341 Caput XIX. De bello civili Mariano et Mithridatico, in quo Sulla et Marius maximos tumultus calamitatesque reipublicae invexerunt.

0965A

Anno ab Urbe condita DCLXII, nondum finito sociali bello, Romae primum bellum civile commotum est: eodemque anno Mithridaticum bellum, etsi minus infame, non tamen minus grave coeptum est. Et quidem de Mithridatici belli spatio varie traditum est, utrum abhinc primum coeperit, an tunc praecipue exarserit, maxime cum alii triginta, alii quadraginta annis gestum referant. Sed quamvis iisdem temporibus gesta perplexis coacervata malis exarserint, a me tamen speciatim, etsi breviter, singula proferentur. Marius, Sulla consule, et contra 0965B Mithridatem in Asiam cum exercitu profecturo, in Campania tamen propter socialis belli reliquias consistente, affectavit septimum consulatum, et bellum suscipere Mithridaticum, quo Sulla cognito, impatiens revera juvenis intemperataque ira percitus, cum quatuor legionibus primum ante Urbem consedit, ubi Gratidium, Marii legatum, quasi primam victimam belli civilis occidit, mox Urbem cum exercitu irrupit, faces ad inflammandam Urbem poposcit. Omnibus metu abditis, per Sacram viam citato agmine in forum 342 venit. Marius cum permovere 0966A nobilitatem, inflammare plebem, equestrem denique ordinem perarmare adversus Sullam frustra attentasset, postremo servis spe libertatis et praedae ad arma sollicitatis, nequidquam repugnare ausus, tandem in Capitolium concessit. Sed cum eo Sullanae cohortes irruissent, magna suorum caede diffugit. Ibi tunc Sulpicius, Marii collega, servo suo prodente, prostratus est. Servum vero ipsum, quod hostem indicaverat, manumitti; quod vero dominum prodiderat, saxo Tarpeio dejici consules decreverunt. Marius fugiens, cum persequentium instantia circumseptus esset, in Minturnensium paludibus sese abdidit, e quibus infeliciter luto oblitus, ignominioseque protractus, turpi autem spectaculo Minturnas deductus, contrususque in carcerem; 0966B percussorem ad se missum solo vultu exterruit. Deinde lapsus e vinculis, in Africam transfugit, sollicitatoque ex Utica filio, ubi in custodia observabatur, continuo Romam regressus, Cinnae consuli societate scelerum conjunctus est. Igitur ad profligandam 343 universam rempublicam, exercitum sibi in quatuor partes diviserunt. Tres siquidem legiones Mario datae, parti copiarum Cn. Carbo praepositus est, partem Sertorius accepit: ille scilicet Sertorius, jam hinc civilis belli incentor et particeps, qui etiam hoc finito, aliud post in Hispania 0967A bellum excitavit, quod per multos annos maximis Romanorum cladibus traxit. Caetera vero exercitus portio Cinnam secuta est. Porro autem Cn. Pompeius, qui a senatu cum exercitu arcessitus, ut reipublicae opitularetur, et diu sese novarum rerum aucupatione suspenderat, contemptus a Mario vel Cinna, ad Octavium, alterum consulem, sese contulit, et mox cum Sertorio conflixit. Infelicem pugnam interventus noctis diremit. Sexcenti ex utraque parte milites trucidati sunt. Postera autem die cum permixtim corpora ad sepulturam discernerentur, miles Pompeianus fratris sui, quem ipse interfecerat, corpus agnovit. In concursu enim utrique cognitionem vultus galea, considerationem furor ademerat: quamvis parum sit culpae circa ignorantiam, 0967B ut videatur nescisse de fratre, quem non ambigitur scisse de cive. Itaque victor victo infelicior, ubi et fratris corpus agnovit, et parricidium suum. exsecratus bella civilia, illico pectus suum gladio transverberans, simulque lacrymas et sanguinem fundens, super fraternum sese cadaver abjecit. Et quid hoc profuit ad confusionem crudelis incepti, quod in primo statim bellorum civilium exordio infamis fama 344 percrebuit, concurrisse ignaros quidem fratres, sed conscios cives: petiisse fratrem, scelere victorem, spolia fratris occisi: ac mox tantae immanitatis reum, eodem gladio atque eadem manu per suam necem parricidium, quod admiserat, vindicasse? Numquid aliquem in tantarum animositate partium tam triste movit exemplum? Numquid 0967C apud quemquam periculum sceleris repulit terror erroris? Numquid haec, quae communis est 0968A etiam cum belluis pietas et reverentia naturae, quod unus perimendo ac pereundo commisit, quia in se agi posset, intremuit, seseque ab hujusmodi incepto, conscientia victus, removit: Quin potius annis fere quadraginta consequentibus, in tantum continuata sunt bella civilia, ut magnitudo laudis, appendenda ex magnitudine sceleris putaretur. Omnes enim post tale documentum in tali militia parricidiorum pericula refugissent, nisi parricidia ipsa voluissent. Igitur Marius coloniam Ostiensem vi ingressus, omnia ibi genera libidinis, avaritiae et crudelitatis exercuit. Pompeius, fulmine afflatus, interiit: exercitus vero ejus pestilentia correptus, pene totus absumptus est. Nam undecim millia virorum de castris Pompeii mortua, sex millia autem de 0968B 345 parte Octavii consulis desiderata sunt. Marius Antium et Aritiam civitates hostiliter irrupit, cunctosque in his praeter proditores interfecit, bona suis diripienda permisit. Post Cinna consul cum legionibus, et Marius cum fugitivis Urbem ingressi, nobilissimos quosque e senatu, et plurimos consulares viros interfecerunt. Sed, quota haec portio ostentatae miseriae est, uno verbo definisse caedem bonorum, cujus fuit tanta numerositas, tanta diuturnitas, tanta crudelitas, tantaque diversitas? Verumtamen aequius est, me aliquid utilitatis subtraxisse causae, quam tantum horroris ingessisse notitiae, sive peritis haec, sive imperitis objiciantur. De patria siquidem, de civibus, et de majoribus nostris haec loquimur: qui his exagitati malis, tam 0968C abominanda gesserunt, de quibus etiam auditis posteri perhorrescant; qui profecto nolunt ista nimis 0969A exaggerari, aut sufficientis notitiae moderatione, si sciunt; aut misericordis reverentiae contemplatione, si nesciunt. Igitur Marius cum interfectorum civium capita, illata conviviis, oblata Capitoliis, collata rostris, ad spectaculum ornatumque congereret, ac septimum consulatum cum Cinna tertium consule pervasisset, in exordio consularis imperii sera tandem morte praereptus est. Cinna, bonorum neces, malorum caede supplevit. Nam cum introducta per Marium fugitivorum manus insatiabilis praedandi esset, nullamque partem auctoribus praedae consulibus ministraret, in forum quasi stipendii causa sollicitata, militibusque 346 circumdata, inermis exstincta est. Caesa sunt illa die in foro Urbis octo millia fugitivorum: idemque Cinna, 0969B quartum consul, ab exercitu suo interfectus est.