TRACTATUS V

DE MINERALIBUS IN COMMUNI.

CAPITULUM UNICUM.

Jam enim diximus operationes vaporis ascendentis ex terra et inclusi in terra, qui in specie vaporis permanens operatur in ea terraemotum vel origines fontium, et talia qualia determinata sunt. Est autem quandoque vapor faciens elementorum commixtionem sub terra ad constitutionem corporis mineralis : de qua operatione consequenter nunc dicendum est in communi, quoniam in speciali sciri non potest nisi prius sciantur operationes primarum qualitatum, quas habent in corporibus mixtis : vaporabiliter enim aliquando miscentur talia, eo quod subtile terrae motu vaporis elevatur in subtile aqueum, et e converso : et commiscentur commixtione bona et forti, ita quod aliquando plus abundat terreum in commixto, et aliquando plus abundat aqueum in ipso : non enim ita quod ex vapore fiant commixta corpora solo, sed potius quod vapor vaporis terrae conclusus diffunditur in humidum aquae subtile et in siccum terrae subtile, et facit quod plurimum unius efficitur cum plurimo alterius, et secundum abundantiam terrestreitatis et aqueitatis plurima diversa corpora constituit : et hoc modo de vapore qui occultatur in poris terrae, et dilatari non poterit, fiunt duo corpora diversa secundum diversitatem vaporis commiscentis et terminantis ea. Sicut enim diversa corpora fiunt in aere ex vaporibus elevatis diversis in natura, sic etiam effectus istorum vaporum in commixtis corporibus sub terra est diversus. Vapor enim, sicut saepius diximus, est duorum generum , quorum unum est ex natura terrestreitatis igneae evaporantis : et hic dicitur fumus : et alter est ex natura humidi aquei exhalantis, et haec dicitur exhalatio Latine, et Arabice algnaogii. Cum ergo vapor iste duplex occultatur in terra, duo corpora quae fiunt ex eo, sunt diversorum generum vel specierum secundum naturam materiae : quorum generum unum fit per ponticeitatem quae

est terrestris vaporis coagulantis lutum bene commixtum humido glutinoso, sicut lapides qui non solvuntur solutione liquefactionis, qui per calidum et siccum coaerulantur, veluti arsenicum et almacar et hujusmodi: licet enim haec multam habeant inter se diversitatem, tamen in communi duarum sunt specierum secundum suam materiam considerata. Materia enim aliquando est composita ex terrestri adusto calido et pontico in terrestri fumo : et haec materia vocatur cinis conclusus, qui tamen cinis habet humidum continuans ipsum tantum : et ideo calido fumoso terrestri decoquitur in lapides. Materia etiam aliquando composita est ex fumo terrestri adurente et coquente, et vapore aqueo, qui terrestrem subtiliter sibi habet admixtum : et ex illa materia fit lapis in parte solubilis, in parte non solubilis : et est lapis in se habens metallum aliquod quod Arabice almarcassica, et Graece dicitur cathitheos : ille enim lapis qui est solutus, calore in aes vertitur, eo quod in se habet venas minerales admixtas. Talia enim omnia tam ex vapore quam ex fumo recipiunt generationem. Nec debet intelligi quod ex simplici fumo vel vapore aqueo haec generentur, sed potius fumus et vapor habentes virtutes coaeli sunt commiscentes terreum subtile cum aqueo : et ita generant aliquando. Tamen vincit plus vapor aliquando, et aliquando plus terrestre, et aliquando plus aqueum, et secundum hoc recipiunt diversitates substantiae formalis et colorum et virtutum, de quibus aliter ibi erit dicendum. Corpus autem quod fit ex vaporatione aquea quaeest evaporatio humidi, dividitur in duas species. Quoddam enim est quod habet humidum vivum, licet sit repressum sicco, ita quod vincit in eo humidum : et hoc liquescit calido sicco assativo, quod extrahit humidum intrinsecus ad exteriora : sicut aes, et aurum, et argentum, et quae sunt similia illis. Quoddam item est, in quo retinetur humor intrinsecus ab actu humidi qui est fluere sive manare, sed non retinetur ab actu diffusionis per siccum terrestre sibi commixtum : et haec calido assativo mollescunt, sed non fluunt, et dilatantur et extenduntur malleis, sicut ferrum calefactum, et tamen aliquid conjunctum ferro quod solveret humidum a terreo quod retinet ipsum fa ceret fluere ferrum, sicut nos in scientia lapidum et mineralium ostendemus. Causa autem esse omnium istorum est, quia quando in terra vis ignis in terrestri fumoso, et vis Iapideitatis et frigiditatis coarctantur, exhalare non possunt : tunc confortatur actio eorum, et tunc exsiccaui ea et arefaciunt, ita quod quaedam desiccantur calido assativo, et quaedam frigido congelativo, sicut generatur glacies et ros congelata et exsiccato in aere qui dicitur pruina : sicut enim illa fiunt super terram, ita fiunt ista sub terra. Metalla enim non sunt nisi sicut aqua quae congelatur vehementia frigoris et siccitatis : et si arefiat in eis humidum multa arefactione, tunc non fiet sicut aqua : quia nunquam postea liquabuntur sicut lapides quidam pretiosi. Elementum autem ex quo fiunt res istae, sive illud sit aqua, sive sit terra vaporibus superductis contemperata, in potentia habet omnia ista : et ideo agente naturali calido vel frigido cum virtutibus stellarum omnia educuntur de ipso. Processus autem ex materia ad generationem istorum est, quod vapor commixtus humido aqueo quod in se subtile terreum habet, resolvitur et ingrossatur in ipso : et de substantia spirituali fit corpus grossum, et fit quasi aqua sicut argentum vivum. In illo enim humidum aqueum est vivum, et nititur ascendere super terreum et effluere de ipso, et retinet ipsum subtile terreum sibi admixtum, et ex illo conatu et retractione provenit suus motus, qui est quasi circularis : postea autem errare faciente calido assativo, aut congelante facto repressivo, congelatur humidum, et aliquando exsiccatur, et aliquando fit humidum aridum, et similiter vapor humidus qui conversus est ad ipsum : et secundum has operatio-

nes fiunt res istae ex ipso, et fiunt res istae ferreae aliquando. Quod enim natura ferreae substantiae et vaporis fumosi sit in ipsis, scitur ex hoc, quia quando igniuntur multum igne adurente, non tamen assante ea, tunc remanet scoria terrestris, et resolvitur ab eis vapor siccus valde, qui est fumus ex terrenis partibus evaporantibus constans : solum autem aurum non sic resolvitur propter puritatem suae substantiae et optimam commixtionem ipsius : horum autem omnium causa in scientia Mineralium est reddenda. Quia vero omnia haec in expressione vaporis subterranei diximus generari, consi- deratione opus est communi et universali, quae consideratio non sufficit in naturalibus : nunc oportet aliud ordiri libri principium, in quo determinemus ista consideratione exquisita secundum propriam uniuscujusque generationem : et hoc fieri non potest, nisi sciantur actiones primarum qualitatum in corporibus quae sunt et intelliguntur cum mixtis corporibus : et ideo oportet nos dicere de impressionibus primarum qualitatum in taliter mixtis corporibus : et ideo oportet nos dicere de impressionibus primarum qualitatum in corporibus quae sunt commixta.