Caput V. 1 Monasterium Hippone constituit. 2 De ejus discipulis. 3 Ex iis plures ad episcopatum assumpti. 4 Monastica vita Augustini studio per Africam propagata. 5 Monachorum quorumdam ex suorum numero lapsus quam graviter tulit. 6 Demonstrat effici non posse ut monastica professio nullos bonis malos mixtos habeat. 7 Infimae sortis homines ad eam admitti jubet, neque divitibus admitti cupientibus haberi minores gratias, cum ubilibet egenis, quam cum monasterio suas dederint facultates. 8 De sanctimonialibus Hipponensibus communis vitae institutum in monasterio per eum erecto professis.

1. Etsi faustus ille dies ordinationis ejus vitam aliam afferre, atque alios mores presbyteri gradus postulare videatur (quod Martianus amico suo ea forsitan occasione, id est, Tagastam forte reverso post ordinationem, atque inde Hipponem profecturo suggerebat ((Epist. 258, n. 5))) ; de monasterio nihilominus quam primum constituendo cogitat Vir sanctus, ubi cum Dei servis constanter humile et abjectum vivendi genus tenere pergat. Quo quidem comperto Valerius episcopus votis illius obsecundans, hortum ipsi hanc in rem concessit. Id in publica concione plebi suae narrat dicendi modo perquam familiari, ac ordine rerum tantisper neglecto; unde nonnullis data occasio asserendi, eum postquam illud vitae genus apud Tagastam excoluerat, sese monasterii erigendi gratia Hipponem contulisse, quia nondum aliquod ab eo instructum fuisset monasterium (Baronius, ad ann. 391, n. 24) . At veri non videtur simile, et eum circiter tres annos in secessu monasticae vitae exercitiis cum servis Dei vacantem caruisse monasterio, et illud Tagastense monasterium, cujus incolis anno trecentesimo nonagesimo quarto salutem precatus est Paulinus (apud August., Epist. 24, n. 6) , quovis alio potius quam Augustino fundatore erectum. Sic ergo legendus Augustinus, ut quod ait: Ego quem Deo propitio videtis episcopum vestrum, juvenis veni ad istam civitatem, ut multi vestrum 0175 noverunt. Quaerebam ubi constituerem monasterium, et viverem cum fratribus meis; post praedictum illud, Quaerebam, animo suppleas, cum mihi jam presbytero Hipponensi in hac civitate manendum esset: moxque his quae proxime sequuntur per parenthesim sejunctis, ad superiora annectas: Et quia hoc disponebam, in monasterio esse cum fratribus, cognito instituto et voluntate mea, beatae memoriae senex Valerius dedit mihi hortum illum, in quo nunc est monasterium. Coepi boni propositi fratres colligere, compares meos, nihil habentes, sicut nihil habebam, et imitantes me: ut quomodo ego tenuem paupertatulam meam vendidi, et pauperibus erogavi, sic facerent et illi qui mecum esse voluissent, ut de communi viveremus; commune autem nobis esset magnum et uberrimum praedium ipse Deus (Serm. 355, n. 2) . Sic una cum servis Dei, quos congregaverat, idem vitae genus sequebatur, quod Jerosolymis Apostolorum temporibus primi consectabantur Christiani; quale nobis in Actis Apostolorum exhibetur, et quod ipse adhuc laicus colere jam coeperat. Hipponensis illius monasterii erectionem notat Possidius his verbis: Factus ergo presbyter monasterium intra ecclesiam mox instituit; et cum Dei servis vivere coepit secundum modum et regulam sub sanctis Apostolis constitutam: maxime ut nemo quidquam proprium in illa societate haberet, sed eis essent omnia communia, et distribueretur unicuique sicut opus erat; quod jam ipse prior fecerat, dum de transmarinis ad sua remeasset (Possidius, in Vita Augustini, c. 5) . Coenobium istud intra ecclesiam fuisse scribit Possidius, ob eam fortassis causam, quod hortus à Valerio illi concessus ad ecclesiam Hipponensem pertineret, et huic etiam foret proximus. Nam quod in episcopali domo erexit monasterium, aliud erat a superiori; nec istud nisi jam episcopus creatus coepit exstruere. Possidium haec duo coenobia confudisse scribit Baronius (Baronius, ad annum 391, n. 25) , quod tamen credibile non videtur; nec est quod nos cogat id asserere. Aurelio Carthaginensium episcopo Augustinus adhuc presbyter gratias agit, quod ejus et curis et munificentia praedium aliquod datum esset fratribus (Epist. 22, n. 9) : quo nomine intelligendus venit vel Tagastensis coetus, vel Hipponensis; nam cum uterque ab Augustino congregatus esset, ad ejus quoque curam uterque quodammodo pertinebat. Illum ergo coetum fratrum summopere devinctum esse dicit Aurelii beneficio, qui suis scilicet erga eum curis ostenderet, quantum illi spiritu conjungeretur, a quo tantis locorum disjunctus esset intervallis.

2. Nullus in dubium vocat, quin Alypius, Severus et Evodius Augustino adhuc laico tam arctae necessitudinis vinculo astricti, huic sanctae societati nomen dederint. Ipse Aurelius Carthaginensis Augustino per litteras gratulabatur, quod in ejus conjunctione ac societate mansisset Alypius, ut exemplo esset curas saeculi vitare cupientibus (Ibid., n. 1) . Augustinus in duobus posterioribus libris de Libero Arbitrio, quos paulo ante episcopatum suum conscripsit, Evodium secum loquentem inducit, quemadmodum in priore, quem Romae composuerat. Enimvero constat 0176 Evodium in monasterio degisse (Epist. 158, n. 11) , nec habitasse procul Hippone: videlicet casu quodam cum Proculeiano Donatianae partis episcopo Hipponensi in unam domum conveniens, collocutionem cum ipso habuit, sententiamque ipsius et mentem Augustino subinde indicavit (Epist. 33, n. 2) . Possidius perillustris episcopus Calamensis, qui Augustini gesta memoriae prodidit, in primis haud dubie in ejus monasterium se recepit; cum ejus se charitati quam plurimis annis inhaesisse, atque in illius societate et amicitia jucunde ac familiariter, citra ullam amaram dissensionem, annis ferme quadraginta vixisse commemoret (Possid., in Vita Aug., Praefat., et c. 31) . Ipsemet Augustinus scribit eum suo ministerio nutritum fuisse, non litteris quidem illis, quas libidinum suarum servi liberales nuncupant, sed Dominico pane ciboque coelesti, quantus, inquit, ei potuit per nostras angustias dispensari (Epist. 101, n. 1) . Testatur idem vir Dei, profuisse se conatibus suis fratri Profuturo (Epist. 28, n. 1) , qui ad Cirtensem episcopatum anno saltem trecentesimo nonagesimo quinto evectus est. Evodius autem scribit ad Augustinum de Profuturo, Privato et Servilio, qui sancti viri de monasterio praecesserant, et quos sibi post obitum locutos fuisse asseverat (Epist. 158, n. 9) . Meminit Augustinus cujusdam Privati monachi, qui moriens aliquot solidos per donationem in quempiam non transtulerat (Epist. 83, n. 4) . Urbanus, postea Siccensis episcopus, fuerat presbyter Hipponensis ( Sermonum Fragmenta, n. 1 primi fragm.). Verisimile quoque est Peregrinum episcopum, illum ipsum esse qui Augustini diaconus ante fuerat (Epist. 171, et Epist. 139, n. 4) . Tantam Augustinus sibi cum Bonifacio Cataquensi episcopo necessitudinem fuisse ubique testatur (Epist. 96, n. 2, et Epist. 97, n. 3) , ut certe colligi possit, eum ex sancti Viri fuisse discipulis. Idem de Fortunato Cirtensi episcopo asserendum videtur (Epist. 115, et Epist. 116) .

3. Sed nemo ex nobis requirat, ut recenseantur, qui ex Augustini schola prodiere magno numero praestantes viri; quando Possidius, qui eos probe noverat, curasse videatur, ut illorum nos laterent nomina, quorum egregia in Ecclesiam merita publicabat. Proficiente porro, inquit, doctrina divina sub sancto et cum sancto Augustino, in monasterio Deo servientes, Ecclesiae Hipponensi clerici ordinari coeperunt. Ac deinde innotescente et clarescente de die in diem Ecclesiae catholicae praedicationis veritate sanctorumque servorum Dei proposito, continentia et paupertate profunda, ex monasterio quod per illum memorabilem virum et esse et crescere caeperat, magno desiderio poscere atque accipere episcopos et clericos pax Ecclesiae atque unitas et coepit primo, et postea consecuta est. Nam ferme decem, quos ipse novi, sanctos ac venerabiles viros, continentes et doctissimos, beatus Augustinus diversis Ecclesiis, nonnullis quoque eminentioribus, rogatus dedit. Similiterque et ipsi ex illorum sanctorum proposito venientes, Domini Ecclesiis propagatis, et monasteria instituerunt, et studio crescente aedificationis verbi Dei, caeteris Ecclesiis promotos fratres ad suscipiendum sacerdotium 0177 praestiterunt. Unde per multos et in multis salubris fidei, spei et charitatis Ecclesiae innotescente doctrina, non solum per omnes Africae partes, verum etiam in transmarinis, et per libros editos, atque in graecum sermonem translatos, ab illo uno homine, et per illum multis, favente Deo, multa innotescere meruerunt (Possidius in Vita Augustini, c. 11) . Ex his decem episcopis, qui ab Augustini monasterio ad episcopatum arcessiti, sanctitatis existimationem suis sibi meritis conciliarunt, octo jam a nobis supra laudati in notitiam nostram venerunt; videlicet Alypius Tagastensis, Evodius Uzalensis, Profuturus Cirtensis Numidiae metropolitanus, Fortunatus ejusdem successor, Severus Milevitanus, Possidius Calamensis, Urbanus Siccensis, et Peregrinus. Ecclesiarum longe positarum necessitatibus charissimos discipulos suos, quos ut alumnos strictissima dulcissimaque familiaritate sibi conjunctos diligebat, concedere non poterat, quin ex eorum desiderio laboraret, ac doloris veluti stimulis foderetur. Publicas tamen Ecclesiarum necessitates privatis commodis anteponebat, sperans fore, ut cum illis, quos in terris propter Christum ab se divelli pateretur, in coelis per Christum esset aeternum convicturus (Epist. 84, n. 1) . Ipse vero creatus episcopus, ex his qui sancti propositi tenaces permanebant in monasterio, nonnisi meliores atque probatiores in clerum suum solebat asciscere. Nihilo tamen minus experiebatur aliquando, ex bono monacho vix bonum clericum fieri, si adsit ei sufficiens continentia et tamen desit instructio necessaria, aut personae regularis integritas (Epist. 60, n. 1) .

4. Non solum autem praesules ab Augustini monasterio arcessiti, alia coenobia in sua quisque dioecesi constituerunt; verum etiam existimare licet, Aurelium et complures alios etiam ante Augustini episcopatum idem factitasse. Nam cum episcopatum adeptus est, jam annus erat et amplius ex quo Paulinus non modo per Alypium se precibus sanctorum commendaverat, qui sunt, inquit, in clero Sanctitatis tuae comites, et in monasteriis fidei ac virtutis tuae aemulatores; sed etiam in extrema parte epistolae fratres tum Ecclesiarum, tum monasteriorum Carthaginis, Tagastae, Hipponis-Regii aliorumque Africae locorum salutat (Epist. 24, n. 2) . Ei quoque Augustinus verbis fratrum, non solum qui nobiscum, inquit, habitant, et qui ubilibet habitantes Deo pariter serviunt, salutem nuntiat (Epist. 27, n. 6) . Ipsae etiam cedri Libani, hoc est, nobiles et divites hujus saeculi, praeclare secum actum putabant, si sub umbra ramorum suorum nidificantes colligerent passeres et pauperes, qui propter Christum communisque vitae professionem omnia reliquerant; agros illis et hortos concedebant, ecclesias et monasteria construebant (Enarr. in Psal. 103, serm. 3, nn. 16, 17) . Unde contigit, in una et eadem civitate complura aliquando coenobia reperiri. Nam praeter illud, quod Augustinus a sua statim ordinatione apud Hipponem condidit, alterum a Leporio presbytero in eadem urbe, tertium ibidem ab Eleusino videtur fuisse constitutum (Serm. 356, nn. 10, 15) . Hinc Possidius 0178 scribit, Augustinum ex hac vita migrantem multa Ecclesiae suae monasteria virorum ac feminarum continentium plena dimisisse (Possidius, in Vita Augustini, c. 31) ; quae in urbe constituta fuisse oportet; alioquin a Vandalis, quia multis eam mensibus obsidebant, fuissent devastata. Hi sunt uberrimi fructus, qui ab Augustini pietate velut a radice prodierunt. Quare non immerito et monachorum et monasteriorum institutor habebatur; cum reipsa monastici Ordinis in Africa fundatorem eum fuisse videamus. Verum Ecclesiae adversarii, qui hoc Augustino in magnis criminibus objectare non verebantur, illud vitae genus ignorare se demonstrabant, vel potius toto orbe notissimum nescire se simulabant (Contra Litteras Petiliani, lib. 3, n. 48) . Quid, quod adeo pudorem omnem exuebant, ut sanctissimum institutum cum suis Circumcellionibus auderent comparare? Qua de re sic Augustinus ad Catholicos: Si comparandi sunt, vos videte; si verbis vestris opus est, jam laboratis. Non opus est nisi ut admoneatis unumquemque ut attendat; solum attendat et comparet. Quid opus est verbis vestris? Comparentur ebriosi cum sobriis, praecipites cum consideratis, furentes cum simplicibus, vagantes cum congregatis. Verumtamen, charissimi, sunt et qui monachi falsi sunt; et nos novimus tales: sed non periit fraternitas pia, propter eos qui profitentur quod non sunt (Enarr. in Psal. 132, nn. 3, 4) .

5. Tales inter suos cum dolore tulit non ignotos, nec levioribus tantummodo criminibus obstrictos. Ut enim ipse plebi suae identidem repetit, non est status adeo perfectus, in quo non sint debiles, imo et proditores; neque societas adeo sancta est, in qua scandalum interdum non reperiatur. Nam, ubi Dominus omnes tribus generibus hominum comprehendit, scilicet existentium aut in agro, aut in molendino, aut in lecto; In lecto autem eos, inquit Augustinus, intelligi voluit, qui amaverunt quietem; per lectum enim quietem voluit intelligi; non se miscentes turbis, non tumultui generis humani, in otio servientes Deo: et inde tamen unus assumetur, et unus relinquetur. Sunt ibi probi, et sunt ibi reprobi (Ibid., n. 4) . Unde sic alicubi loquitur: Quantumlibet vigilet disciplina domus meae, homo sum, et inter homines vivo; nec mihi arrogare audeo, ut domus mea melior sit quam arca Noe, ubi tamen inter octo homines reprobus unus inventus est, etc.: aut melior quam cohabitatio ipsius Domini Christi, in qua undecim boni perfidum et furem Judam toleraverunt: aut melior sit postremo quam coelum; unde Angeli ceciderunt. Simpliciter autem fateor Charitati vestrae, coram Domino Deo nostro, qui testis est super animam meam, ex quo Deo servire coepi: quomodo difficile sum expertus meliores quam qui in monasteriis profecerunt; ita non sum expertus pejores, quam qui in monasteriis ceciderunt; ita ut hinc arbitrer in Apocalypsi scriptum, «Justus justior fiat, et sordidus sordescat adhuc» (Apoc. XXII, 11) . Quapropter etsi contristamur de aliquibus purgamentis, consolamur tamen etiam de pluribus ornamentis. Nolite ergo propter amurcam, qua oculi vestri offenduntur, torcularia detestari, unde apothecae Dominicae fructu olei luminosioris 0179 implentur (Epist. 78, nn. 8, 9) . Hoc jam episcopus ad populum Hipponensem scribebat, occasione cujusdam scandali, in ipsius domo inter Bonifacium presbyterum et alium nomine Spem exorti. His utebatur experimentis ut abjecte de se sentiret, aliosque simul cohortaretur, ne fiduciam in ipso, aut in domus ipsius quantumvis bona disciplina, sed in uno Deo collocarent. Fuit quidam, ait, in nostro monasterio, qui corripientibus fratribus, cur quaedam non facienda faceret, et facienda non faceret, respondebat: Qualiscumque nunc sim, talis ero, qualem me Deus futurum esse praescivit. Qui profecto et verum dicebat, et hoc vero non proficiebat in bonum: sed usque adeo profecit in malum, ut deserta monasterii societate fieret canis reversus ad suum vomitum: et tamen adhuc qualis sit futurus, incertum est (De Dono perseverantiae, n. 38) . Ex ejus monasterio Donatus cum fratre suo fuerat egressus, ut ambitione stimulante ad clericatum alibi suscipiendum uterque convolaret (Epist. 60) . Paulum episcopum, cui Bonifacius in sedem Cataquensem successit, in Christo Jesu per Evangelium genuerat; sed neque salutaribus suis consiliis, neque benignitate, neque severitate facere potuit, quin ille universam Ecclesiam Hipponensem perversis suis moribus vulneraret. Quapropter ab ejus communione sejungere se coactus est Augustinus (Epist. 85) . Antonium, quem secum habebat in monasterio suo a parvula aetate nutritum, ad Fussalensem episcopatum provexit: eo tamen munere sic ille praepostere functus est, ut ipse Augustinus moerore discruciatus, quod ejus episcopatui suffragatus fuisset, de abdicanda episcopali dignitate, ut se lamentis errori suo convenientibus dederet, cogitarit (Epist. 209, nn. 3, 10) . Rem de monacho apud se pariter a pueritia enutrito miram ad modum narrat; qua narrata eumdem tamen dicit non permansisse in proposito sanctitatis (De Genesi ad Litt., lib. 12, nn. 37, 38) .

6. Quanto chariorem habebat Ordinem monasticum, tanto monachorum lapsus et probra molestius ferebat; cum ea nimirum adversarentur studio ipsius et voto, quo sanctum illud institutum per universam Africam, ut jam in aliis orbis christiani partibus, et propagari et florere cupiebat. Verum dolorem temperabat, ubi attendebat eam esse, Deo ita ordinante, hujus vitae conditionem, ut nusquam sint grana sine palea, nusquam frumenta nisi inter zizania: ubique autem animas, etiam Deo ob munditiem proximas, in medio filiarum sicut lilia inter spinas versari; hoc est, cum iis necessario vitam agere, quae licet filiae propter sacramenta Domini, spinae tamen sint propter mores suos (Enarr. in Psal. XCIX, n. 8) . Quapropter sicut nullam conditionem volebat ita laudari, ut mala tacerentur quae ibi mixta sunt; ita nec probabat, si qui monasticam professionem nimis valde laudarent, ut ea sola proprio quasi praerogativo jure reprobis carere hominibus putari posset. Tu qui laudas, ait, dic mixtos malos; tu qui vituperas, vide ibi et bonos. Sic et in illa vita communi fratrum, quae est in monasterio: magni viri sancti, quotidie in hymnis, in orationibus, in 0180 laudibus Dei, inde vivunt, cum lectione illis res est; laborant manibus suis, inde se transigunt; non avare aliquid petunt, quidquid eis infertur a piis fratribus, cum sufficientia et cum charitate utuntur; nemo sibi usurpat aliquid, quod alter non habeat; omnes se diligunt, omnes invicem se sustinent. Laudasti, laudasti: qui nescit quid interius agatur, qui nescit quomodo illo vento intrante etiam naves se in portu collidunt, intrat quasi securitatem sperans, neminem quem toleret habiturus; invenit ibi fratres malos, qui mali inveniri non possent, nisi admitterentur (et necesse est ut primo tolerentur, ne forte corrigantur; nec excludi facile possunt, nisi prius fuerint tolerati): et fit ipse intolerandae impatientiae. Quis me huc quaerebat? Ego putabam quia charitas est hic. Et paucorum hominum molestia irritatus, dum non perseveraverit implere quod vovit, fit desertor tam sancti propositi, et reus voti non redditi. Jam vero cum inde exierit, fit et ipse vituperator et maledicus: et dicit ea sola quae quasi se pati non potuisse asseverat; et aliquando vera. Sed vera malorum toleranda sunt propter societatem bonorum. Dicit illi Scriptura: «Vae his qui perdiderunt sustinentiam!» (Eccli. II, 16.) Et quod est amplius, ructat indignationis malum odorem, unde absterreat intraturos; quia ipse cum intrasset, perdurare non potuit. Quales illi? Invidi, litigatores, neminem sustinentes, avari; ille ibi illud fecit, et ille ibi illud fecit. O male, quare taces bonos? Quos tolerare non potuisti, jactas: qui te malum toleraverunt, taces. Hanc itaque professionem cum portu comparabat, in quo felicius quidem quam in pelago naves, at non cum tota securitate consistunt. Habet enim, inquiebat, alicunde et portus aditum: si portus aditum ex nulla parte haberet, nulla in eum navis intraret; oportet ergo ut ex aliqua parte pateat: aliquando autem per eam partem qua patet, ventus irruit; et ubi scopuli non sunt, naves se invicem collisae confringunt. Ubi ergo securitas, si nec in portu? Et tamen utcumque feliciores in portu quam in pelago, fatendum est, concedendum est, verum est. Ament se naves in portu, bene sibi applicentur, non sibi collidantur: servetur ibi parilitas aequabilitatis, constantia charitatis; et quando forte ventus ex illa parte, qua patet, irruerit, sit ibi cauta gubernatio. Nam quid dicturus est mihi, quisquis talibus locis forte praeest, imo servit fratribus, in his quae monasteria dicuntur? quid dicturus est? Cautus ero, nullum malum admittam. Quomodo nullum malum admittes? Nullum hominem malum, nullum fratrem malum intrantem admissurus sum; cum paucis bonis bene mihi erit. Ubi cognoscis quem forte vis excludere? Ut cognoscatur malus, intus probandus est: quomodo ergo excludis intraturum, qui postea probandus est, et probari nisi intraverit non potest? Repelles omnes malos? Dicis enim, et nosti inspicere. Omnes nudis cordibus ad te veniunt? Qui intraturi sunt, ipsi se non noverunt; quanto minus tu? Multi enim sibi promiserunt, quod impleturi essent illam vitam sanctam in commune habentem omnia, ubi nemo dicit aliquid suum, quibus est una anima et cor unum in Deum: missi sunt in fornacem, et crepuerunt. Quomodo ergo cognoscis eum, qui sibi ipse adhuc ignotus est? Excludes malos fratres 0181 a conventu bonorum? De corde tuo, quisquis ista dicis, omnes malas cogitationes, si potes, exclude. Ubi ergo securitas? Hic nusquam, in ista vita nusquam nisi in sola spe promissorum Dei (Enarr. in Psal. XCIX, nn. 10, 11) .

7. Caeterum humillimae sortis homines, licet de illis minus constaret an vere animo Deo serviendi, an potius commodioris ornatiorisque vitae amore venirent, excludi noluit. Nunc autem, inquit, veniunt plerumque ad hanc professionem servitutis Dei et ex conditione servili, vel etiam liberti, vel propter hoc a dominis liberati sive liberandi, et ex vita rusticana, et ex opificum exercitatione et plebeio labore, tanto utique felicius, quanto fortius educati: qui si non admittantur, grave delictum est. Multi enim ex eo numero vere magni et imitandi exstiterunt. Nam propterea «et infirma mundi elegit Deus, ut confunderet fortia; et stulta mundi elegit, ut confunderet sapientes; et ignobilia mundi, et ea quae non sunt tanquam sint, ut ea quae sunt evacuentur: ut non glorietur omnis caro coram Deo» (I Cor. I, 27-29) . Haec itaque pia et sancta cogitatio facit, ut etiam tales admittantur, qui nullum afferant mutatae in melius vitae documentum. Neque enim apparet utrum ex proposito servitutis Dei venerint, an vitam inopem et laboriosam fugientes vacui, pasci atque vestiri voluerint, et insuper honorari ab eis, a quibus contemni conterique consueverant (De Op. Mon., n. 25) . Neque etiam volebat pauperes in sua societate ab iis unquam distingui, qui aliquid attulissent (Serm. 356, n. 9) . Hac mente praeditus, profecto non committebat, ut ab illa discederet unquam de recipiendis credentibus in Christi familiam regula, quam in haec verba protulit: Absit ut in tabernaculo tuo prae pauperibus accipiantur personae divitum, aut prae ignobilibus nobiles: quando potius infirma mundi elegisti, ut confunderes fortia; et ignobilia hujus mundi elegisti et contemptibilia, et ea quae non sunt tanquam sint, ut ea quae sunt evacuares (Confess. lib. 8, cap. 4, n. 9) . Quod attinet ad divites, qui relictis suis facultatibus et in pauperes erogatis, non parvum animi sui documentum afferunt: Non est attendendum, inquit, in quibus monasteriis vel in quo loco, indigentibus fratribus quisque id quod habebat impenderit. Omnium enim Christianorum una respublica est. Et ideo quisquis Christianis necessaria ubilibet erogaverit, ubicumque etiam ipse, quod sibi necessarium est, accipit, de Christi bonis accipit. Quia ubicumque et ipse talibus dedit, quis nisi Christus accepit (De Op. Mon., n. 33) . Ac praeterea animum induxerat Vir sanctus, opus istorum bonum nonnihil prodesse monasterio, in quod se recipiunt, imo et ad illud pertinere, si modo fratribus gratum haberetur. Hinc ubi enarravit Leporium, quamvis saeculi natalibus clarum et apud suos honestissimo loco natum, tamen Deo jam servientem, cunctis quae habebat relictis, inopem susceptum esse, quia jam res suas in pauperes erogaverat: Hic, inquit, non fecit, sed nos scimus et ubi fecit. Unitas Christi et Ecclesiae una est: ubicumque fecit opus bonum, pertinet et ad nos, si congaudeamus (Serm. 356, n. 10) . Porro praeter illud monachorum coenobium, 0182 quod huic narrationi locum dedit, et quod videtur Augustinus ad eorum exemplar, quae Mediolani et Romae multa viderat, constituere voluisse, aliud clericis jam episcopus, ut suo loco videbimus, erexit.

8. Quo autem studio et consilio viris Deo servientibus communis vitae institutum tradiderat, eodem quoque sanctus Episcopus, in omnium salutem tota mente intentus, ut virginibus Christo dicatis id praesidii praeberet, impulsus est. Nam etsi Ecclesia virgines semper habuerit, quas perinde ac nobilissimam christiani gregis partem spectaret; haud tamen illae semper vixere simul in monasteriis, ubi se mutuo inflammarent ad pietatis studium, atque ab hominum daemonumque insidiis invicem tuerentur. Neque porro nobis compertum est, an ante Augustinum ulla horumce monasteriorum vestigia reperiantur in Africa. Constat autem illius temporibus aliquot exstitisse; quamvis non omnes quae virginitatem profitebantur, in illis sese includerent (Serm. 355, n. 6) . Permulta erant apud Hipponem-Regium (Possidius, in Vita August., c. 31) , et unum praecipue quod Augustinus velut hortum dominicum, ut ipse loquitur, plantaverat (Epist. 211, n. 3) . Illius soror huic monasterio complures annos praefuerat, ad obitum usque suum in sancta viduitate Deo deserviens. Ejusdem ex fratre neptes ibidem degebant (Possidius, in Vita Augustini, c. 26) . Hujus coenobii sanctimonialibus scripsit epistolam (Epist. 211) , quae ad postremos annos Augustini commode revocatur. Ejus enim soror quae illius coenobii praeposita diu multumque fuit, e vivis jam excesserat, et in ejus locum alia successerat praeposita, sub qua velut sua matre sanctimoniales ibi jam per annos multos creverant (Epist. 211, n. 4) . In hoc monasterio plurimum solatii capiebat Augustinus, de quo ita loquitur: Soleo gaudere de vobis, et inter tanta scandala, quibus ubique abundat hic mundus, aliquando consolari, cogitans copiosam congregationem, et castam dilectionem, et sanctam conversationem vestram, et largiorem gratiam Dei, quae data est vobis, ut non solum carnales nuptias contemneretis, verum etiam eligeretis in domo societatem unanimes habitandi, ut sit vobis anima una et cor unum in Deum. Haec in vobis bona, haec Dei dona considerans, inter multas tempestates, quibus ex aliis malis quatitur cor meum, solet utcumque requiescere (Ibid., nn. 2, 3) . Quamvis hunc dominicum hortum, quem suo ipse labore plantaverat, studiose coleret ac diligenter irrigaret; illum tamen ad visendas sanctimoniales raro admodum adibat: nec enim feminarum monasteria (quod Possidius observatu dignum judicavit) nisi necessitate summa compulsus visitabat (Possidius, in Vita Augustini, c. 26) . Sunt qui existiment hanc praepositam fuisse ipsam Felicitatem, cui Augustinus epistolam cum hacce inscriptione perferendam dedit: Dilectissimae et sanctissimae matri Felicitati, et fratri Rustico, et sororibus quae vobiscum sunt (Epist. 210) . An Rusticus illius monasterii presbyter fuerit, nobis non liquet. Erat quidam hujus nominis inter presbyteros Hipponenses, anno quadringentesimo vigesimo sexto (Epist. 213, n. 1) . In illo autem 0183 de quo prius dicebamus, coenobio tumultuantibus plurimum sanctimonialibus, ut sibi mutaretur praeposita, ob idque Augustini conspectum magnopere expetentibus, sat habuit sanctus Episcopus objurgatoriam ad illas epistolam dare, in qua vehementer quidem, sed tamen amanter in earum culpam invehitur. Easdem cohortatur, ut in bono proposito perseverent; quod si faciant, de mutanda praeposita, non ultra esse locuturas. Tranquillet Deus, inquit, et componat animos vestros; non in vobis praevaleat opus diaboli, sed pax Christi vincat in cordibus vestris: nec dolore animi quia non fit quod vultis, vel quia pudet voluisse quod velle non debuistis, erubescendo curratis in mortem; sed potius poenitendo resumatis virtutem, nec habeatis poenitentiam Judae traditoris, sed potius lacrymas Petri pastoris (Epist. 211, n. 4) . Sub isthaec verba continuo incipit Regula sanctimonialibus praescripta ab Augustino, eoque auctore prorsus digna.