CAPUT V.

De direciivis ei lentis sive aurabilibus, et de ordine dicendorum : in quo est digressio ad assignandam, causam istorum.

Dicemus autem deinceps de passionibus homiomeri mixti, quae conveniunt ei in sua qualitate et figura existenti ? et haec quidem aliquando conveniunt corpori in sua quantitate et qualitate manenti in sua figura naturali, licet non maneat in eodem modo situs partium ejus : aliquando conveniunt ei secundum mutationes suae figurae, et secundum mutationem quantitatis suae. Et passio corporis quae convenit corpori manenti in eadem quantitate et qualitate et figura secundum variationem situs partium, est lentescere sive incurvari et dirigi. Huic quidem oppositae passiones quasi sunt non curvari, sed frangi, et etiam comminui: et primo dicemus de istis. Sunt ergo homiomerorum mixtorum quaedam lenta et directiva, ut calamus, ei vimen, et gladius :

quaedam autem incurvabilia, ut later, et lapis. Dicimus autem lenta et directiva simul esse, quorumcumque corporum longitudo potest permutari ex rectitudine in peripheriam sive obliquitatem circulo vel circuli portionibus quasi similem, et e converso de peripheria in rectitudinem lentescere et dirigi : quod nihil aliud est quam posse fieri sive mutari in longitudinem rectam et peripheriam secundum beneplacitum transmutantis. Quando autem lentescit sive incurvatur res, differt utrum a sursum in deorsum . curvetur ad. similitudinem circuli , vel e converso a deorsum in sursum. Si enim primo modo fuerit, tunc repansio quae fit extrinsecus contra curuantem devexum descendit. Si autem fiat secundo modo, tunc dicitur curvum sive concavum quod sursum curvantem recipit : in utroque tamen est convexum et concavum : quia modo peripherialiter reflexo exterior linea convexa est, et interius eadem linea est concava. Est igitur generaliter dicta curvatio, quando motio est alicujus eadem salvata longitudine in concavitatem et convexionem, ita quod undique in circuitu superficies rei potest esse in concavo et in convexo, hoc est, in omnem partem flexibile usualiter dictum deinde, Non autem simul potest esse diffinitio inclinationis, quod motio sit in directum et devexum et concavum : quia tunc simul esset directum et curvum id quod curvarctur : quia si rectum staret in diffinitione curvi, tunc praedicaretur de eo : et hoc esse non potest : propter quod diffinitio curvationis non est nisi motio in convexum et concavum in omni parte superficiei sive secundum longitudinem : omne enim quod curvatur, aut curvatur a sursum in devexitatem, aut a deorsum in concavitatem. Quocumque autem horum modorum uno sumatur transitus et motio ejus, sive in concavum, sive in devexum, non est idem quod moveri in rectitudinem : curvitas enim et rectitudo sunt aliud et aliud, sicut in geometria constat . Ista enim sunt curva et di- rectiva, et curva et non directiva, et non curva et directiva.

Est autem hic advertendum, quod si fiat continuus motus a convexo in concavum secundum quod hic diffinita sunt, non potest esse nisi sit transitus per medium : hoc autem est directum : ergo in eadem transmutatione est curvum et rectum id quod vocatur lentum et directum. Sed ad hoc dicendum, quod motus non totus curvatio, sed secundum partem est directio : sed. in eodem tempore vel nunc non potest esse rectum et curvum simul : et hoc intendimus quando diximus quod curvitas et rectitudo non sunt simul.

Videtur autem ista doctrina diminuta, eo quod non assignata est causa ex qualitatibus passivis et activis, quare corpus fit lentum et directum. Adhuc autem non omnis diversitas istorum coporum est hic assignata : quia quaedam per se redeunt ad rectitudinem, et non fiunt lenta nisi aliquo incurvante, sicut boni gladii : quaedam autem redeunt ad curvitatem, et non fiunt recti nisi aliquo dirigente, sicut bonae balistae arcus, et quaedam movent in utrumque : et ideo Nicolaus Peripateticus supplet hoc capitulum, dicens quod quaecumque stant curva et redeunt ad curvitatem, humiditatem viscosam densatam habent ad partem illam ad quam incurvantur, et in altero latere ubi convexum est, habent viscositatem rariorem et humiditati aeris siccae immixtam. Quae autem directa sunt et redeunt curvata ad rectitudinem, illa habent viscosam et subtilem humiditatem multum de aereitate habentem humiditatem ubique, videlicet per totam longitudinem : grossa enim viscositas tenax est et fractiva : et quia tenax est et extensibilis, ideo cum ad oppositum latus curvatur, non frangitur : et quia grossa est et fractiva, ideo cum remittitur violentia, redit ut prius. In altero autem latere quod est in convexo quando id violenter est curvum et concavum, comprimitur subtilior et humiditas et aeris substantia

in humido spirituali multa comprimitur in illo : et ideo quando cessat violentia incurvantis, redit ad priorem dispositionem duabus de causis, scilicet per viscosum quod est in altera parte retrahens per actum sicci quod est in ipso : et propter subtile humidum aereum, cujus influxus est extra seipsum, impelluntur partes compressae extra se, ut redeant ad. priorem situm : et illae redeuntes in curva parte extrudunt alias quae sunt in convexa parte, ut etiam illae redeant. Quod autem humiditatem siccatam vel congelatam habet in parte una, necessario curvatur ad illam : et quidem habet subtilem per totum, illud digeritur : et quando curvatur, si parum secetur et in concava parte, multum frangitur cum. sono magno, eo quod tunc aereum interceptum in ipso et compressum erumpit cum sono, et dividit partes. Et haec est oausa qua projectoria blidarum et maganorum vulnerata per telum vel levem ictum, plus non valent : quia curvari non possunt in ictum lapidis. Haec est causa quare gladii manentes curvi nihil valent : quia ferrum non est expurgatum a lenta viscositate quae retinet ipsum, et haec non est apta ad acute secandum. Hinc etiam est, quod arcus et balistae fiunt de cornibus et lignis nobilibus, quae propter subtile humidum revertantur in situm suae fabricationis, et ideo fortiter feriant : et jam quidam depuravit ferrum, quod fecit inde arcum ad. sagittandum, et semper quoties cum curvabalur, rediit fortiter iaciens.