CAPUT II.

Et est digressio declarans tria, scilicet qualiter hic igitur de qualitatibus primis, et qualiter duae sunt passivae et duae activae, et quare caliditas est plus activa quam frigiditas.

Ad intelligentiam autem eorum quae hic dicuntur, oportet attendere tria, quorum primum est qualiter ista de primis qualitatibus hic dicuntur : cum etiam alibi sint determinata, scilicet in secundo de Generatione et Corruptione. Secundum autem est qualiter primarum qualitatum duae dicuntur et sunt activae, et duae dicuntur et sunt passivae. Tertium autem est quae inter activas magis sit passiva.

Ad primum autem horum sciendum, quod in omnibus naturalibus principaliter respicitur ad esse quod habent in materia : licet ergo in genere activorum et passivorum determinatum sit de istis in secundo de Generatione et Corruptione, tamen quia esse eorum multum variatur quando sunt in simplici transmutatione, et quando sunt in transmutatione mixti, ideo oportet hic determinare de ipsis : quoniam aliter se habent principia mixti, et aliter principia simplicis :

et hoc quod est aliquo modo activum in simplici, nullo modo est activum in mixto in quod est commixtum, ut infra patebit : et ideo hic nos oportuit facere specialem tractatum et brevem de istis.

Istae autem qualitates dicuntur potentiae et virtutes eo modo quo quaedam virtutum naturalium est actio quae principium est transmutationis in aliud, hoc est, quod materiam movet in quoddam aliud quod est aliud : et potentia passiva est principium transmutationis ex alio secundum quod est aliud quod transmutatur ex passivo. Activae autem sunt duae propter hoc quod virtutes sine commixtione materiae et ad longinquum agunt, scilicet .calidum et frigidum, et quia agunt movendo ad centrum vel a centro, sicut diximus in scientia de Generatione et Corruptione : et quia in compositis et commixtis omnis actio naturalis sive sit ex parte formae, sive ex parte materiae, fit per virtutem calidi et per virtutem frigidi : generatio enim et digestio per calidum fit, et coagulatio et coadunatio partium et impinguatio quae sunt ex parte materiae, fiunt per frigidum : licet enim humidum et siccum contraria sint in elementis, et agant et patiantur ad invicem in transmutatione elementorum quando unum destruit aliud, sicut nos docuimus in secundo de Generatione et Corruptione, tamen in eisdem actionibus simplicium calidum et frigidum sunt prima moventia siccum et humidum : quia nunquam humidum fit siccum nisi movente calido ad extractionem humidi, vel movente frigido ad expressionem humidi ejusdem : econtra etiam siccum nunquam fit humidum, nisi vel frigido movente humidum per hoc quod inspissat humidum spirituale vel siccum : vel per calidum faciens discernere humidum quod est in profundo sicci compressum : et ita patet, quod duae istarum qualitatum sunt simpliciter activae et aliae duae sunt simpliciter passiva, et secundum quid activae, scilicet per calidum et frigidum.

Inter activas auteeem caliditas est magis activa propter novem causas, quarum una est, quia magis est secundum speciem dicta quam frigiditas : quia caliditas eo quod parificat, trahit ad formam et speciem : frigiditas eo quod inspissat, trahit ad materiam : formale autem plus est activum quam materiale. Secunda autem causa est, quia caliditas est activa per congregationem et segregationem, licet per se congreget, et per accidens segreget : frigiditas autem est activa per congregationem solum, sicut patet ex antedictis. Tertia causa est, quia calidum in mixtis causa est ultimae generationis quae est terminatio rei ad formam, et etiam causa ultimae correctionis quae est putrefactio : et hoc est in omnibus quae accipiunt formam specificam, eo quod in mineralibus et metallicis quae videntur constare per frigidum, acceptio formae est per calidum commiscens cum sicco humido, et deducens ipsum ad formam et speciem : quia aliter non esset aurum si non esset liquidum sui coagulatum, et argentum similiter : et ideo frigidum licet coagulat liquabilia, tamen per calidum complexionale et naturale accipiunt formam et speciem : correctio autem ultima est putrefactio, quam con- stat fieri per calidum : frigidum autem non est nisi causa generationis cujusdam, scilicet coagulationis et coadunationis et impinguationis quorumdam, ut contraria in sequentibus patebit istius operis. Quarta causa est, quia calidum est agens in universali generatione et particulari generatione : frigidum autem non est causa agens nisi particularis generationis quorumdam. Constat enim omnia generari calore universali solis praecipue. Constat enim iterum particulariter quodlibet accipere formam specificam per calorem qui determinat res. Sed frigus non generat nisi quaedam ex. parte materiae, et partes coagulando vel coadunando vel impinguando, ut dictum est. Quinta causa est, quia calidum agendo facit omnem motum secundum genus : quia ge-

nerat, alterat, auget, corrumpit, et movet secundum locum : eo quod quantum inferioribus dat de forma superiorum rare faciendo ea, tantum dat eis de loco eorum elevando ea ad locum elementorum superiorum : frigiditas autem non nisi generat secundum quid, et movet ad locum per accidens, quia dat superioribus formam et locum inferiorum : et hoc non est dare eis motum nisi per accidens, eo quod, sicut alibi diximus, frigiditas movet ad centrum, quod simpliciter quiescere est et per accidens movere : quia omnia quae sunt in centro, motu privantur : quae autem a centro moventur ad circumferentiam, haec simpliciter moventur. Sexta causa est, quia multipliciter calidum est activum et multiplicius quam frigidum : quia calidum ducit ad formam speciei : calidum etiam coadunat materiam et coagulat terrestria, et solvit humida coagulata, et corrumpit mixta, et maturat ea, et digerit, et multas alias facit operationes : frigidum autem non generat nisi ex parte partium materiae. Si enim coagulat vel coadunat vel impinguat, hoc est tantum quia hoc in partibus materiae operatur, et non dat formam speciei : unde licet operetur ad hoc quod forma retineatur in materia et figura debita similiter, non tamen dat eas, sed calidum format : et frigidum faciens constare partes materiae, tenet formam et figuram in materia. Frigidum etiam licet aliquando dissolvat, hoc non facit nisi per accidens, scilicet aut circumstando calidum et expellens ipsum in humidum : et tunc calidum solvit ipsum proxime, et frigidum per accidens circumstando aut inducendo humidum per hoc quod continet humidum aqueum, et convertit aereum humidum ad aqueum : et tunc humidum per se solvit ex indigestione, aut impediendo operationem calidi, sicut contingit in his qui fluxum ventris patiuntur ex indigestione : et tunc defectus calidi et humidi nimis subtile et indigestum solvunt : et ideo frigus per se non solvit.: et ideo sua actio non est ita multiplex ut actio calidi. Septima causa est, quia in animali est calidum vigiliae causa et motus, eo quod expandit calorem ad superficiem, et tunc ab animali procedunt opera : in omnibus autem aliis rebus calor facit aliud simile vigiliae, evocando calorem ad superficiem et laxando eum ad opera : et hoc patet in floribus, quia de nocte propter frigus contrahuntur et clauduntur, in die autem propter calorem cvocantur et aperiuntur. Frigus autem causa est somni in animalibus : et quod somno simile est, causa est immobilitatis in omnibus aliis et privationis operum. Octava causa est, quia omnem rem quam occupat frigus, videmus privari motu : et ideo videmus Avicennam, qui dicit quod frigus paralyticat res, et privat motum ab eis : calidum autem rectificat eas et confert eis motum : propter quod quidam Antiquorum dixerunt animam calorem esse naturalem, et frigus esse causam mortis et qualitatem mortificativam secundum naturam. Nona et ultima causa est, quia calidum magis se extendit agendo ultra subjectum suum quam frigidum : quoniam a circumferentia se extendit a terra et sub terra longe, ut patet per libros antecedentes hunc librum : et frigus parum in altitudinem se extendit in aerem spissando nubes, sicut patuit in doctrina ista : frigus autem quod coagulat vel adunat vel impinguat, per istas operationes non dat speciem rebus coagulatis et impinguatis et coadunatis, 1icet iaciat partes materiales constare praedictis modis : quia aliter liquefactam aes vel aurum non esset aes vel aurum : et simile est de coagulatis et impinguatis. Nos autem posterius dicemus de istis cum inquisitione certa et veridica, etc.