Alexander of Hales, Summa Theologica

2. Item, voluntas Dei aeterna est: sed si noluit ab aeterno facere mundum et voluit facere mundum post , ergo aliqua mutatio videtur esse voluntatis divinae : sicut est in voluntate nostra si nos volumus facere aliquid nunc quod nolebamus prius facere, mutabilis videtur voluntas; ergo, cum voluntas eius sit immutabilis, non aliquando voluit facere mundum et aliquando non.

3. Item, essentia Dei fuit aeterna et voluntas eius similiter: aut ergo non statim fecit mundum aut fecit. Si statim, ab aeterno fuit mundus; si vero non statim, ergo prior erat vacatio quam operatio: ergo potentia divina exivit ab otio in actum; sed potentia, quae exit ab otio in actum, mutabilis est: ergo potentia divina est mutabilis: sed hoc est impossibile ; ergo mundus fuit ab aeterno.

4. Item, creatio est actio qua Deus fecit mundum, vel alio nomine nuncupetur. Aut ergo semper Deus fuit in illa actione aut non semper. Si semper fuit illa actio in Deo, semper fuit mundus, et ita ab aeterno; si non semper, in aliquo instanti erat dicere quod actio illa infuit et ante non infuerat; cum ergo de non agente tunc fieret agens, tunc mutatio erat : sed Deus est immutabilis: ergo et eius actio immutabilis: ergo semper erat mundus.

5. Item, Augustinus, in libro De civitate Dei : "Sicut Dominum Deum aliquando'Dominum' non fuisse dicere non audeo, ita hominem nunquam antea fuisse et in quodam tempore primum hominem creatum fuisse dubitare non debeo ". Ergo Deus ab aeterno fuit Dominus ; sed dominus non dicitur nisi alicuius rei dominus: sed non est aliqua res cuius dicatur dominus, nisi aut mundi aut alicuius partis mundi ; ergo vel mundus vel aliqua pars mundi erat ab aeterno, respectu cuius dominus diceretur.

6. Item, sit A 'nunc' in quo prius erat mundus: aut illud ' nunc' praecessit aliud ' nunc' aut non. Si aliud praecessit, cum ' nunc' et ' nunc' non sint sine variatione, aliqua variatio praecessit mundum ; sed nulla variatio praecessit mundum; ergo ante illud non erat aliud ' nunc'; ergo erat ' nunc aeternitatis' ; ergo mundus fuit ab aeterno.

7. Item, aut Deus potuit facere mundum ab aeterno et voluit aut voluit ab aeterno et non potuit aut potuit ab aeterno et non voluit Si ab aeterno potuit et voluit, habetur propositum; si vero voluit et non potuit, impotens fuit: quod est impossibile: si vero potuit et noluit, non summa bonitas in eo fuit : quod iterum est inconveniens: restat ergo quod mundus ab aeterno fuit.

8. Item, Deus ab aeterno fuit ratione potentiae, sapientiae et voluntatis omnimoda causa ipsius mundi sive creaturae; ergo, cum causa posita ponatur causatum , ab aeterno fuit mundus sive creatura.

9. Item, creatura sive mundus non semper fuit ; ergo mutatione aliqua processit in esse: sed illa mutatio non est nisi creatura: ergo ad mundum pertinet: ergo non semper fuit: mutatione ergo processit in esse, et sic in infinitum: sed hoc impossibile est ; ergo mundus semper fuit.

10. Item, mundus archetypus est ad cuius similitudinem factus est mundus sensibilis: mundus autem archetypus plenus est rationibus aeternis, quae sufficiunt ad rationem creaturarum ; ergo mundus sensibilis, qui est creatus sufficientem habet causam ab aeterno, cum mundus archetypus sit aeternus; ergo mundus sensibilis est aeternus.

11. Item, aliquis procedit ab aeterno qui est consubstantialis illi a quo procedit, sicut Filius procedit a Patre; et est aliquid quod procedit a re aeterna, quod est distinctum in substantia ab illa et non est aeternum, sicut generabilia et corruptibilia. Cum ergo haec duo extrema sint in universo et in ordine universi nihil est incompletum, duo autem contingat assignare media

unum, quod est illi consubstantiale et non aeternum, aliud quod est diversum et aeternum

erunt ergo illa duo media, si non obviet eis impossibilitas rationis: sed unum est quod' differat in substantia a Primo, et sic aeternum; si ergo non obviat impossibilitas rationis, erit aliud hujusmodi ; sed tale non est nisi mundus aut creatura aliqua mundi; ergo mundus vel aliqua mundi creatura est aeterna; et dico aeternum non sine principio causalitatis, sed sine principio durationis.

12. Item, divina bonitas manifestativa fuit sui in summo ab aeterno: hoc enim est de natura boni ut se manifestet, et summi boni ut se summe manifestet et aeterni summi boni ut se summe ab aeterno manifestet . Si ergo multitudo creaturarum facit ad eius manifestationem, debuit esse multitudo creaturarum ab aeterno, et ita mundus.

13. Item, omnis operator per voluntatem et propter finem, si operatur in una hora et non in alia, hoc est propter prohibentia vel expergefacientia ; sed Deus est operator per voluntatem et propter finem nec habet prohibentia vel expergefacientia; ergo non operatur in una hora aliter quam in alia vel in una operatur et in alia non operatur: cum ergo operetur, similiter operabitur: ergo non plus est ratio quare in una hora quam in alia: ergo ab aeterno operatur.

14. Item, "idem similiter se habens semper est natum facere idem "; sed Deus est similiter se habens semper: ergo semper facit idem: ergo etc.

Contra: a. Mundus renovatur in partibus suis: renovatio autem partium dat intelligere renovationem totius. Arbor enim una si procedit, procedit ab arbore altera et illa ab alia, et ita aliquando erit status, quia non est in infinitum abire ; sed existente statu illa arbor non se producit in esse: ergo habebit factorem. Eodem modo est de aliis quae fiunt: sicut ergo est renovatio in partibus, ita erit renovatio in universo.

b. Item, non est processus causarum in infinitum ; ergo necesse est in causa materiali pervenire ad primam causam materialem; sed illa non producit se in esse nec est de substantia agentis ; ergo non de aliquo: ergo procedit in esse post privationem perfectam; ergo non est aeternum ; mundus ergo non est aeternus.

c. Item, substantiae mundi vel sunt coniunctae tantum vel separatae tantum vel quaedam quandoque coniunctae, quandoque separatae ; si tantum essent coniunctae, non dividerentur: si autem tantum divisae, non coniungerentur: ergo aliquando coniunguntur, aliquando dividuntur: ergo necesse est motorem esse a quo iste fiant: sed motor est ante motum secundum substantiam ; ergo mundus, qui est ex rebus sic congregatis aut segregatis, non est ab aeterno.

d. Item, mundus aut habet esse contingens aut necessarium. Si vero habet esse necessarium, non indiget alio ut sit, et ita esset creator: habet ergo esse contingens: sed quod habet esse contingens, non est aeternum: ergo mundus non est aeternus.

e. Item, ea quae sunt in mundo, ordinantur ad aliquod genus motus: sed quae ordinantur ad aliquod genus motus, recipiunt innovationem: ergo ea, quae sunt in mundo, recipiunt renovationem; ergo mundus, qui est, ex iis componitur: non ergo est ab aeterno.

f. Item, aeternum dicitur quod non habet principium durationis : ergo non erat dicere 'nunc' in quo prius fuit mundus et est sumere aliquid quod primo fuit et non ante: ergo mundus praecessit illud sicut aeternitas praecedit tempus: non ergo Deus tantum praecedit aeternitate res conditas.

g. Item, motus et caelum sunt coaequaeva ; sed caelum fuit simul cum mundo: ergo motus simul cum mundo sed motus fuit in 'nunc tempori: ergo mundus: sed prius est 'nunc aeternitatis' quam' nunc temporis'; ergo mundus posterior ' nunc aeternitatis'; non ergo aeternus.

h. Item, nullum compositum est nobilius suis componentibus: sed mundus componitur ex rebus conditis: ergo non est nobilior eis. Aut ergo componitur ex rebus mutabilibus tantum aut ex rebus immutabilibus tantum aut ex istis et illis: sed videmus quasdam res in mundo esse mutabiles: non ergo componitur ex immutabilibus tantum: restat ergo altera duarum differentiarum: ergo mundus est mutabilis, qui componitur ex illis: non ergo est aeternus.

i. Item, mundus componitur ex materia et forma: sed cuius alterum principium est mutabile vel utrumque, ipsum est mutabile: sed forma est mutabilis ad minus et materia secundum quid vel simpliciter: ergo mundus, qui ex iis componitur, est mutabilis: non ergo est aeternus.

k. Item, si ea, quae nobiliora sunt in mundo, non sunt aeterna, nec mundus erit aeternus ; sed de nobilioribus in mundo videmus esse animas rationales; animae vero rationales similiter se habent ad suum principium; cum ergo una non sit aeterna, sicut nec corpus in quo creatur, nec alia anima erit aeterna; ergo nulla anima rationalis aeterna: mundus ergo, qui componitur ex ipsis animabus tamquam nobilioribus partibus, non erit aeternus.

Item, si poneretur aeternus, essent duo aeterna: qua ergo ratione diceretur habere hoc principium a Deo, qui est aeternus, cum haberet a se ipso aeternitatem ? secundum hoc etiam videretur aequalis.

Iis omnibus rationibus apparere potest mundum non esse aeternum.

Solutio: Dicendum quod mundus non est aeternus, secundum quod ' aeternum' dicitur quod non habet principium durationis: de aeterno enim secundum quod non habet finem, in proximo dicetur. Unde opinio illorum philosophorum , qui posuerunt mundum esse aeternum, reprobanda est tamquam fidei inimica, cum in Lege et Prophetis contraria inveniantur.

1. Ad id vero quod primo obicitur quod ' bonitas Dei nunquam fuisse vacua credenda est', sic intelligi debet: aut' nunquam' dicit ibi aeternitatem aut tempus. Si aeternitatem, verum est quod nunquam vacua fuit bonitas Dei, id est essentia Dei nunquam vacua fuit quin Deus Deum generaverit , quin Pater et Filius spiraverint Spiritum Sanctum. Sed si haec dictio ' nunquam ' dicit tempus, bonitas Dei nunquam vacua fuit a fluxu rerum conditarum, quia non fuit tempus, in quo non flueret creatura ab ipso. Haec autem sententia introducitur in libro De civitate Dei , sub persona philosophorum adstruendum mundi aeternitatem. Unde secundum hoc falsa esset, ut is esset sensus: bonitas Dei nunquam in aeternitate vacua fuit a factura mundi.

2. Ad secundum dicendum quod voluntas Dei non est mutabilis. Non enim voluit ab aeterno facere mundum, ita quod haec determinatio ' ab aeterno' determinet hoc verbum ' voluit'; sed si determinet hoc verbum ' facere' tunc noluit facere ab aeterno. Voluntas autem diceretur mutabilis, si prius nollet et post vellet: si autem nollet facere prius et vellet facere post, non propter hoc diceretur mutabilis, sed mutatio tantum esset ex parte rei factae.

3. Ad tertium dicendum quod non dicitur divina voluntas exire ab otio in actum eo modo quo dicitur humana voluntas. Humana enim voluntas est secundum quam homo modo non vult et postea vult: unde prius cessavit a nolendo , et postea voluit esse, sed divina voluntas ab aeterno voluit rem quae temporaliter fuit.

Unde mutatio non est ex parte voluntatis, sed est ex parte eius respectu cuius est voluntas: non ergo mutatio ab otio in actum fuit in Deo, sed mutatio de nonesse in esse in ipsa re condita.

4. Ad quartum dicendum quod, cum Deus creat et prius non creavit, non propter hoc mutatur, sed res mutatur quae fit secundum eam Unde non est simile de ipso et de creatura agente. Creatura enim agens educitur de potentia in actum per id quod semper est in actu : unde apud ipsam creaturam est mutatio ; Deus autem, cum de potentia agente fit actu agens, ut de potentia creante fit actu creans, nullam ex parte sui recipit variationem: ipse enim semper est in actu voluntatis aeternae.

5. Ad quintum dicendum quod 'semper'' esse Dominum' dicitur dupliciter : vel ut ' ''semper' dicat 'semper aeternitatis' vel ut dicat 'semper aevi aut temporis'. Si dicite semper aeternitatis ', non semper fuit Dominus; si' semper aevi vel temporis ', semper fuit Dominus. Sed aliter dicitur secundum hoc Deus semper Dominus et aliter creatura semper creatura: creatura enim semper dicitur creatura, quia cum aevo vel tempore 1. exit in esse; Dominus vero non est ratione temporis. Unde non dicitur proprie quod associetur dominium tempori: est enim Dominus temporis.

6. Ad sextum dicendum quod 'nunc' illud, in quo creatus est mundus, non praecessit aliud ' nunc temporis vel aevi' et ita nulla praecessit variatio, sed prius fuit ' nunc aeternitatis'; ex hoc autem non sequitur variatio. Ordo enim iste qui est aeternitatis ad aevum vel tempus, non ponit variationem in partibus temporis, sed tantum quod variatio temporis sequitur vel concomitatur aeternitatem.

7. Ad septimum dicendum quod haec determinatio 'ab aeterno' potest determinare haec verba 'potuit, voluit', et secundum hoc verum est quod ab aeterno potuit et voluit ; nec tamen mundus ab aeterno fuit, quia voluntas fuit faciendi rem temporalem in tempore vel cum tempore. Si vero determinatio illa determinet hoc verbum 'facere ' oppositio notatur. Nam quod primo facit, de nonesse in esse producit: quod autem est aeternum non est post nonesse, et ideo inter verbum et suam determinationem notatur oppositio. Unde respectu eius sic dicti nec est voluntas nec est potentia.

8. Ad octavum dicendum quod, licet causa ab aeterno fuerit sufficiens facere, non tamen fuit causa ad facere ab aeterno sive aeternaliter, sed ad facere in tempore sive aevo, et ideo non sequitur quod mundus sit aeternus.

Et si obiciatur de hac argumentatione: 'quidquid voluit Deus, fecit: sed Deus voluit facere mundum: ergo fecit: sed minor est ab aeterno vera: ergo conclusio' - dicendum est quod non sequitur: nam maior propositio complectitur quod est aeternum et quod est temporale. Unde sensus est: 'quodcumque voluit facere, in tempore fecit ', et loquimur de factura mundi: et propter hoc conclusio potest sequi quae respicit tempus, sicut ex una propositione de necessario et altera de contingenti sequitur propositio de contingenti ; et similiter de inesse ut nunc .

9. Ad nonum dicendum quod mundus non processit in esse mutatione praeambula, sed concomitante, nec tamen sine mutatione, et ideo non sequitur quod immutabilis sive aeternus sit mundus. Illa vero mutatio non habuit mutationem ante se, nec tamen et ipsa immutabilis est vel aeterna.

10. Ad decimum dicendum quod, licet mundus archetypus sit sufficiens exemplar rerum conditarum et habeat in se ideas sive rationes aeternas, idea vero vel ratio dicatur ad illud cuius est ratio, non tamen mundus cum suis contentis est ab aeterno, quia idea et ideatum et exemplar et exemplatum et ratio et illud cuius est ratio non sic dicuntur ad invicem sicut relativa quae simul sunt: ut pater non est sine filio et e converso, idea vero est, licet non sit ideatum, et exemplar, licet non sit exemplatum, sed non e converso.

11. Ad undecimum dicendum quod non est accipere medium huiusmodi inter illa duo extrema: medium enim illud impossibile est in se, scilicet quod sit differens a substantia divina et aeternum; ex hoc enim quod est differens a substantia divina, cum non sint duo principia , ponitur esse creatum, et ita ponitur de nonesse in esse procedere, et ita est habens principium durationis, non ergo aeternum. Restat ergo quod inter illa duo extrema non est accipere huiusmodi medium ad completionem universi.

12. Ad duodecimum dicendum quod manifestatio divinae bonitatis est dupliciter : vel quoad magnitudinem potentiae vel quoad multiplicationem in effectibus. Quoad magnitudinem potentiae manifestavit se Deus Pater ab aeterno generando Filium, qui est consubstantialis et coaeternus et coomnipotens; similiter est in processione Spiritus Sancti. Unde Augustinus, in libro Comestionum Novi Testamenti , circa principium : "Deus Pater cum ea quae non erant voluisset existere et maiestati suae non hoc condignum opus esse sciret, prius de se Filium generavit, in quo ipse videretur, qui nihil ab eo distaret, ut magnitudini suae congruus responderet effectus". Quoad multiplicationem in effectibus manifestatur divina bonitas, sed non in effectibus ab aeterno: non enim creatura potuit esse aequalis Creatori, sicut habetur super illud Psalmi : Confortata est, et non potero ad eam. 13. Ad tertium decimum dicendum quod divina potentia non indiget expergefaciente , similiter nec divina voluntas, eo quod aeternaliter se habent; nec habet aliquod prohibens, nec tamen semper operatur quodcumque: non enim aeterna voluntas fuit ad operandum nisi in tempore determinato, et ad hoc ordinat ipsa sapientia, quae disponit unumquodque sicut congruit ; prima vero, quae operata est, in 'nunc temporis' determinantur nec ibi est assignare rationem quare non prius, cum 'prius' ibi non dicat nisi aeternitatem prout est prior tempore. ' Prius' enim dicitur aliud alio multipliciter, sicut dicit Augustinus, in XII Confessionum : dicitur enim uno modo prius origine, sicut sonus prior est cantu; alio modo tempore, sicut flos prior est fructu ; alio modo electione sive dignitate, sicut fructus prior est flore ; quarto modo prius aeternitate, sicut Deus prior omni creatura.

Si vero quaeritur causa propter quam Deus voluit tunc facere, cum fecit: dicendum est quod eius quod est tunc facere, non est alia causa nisi illa quae est eius quod est facere mundum, scilicet divina voluntas. Cum facto enim est ipsum ' nunc' in quo fit nec aliam habet causam.

14. Ad ultimum dicendum quod propositio illa non intelligitur de Deo, qui est causa prima et immutabilis et facit res mutabiles, sed de causa creata , quae appropriatur respectu sui causati.