CAPUT V.

De arefactione et humefactione, quid sint, et ex quibus causis materialibus et efficientibus.

De arefactione igitur loquentes, erit de humefactione simul determinandum, eo quod contrariorum est scientia una, et de arefactione prius tractabimus, quoniam ipsa facit magis constantiam partium mixti sub forma mixti quam humefactio : quia in humefactione defluunt partes mixti, propter quod humefactio similis est corruptioni, et arefactio similis generationi mixti, ideo de arefactione di- cemus prius. Est autem arefactio et exsiccatio idem : et ideo arefactionem prout

est passio mixti corporis diffinimus, dicentes quod arefactio est motus ejus quod est in actu humidum et fluidum ad exsiccationem, quia fit evaporatio humidi ab ipsa. Causa autem ejus materialis quod est arefactibile, est aqua, unde et arescunt quaecumque sunt aquea et aquae species, nisi quidem simplices : quia hae siccari vel arescere non possunt sed quia sunt in actu aquae, qui est fluere ad terminum alienum, et non terminari termino proprio : habentia enim aliquid sicci in essentia sua permixtum : talia autem sunt quae habent aquam aut cognatam et innatam sibi ex genere eorum, aut superinductam ab extrinseco. Dico autem superinductam sicut est in lana irrorata : cognatam autem voco sicut est humiditas in lacte quam habet a sua propria generatione : aquae autem species similes illis quae humiditatem aqueam cognatam multam habent, sicut vinum, urina, serum, et sudor, et hujusmodi : et universaliter voco aquae species quaecumque sunt in actu humida fluentia, et tantum de terrestreitate non habent, quod aliquam hypostasim facere possit terrestreitas residens in fundo eorum : aut si facit hypostasim, parvam facit valde, ita quod fluxum humidi aquei non impedit in urina, in qua nonnunquam fit hypostasis, sed haec est modica et non multum impediens urinae tenuitatem ab aquae fluxu et vitri habilitate, ita tamen quod non careat hypostasi propter viscositatem.

Multa enim sunt valde multam habentia terrestreitatem, et non habentia hypostasim, id est, terrestreitatem in fundo residentem propter viscositatem : quia viscositas colligat partes sicut per catenam ut a se invicem recedere non possint. Viscositas enim inspissat humidum ut terrestre non valeat per ipsum descen- dere, sicut est videre in oleo et pice, quae licet humida sint valde, tamen non residet terrestreitas eorum propter duas dictas causas. Licet autem arida constent in partibus terrestribus, tamen quae fiunt arida, oportet esse valde humida : quia aliter arefactio non esset motus, cum motus sit de contrario in contrarium : et ideo quod fit aridum, oportet esse aquam in aliqua specie aquae secundum quod diximus. Quae autem sunt viscosa, arescere vix possunt : quia cum humido quod est in eis, consumitur terrestre ipsorum, eo quod non possunt propter viscositatem separari : et ideo viscositas impedit arefactionem. Habentia autem hypostasim multam, terrestria sunt valde : et terrestre eorum non est bene commixtum cum humido : et ideo cum humidum est exhalatum ex ipsis, remanet solum terrestre incineratum et inconti- nuum : et illa non dicuntur arefacta sub natura mixti, sed potius resoluta in sua componentia. Sed vinum per calidum emittens humidum, arescit in substantiam spissam, nisi sit valde liquidum : et ideo vinum elixatum spissius est quam crudum : et similiter urina et lixivia et aquae hujusmodi in quibus est multa vis terrae bene commixta cum ipsis : sic ergo materialiter et hac ratione arefactibilia sunt in speciebus aquae. Efficientem autem causam determinamus post materialem : quia licet efficiens simpliciter sit ante patiens, eo quod est principium ejus, tamen in tractatu in quo quaeruntur passiones passibilium qualitatum humidi et sicci, materialis causa et passiva est ante activam : quia activum hic non quaeritur nisi propter passivum, eo quod nos activum propter se et ex intentione in praehabito tractatu ante istum investigamus .

Sciendum autem quod omnia quae arescunt, modo quo diximus arescunt calido calefacta, vel frigido infrigidata :

et sive calido calefacta, sive frigido infrigidata arescunt, semper arescunt proprie loquendo a calido. Est autem duplex calidum., scilicet interius et exterius : unde quaecumque arescunt frigido infrigidata, illa arescunt immediate a calido, et per accidens a frigido. Cujus exemplum est in veste humefacta : si enim humidum aspersum super eam. fuerit sequestratum a veste, tunc arescit vestis a calido interiori ipsius vestis faciente exhalare humidum, quando frigus circumstat vestem : tunc enim propellitur in humido calor a circumstante frigore, et tandem vincente frigore evaporat secum humidum si fuerit paucum : quia parvus calor naturalis vel interior non educeret subito humidum. Igitur, sicut dictum est, omnia quae arescunt, arescunt calefacta vel infrigidata : et sive calefacta sint, sive infrigidata, si essentialiter fiunt arida, oportet quod fiant arida a calido interiore vel exteriore faciente exhalare humidum quod est in ipsis. Dico autem calido exteriore sicut est in elixatis : quia elixatio extrahit humidum : non autem ita assatio quae comprimit ipsum in profundo : et ideo assum in quantum assum non efficitur essentialiter aridum, nisi combustionem fere patiatur, quod est super ex abundantia quae dicta est supra terreri sive rostio : ab interiori autem caliditate arescunt, quorum caliditas facit exspirare humidum cognatum vel. supra dictum ab ipsis, sive frigore circumstante, vel alia de causa, ut dictum est.

Scias autem, quod frigore comprimente humidum non potest fieri arefactio, licet congelatio et coagulatio fieri possunt : quia cum humidum comprimitur ad centrum, res remanet essentialiter humida, sicut glacies, vel metallum, licet sit actualiter siccum : et hoc non vocatur aridum secundum dictam determinationem aridi, sed potius id quod essentia- liter est aridum factum, quod non potest fieri nisi per calidum : quia nihil aliud quam calidum facit humidum evaporare. Scias etiam, quod sub ingressum multi sicci et humidi quidam modus est arefactionis, sicut si farina continue immitatur in aquae speciem aliquam donec arebat : sed iste iterum non educit humidum, et ideo humidum essentialiter manet intus : et ideo non est arefactio motus ejusdem de aqueo in aridum per humidi eductionem. Unde de talibus non agitur hic. Humectari autem quod opponitur ad arefieri, fit etiam non per humidi inductionem, sed per humidum quod jam intus est solutum. Si enim fieret per humidi inductionem, tunc posset fieri frigido agente : quia id inspissat aerem ad aquae naturam, et sic facit humidum descendere in siccum : et ita inductum est humidum. Posset etiam fieri per humidi influxum in partes sicci et vincentis partes ejus et facientis eas defluere : sed hoc modo non intendimus hic de humefactione, quia ille esset motus per alienum humidum. Sed proprie motus naturalis attenditur in humido et arido per naturam : et ideo motus humefactionis non potest incipere ab eo quod est aridum essentialiter : quia illud non habet humidum nisi ad partium continuationem, et hoc non potest solvi ex ipso : sed incipiet ab eo quod est actualiter siccum., et essentialiter humidum, sicut id quod est congelatum vel coagulatum frigido. Est autem differentia congelafi et coagulati : quia congelatum est, cujus partes aqueae constant per frigidum comprimens cum terrestribus, ita quod partes terrestres non apprehendunt aqueas, nec e converso : et ideo quando solvitur congelatum, aquae partes fluunt extra terrestres, et terrestres non necessario sequentur eas : et nunquam potest fieri congelatio nisi gelido, sicut et ipsa nominis demonstrat composito. Congelationem autem diximus fieri in partibus aqueis et terrestribus, sicut determinatum est in secundo istius scientiae libro :

congelatio non est impressio simplicis aquae. Coagulatio autem fit ex calido et frigido : quia in lacte fit per calidum, et in metallis per frigidum : sed quando fit per frigidum, humidum aquae comprimitur ad centrum partium terrestrium : et sic in eo ejus partes terrestres ubique apprehendunt aqueas, et e converso. Congelata ergo et coagulata frigido, humectari possunt calido solvente humidum quod est in ipsis : et hoc patet ex hoc quod illa quando congelantur vel coagulantur per humidi compressionem, tunc spiritus eorum qui nihil aliud est quam evaporatio mineralis, quae prima materia est metallorum, infrigidatur et incipit constare terrestri parte sua, et conversus ad aqueas partes, coagulantur per frigidum : coagulatio enim nihil aliud est quam exsiccatio ejus quod humidum est per indurationem quae fit in partibus terrestribus mixti : hoc enim fieri potest calido humidum superfluum a terrestri extrahente, et frigido humidum in terrestrem comprimente. Haec igitur de arefactione et humefactione dicta sunt.