra et novum coelum. Turbabuntur ergo, ut principium sumant, atque aperiente te manum tuam, implebuntur universa bonitate ; quae non facile hujus saeculi est. Nam de hoc saeculo Scriptura 0635 quid dicit? Non est qui faciat bonitatem, non est usque ad unum (Psal. XIII, 1). Si igitur diversae generationes sunt, et hic introitus in hanc vitam receptor est delictorum, in tantum ut spernatur etiam ipse qui genuit, alia autem generatio peccata non recipit; videamus ne qua sit post hujus vitae curriculum nostra regeneratio, de qua dictum est, In regeneratione, cum sederit Filius hominis in throno gloriae suae (Matth. XIX, 28). Sicut enim regeneratio lavacri dicitur, per quam detersa peccatorum colluvione renovamur: ita regeneratio dici videtur, per quam ab omni corporeae concretionis purificati labe, mundo animae sensu in vitam regeneramur aeternam; eo quod purior quaedam qualitas sit regenerationis, quam lavacri istius, ut non solum in actus ejus, sed ne in ipsas quidem cogitationes nostras aliqua cadat suspicio peccatorum.» Item alio loco in eodem opere: «Videmus,» inquit, «impossibile esse ut perfecte quis immaculatus esse possit in corpore constitutus; cum etiam Paulus imperfectum se dicat. Sic enim habet: Non quod jam acceperim, aut jam perfectus sim. Et tamen post paululum ait: Quicumque ergo perfecti sumus (Philipp. III, 12, 15). Nisi forte quia est perfectio alia in hoc mundo, alia post illud perfectum de quo dicit ad Corinthios, Cum venerit quod perfectum est (I Cor. XIII, 10); et alibi, Donec occurramus omnes in unitatem fidei, et agnitionem Filii Dei, in virum perfectum, in mensuram aetatis plenitudinis Christi (Ephes. IV, 13). Ut ergo perfectos secum multos ait Apostolus in hoc mundo sitos, qui si ad perfectionem veram respicias, perfecti esse non poterant, quia ipse dixit, Videmus nunc per speculum in aenigmate, tunc autem facie ad faciem; nunc cognosco ex parte, tunc autem cognoscam sicut et cognitus sum (I Cor. XIII, 12): ita et immaculati sunt in hoc mundo, et immaculati erunt in regno Dei; cum utique si minutius discutias, immaculatus esse nemo possit, quia nemo sine peccato.» Item in ipso: «Videmus,» inquit, «quia dum in hac vivimus vita, nos mundare debemus, et quaerere Deum, et incipere ab emundatione animae nostrae, et quasi fundamenta constituere virtutis, ut perfectionem purgationis post hanc vitam mereamur adipisci.» Itemque in ipso: «Gravatus autem,» inquit, «et ingemiscens quis non loquatur, Infelix ego homo, quis me liberabit de corpore mortis hujus (Rom. VII, 24)? Ita eodem magistro omnes varietates interpretationis absolvimus. Nam si omnis infelix qui se corporis implicatum molestiis recognoscit, utique omne corpus infelix: neque enim felicem illum dixerim, qui confusus quibusdam mentis suae tenebris conditionem suam nescit. Illud quoque non absurdum ad intellectum accessit. Si enim homo qui se cognoscit, infelix est, infelices profecto omnes; quia unusquisque suam infirmitatem aut per sapientiam recognoscit, aut per insipientiam nescit.» Item in libro de Bono mortis» (Capp. 3 et 11): Operetur 0636 igitur,» inquit, «mors in nobis, ut operetur et vita, bona vita post mortem, hoc est, bona vita post victoriam, bona vita absoluto certamine: ut jam lex carnis legi mentis repugnare non noverit (Rom. VII, 23), ut jam nobis nulla sit cum corpore mortis contentio.» Rursus in eodem: «Ergo,» inquit, quia justi hanc remunerationem habent, ut videant faciem Dei, et lumen illud quod illuminat omnem hominem (Joan. I, 9); ab hinc induamus hujusmodi studium, ut appropinquet anima nostra Deo, appropinquet oratio , adhaereat illi nostrum desiderium, non separemur ab eo. Et hic quidem positi, meditando, legendo, quaerendo copulemur Deo: cognoscamus eum, ut possumus. Ex parte enim hic cognoscimus: quia hic imperfecta, illic perfecta omnia; hic parvuli, illic robusti. Videmus, inquit, nunc per speculum in aenigmate, tunc autem facie ad faciem. Tunc revelata facie gloriam Domini speculari licebit, quam nunc animae corporis hujus concretis visceribus involutae, et quibusdam carnis hujus maculis et colluvionibus obumbratae sincere videre non possunt. Quis enim, inquit, videbit vultum meum, et vivet (Exod. XXXIII, 20)? Et recte: nam si solis radios oculi nostri ferre non possunt, et si quis diutius e regione solis intenderit, caecari solere perhibetur; si creatura creaturam sine fraude atque offensione sui non potest intueri; quomodo potest sine periculo sui vibrantem cernere vultum Creatoris aeterni, corporis hujus opertus exuviis? Quis enim justificatur in conspectu Dei (Psal. CXLII, 2); cum unius quoque dici infans mundus a peccato esse non possit (Job XIV, 5, sec. LXX), et nemo possit de sui cordis integritate et castimonia gloriari» (Prov. XX, 9)?