CAPUT XIV.

Et est digressio declarans quare quidam, fontes certis horis manant, et certis horis se retrahunt.

Seneca autem in libro tertio Naturalium quaestionum tangit de fontibus, qui seriis horis sunt pleni, et senis horis sunt vacui : et de fluviis qui certis mensibus sunt magni , et certis mensibus sunt parvi , et aliis hujusmodi accidentibus. Hujus autem ipse talem reddit causam, quod videlicet est de ipsis sicut de humoribus : " quia quemadmodum quartana ad horam venit, quemadmodum podagra ad tempus respondet , quemadmodum purgatio, si nihil obstitit, statum diem servat, quemadmodum praesto est ad mensem suum partus : sic aquae intervalla habent , quibus se retrahant, et quibus redeant : et quaedam intervalla minora sunt, et ideo notabilia : quaedam autem majora, nec minus certa. Et quid mirum est cum videas ordinem rerum et naturam per constituta procedere ? Hyems nunquam aberravit, aestas suo tempore incaluit. Sub terra minus nota sunt naturae rei constituta, sed non minus certa. Crede infra quidquid vides supra. " Haec sunt verba Senecae. Et videtur duas causas reddere hujus manationis et abscissiones fontium, scilicet motum humoris sicut in quartanis, et constituta naturae sicut adventum hyemis et aestatis.

Sed quod hoc falsum sit, de facili probatur. Si enim motus humoris causa esset oporteret quod ille humor ab aliquo putresceret, et tunc ebulliret : sed putrefaciens ipsum non invenitur. Adhuc autem omne sic putrescens determinato tempore maturatur ad eductionem : sed non educitur unquam a fontibus. Adhuc autem in fontibus non invenitur nisi humidum aqueum : hoc autem omni die movetur putrefactum : ergo illi fontes omni die deberent manare. Et ex his et multis aliis patet, quod nulla causa est quam inducit. Si autem constituta naturae essent causa, cum illa sint ordinata, deberet causa esse manifesta et necessaria, sicut motus solis in obliquo circulo necessarius est et perpetuus, et adducit

suo tempore hyemem, et suo tempore aestatem : talis autem nulla causa apparet in manatione horum fontium. Nec sufficit dicere in universali, quia talia procedunt a causis naturalibus, nisi dicatur in speciali quae sit illa causa : quia aliter omnia naturalia una determinatione declararentur : de omnibus enim naturae effectibus verum est hoc universale, quod causas habent naturales.

Nos ergo dicimus quod causa variae manationisfontium illorum duplex est, scilicet quod vapor elevans qui major et fortior est quam sit vena influens in specum quae continet copiam fontis : et ideo cum elevat aliquot horis, oportet expectare iterum donec subintret tantum quod possit elevare. Alia vero causa est, quod calor elevatus est debilis : et ideo cum aqua elevata evaporet pars ejus et sit debilior, ideo antequam iterum elevet, oportet confortari ipsum per hoc quod per radios solis regeneratur, vel etiam per hoc quod de calore frigiditate terrae vel noctis vel utriusque expellitur in specum, ut ex hoc fortior efficiatur: licet autem senis horis fluant et senis deficiant fontes illi, tamen possibile est quod diutius fluant quam a fluxu cessent : vel e converso diutius cessent a fluxu quam fluant : vel aequaliter fluant et abscindantur a fluxu secundum diversitatem proportionis quam habet calor elevans ad copiam intrantem in specum quae elevatur per calorem. Si autem aliqui fontes abscinduntur tempore caumatis, et fluunt tempore humido, apparet quod illi vel in toto vel in parte causentur a pluviis : quia enim sufficienter copias non habent in se, propter hoc non fluunt nisi quando copia ministratur.