Caput VIII. 1 Psalmi plures tum anno Christi quadringentesimo decimo quinto, tum ante expositi. 2 Orosius presbyter ab extrema Hispania venit ad Augustinum. 3 Hic illius consultationi facturus satis librum contra Priscillianistas et Origenistas conscribit. 4 Orosium cum suis aliquot scriptionibus mittit ad Hieronymum, a quo edoceri de animae praesertim origine cupit. 5 Timasium et Jacobum revocat ab errore Pelagii, contra quem opusculum edit de Natura et Gratia. 6 Ad quaesita quaedam Evodii, eaque praecipua, respondet per aliquot epistolas. 7 Librum de Perfectione justitiae hominis componit.

1. In epistola ad Evodium hoc vertente anno quadringentesimo decimo quinto data variae commentationes notantur, quas Augustinus, ut ipse tradit, ante Pascha, ac jam imminente Quadragesima incoeptas, tunc temporis ad umbilicum adduxerat (Epist. 169, n. 1) In his autem libros duos, quartum scilicet et quintum de Civitate Dei, memorat: quibus addit peramplas a se dictatas Psalmorum sexagesimi primi, septuagesimi primi et septuagesimi septimi expositiones. Psalmos alios seu calamo seu sermone jam bene multos explicuerat: nam vidimus trigesimum sextum Carthagine ab eo inter concionandum jam inde ab anno quadringentesimo tertio explanatum fuisse (Supra, lib. 5, cap. 8, n. 6) ; ac in memorata epistola docet vehementer exspectari flagitarique ab ipso reliquos Psalmos, quorum necdum expositionem neque scriptura neque habito ad plebem sermone ediderat (Epist. 169, n. 1) . Innuit etiam id sibi tunc, nimirum sub anni a quadringentesimo quinti decimi exitum, in animo fuisse, omnino huic operi, simulque alteri de Civitate Dei, absolvendo incumbere, eamque ob rem libros de Trinitate adhuc differre; cum praeterea et majoris essent difficultatis, et minoris, saltem plerisque 0476 hominum, utilitatis. Et reapse maximo huic operi extremam imposuit manum, ac Psalmos omnes partim dictando, partim concionando edisseruit; atque etiam et hoc et illo modo nonnullos.

2. Post memoratas in tres illos Psalmos commentationes, subjungit Augustinus libros a se per Orosium Hieronymo missos, tum alium quoque eidem Orosio, Contra Priscillianistas et Origenistas, inscriptum (Ibid., n. 13) . Orosius autem Hispanus presbyter, qui et Paulus in iis, quae ex ejus operibus adhuc supersunt, vocitatur, in extrema Hispania, scilicet Oceani littore, natus erat (Ibid., et Epist. 166, n. 2) . Is cum non communione tantum catholicus, verum etiam pietate ac fidei christianae studio succensus esset, patriam suam tunc a Barbaris diripi vastarique minus gemuit, quam fidem per Hispanias variis erroribus oppugnari. Audita igitur Augustini fama, eo doctore de capitibus, quibus angebatur, quidquid vellet, discere se posse, necnon suo erga sacras litteras amori ab illo plene cumulateque satisfactum iri existimavit. Hoc uno consilio eum, ut in Africam ex ultimis Hispaniis trajiceret, adductum fuisse testis est omni exceptione major Augustinus (Epist. 169, n. 13) . Videtur nihilominus ad propositum exsequendum citius quam destinaverat, Barbarorum crudelitate coactus. Enimvero de se ipse asserit, se in tumultu quodam, infortunii formidine perculsum aufugisse (Oros., Hist. lib. 5, cap. 2) ; Barbarorum vix evitasse insidias; atque etiam postquam jam mare conscendisset, saxis ac telis petitum, demum repentinae nebulae beneficio, cum jamjam capiendus videretur, evasisse: quae pericula tanta fuisse addit, ut ea sine lacrymis nemo nisi durus audire queat (Ibid., lib. 3, cap. 20) . Dicit praeterea, cum e patria vi quadam occulta ejectus, ac sine voluntate, sine necessitate, sine consensu esset egressus, in Africam trajecisse, neque se navigationem suam eo tendere prius comperisse, quam ad ejus provinciae littus appelleret; tum demum considerato, qua ratione deportatus eodem fuisset, cursus sui finem et consilium deprehendisse; ac revocato collectoque animo cognovisse, eo se divinitus ad Augustinum dirigi, ut Hispanicis malis remedium in ipso reperiret (Apud August., Orosii Consult., n. 1) . Sicque a verisimili non abhorret, eum, qua sese praecipiti festinatione ad navem rapiebat, in quoddam navigium, quod alio vela faceret, ingressum esse, attamen Deo cursum illius moderante, ad oram applicuisse Africanam.

3. Cum Augustini colloquium vehementer optaret Orosius, exspectaretque opportunitatem, ut capita, de quibus erudiri se cupiebat, eidem in libellum relata traderet; contigit ut eodem, quo ipse, desiderio procurandae omnium salutis permoti Paulus atque Eutropius episcopi commonitorium de quibusdam haeresibus sancto Doctori offerrent. Porro quoniam isti non omnes, sed certas quasdam haereses prodiderant, eapropter sibi necessarium duxit Orosius, omnes omnino dogmatum haereticorum arbores cum ipsis radicibus ac ramis colligere. Hanc in rem ille beato Praesuli consultationem seu commonitorium epistolari forma 0477 obtulit, ubi quae Priscilliani, quaeve Origenis venena Hispaniam eo tempore infestarent, exposuerat (Ibid.) . Discendi cupiditas illa, qua flagrabat Orosius, non poterat non esse acceptissima Augustino: is ergo illius optatis ut satisfaceret, librum, cui titulus est, Contra Priscillianistas et Origenistas, scripsit, atque ipsi nuncupavit Orosio. In eo quanta potuit tum brevitate, tum perspicuitate usus, nihil fere adversus Priscillianistarum errores dixit; eo quod suis contra Manichaeos disputationibus, quas Orosius vel jam legerit, vel legere commode possit, stabilita principia essent, quibus et ipsi Priscillianistae profligantur (Contra Priscill. et Origen., n. 1) . In fine, dum de coelestium spirituum distinctione loquitur, pulchre admodum de hujusmodi quaestionibus obscuris, eisque non necessariis, disserit: ac ingenue fatetur Orosio, ad illud respondere se neutiquam posse. Quo, inquit, me contemnas, quem magnum putas esse doctorem, quaenam ista sint, et quid inter se differant, nescio (Ibid., n. 14) . Alibi quoque fructum hunc affirmat ex sua peregrinatione capturum fuisse Orosium, quod illis, quae de se fama vulgabit, posthac non tantum fidei sit habiturus (Epist. 166, n. 2) . Huic tractatui Augustinus locum assignat inter eos, quos anno quadringentesimo decimo quinto composuit: cumque editum eum oporteat non multo post Orosii adventum in Africam, cur hic in eam provinciam prius eodem anno quadringentesimo decimo quinto venisse dicendus sit, non videmus.

4. Etsi quem ex navigatione sua fructum sibi promiserat Orosius, eum abunde viso auditoque Augustino perciperet: Augustinus tamen, qui eum vellet pleno fenore locupletari, non contentus illi tradidisse quae noverat, ipsi fontem uberrimum, unde quidquid abs se doceri posse non putabat, facili negotio hauriret, indicavit; atque ut Hieronymum conveniret, est adhortatus. Id Augustini sive consilium, sive praeceptum, quam libenter accepit Orosius, eique morem gerere laetus decrevit. Illum sanctus Antistes, ut in reditu prius ad se diverteret, quam in patriam remearet, rogavit; quod se praestiturum recepit Orosius. Augustino pergratum fuit, quod eam occasionem Hieronymo dubitationes suas proponendi nancisceretur: etenim pro summo suo in veritatem studio, multum desiderabat cum eo colloqui per litteras; quippe cujus ingenium atque eruditionem plurimi faciebat. Atqui opus ad istud erat homine ad agendum fido, ad parendum prompto, ad ferendos itineris labores exercitato. Talem autem jamdiu quaerebat sanctus Praesul; nec ipsi facile occurrebat. Quocirca eas omnes aliasque dotes in Orosio adhuc juvene nactus, illum ad se divino consilio hujusce rei gratia missum existimavit. Arripuit igitur occasionem, ac Hieronymo deferenda curavit scripta duo longiuscula, quae libros ipsemet vocitat (Epist. 169, n. 13; Epist. 190, n. 20) , eoque titulo in Retractationibus suis recenset, quamvis hac nostra aetate inter illius epistolas numerentur (Epistt. 166, 167) . Hieronymum in primo consulit de origine animae hominis; in altero autem de sententia illa Jacobi, Quicumque totam legem servaverit, offendat autem in uno 0478 factus est omnium reus (Jacobi II, 10) . Hosce libros Hieronymus non sine honoris testificatione memorat: sed illis respondere eo recusavit, quod neque sibi otium ad id necessarium suppeteret, neque utilitatibus Ecclesiae conduceret, Augustinum ac Hieronymum, vel in minimis, opinione divisos videri. Et hoc forte Augustino, praeterquam quod illum sibi de his aliquando responsurum sperabat, potissimum in causa fuit, cur eosdem illos libros, quoad vixit Hieronymus, publici juris facere noluerit (Apud August., Epist. 172, n. 1; Retract. lib. 2, cap. 45) . Exinde enim ut eorum apographum cuipiam daret, non modo induci non poterat, sed neque amicis credebat domum deferendos: id gratiae tantum concedens, ut eosdem lectum ad se venirent. Certe in hac parte, antequam Hieronymi litteras (Apud August., Epist. 172) accepisset, sese gerebat liberius: nam inter alios complures libros, quos Evodio describendos offert, hos quoque annumerat (Epist. 169, n. 13) . Videtur idem ab Hieronymo traductionem Septuaginta interpretum, ab eo factam, atque astericis verubusque distinctam, per Orosium petiisse (Epist. 172, n. 2) : necnon epistolas aliquot tum ad virginem Eustochium, tum ad hujus matrem Paulam juniorem scripisse, quibus illas, ut procedere ac progredi in virtute pergerent, adhortaretur.

5. Ad scribendum librum de Natura et Gratia jam forte Augustinus aggressus erat, cum ex Africa discessit Orosius. Hic enim non ita multo post, quam in Palaestinam pervenisset, ipsomet Pelagio praesente, sanctum Antistitem hujusce haeretici libro, sibi ab illius discipulis tradito, eorumdem rogatu plenissime respondere affirmavit ( Orosius, in Apologia). Per id quoque temporis de scripto quodam Augustini loquitur Hieronymus, quod nondum sibi in manus venerat, quodque Pelagium recta impugnare ferebatur (Contra Pelag., dial. 3, cap. 6) . Augustinus similiter eidem libro locum eos inter, quorum epistola anno quadringentesimo decimo quinto vertente data meminit, postremum assignat. Pelagii librum Augustino miserant Timasius et Jacobus (De Natura et Grat., n. 1) adolescentes honestissime nati, et institutis liberalibus eruditi (Epist. 179, n. 2) , qui ipsiusmet Pelagii hortatu, omni spe saeculari abjecta, sese ad Dei servitium contulerant (Epist. 177, n. 6; Epist. 179, n. 2) . Sed vix illi se Pelagii opera saecularibus vinculis expediverant, cum se laqueis multo funestioribus, nimirum inductae per illum haereseos, implicarunt; a quibus tamen eos Deus eripuit subsidio ac monitis Augustini. Hic enim intermissis confestim quae in manibus erant, librum non mediocri intentione perlegit (De Nat. et Grat., n. 1) ; reperitque Pelagium naturam hominis contra Dei gratiam quanta poterat argumentatione defendere (Retract. lib. 2, cap. 42) . Is autem liber erat dialogi forma, quemadmodum ex locis ab Augustino citatis intelligitur, concinnatus. In eo sibi ipse quaestionem illam opponebat: Numquid gratiam non excluderet, cum sine peccato vivere hominem posse contenderet? Cui rei verbis disertis gratiae opem divinamque misericordiam necessariam esse profitebatur. Augustinum cuidem 0479 eos, qui seclusa gratia de justificatione hominis loquerentur, cum horrore detestantem, laetitia repente perfudit confessio gratiae tam aperta. Verum pergenti ipsi legere caetera, perspicuum tandem fuit, sub hac voce aequivocationem latere (De Nat. et Grat., nn. 11, 12) : cum illic Pelagius veram Christi gratiam non modo non agnosceret, sed etiam contraria ei multa loqueretur (Epist. 169, n. 3) , eaque omnino moliretur persuadere, quae illam de fidelium cordibus creditam deleant (Epist. 186, n. 1) . Isti ergo libro, quia id fieri oportere videbat, edita in vulgus disputatione respondit Augustinus, qui hoc suum opus eo inscripsit De Natura et Gratia; quod ibi gratiam defendat, non quidem contra naturam, sed per quam liberatur et regitur natura (Retract. lib. 2, cap. 42) . Ibi dictum illud Pelagii hominem posse esse sine peccato, et mandata Dei facile custodire, si velit, ab Augustino condemnari, affirmat Orosius ( In Apologia). Nulla autem libri a Pelagio scripti verba non discutit et confutat, aperiens nimirum et quantopere aliorum verborum error fugiendus sit ac detestandus, et simul quantum in illis ipsis verbis, quae minime mala videantur, tamen propter affectatum verae gratiae ejusque auxilii silentium, inhaereat suspicionis (Apud August., Epist. 168) . Cum eam Augustini lucubrationem accepissent Timasius et Jacobus, scriptis litteris gratias egerunt, et singularem ex ejus lectione se voluptatem cepisse testificati sunt; affirmaruntque, tametsi jam ante abdicassent errorem, tamen ei se debere plurimum, quod arma sibi, quibus illum in aliis oppugnarent, suppeditasset. In hac epistola, quam Augustini beneficio etiam nunc habemus integram, Timasius et Jacobus, quod hoc tam praeclarum gratiae Dei munus, sic enim eumdem librum vocitant, non prius acceperint, dolere se testantur; contigisse siquidem, ut nonnulli, quorum caecitas hac tam perspicuae veritatis illustratione indigeret, id temporis absentes essent; quos tamen idem gratiae donum, licet serius, sperarent accepturos. Quibus verbis eos Pelagium potissimum significasse, suspicatus est Augustinus (De Gestis Pelagii, n. 49) .

6. Jam quidem absoluta erat illa de Natura et Gratia disputatio, verum hic annus necdum evolutus, cum Augustinus responsionem ad quaesita Evodii de Trinitate et columba scripsit (Epist. 169) . Sanctus ille Uzalensis antistes, quocum is arcta quadam necessitudine jam inde a Baptismo conjunctus erat, varias ei quaestiones de rebus maxime arduis, quemadmodum, quae restant, utriusque epistolae planum faciunt, proponere consueverat. Huic sanctus Doctor ejus momenti rebus studiisque tunc occupari se innuerat, a quibus nollet avocari. Nihilominus tamen ei circa praecipuas inquisitiones satisfecit, partim anno praesenti, partim superiore; missis interim aliis, ex quarum explanatione minus existere posset emolumenti: quippe cujus certa esset sententia, non pati se a laboribus magis necessariis, quique pluribus conducerent, abduci, ut difficultates, quae solos eruditos spectarent enuclearet. Ubi autem quaestionem de visis prodigiosis quibusdam ab Evodio prolatis pertractat, cupere se profitetur, rationem 0480 aliquam ad manum habere, qua piorum ac sanctorum visa, ab imaginationibus plane eorum simillimis, quas persaepe vel error vel impietas in fraudem inducit, dignoscere valeret: additque citius fore, ut se de fallacibus visionibus narrantem tempus deficiat, quam ejusmodi illusionum exempla (Epist. 159, n. 5) . Et hinc intelligas fuisse id temporis et veras et falsas visiones, atque Augustinum cautionem, ne temere omnes vel respueret, vel admitteret, summam adhibuisse (Supra, lib. 5, cap. 8, n. 3) .

7. Nobis non licuit ante hoc tempus librum de Perfectione justitiae hominis collocare, quem in Indiculo (Cap. 4) non temere post opus de Natura et Gratia ponit Possidius: quandoquidem Augustinus in memorata ad Evodium epistola (Epist. 169) illius non meminit. Verumtamen proximum post illam epistolam locum eidem tribuere, rationi satis congruum vel hoc uno videatur, quod Paulo et Eutropio episcopis scriptus sit, illis videlicet, qui Augustino libellum adversus aliquas haereses paulo ante obtulerant, quam Orosius in Africam appulsus de iisdem ad ipsum scriberet. Tum forte in episcoporum illorum manus venit chartula, e Sicilia per fratres seu quosdam Catholicos allata, quaeque in fronte sic praenotabatur: Definitiones ut dicitur Coelestii. Hanc illi statim dederunt clarissimo fidei assertori ac vindici, atque ut ei responderet, petierunt. Is inscriptionem quidem Coelestii non esse judicavit, sed breves istas definitiones vel potius ratiocinationes non abhorrere ab illius ingenio detexit, inspecto alio ejus opere, cujus auctorem eum esse constabat. Adjuncta definitionibus erant Scripturae testimonia, eoque totum id spectabat, ut humanae vires astruerentur, suadereturque posse hominem hic sine peccato esse (De Perfect. justitiae, n. 1) . Chartulam eo pacto refellit Augustinus, ut nondum illos reprehendere audeat, qui dicerent, fuisse vel esse in hac vita aliquos homines justos sine peccato (Ibid., n. 44) : quorum nihilominus opinionem, auctoritate Carthaginensis concilii anno quadringentesimo decimo octavo damnatam, postea sanctus Doctor ut perniciosum errorem carpit, et cavere jubet (Contra Duas Epist. Pelag., lib. 4, n. 28) . Interim vero in isto libro hoc docet atque huc incumbit, ut nostra omnis in ipsa, qua per fidem ambulamus, peregrinatione justitia intelligatur haec esse, ut ad illam perfectionem plenitudinemque justitiae, ubi in specie jam plena et perfecta charitas erit, nunc ipsius cursus rectitudine et perfectione tendamus (De Perfect. justitiae., n. 18) .