Capitulus 40

Consolamini, consolamini etc.. Haec est secunda pars principalis istius libri, in qua principaliter consolationem populi intendit per multa beneficia repromissa. Dividitur autem in duas partes. In prima inducit eos ad promissorum expectationem; in secunda exequitur divinorum beneficiorum promissionem, infra 45: haec dicit dominus christo meo etc.. Prima dividitur in tres: in prima confortat eos per promittentis potestatem; in secunda per ipsius dilectionem, 41: taceant ad me etc., in tertia per idolorum quae resistere credi possent, debilitatem, 44 cap.: et nunc audi Jacob etc.. Circa primum tria facit. Primo inducit ad consolationem; secundo promittit consolatorem, vox clamantis etc., in tertia ostendit dei consolantis potestatem, quis mensus est pugillo etc.. Circa primum tria. Primo inducit populum in consolationem: consolamini, in spiritualibus, consolamini, in bonis temporalibus concessis.

Eccli. 48: consolatus est etc., Zach. 1: respondit dominus Angelo etc.. Secundo indicit prophetis et sacerdotibus consolationis Annuntiationem: loquimini ad cor, scilicet consolando; advocate, a tristitia, ab idolatria. Oseae 2: ducam eam in solitudinem.

Tertio assignat rationem quantum ad culpae dimissionem, quoniam completa est etc., supra 27: et hic omnis fructus etc.; quantum ad poenarum finitionem, suscepit etc., loquitur secundum tempus post captivitatem.

Jerem. 17: duplici contritione etc., sed contra. Nahum 1: non consurget duplex tribulatio.

Et dicendum, quod duplicia dicuntur quantum ad poenam corporis et animae, sicut et culpa in utroque est.

Vox clamantis etc.. Hic promittit consolatorem: et circa hoc tria facit. Primo praemittit praeparationem; secundo ostendit prophetiae firmitatem, vox dicentis etc., tertio praenuntiat consolatorem venientem, super montem etc.. Circa primum tria. Primo indicit praeparationem: vox clamantis in deserto, scilicet joannis baptistae: haec erit, parate, per conversionem a malis, in solitudine, vitiorum. Amos 4: praeparare in occursum dei tui etc.. Secundo praedicit expletionem, omnis vallis, sequens metaphoram viae malae: si est montuosa, facit laborem: unde dicit, vallis exaltabitur, ut adaequetur montibus, et totum fiat planum: si est distorta facit errorem; et quantum ad hoc dicit, erunt prava: etc.; si est lapidosa, facit pedum dolorem; et quantum ad hoc: aspera in vias, per quod significatur quod pusillanimitas vertetur in securitatem, superbia in humilitatem, nequitia in rectitudinem, et crudelitas in mansuetudinem. Jerem. 31: dirige cor tuum in viam etc..

Tertio ostendit praeparationis utilitatem, et revelabitur gloria, idest filius. Jerem. 33: curabo eos etc.; videbit; idest, omnibus visibilem se praebebit. Vel loquitur de die judicii. Apocal. 1: videbit eum omnis oculus, et qui eum etc.. Quidam sic exponunt.

Vox, dei, clamantis, haec est, parate in deserto, idest in terra Juda olim deserta, viam domini, scilicet ad eundum ad templum, vel in deserto quod est inter Babylonem et Iudam. Omnis vallis. Per haec ostenduntur omnia impedimenta removeri, ut libere populus revertatur. Gloria, in destructione chaldaeorum, per quam gloriosus apparebit.

Vox dicentis. In parte ista ostendit prophetiae firmitatem, per comparationem ad hominum fragilitatem: unde dominus primo indicit clamorem, qui significat expressam et planam Annuntiationem.

Clama. Infra 58: clama, ne cesses etc.; secundo indicit clamandam humanam fragilitatem, interrogante propheta: et dixi, quid clamabo? timens ne contra populum suum aliquid clamare praecipiatur; ut supra 6, et domino respondente, omnis caro etc.. Jacobi 1: exortus est enim sol etc.; tertio ostendit divini verbi firmitatem, vere fenum etc., Luc. 21: caelum et terra etc..

Super montem excelsum etc.. Hic praedicit consolatorem venientem; et circa hoc tria facit. Primo dominus indicit prophetae Annuntiationem; in secunda determinat adventus promissionem, ecce deus, in tertia ostendit venientis condicionem: ecce dominus.

Circa primum determinat, quis, cui, et qualiter annuntiet. Quis, quia qui habet officium, qui evangelizas. Rom. 10: quomodo praedicabunt, nisi etc.. Modum designat per tria.

Per loci altitudinem, ut bona nuntians de longe audiatur, super montem, etc., mystice christum, vel caelestem conversationem et contemplationem. Supra 2: venite, ascendamus etc., infra 42: de vertice montium etc., per vocis clamorem, exalta in fortitudine, ut multi audiant, plane et constanter praedicando.

Infra 58: clama, ne cesses etc.; per cordis securitatem, exalta, noli etc.. Jer. 1: ne timeas a facie etc.. Cui sit annuntiandum determinat quantum ad tria: quantum ad regni provinciam, dic civitatibus; etc., quantum ad provinciae metropolim, qui evangelizas jerusalem; quantum ad civitatis rectores, sion, ubi templum et domus regia. Infra 41: primus ad sion dicet etc..

Act. 13: vobis oportebat etc..

Ecce. Hic ponit adventus dei promissionem, ecce, in promptu, deus vester, veniet. Supra 35: deus ipse veniet etc.. Ecce dominus.

Hic ostendit venientis conditionem: et primo ostendit quod veniet fortis ad liberandum, in fortitudine. Brachium, fortitudo in die judicii. Vel in primo christi adventu in potestate miraculorum, vel in destructione Babylonis. Job 40: si habes brachium sicut deus. Etc.; secundo quod veniet justus ad remunerandum, ecce merces.

Opus coram illo, quia in facilitate voluntatis. Sap. 5: justi autem in perpetuum etc.; tertio ostendit quod veniet pius ad consolandum, sicut pastor. Ad pascendum esurientes, gregem suum pascet. Ezech. 34: in pascuis uberrimis etc., jerem. 3: dabo vobis pastores etc.; ad congregandum dissentientes, in brachio etc., joan. 10: alias oves habeo etc.; ad portandum deficientes, in sinu suo etc., Luc. 15: cum invenerit eam, etc..

Quis mensus est etc.. Hic ostendit divinam potestatem: et primo astruit eam contra idolatrarum errores, qui divinae potentiae derogabant, creaturam creatori aequando. Rom. 1: servierunt creaturae etc.; secundo contra desperationem Judaeorum, qui divinae potentiae derogabant diffidendo, levate in excelsum etc.. Circa primum duo: primo ostendit dei potestatem; secundo excludit errorem, cui ergo similem etc.. Circa primum tria. Primo ostendit divinam potentiam, simul et sapientiam in commensuratione facili, et creatione omnium rerum: fecit enim omnia in numero, quantum ad multitudinem principiorum; in mensura, quantum ad determinationem sub proprio esse, in pondere, quantum ad inclinationem ad finem.

Sapien. 11: pugillo, idest faciliter, sicut quae pugillo, mensurantur qui est manus clausa; palmo, idest faciliter, qui est manus extensa: appendit super nihil, job 26: quia nullo exteriori fulcitur: alias esset quies terrae violenta. Super aquas, in Ps. 28, quantum ad situm, quia aquis circumdatur. Psalm. 103: super stabilitatem suam, quantum ad propriam causam quietis, quae est natura propria: tribus digitis, faciliter: vel tribus proprietatibus, gravitate, siccitate et immobilitate, libravit, libratos fecit proprio pondere. Secundo ostendit sufficientiam potentiae, quia non indiget adjuvante: quis adjuvit; contra philosophos ponentes, mediantibus primis causatis, ultima creata esse: sapientiae, quia non indiget consilio: aut quis, ut sibi daret consilium; cum quo, ut ab ipso peteret; instruxit eum; formam operis; semitam justitiae; naturalis, quam omnibus rebus praefixit, ut nulla res suae naturae metas excederet; scientiam, de cognitione rerum creatarum et universalium et particularium, contra philosophos; viam prudentiae, quantum ad mundi gubernationem. Job 26: cujus adjutor es, numquid etc.. Tertio ostendit ipsius excellentiam: quia excedit omnem gentium multitudinem: ecce gentes. Quasi stilla, parva gutta, situlae, cadens de situla, quae est vas aquaticum sitientibus aptum, quae pro nihilo reputatur, momentum quod inter brachia staterae est, quod de facili in utrumque inclinatur. Job 26: cum vix parvam stillam etc.; ostendit etiam quod excedit omnem condignum honorem, et praecipue quantum ad oblationem. Et Libanus, idest ligna Libani, quibus abundat, quia nemorosus, et animalia, quibus abundat, quia pascuosus.

Mich. 6: quid dignum offeram domino etc.; ostendit etiam quod excedit omnem creaturae perfectionem: et naturalem, quia esse ipsarum respectu dei est non esse: dicit enim dionysius in lib.

De divinis nominibus, cap. 12, quod quantum participantia excedunt non participantia, et quantum participationes participantia, tantum qui est principium participationum, excedit et participationes et participantia. Omnes gentes quasi non sint etc.; et quantum ad perfectiones superadditas, quae quodammodo sunt implentes, et quasi nihilum etc., jerem. 4: aspexi terram etc..

Cui ergo etc.. Hic excludit errorem: et primo irridet errorem quantum ad operantis intentionem, quia volebant deum facere. Ergo ex quo tam potens est: cui similem? loquitur secundum errorem illorum qui ipsas similitudines deos putabant. Aut quam imaginem? quantum ad illos qui putabant ea quorum sunt similitudines, ut solem vel lunam, etc., Exod. 15: quis similis tui in fortibus etc.; et quantum ad stultam operationem, quia in vili materia nobilissimam formam inducere volebant: numquid sculptile etc., sapien. 14: incommunicabile nomen etc.. Secundo convincit errantem: et primo ex lege naturali dictante: numquid non scietis, naturali ratione, idola non esse deos? et lege scripta prohibente: numquid non annuntiatum, Roman. 10: numquid non audierunt etc.. Convincit etiam ex creaturarum consideratione; terrestrium, quantum ad creationem: numquid non intellexistis fundamenta terrae, ab ipso esse fundata? idest illud terrae quod est juxta centrum. Proverb. 8: quando appendebat fundamenta etc.; et quantum ad creatorem, qui sedet super gyrum, quia sphaerica, sicut gubernans, et habitatores quasi locustae, respectu magnitudinis terrae, vel ipsius dei. Ex creatione etiam creaturarum caelestium: qui extendit, quantum ad caeli magnitudinem, velut nihilum, quantum ad substantiae subtilitatem; quasi tabernaculum, sibi: ut in quo primo virtus ejus relucet inter corporalia, quantum ad virtutem.

Vel quasi in habitationem Angelorum et sanctorum, quantum ad dignitatem. Vel etiam totius creaturae inferioris, quantum ad ipsarum claritatem. Jerem. 10: praeparat orbem in sapientia etc.. Convincit tertio eos quantum ad magnorum subjugationem, ponens illorum destructionem qui sunt magni. Vel secundum scientiam, qui dat secretorum, scilicet philosophos. Vel secundum potentiam, judices, idest principes. Ps. 63: defecerunt scrutantes etc.; et ostendit destructionis facilitatem per similitudinem herbae, vel arboris, quae non habet radices firmas in terra.

Et quidem neque etc., job 13: contra folium quod vento rapitur etc.. Tertio ponit conclusionem, et cui assimilastis etc., psalm. 88: quis in nubibus aequabitur etc..

Levate etc.. Hic astruit idem contra desperantes: et primo astruit divinam majestatem ex rerum creatione: quis creavit haec, scilicet caelestia. Ps. 32: ipse dixit, et facta sunt etc.; ex scientiae perfectione: qui educit, ad implendam suam voluntatem, in numero, determinato in sua scientia, militiam eorum, scilicet caelorum, stellas vel Angelos, ex nomine, unicuique propriam naturam, unde nominari possit determinans.

Psalm. 146: qui numerat multitudinem etc.; ex dominii plenitudine: prae multitudine fortitudinis, ad impugnandum, roboris, ad resistendum, virtutis, ad operandum: fuit, ab ejus dominio. Job 25: numquid est numerus etc.. Secundo excludit errorem.

Et primo ponit errorem: quare dicis. Abscondita; non videt quae mala patior, alias defenderet me. Judicium, idest potestas judicandi, quam olim habuit. Eccl. 16: ne dicas, a deo abscondar etc., Ez. 9 dixerunt dereliquit etc..

Secundo ponit erroris reprobationem: et primo probationis confirmationem ex lege: numquid nescis, lege naturali, aut non audisti, lege scripta, haec quae sequuntur? secundo ponit reprobationem, primo ostendens dei magnitudinem ex his quae in se habet, scilicet dominii aeternitatem, deus sempiternus etc., Exod. 15: dominus regnavit in aeternum etc.; potentiam indeficientem, non deficiet, ut omnia non possit, neque laborabit ut difficulter possit, Daniel. 7: potestas ejus etc.; scientiae incomprehensibilitatem, neque est investigatio. Roman. 11: quam incomprehensibilia sunt etc.. Secundo per magna quae in aliis facit: et primo in his quos confortat, pristinam debilitatem, qui dat lasso, quantum ad illum qui prius fortis fuerat et defecit; et his qui non sunt, quantum ad eos qui non fuerunt fortes, supra 25: factus fortitudo pauperi etc., Roman. 4: vocat ea quae non sunt, 1 Cor. 1: quae infirma sunt elegit.

Secundo ostendit fortitudinis magnitudinem per comparationem ad fortitudinem naturalem, quam ostendit prius deficientem: deficient pueri, qui sunt in statu proficiendi, juvenes qui videntur robusti. 1 Reg. 2: non in fortitudine sua etc.. Secundo roboris a deo dati magnitudinem: qui autem sperant mutabunt fortitudinem, scilicet naturalem in divinam, ut non fatigentur ascensu, assument pennas, Prov. 23: facient sibi pennas etc., nec etiam veloci cursu: current, nec etiam continuo incessu, ambulabunt etc., supra 5: non est deficiens neque laborans etc.. (collationes cap. 40)p adiuvatur spiritus domini (non in creatione sed in iustificatione, Augustinus: qui creavit te sine te etc.): per praedicationem, I Cor. 3: dei adiutores etc., per praeparationem, Iac. 4: appropinquate domino etc., per cooperationem, Hebr. 12: contemplantes, ne quis desit etc..

Sancti comparantur aquilis: propter volatus altitudinem, iob 39: numquid ad praeceptum tuum etc., in quo eminentia contemplationis, supra 33: regem in decore suo etc.; propter odoris subtilitatem, Luc. 16: ubicumque fuerit corpus etc., in quo fervor dilectionis, Cant. 1: trahe me post te etc.; propter loci sublimitatem, Prov. 30: tria sunt mihi etc., in quo studium caelestis conversationis, Phil. 3: nostra conversatio etc.; propter motus velocitatem, Thren. 4: velociores fuerunt etc., in quo promptitudo bonae operationis, Prov. 22: vidisti hominem etc.; propter renovationem, Ps.: renovabitur ut aquilae etc., in quo studium emendationis et profectus, II Cor. 4: licet is qui foris etc.; propter membrorum pulcritudinem, Ez. 17: aquila grandis etc., in quo decor virtutum, Cant. 4: tota pulcra es etc.; propter filiorum sollicitudinem, Deut. 32: sicut aquila provocans etc., in quo sollicitudo sanctorum, II Cor. 11: quis infirmatur etc..