Alexander of Hales, Summa Theologica

Sed videtur quod haee non sit essentialis differentia: 1. Est enim loqui de anima ut anima et est loqui de ea ut est spiritus . Et prior est consideratio de ea ut est spiritus quam ut est anima, quia de spiritu est consideratio absolute, de anima respective. Cum ergo spiritus rationalis differat ab angelico, aliquam habebit differentiam in se ipso; sed 'esse unibile' est in respectu; ergo prior erit differentia quae est spiritus in se ipso.

2. Praeterea, est loqui de spiritu angelico et spiritu rationali in comparatione ad Deum: et secundum hanc differunt essentialiter spiritus angelicus et spiritus rationalis: in hac autem parte non occurrit ratio unibilitatis corpori: ergo non est prima differentia essentialis.

3. Praeterea, si spiritus rationalis unibilis est corpori ratione suarum differentiarum vel alicuius in ipso, necesse est dicere aliquid esse in ipso spiritu, ut potentia vel aliud, ratione cuius sit unibilis, et ita illud erit in quo differt prius spiritus rationalis ab angelico.

4. Praeterea, intelligamus per impossibile quod spiritus rationalis remaneret separatus a corpore. Numquid esset idem in specie cum angelo ? Constat quod non: ergo aliquid haberet per quod differret, et non tantum individualiter, quia plus differret quam angelus ab angelo: ergo differentia aliqua specifica esset inter angelum et spiritum rationalem sic existentem.

5. Propter hoc volebant alii aliam differentiam assignare in hoc quod anima rationalis sive spiritus esset ad imaginem Dei, angelus vero non, et hoc volebant ex Scriptura Sacra accipere: de homine enim legitur hoc ratione animae rationalis, de angelo vero non. Dicebant enim quod spiritus rationalis habet potentiam cognoscendi omnia ad similitudinem Dei.

Sed videtur eodem modo quod angelus, ex ista ratione: a. Quoniam sicut Deus cognoscit omnia, tam corporalia quam spiritualia, spiritualiter, ita angelus; ergo hac ratione dicetur ad imaginem sicut spiritus rationalis.

b. Nec hoc est verum, quod quidam dicunt quod sicut in Deo sunt exemplares rationes, tam corporalium quam spiritualium, ita sint in anima rationali exemplares rationes omnium, tam spiritualium quam corporalium. Quod enim non sic sit, haberi potest ex hoc quod rationes factivae omnium rerum sunt in Deo, non autem in anima rationali.

c. Et si dicatur quod sunt ibi cognitivae, pari ratione in angelo, sicut ostendit Augustinus,

Super Genesim ad litteram - dicit enim quod angelus habuit cognitionem faciendorum omnium quae fiebant in sex diebus: de anima vero rationali non sic dicitur: unde dicit quod primo cognovit angelus res in Verbo, deinde in se, tertio in proprio genere: non autem hoc legitur de anima rationali

restat ergo quod angelus ratione cognitionis deberet dici ad imaginem potius quam anima rationalis: ergo non est differentia specifica angeli et animae in hoc quod anima sit ad imaginem Dei, angelus vero non.

d. Praeterea, imago, sicut dicit Augustinus, in libro De Trinitate et in pluribus aliis locis , attenditur secundum intelligentiam, memoriam et voluntatem: sed ista conveniunt angelo: ergo angelus dicetur esse ad imaginem; non ergo haec est differentia specifica.

6. Alii dixerunt quod in hoc differt angelus ab anima quod anima rationalis habet intelligentiam possibilem respectu formarum intelligibilium in phantasmate acceptarum vel a phantasmatibus, angelus autem habet intellectum possibilem respectu formarum intelligibilium a superiori recipiendarum , et ita intellectus possibilis secundum se ipsum utrobique differt, propter quod angelus et anima.

Contra: a. Sicut angelus potest recipere a superiori, ita et anima rationalis; ergo quoad hoc non differunt essentialiter.

b. Item, angelus recipit ab inferiori. Quod patet in malis angelis, qui multa noscunt per experientiam, et similiter boni ratione naturae suae. Ergo utrobique attenditur convenientia angeli et animae in cognoscendo a parte superiori et a parte inferiori: non ergo secundum hoc attenditur differentia.

7. Similiter potest obici, si quis ponat differentiam angeli et animae ex parte motiva, ut dicat angelum esse substantiam impassibilem, animam vero rationalem substantiam passibilem, eo quod corpori compatitur.

Obicitur a. per hoc quod dicit Damascenus : Immortalis est " non natura, sed gratia ", similiter et impassibilis; si ergo suae naturae relinquatur, dicitur passibilis: non ergo est haec differentia specifica inter angelum et animam.

b. Praeterea, sicut angelus non ordinatur ad patiendum nisi mediante culpa, ita anima rationalis non ordinatur ad patiendum nisi mediante culpa: ergo consimilis est ratio utrobique: sicut ergo angelus impassibilis vel passibilis, ita anima.

8. Praeterea, obicitur quod non differunt specie: quorum enim perfectio est indifferens specie, ipsa indifferentia sunt specie; sed perfectio angeli et animae rationalis est indifferens specie, scilicet gratia in praesenti vel gloria in futuro. Una enim est beatitudo vel gloria, quae est visio Dei: ergo perfectio in futuro eadem est a specie: similiter illa, quae est in praesenti, gratia aut caritas, quia utrobique est dilectio Dei et proximi; ergo, cum non differant specie, perfectibilia non different specie.

9. Praeterea, videtur per simile: sicut enim est in brutis quod, licet leo et asinus specie differant, nihilominus modus cognoscendi per sensum similis est utrobique, ita ex hac parte esse videtur quod, licet angelus et anima ponantur differre specie, nihilominus modus cognoscendi vel intelligendi non videtur differre specie, et ita ex illa parte non accipitur differentia specifica.

(Solutio): Ad quod dicendum quod differentia angeli et animae rationalis aliter attenditur secundum esse naturale, in quo angelus dicitur intelligentia, et aliter in esse rationali, aliter in esse metaphysico , aliter in esse theologico.

Quantum ad esse naturale, in quo fit consideratio corporum mobilium et eorum quae ordinantur ad illa , secundum hoc differentiae essentiales sunt ' separatum secundum substantiam 'et ' unibile secundum substantiam ' ; et in hac ratione investigat naturalis philosophus ut ostendat inter animam rationalem et alias animas differentiam ' separabilis' et' inseparabilis a corpore'. Inter intelligentiam vero angelicam et rationalem differentia est ' separata secundum substantiam' et ' unibilis', ut dicatur 'separata', quae non habet intentionem ad corpus, ' unibilis' vero quae habet intentionem ad corpus: anima enim rationalis, etiam cum separata est, sicut dicit Augustinus, in XII Super Genesim , habet intentionem ad corpus. Nec dicitur ' separatum' hic quod non est unitum corpori: sic enim anima rationalis potest dici separata post mortem, donec iterum corpori uniatur.

Secundum vero esse rationale sive logicum differunt per potentias proprias et essentiales, quae adduntur super genus. Cum enim utraque sit substantia incorporea, intellectualis, 'incorporeum' dividit a corporea substantia,'intellectuale' vero ab incorporea, quae non habet potentiam intelligendi ut est sensibilis. Et per hanc potentiam cognoscendi differunt ab invicem intelligentia angelica et humana quod haec est intellectualis cum ratione, illa vero intellectualis abstracta a ratione. Dico autem intellectum cum ratione'intellectum componentem et dividentem et ab extremo ad extremum per medium decurrentem, quo modo non est in sig. intelligentia angelica: intelligit enim modo simplici sine decursu rationis. Nec hoc obstat quod aliquando dicitur essentia angelica rationalis, quia ' rationale ' ibi accipitur pro intellectuali, sicut est in definitione personae.

Secundum esse vero metaphysicum differunt essentialiter per intellectum possibilem ad species in phantasmatibus et intellectum abstractum ab hac possibilitate: intelligentia enim angelica habet intellectum abstractum ab hac possibilitate . Et, licet angelus accipiat cognitionem inferiorum ex parte inferiori non tamen accipit per modum materialis intellectus, cuius est species recipere abstractas a phantasmatibus. Cum enim desit vis sensibilis, quasi praeambula intelligentiae angelicae, deest ratio phantasmatis consequenter, et ita specierum in phantasmatibus et per consequens abstractio specierum ab iis.

Secundum vero esse theologicum, quia intelligentia angelica est substantia libera , vertibilis immutabiliter , anima vero sive spiritus rationalis vertibilis est mutabiliter, ut Deus sit essentia libera invertibilis in bonum et malum, angelus vero et anima rationalis essentia libera, vertibilis in utrumque. Sed in hoc differunt essentialiter quod intelligentia angelica, cum sit vertibilis, versione facta, determinatur in illo

ut si vertatur in bonum, determinatur de natura sua ibi: si in malum, determinatur de natura sua ibi; et ideo dicit Ioannes Damascenus quod "insusceptibilis est poenitentiae "

anima vero rationalis est vertibilis in utrumque, et post versionem de natura sua convertibilis: unde est substantia libera, poenitentiae susceptibilis. Propter quod videntur in esse theologico convenienter distingui, ut angelica intelligentia sit substantia libera, vertibilis immutabiliter. Hoc enim dicimus sine praeiudicio potioris sententiae. Si quis enim in esse theologico potuerit convenientiorem differentiam invenire, acquiescendum est, cum res huiusmodi sint altissimae speculationis. Nec obstat quod Deus posset facere angelum vertibilem mutabiliter , quia non agitur hic de potentia Dei, sed de congruitate aut convenientia naturae.

Per iam dicta potest sufficienter responderi ad ea quae obiciuntur secundum ordinem.

1. Ad primo obiectum sic: quod, licet sit considerare substantiam animae in se per modum spiritus, nihilominus tamen in esse naturali est " perfectio corporis organici " etc, et ita rationem habet unibilis semper, licet sit separata actu.

2. Ad secundum dicendum quod, licet uterque spiritus possit considerari in comparatione ad Deum et ibi habere suam differentiam, tamen in comparatione physica sive naturali anima respicit corpus, angelus vero non, et ex illa recipiunt differentiam propriam.

3. Ad illud quod tertio obicitur de ipsa anima, 'cum sit unibilis, ratione cuius est unibilis ': dicendum quod ratione sui ipsius, nec est ad aliud principium in ipsa reducere, et ideo haec differentia recte dicitur essentialis in illa consideratione: et licet uniatur cum suis potentiis, per se tamen est unio substantiae ad substantiam corporis.

4. Ad quartum dicendum quod, licet anima esset separata, nihilominus hac differentia essentialiter distingueretur, quia ' separatum' dicitur dupliciter: quod actu est separatum, et hoc modo non differunt; vel quod est separatum per intentionem: hoc modo non est anima separata, quia intentionem quamdam habet ad corpus, sicut dicit Augustinus, Super Genesim ad litteram, XII . Unde loquens de "anima rapta a carnis sensibus " et de statu post mortem, dicit : "Inest animae quidam naturalis appetitus in administrando corpus, quo appetitur et tardatur quodammodo ne tota intentione pergat in illud summum caelum, quamdiu non subest corpus, cuius administratione appetitus ille conquiescat". Intelligentia autem angelica non sic habet, et ideo, licet anima sit separata actu a corpore, nihilominus illa differentia essentialiter differt secundum considerationem naturalis philosophi.

5. Ad illam vero differentiam, qua dicitur differre ab angelo, quia sit ad imaginem Dei ratione cognoscendi: dicendum quod non est in hoc differentia essentialis, sed est alia ratio propter quam inter eos possit attendi differentia, quae dicetur in illa parte, ubi agetur de anima rationali, qualiter condita sit ad imaginem Dicitur autem a B. Gregorio, in libro Moralium, XXXII , angelus conditus ad imaginem Dei "quo in eo subtilior est natura, eo in illo imago Dei subtilius insinuatur expressa "; et post: " De sigillo talis similitudo imaginabiliter exprimitur, qualis in sigillo eodem essentialiter habetur".

6. Ad illud vero quod dicitur ' differentia esse ratione intellectus possibilis ad species in phantasmatibus ': respondendum est quod hoc verum est, sicut supra habitum est , in consideratione metaphysica.

a. Nec hoc obstat quod anima, ut est spiritus intelligibilis, potest recipere illuminationem a superiori sicut angelus. Hoc enim non intendit consideratio metaphysica, quae habet investigationem istarum essentiarum per ea quae sunt notiora quoad nos: unde ab actibus cognoscuntur potentiae, per potentiam vero substantia Modus autem cognoscendi, qui est ab inferiori parte, distinguit convenienter animam ab angelo in hac consideratione.

Posset tamen angelus distingui ab anima secundum illam differentiam, prout dicitur angelus " substantia intellectualis, illuminationum, quae sunt a Primo, prima relatione perceptiva ", anima vero " ultima relatione perceptiva ". Sed illud non convenit animae Christi, licet convenire possit aliis animabus, eo quod anima Christi non recipit illuminationem per angelum illuminantem, sed immediate per ipsam divinam essentiam. Ideo melius est a parte inferiori ponere differentiam animae et angeli quoad illam considerationem.

b. Ad id vero quod obicitur de daemonibus quod accipiunt a parte inferiori: dicendum . quod non recipiunt species rerum intelligibilium a phantasmatibus, licet sumant ab ipsis rebus, et non sumunt per modum intellectus possibilis, sed per modum agentis, qui sibi sufficit ad species accipiendas. De hoc autem diffusius agetur in Tractatu de cognitione angelorum .

7. Ad hoc quod obicitur de hac differentia ' passibile et impassibile': dicendum quod, licet ' passibile' conveniat angelo, tamen non convenit prout ' passibile' pro compassibili sumitur. In hoc differt anima ab angelo quod compassionis est anima rationalis corpori, angelus vero non, cum non sit unitus corpori sicut forma vel perfectio cum perfectibili. Sed istae differentiae sunt posteriores illis quae sunt ' unibilis' et' non unibilis', et ideo ponendae sunt primae differentiae essentiales.

8. Ad id vero quod obicitur consequenter quod 'angelus et anima non differunt specie, quia habent perfectionem indifferentem specie': dicendum quod est perfectio prima et perfectio secunda. Licet ergo angelus et anima conveniant in secunda perfectione indifferenti secundum speciem, non tamen oportet quod conveniant in prima. Praeterea, gratia differt in specie, prout est in angelo et prout est in anima. Est enim gratia quaedam in anima , quae non est in angelo, scilicet gratia unionis, sicut s fuit in Christo, et gratia reparationis, sicut in aliis quibusdam.

9. Ad ultimum dicendum quod, licet modus cognoscendi sit indifferens vel quidam modus movendi in bonum sit indifferens specie, tamen alius est differens, sicut supra habitum est .