CAPUT IV.

De causa tonitrui et fulguris secundum sententiam Aristotelis, et de diversitate sonorum tonitrui.

Redeamus ergo nunc dicentes veram causam tonitrui et fulguris sequentes Aristotelem sic dicentem: " Dico quod res istae quae praedictae sunt, non sunt nisi ex vapore. " Sicut autem nos saepius diximus, vapor in. genere dividitur in duo, quorum unum est vapor humidus, et aliud est vapor siccus. Cum autem ascendit vapor humidus per naturam, eo quod de natura sit aquae et ab elemento aquae elevatus, pervenit in loco alto ad locum frigidum, et ex frigiditate loci spissatur ibidem, et partes ejus aggregantur et constare incipiunt : et ideo fiunt ex ipso impressiones humidae quae sunt nebula et ros et caligo, quod nihil aliud est nisi nubes obscura frigiditate aeris ad terram repressa. Fiunt etiam inde pluvia et grando et nix, etc. de quibus in secundo hu-

jus scientiae libro locuti sumus. Fiunt autem haec diversa propter materiae diversitatem in calore et frigore et tenuitate et spissitudine. Diversitas autem loci ad hanc diversitatem coadjuvat, ex eo quod altius vel inferius in loco frigoris ista generantur. Cooperatur etiam ad ista loci accidens per id quod plus vel minus habet et retinet de frigore a se expulso a regione. Cum autem ascendit vapor siccus, aut ascendit purus non comprehensus in vapore humido, aut ascendit in vapore humido comprehensus. Et siquidem ascendit solus, tunc facit ventos, de quibus supra locuti sumus. Si autem ascendit comprehensus in vapore humido, tunc quando vapor humidus pervenit ad locum frigoris, et incipit comprimi, comprimitur etiam in ipso quasi in ventre ejus vapor siccus calidus accidentali caliditate. In tali autem compressione vaporis sicci in ventre nubis fit agitatio vehemens vaporis sicci : agitatio autem inducit actualem inflammationem in vapore calido et sicco, eo quod facillimae est inflammationis, sicut est videre in ventositate sicca egrediente devenire hominis : haec enim si per pannum subtilem emittatur, et candela adhibeatur, tota inflammatur flamma lata et dispersa : haec ergo inflammatio causa est fulguris. Agitatus autem vapor in interioribus nubis humidae, quadruplicem facit sonum. Si enim latera nubis tantum percutiat et non scindat, et sit inflammatus, tunc facit sonum flamen percutientis, qui est sonus quasi tumultuans, et non micat nisi sicut per pannum spissum, eo quod nubes aliquantulum est pervia : et ideo non expresse flamma apparet, sed, ut dicunt, est quasi per pannum. Eumdem autem sonum facit aliquando vapor egrediens inflammatus flamma fortiter percutiente super aerem qui est in circuitu nubis. Est autem hic sonus sicut sonus flammae in medio incendio : et videtur tunc flamma plurima fieri per aerem. Aliquando etiam habet eumdem sonum in lateribus nubis non inflammatus : et tunc auditur tumultans sonus sine aliqua coruscatione. Secundus sonus est scissionis magnae velut si pannus fortis immensae latitudinis scindatur : et sonus est terribilis, et visus fulguris est curvus in nube, eo quod non recte scinditur nubes : sed in parte quae major est, sustinuit impetum vaporis sicci inflammati egredientis : et iste sonus frequenter est interruptus, quia interrupte scinditur nubes. Aliquando autem habet sonum maximum uno impetu venientem, sicut si aer interclusus vel vesica magna inflata super caput unius frangeretur : et hoc fit quando cum impetu totus vapor vel maxima ejus pars exilit subito erumpens : et rumpens nubem, exilit in aerem, et percutit ipsum percussione bona fortissima. Et hic est motus tertius tonitrui. Quarto dicit etiam ipse Aristoteles, quod est sonus quasi humidorum sive viridium lignorum crepitantium in igne : et hoc fit quando vapor siccus ex inflammatione quaerit locum majorem : tunc enim nubem compressam humidam dissilire facit: et egreditur pars ejus aliqua sicut fit saltus carbonum vel ovorum in igne assatorum : et praecipue invenitur simile hujusmodi in castaneis, quae non perforata et rupta cortice ponuntur in igne calido : quando enim in eis humidum incipit resolvi, generatur in eir vapor, qui quaerens locum majorem resistentem, testam vel corticem disrumpit, et exit de igne cum impetu et crepitu magno, Hi autem quatuor modi tonitrui sunt tantum ipsius vaporis incensi, quando in hora inflammationis ejus contrahitur nubes exterior, et comprimit quod est inter spiritum de vapore terrestri. Vaporis autem qui non est ita vehemens, soni sunt tres: cum enim coruscatio fit de materia ventorum calidorum siccorum qui comprimuntur in ventre nubis et inflammantur inflammatione vehementi et aduruntur, sunt aliquando non adeo fortes qui nubem scindant: si tamen tangunt latera nubis humidae quae jam convertitur in pluvias, extinguitur ignis vaporis inflammati: sicut extingui

tur ferrum candens in aqua : et hic sonus ab Aristotele vocatur sonus stridoris. Et si egreditur aliquid de igne, istud micat : et ille splendor est coruscatio : a quibusdam autem vocatur sonus sisinniens, eo quod sisinniendo ferrum sonat quando extinguitur in aqua. Secunda autem diversitas soni est quando vapor inter nubem conclusus, non est incensus nec multum compressus, et nubes continens ipsum non est in partibus aequaliter spissa : tunc enim erumpit vapor per diversas partes nubis quae sunt quasi foramina: et tunc sine coruscatione fit sonus sibilativus, sicut quando ventus vehemens flat per foramina sibilando. Tertia autem diversitas est, quando nubes debiliter continet vaporem terrestrem : tunc enim cito antequam igniatur, erumpit, et non facit sonum nisi sufflativum, cujus exsufflatio est aliquantulum restricta et impulsa, sicut est sonus follium fabrilium.