Liber Quartus.

I. Vivit ac vita unum ne, an idem, an alterum? Unum. Et cur duo nomina idem, et quomodo? cum sit aliud in actu esse, aliud ipsam actionem esse, 1114A ergo alterum. Sed quomodo alterum? cum in eo quod vivit, vita sit, et in eo quod vita est, vivat necesse est: non enim caret vita quod vivit, aut cum sit vita non vivit: alterum igitur in altero, et ex hoc in quolibet altero duo: et si ut duo, non ut pure duo, quippe cum alterum in altero, et id in utroque, idem ergo. Sed idem in duobus est, et a se alter: is ergo et idem est, et alterum in quolibet horum aliquo. At si idem est, et ad se utrumque idem et unum est; quodlibet enim altero existente quod alterum est, neutrum ut geminum; ergo si utrumque hoc ipso quod est, et alterum est, erit apud se utrumque unum; at cum utrumque apud se unum est, in altero idem unum est: at cum idem unum est, vere unum est utrumque: nullo enim utrumque distat, nec existendi 1114B virtute, nec tempore, fortasse causa, et hoc altero prius est.

II. Hoc quo facilius judicetur, sic ista melius retractabimus. Vivere ac vita ita sunt, ut et hoc quod est vivere, vita sit: et hoc quod est vita, sit vivere; non ut duplicatum alterum in altero sit, neque alterum cum altero est: haec enim est copulatio: num et ex hoc etiamsi inseparabiliter junctum sit, unitum est, non unum? nunc vero cum ipso eodem opere vitam esse sit vivere, et eodem modo vitam esse sit. De iis enim loquimur duobus, de vivere et vita; non de eo quod ad effectum vitam habet et vivere. Quamquam et ipsum tertium, et in eo quod vitam habet, et ut alterum ex altero, sed ut unum utrumque. Ex quo apparet, quid ipsa per se existentia in suis rebus valeant, 1114C cum substantia una atque eadem manente, esse suum nulla sui innovatione custodiant: namque vitae esse suum, est moveri: ipsum autem moveri, hoc est vivere. Esse igitur et vivere est, et esse vitam: una ergo eademque substantia: namque unicuique in eo quod sit suum esse, substantia est. Etenim in supernis aeternisque, id est, in intellectibilibus atque intellectualibus, nihil accidens, nihil qualitas, nihil geminum, vel cum altero, sed omnia viventes sunt, intelligentesque substantiae, purae, simplices, uniusmodi, hoc ipso quo sunt et vivunt, et intelligunt; conversumque quo intelligunt, hoc ipso etiam sunt. Vivit igitur ac vita una substantia est.

III. Sed quoniam intellectus ita se pandit, atque ita 1114D sermo processit, ut et in eo quod est vivere vita sit; et in eo quod vita sit, ideo sit vita, quia vivit: videndum, et intenta ratione quaerendum, utrum naturalis ista complexio, et bigemina existentiae modo pura simplicitas unave sit, an duae. Si nihil interest, vivere, et vita sit; et vitam esse, vi insit et vivere; jure ac merito unam istorum, non geminam copulam ad existentiam sui esse dicemus. Sin autem primum, aliud est vivere, aliud vitam esse. Et item si distantia est, ut nunc vita causa sit ad vivendum, nunc ipsum vivere causa sit, ut vita sit: duo sunt ista, sed gemina inter se, atque apud se simpliciter unita: potentia enim Λόγῳ suo atque divino refert ista geminari, ut ejusdem naturae ac potentiae, alterum cujus sit id, a quo hoc alterum. Atqui est 1115A nonnulla distantia, parva illa sit licet, unde non est frustra geminatio. Etenim non idem actio et agere, nec potentia et operatio, nec, ut verius dicam, idem causa est, quod effectus: illa enim origo, hic partus est. Unde cum duo ista, vivit ac vita, sit actio atque agere, quamquam in se simulque sint, tamen et alia vi atque natura existimanda sunt, ut alterum alterius causa sit, alterum existat effectum. Sed ut mihi intelligentia est, ac probata sententia, cum in principali naturalique primae divinitatis exordio, primum sit quod est vivere, secundum vero quod vita; ita enim ratio docebit, et ipsa veritas approbabit; fit ut vivere causa sit, effectusque vivendi vita sit, quod tamen ipsum vivere et vita sit: simul enim ista, et simul semper, quod cognoscitur, erant. Aliud vita ad 1115B secunda tertiaque, vel deinceps quae vivunt ordinata causa atque principium, ita scilicet ut idem sit simulque vita quod vivere; sed hoc vivere, secundum de vita, cum vita est: Illud primum ac principale vivere, simul et vita causa est vitae, et fons, et origo viventium. Scio hoc obscurum videri posse, non tam rerum, quam eorumdem repetitionem sermonum, quod duo ista tali copulatione nectuntur, ut cum sit vivere vita sit, et cum sit vita, sit vivere; unde constituto quolibet uno, frustra alterius videbitur facta geminatio.

IV. Audi, lector, audi quod miraberis, lector: ista tam dura, tam tortuosa, tam clausa tractatu de Deo et de divinis, simplici disputatione pandemus. Deum certe fatemur omnes, Deum omnipotentem, Deum supra omnia, Deum ante omnia, Deum 1115C a quo omnia. Hunc cum fatemur, etiam esse sine dubio confitemur. Esse huic quid credimus? quid putamus? (Joan. IV, 24) : Spiritus, inquit, Deus est, lumen; et verum lumen Deus est. Quid hoc esse creditur, quod spiritus dicitur? nempe spiritum intelligere cogimur quamdam existentem, viventem, intelligentemque substantiam: in supernis quidem, et circa Deum maxime quasi humilem et alienum; et in posterioribus nomen non credunt convenire substantiam. Sed cur a nobis fugiatur hoc verbum? cum esse, cuique hoc ei sit esse substantiam. Et in Jeremia Deus loquens ita dicit (Jer. XXIII, 22 sec. LXX) : Quod si in mea substantia staretis, videretis Verbum meum. Sic etiam ibi non multo post, et aliis in locis multis. Est igitur spiritus substantia, id est, esse ejus: 1115D colligamus igitur κατὰ Ιωάννην dictum (Joan. IV, 24) : Spiritus Deus est; et adorantes eum, in spiritu et veritate adorare oportet. Deus, inquit, spiritus est, hoc est Dei, quod est esse: ergo substantia Dei spiritus est, eadem substantia, hoc est quod vivens: non ut aliud sit substantia aliud vivens, sed ipsum vivens ut sit ipsa substantia. Si enim dictum est ab eodem (Joan. VI, 63) : Spiritus est qui vivificat, utique is qui vivificat, qui vivit, et vitae potentia est: ergo vivit spiritus, vivit Deus. Porro autem quia vivit, ut supra diximus, et vita est, Spiritus ergo et vita est, ut idem Joannes ait: Spiritus vita est; ergo Deus, 1116A cum est Spiritus, et vivit et vita est. Paulus etiam ad Romanos (Rom. VIII. 1, 2) : Nulla ergo damnatio iis qui sunt in Christo Jesu, et non juxta corpus ambulant: lex enim spiritus vitae in Christo Jesu liberavit me a lege peccati et mortis. Spiritus vitae, inquit, tria enim ista spiritus sunt, Deus, Jesus, Spiritus sanctus.

V. Ac de Deo probatum puto et spiritum esse: spiritum autem et vivere, et vivere facere, et vitam esse substantialiter, ut ista intellecta sint, et simplex et una substantia, ut hoc sit spiritum esse, quod vivere, et vitam esse. Sed non istud quod nostrum est vivere, quod animalium, quod elementorum, quod creatorum ex elementis, quod mundi, quod omnium in mundo, quod Angelorum, daemonum, vel etiam eorum quos in mundo de mundo deos nominant: 1116B non, inquam, illud vivere in Deo est. Hoc Deus est, quod est vivere animae, aut uniuscujusque, aut illius universalis atque fontaneae; non ut ibi Angelorum, non ut ibi thronorum, gloriarum vel caeterorum in aeternis existentium, vel in intellectualibus, vel intellectibus: sed illud vivere, unde haec pro suo existendi genere vitam recipiunt et vivunt, illo quodammodo progrediente, et ista prout capere possunt potentiam viventis vigoris afflante, a se sibi, per se, in se solo simplex, purum sine existendi principio a quo fusum magis, vel progressum, vel natum principium est, per quod crearetur vivere caeterorum. Etenim vivere vitam parit; nam vi naturali prior actor, quam actio: agens enim actionem genuit, et quasi ex ipsa vocabulum et rem cum ipse tribuerit, ipse 1116C suscepit. Hoc cum rectum, etiam ratione admodum verum est: certe Deus, cui ad omnipotentiam principalemque summitatem hoc nomen convenit Deus: Deus, inquam, primum, si in Dei operibus dicendum aliquid primum: sed intelligentia humani ingenii, ut se exerat et res capiat, rebus vel simul existentibus, vel simul fusis; et ortus, et diversos ortus, et quasi tempus attribuit. Deus, inquam, primo universalium existentias substantiasque progenuit: has Plato ideas vocat, cunctarum inexistentibus specierum species principales; quod genus in exemplo est ὀντότης, ζωότης, νόησις· Et item τουτότης et τερότης , atque hoc genus caetera: genera igitur generum profunduntur, adeo omnium potentiarum potentiae universaliter principales. Ergo ὀντότης, id est, existentialitas, 1116D vel essentialitas: sive ζωότης, id est, vitalitas, id est, prima universalis vitae potentia, hoc est, prima vita fonsque omnium vivendi. Item νόησις, intelligendi vis, virtus, potentia, vel substantia, vel natura: haec tria accipienda ut singula, sed ita, ut qua suo plurimo sunt, hoc nominentur et esse dicantur: nam nihil horum est, quod non tria sit: esse enim, hoc esse si vivat, hoc est in vita sit. Ipsum vero vivere, non est vivere quod vivat intelligentiam non habere: quasi mixta igitur et ut res est, triplici simplicitate simplicia. Quidquid enim hoc ipso quo est, et alterum est, non aliquando dicendum geminum, sed semper unum.

1117A VI. Verum de iis pluribus alibi. Deus igitur est vivere, quod summum, primum, fontaneum, principaliter principale, tria ista genuit, id est, suo vivendi opere, ut existerent procreavit. Ista igitur opere provenerunt, et haec proles, ista generatio est, ut ab agente actus, ab eo quod est essentitas vel essentia, a vivente vitalitas vel vita, ab intelligente νόησις, intelligentium universalium universalis intelligentia nasceretur. Prius est igitur vivere, quam vita: quamquam in eo quod est vivere, vita sit: sed vivere ut parens vitae est, vita et proles, et quod gignitur, quippe a vivente generata. Deus igitur est vivere illud primum vivere a semetipso, vivere ante omnium vivere, et ante ipsius vitae vivere: agens enim et semper agens, et nullo principio agens, non ab 1117B actione agens est, ne actio vel phantasia principii sit ad agentem, sed ut actio agentis opere, vel progenita sit vel exstiterit, vel effusa sit. Hoc utique agere in eo ponimus, quod est vivere: Deus ergo vivere est, et principale vivere: vita autem ut genitum. Vivere ergo pater est, vita filius: namque quod in eo factum est, vita est, et ipse filius dicit (Joan. XIV, 6) : Ego sum via, ego veritas, ego vita. Haec vita est, quae orta est ab eo quod pater vivit, et hoc illud est (Joan. XVI. 27) : Ego enim de Deo exivi. Item ipse de se ita dicit (Joan. VII. 37, 38) : Qui sitit, veniat ad me, et bibat; qui credit in me, sicut dixit Scriptura, flumina de ventre ejus fluent aquae vivae. Hinc et illud est quod Samaritanae respondit (Joan. IV. 10) : Si scires donum Dei, et quis est qui dicit tibi: Da mihi bibere, tu magis 1117C petisses eum, et dedisset tibi aquam vivam. Item postea (Ibid., 13) : Omnis qui biberit ex hac aqua sitiet iterum. Samaritana aqua mundana est anima (Ibid. et 14) : Qui autem biberit de aqua quam ego dedero ei non sitiet in sempiternum, sed aqua quam dabo ei fiet in eo fons aquae salientis in vitam aeternam. Iis atque hujusmodi innumerabilibus exemplis satis clarum fit Christum Dei filium vitam esse, et aeternam vitam: quippe qui et ipse ut pater Spiritus sit. (Joan. III. 6) : De Spiritu enim quod nascitur spiritus est: Spiritus vero spirat, et a se spirat: spirare autem vivere est. Porro quod a se spirat, a se vivit: quod a se vivit, ex aeterno et in aeternum vivit: nunquam enim se deserit, quod sibi causa est, ut hoc ipsum sit quod existit. Cum igitur pater sit quod est vivere, 1117D ut supra docuimus, vivere autem sit vitam esse, itemque quod vita id sit quod gignitur ab eo quod est vivere, necessario id est vita, quod vivere: vivit enim et vita hoc ipso quia vita est, atque ex se vita est: ex se enim ei est vivere: verumtamen ex illo primo, quod est principaliter vivere, quod est pater, ubi et unde existit vita, cui inest et vivere, et ex se vivere, quod esse filium Jesum Christum probamus, intelligimus et fatemur.

VII. Ista omnia quae a me dicta sunt, quemadmodum in Evangelio κατὰ Ιωάννην significata atque asserta per ipsa Salvatoris verba videamus (Joan. VI. 58) : Misit me vivus Pater, et ego vivo propter Patrem. Ac ne qui istum in carne Christum dixisse istud crederet, 1118A subjunxit statim (Joan. VI. 59) : Hic est panis qui de coelo descendit. Deinde vitam esse, et aeternam vitam sic testatur, sic docet (Ibid. 54, 55) : Nisi acceperitis corpus Filii hominis, sicut panem vitae, et biberitis sanguinem ejus, non habebitis vitam in vobis: qui autem edet carnem ejus, et bibet ejus sanguinem, habet vitam aeternam. Omne ergo quod Christus est, vita aeterna est, vel spiritus, vel anima, vel caro: horum enim omnium ipse Λόγος est. Λόγος autem principalis vita est: ergo etiam ea quae induit vita sunt; unde ista et in nobis vitam aeternam merebuntur per Spiritum quem Christus nobis dat, facta et ista spiritalia. Ac ne qui crederet de Christo carnali Christum ista dicere, et non de toto se, qui est Spiritus, anima, caro, quid ait? (Ibid. 63) : Quid si videritis 1118B Filium hominis ascendentem? Quis est filius hominis? Spiritus, anima, caro: haec enim habuit cum ascendit, et cum quibus ascendit. Quid ergo est quod adjicit? ut spiritus intelligatur (Ibid.) : Ubi primum fuit: hoc est, spiritus: atque vita, quod Pater, quod Deus, unde haec ὁμοούσια, id est, consubstantialia sunt, nullo tempore extra se existentia, principaliter principalia, una eademque substantia, vi pari, eadem potentia, majestate, virtute, nullum altero prius, nisi quod causa est alterum alterius, et idcirco alterum; sed idem alterum verum quia idem unus Deus; quia vero alterum, idcirco primum et secundum; et quia causa alterum alterius, idcirco pater, quod causa est: id vero quod ab altero, filius: in substantia vero nulla distantia, nulla temporis discretio, 1118C nulla significatio; unus motus, una voluntas, et aliquando phantasia alterius voluntatis, sed semper eadem.

VIII. Haec ita esse sacra primum lectione doceamus, deinde, ut ordo poscit, ut rerum necessitas flagitat, et perspiciamus in iis quibus est una eademque substantia, cur alter mittentis, alter missi potestatem gerant: imperantis alter, alter ministri: alter motu agendi a passionibus libero, alter per infinitos actus in creandis saeculis infinitus, et iis quae sunt in saeculis, subjecit usque ad mortem innumeras passiones. Vivit quod primum est, vivit ex sese, vivit aeternum, et hoc Deus est. Quod ipsum vivit, ut docui, existentiae, vel substantiae vim habet, et naturam vitae et intelligentiae: immo ipse in eo quod est ei 1118D esse, hoc est illud quod dicimus vivere, et hoc quod intelligere, et hoc Deus est: ergo quod est Deo esse, existentiae causa et pater est. Et quoniam in ipso suo esse vita ei est, et in eo etiam nosse qui sit, et vitae universalis, et intelligentiae fons est. De tribus enim istis quae simplici existentia in Deo sunt, vel quae Deus sunt, magis esse Deus est: quod ex se habet vivere, et vitam esse, vel intelligere, et intelligentiam esse, ut supra docuimus, et in pluribus. Ut jam reliqua duo, vitam dico et intelligentiam accipiamus, ut genita ab eo quod est esse, suum esse habentia ab eo quod est primum esse motum, pro priore existendi vim ac nomen vitae intelligentiamve sortita. Omnia enim in tribus terna sunt quodammodo 1119A et ordine nominata: non quod non in singulis tribus trina sunt, sed quod motu id operantur quod esse dicuntur: esse enim primus motus est, qui cessans dicitur motus, idem intus motus: cum enim se ut existat operatur, recte et intus motus, et cessans motus est nominatus. Hinc nos motum esse dicimus, quod est vivit ac vivere: jam vero cum ex eo quod est vivit ac vivere confecta quodam modo et genita in habitus speciem ipsius quod est vivit ac vivere forma formata sit, haec vita, haec filius nominatur. Ut enim forma quaelibet, vel ibi posita ubi est, vel alibi ducit nos ad cognoscendum eum cujus est; sic vita facit nos nosse quid sit vivere: actus enim est vivere, et in actu momentis omnibus cursus, et ideo dictum (Joan. I. 18) : Deum nemo vidit unquam. Quis 1119B enim videat vivere, quod Deus est, sine vita quae lineamentis agendis in quadam specie coit et existit, ut sit forma viventis? Ergo ejus quod est vivere, forma est vita, per quam, vel in qua quod est, vivit ac vivere videtur, accipitur et agnoscitur, quod a patre significat dictum Salvatoris (Joan. XIV. 9) : Qui me videt videt et Patrem: Filius enim Dei forma Dei est, id est, vita, quae est forma viventis. Dictum enim a Paulo ad Philippenses (Philipp. II, 6) : Qui cum in forma Dei constitutus esset, non rapinam arbitratus est, ut esset aequalis Deo. Item ad Colossenses (Coloss. I. 15) : Qui est imago invisibilis Dei. Ergo Jesus Christus et imago, et forma Dei. Diximus autem quod in forma videtur, id cujus forma: et eodem pacto et in imagine videtur is, cujus imago est, 1119C maxime si is cujus imago, est invisibilis, sicut heic dictum: Imago Dei invisibilis. Eodem modo dictum in Evangelio κατά Ιωάννην· Deum nemo unquam vidit, nisi Unigenitus Filius, qui de sinu ejus exivit. Et item sic Moysi dictum (Exod. XXXIII, 20) : Faciem meam non videbis; quis enim faciem meam vidit et vixit? Permisit tamen posterganea sua videri, id est, deorsum, caeteraque praeter faciem.

IX. Quot heic mysteria? quot genera quaestionum? quot signa ad declarandum et Deum, et Jesum Christum, et substantiam esse, et unum ambo esse substantiam, et simul utrumque unam esse substantiam, et a patre filio esse substantiam? Quae cuncta, atque hujusmodi alia, nullo modo explicari, intelligi atque approbari possunt, nisi superior tractatus manifestis 1119D perceptionibus illucescat. Sit igitur nobis fixa sententia, quod Deus spiritus sit, et spiritus de quo et filius spiritus, et spiritus Spiritus sanctus (Joan. III, 6) : De spiritu enim quod nascitur spiritus est (Joan. VI, 63) : Spiritus autem vivificat. Quod vivificat, utique ipsum vivit: quod vivit, quia spiritus est, a se vivit: et quod a se vivit, hoc ipsum est quod vivit: et quia quod a se vivit, cum ipsum sit quod est vivit, nec aliud habet quod vivere dicatur: non enim vivificatum est, sed vivit ipsum, vivit vel vivere existens: et quia vivit, ac vivere agere est, in eo quod a se vivit, nunquam coepit; non enim expectavit alterum, ut 1120A nunquam se deseruit, aut deseret: ex aeterno igitur atque in aeternum vivit principalis et universalis substantia vivendi, non ut substantia sit, et sic vivens; sed ipsum quod est vivens, hoc ipsum substantia est: neque enim cum ipsum vivens, ac vivit, et vivere esse, et quodammodo esse intelligatur, non suum sibi esse quod sit, substantia est, hoc et lectione omni sacra, et rerum ipsarum vocibus spiritus nominatur.

X. Spirat autem spiritus, et a se spirat, et Deus spiritus est: spirat vero, hoc est, quod vivit: vivit ergo a se et semper spiritus, qui Deus est: vivit, inquam, atque in actu vivendi, et ipso opere vita cum vivit, opere vitam cum vivit, operatur. Nata ergo est vivente Deo vita aeterna, generata est, et quia vivit, 1120B ipsum substantia est: et quod est ab eo quod vivit, et vita ipsa substantia est, per eadem aequalis ac simul, quia ipsum vivit vita est, atque ipsa vita vivendo existit ut vita sit. Spiritus ergo est vivere, et vita spiritus est: complectitur se utrumque, et in utrumque est, et alterum non ut geminum et adjectum, sed simplicitate ex se atque in se existentis, quasi alterius substantiae duplicatum, nunquam a se discretum, quia in singulis geminum. Etenim vivere cum vita est, et vita rursus cum eo est quod est vivere: vivere autem, ut docuimus, Deus est, vita Christus: et quia vivere ut generator est vitae: actu enim, quod est vivere, ut quaedam prolis vita generatur, fit vivere pater, filius vita, ista ipsa quidem, qui alterum altero, idcirco duo. Unde enim duo, nisi 1120C alterum ab altero? et semper quod ab altero est filius est, illud autem unde alterum, pater. Sed nunc non ita alterum ut discretum atque diversum, sed tantum alterum ab altero, ut conficiens atque confectum, et generans atque gneratum, conjunctione substantiae utrumque unum, cum et vivere vita sit et vita ipsa vivere: hinc pater et filius, unus Deus. Et quia conversio naturalis existentiae non nisi una est: ut enim in eo quod est vivere inest vita, et item in eo quod est vita, inest vivere; una sola et conversio est. Unde cum in eo quod vita est, insit et vivere; idcirco unigenitus filius consubstantialis patri, unus et ipse filius, pater unus. Unde una eademque substantia, et simul ac semper: Hoc est enim ὁμοούσιον, ὁμοῦ οὐσίαν ἔχων, simul substantiam habens, paremque 1120D existendi vim atque virtutem, eamdemque substantiae naturam, nullo tempore praeeunte; quod nos consubstantiale dicimus, causativo priore quod est vivere, ad id quod vita est, ut illud generans ac pater, hoc genitum ac filius, et sit, et esse dicatur. Ergo quia insunt sibi, et licet pater cum sit, filius non sit: rursusque cum filius, qui est ejus cujus est filius, pater non sit; tamen vi rerum et substantiae parilitate, cum vivere vita sit et una sit vivere, merito divina Salvatoris voce pronuntiatum est (Joan. XVI, 10, 11) : Et ego in Patre, et Pater in me. Hinc et illud est (Joan. X, 30) : Ego et Pater unum sumus: etenim 1121A cum rerum vi et natura ipsa duce nihil sint omnia, si non vivant, et motu vitali vacua, nec molem hylicum aut existentiae vel imaginem, vel speciem habere credantur: fluendi enim ac refluendi natura incondite subsistendi, non recipit vis lubrica inconstans, nec formam recipit, ut aliquid esse dicatur.

XI. Unde carens eo quod est aliquid esse, etiam esse suum tenet, ut recte nullo modo esse dicitur. At nunc comprehensa et tota, atque in partibus circumsistens, et formata, atque hoc corporata, et ad aliquid esse specie aliqua capta et esse creditur: quia motu vitali, et ab infinito certis lineamentis septa, in sensus certissimos promovetur. Ergo hylica quae sunt, ut esse videantur, facit vis potentiaque vitalis, quae defluens a λόγῳ illo qui vita est, quem dicimus 1121B filium, per Archangelos, Angelos, Thronos, Glorias, caeteraque quae supra mundum sunt, primo in corpora, atque αὔλα, naturali sua substantia munda atque puriora cum currit ac labitur, lucem suam majore sui communione patitur, mox in animam fontemque animae gradatim veniens. Quia anima imago τοῦ λόγου est, quasi quadam cognitione majorem defluendi accipit cursum. Et quia in animanda anima properat, fit ei in animanda ejus petulantior appetitus. Hinc in hylen mersa, et mundanis elementis, et postremo carnalibus vinculis implicata, corruptioni atque ipsi morti sese miscens, vivendi idolum materiae faecibus praestat. Vivunt ergo cuncta terrena, humida, aerea, ignea, aetherea, coelestia, non λόγῳ illo priore, nec vitae integro lumine, sed propter copulationem 1121C hylicam saucia luce vitali, vivunt supra calestia, et magis vivunt, quae ab hyle et a corporeis nexibus recesserunt, ut puriores animae, et Throni, et Gloriae; item Angeli atque ipsi Spiritus, alii ut in alio, id est, in sua substantia vitam habentes: alii ipsa vita sunt: Jesus autem Christus, et sanctus Spiritus: nam et de hoc mox docebimus: simul cum Deo, sed a Deo tamen vita sunt, sed universali vita vivunt, et a se vivunt, et non in altero habentes quod vivunt, sed ut hoc ipsum illis esse sit vivere et vitam esse, et scientiam esse patre tradente, hoc est, principaliter existente eo quod est vivere. Ergo haec omnia enumerata vivant, et nihil sit vel in aeternis, vel in mundanis aut hylicis, quod non pro natura sua vivat: utique confitendum est esse vim quandam vel potentiam 1121D qua cuncta vivefiant, et quasi vivendi fonte in vitales spiritus erigantur, ut ex hoc et vivant, et quia vivunt, esse sortita sint.

XII. Quis est iste, unde in aeterna atque in mortalia vitalis spiritus spirat, quo vigent cuncta, quo subsistunt, quo actus proprios sumunt, quo et generata sunt, et generatura proveniunt? Deus, sine dubio Deus, et quod menti nostrae venerationi est vivendi pater, numenque vivendi. Hunc vel potentiam vitae, ut in aliis diximus, vel vitam summam principemque, et generaliter generalem, atque omnium viventium originem, causam, caput, fontemque dicemus: Principium 1122A existentium, substantiarum patrem, qui ab eo quod ipse est, esse caeteris praestat, secundum vim ac naturam percipientium vivendi potentiam, substantiamque moderatus. Quid ipse, aut in quo? Quippe vivus verusque: Unus, ut nos de se loqui sinit: vivit, et ex aeterno et in aeternum vivit, ex se habens illud ipsum, quod ei substantia est: vivit; non enim ei accedere actus aut debuit aut potuit, ne aliquando a se minus: sed semper perfectus, plenus ac totus, in eo quod est ei esse, inest etiam sic esse: caeteraque post Deum sunt, et potentiae sunt, et actiones potentiae, quae vi sua jam esse creduntur, ut omnia et esse, et habere videantur, quae maturis processionis actibus existentia in suo opere heic habere provenit: actiones autem dicuntur, cum existendis 1122B processibus gignunt, ac foras promunt quod esse possunt. Ut semen jam potentia est, et culmus, et folia; vel mas aut femina venereae cupiditatis effusio; sed haec in mundo atque sub luna: supra vero in aethere atque coelo actiones sunt, atque actionibus vivunt, sed genita etiam quod futurum fuerant facta: ex ortu enim suo in operationes proprias suasque dimissa, suos actus naturae continentis contagione discurrunt.

XIII. Quod si haec quae in mundo sunt actus sunt, quanto magis illa quae in aeternis ac supra coelestia sunt, actus sunt et actiones sunt, quae mundana ista genuerunt? Item et anima et Angeli ex animis, et supra animas. Nam et anima αὐτογόνῳ id est, suo et a se sibi orto motu fertur, αὐτοκίνητος dicitur, unde ἀκίνητος: ergo semper in motu est, quod est semper 1122C agere, et esse ipsam ᾽egr;νέργειαν, ut sit ei substantia, ille motus. Dictum est enim (Gen. I, 26) : Faciamus hominem ad imaginem et similitudinem nostram. Habet ergo αὐτόγονον κίνησιν, id est, motum a se ortum, ut Deo est, ut Christo. Sed quia non est ille prior spiritus, idcirco alia substantia, et facta, non a se existens, sed facta ut a se haberet motum: quippe anima aliud, aliud vita: vita enim vivendi habitus est, et quasi quaedam forma, vel status vivendo progenitus, in se continens ipsum vivere, atque id esse quod vita est, utrumque sit una substantia: non enim vere alterum in altero, sed unum simplici suo geminum; et idcirco in se, quia ex se; et ideo ex se, quia aliud operatur in septima simplicitas: quies enim nihil gignit; motus vero et agendi operatio format sibi ex se quod 1122D sit, vel potius quonammodo sit: namque esse, vivere est: vitam autem esse, motus quidam est, id est, forma viventis, confecta ipso illo cui forma est: illud autem quod est conficiens, id est vivere: quia nunquam coepit: a se enim quod vivit, non incipit, quia semper vivit, unde nec vita incipit: cum enim conficiens sine exordio, et id quod conficitur caret exordio. Simul ergo ut utrumque et consubstantiale. Vivere autem Deus est, vita Christus: et in eo quod est vivere, vita est, et in eo quod est vita, vivere. Hoc quidem modo alterum in altero, quia confectum et conficiens alterum in altero. Ut enim conficiens in 1123A confecto, ita confectum in conficiente, maxime si semper ista: ergo et pater in filio, et filius in patre: etenim conficiens et confectum conficiens, et confectum conficiente confectum; ergo una substantia, non una duobus, et in una duo; sed quia in qua Deus, in eadem filius, id est ejusmodi: ut enim vivit Deus, ita vivit et filius: in quali substantia pater, in tali filius.

XIV. Sed si vivit, inquiunt, pater, vivit et filius, et idcirco eadem talique substantia ambo. Substantia autem istius vivit, cum utrumque sit, vivit utrumque, sine ortu est utrumque sempiternum. Sed hoc excluditur Evangelistae sacratis verbis, loquente ipso filio Domino nostro Jesu Christo: Vivit Pater (Joan. VI, 58) . Hic fons sine ortu est. At ubi aliunde principium? Et ego, inquit, vivo propter Patrem. Si ergo propter 1123B patrem, a patre accepit: et si accepit, genitus ab ingenito: et si vivit, existentia certa est, visque substantiae in utroque cum isto uniusmodi vivit, eadem patri et filio, sed filio a patre substantia est. Quod enim de spiritu nascitur, spiritus est (Joan. III, 6) : ergo de tali patris substantia, talis filii substantia. Atque ut ostendatur magis a patre data et substantia, et eadem unaque substantia, dictum quod vivit, ac vita substantia est: ergo eadem Deo, et a Deo Christo filio substantia; hoc dicente Evangelista: Ut enim Deus habet ex se vitam, ita et Filio dedit ex se habere vitam (Joan. V, 26) : ὁμοούσιος ergo Christus cum Deo: id est, consubstantialis, quod est ejusdem substantiae, id est, primae, principalis, universalis, unde omnia quae sunt, et vivunt vitam habentia 1123C ἔπακτον, id est, illatam, non a se genitam, neque quo sit ipsorum vivere, quod est Dei et filii. Tantum quippe omnibus est caeteris ex vita, quantum largitur Christus. In Deo vivere ut principale conficiens est vitam, uno atque eodem existentiae fonte, nullo priore vel tempore vel potestate, dumtaxat circa substantiam. Unde sive hoc accipiamus esse ὁμοούσιον, quod eadem sit substantia, nulla dubitatio est eamdem esse, quia et qui vivit, jam vita est, quod est Deus: et qui vita est, vivit, quod est Christus: et utrisque a se vita est, sicuti dictum est: Ut habet ex se vitam Pater, ita et Filio dedit ex se habere vitam. Si autem hoc accipimus ὁμοούσιον esse, quod est ὁμοούσιον εἶναι, simul eamdem esse substantiam, facilius id et manifestius approbatur quo patrem dixi esse 1123D vel filium. Vivere enim et vita ita simul sunt, et semper simul, ut et in eo quod est vivere, vita sit: et rursus id sit vita, quod vivere.

XV. Etenim capiamus exemplum: quamquam quod dico res ipsa est potius, non exemplum. Deum nihil aliud esse diximus quam vivere, sed illud principale, illud unde omne vivere omnium, caeterorum actio ipsa in agendo existens, atque in hujusmodi motu esse suum habens, quod est vel existentiam, vel substantiam suam habens: quanquam ne habens quidem, sed existens ipsum, quod sit principaliter et universaliter vivere. Id autem quod conficitur ex isto actu, et quasi forma ejus est, vita. Ut enim αἰὼν 1124A conficitur praesenti semper rerum omnium actu, ita vivendo et ipso vivendi semper praesenti opere vita conficitur. Et ut ita fingamus, vitalitas hoc est, ut vitae forma ad potentiam suam substantiamque generatur. Sed et nostrum vivere constat ex praesenti semper tempore. Non enim vivimus praeteritum, aut vivimus futurum, sed semper praesenti utimur. Hoc enim solum tempus est, quod ipsum solum, quia solum tempus est, imago esse dicitur τοῦ αἰῶνος, id est, aeternitatis. Quomodo enim αἰὼν semper per praesentia habet omnia, et haec semper. Nos quoque, quia per praesens tempus habemus omnia quae habere possumus, idcirco hoc tempus nostrum τοῦ αἰῶνος imago est, quia nostrum praesens non iisdem, neque idem semper est praesens: conficitur ergo vivendo vita, 1124B ac simul existendo formatur: ac formatio apparentia est; apparentia vero ab occultis ortus est, et ab occultis ortus et natalis est, et ejus natalis, qui et antequam sic oriretur exstiterit: hinc et in vivendo vita, antequam vita; et posterior tamen vita, quia vivendo vita, et semper atque ex aeterno vita: quia in eo quod est, vivit, et ex aeterno vivit, est vita. Cum igitur vivat Deus, sit vita Christus, quia vita oritur existens ab eo quod et vivit; necessario vivit pater, est vita filius, ita ut supra docuimus, ut et in eo quod est vivit, vita sit: et in vita insit et vivere. Ergo filius ὁμοούσιος patri, ut supra docuimus cum exemplis.

XVI. Nunc illud sequitur quid sit cum his sanctus Spiritus explicatus. De Deo ista et dicta sunt, et probata: Deum esse quod esse, Spiritum esse quod 1124C est vivere. Item lumen esse quod est intelligentiam esse, et scientiam. Etenim lumen nihil occultum, nihil obscurum esse permittit, aperit, illustrat, illuminat. Est igitur Deus hoc ipsum quod Deus, est esse, est esse primum et principale omnibus quae sunt, pro modo percipientium esse praestans, ut ante docuimus, hoc, id est, vivere, hoc intelligere, id est, hoc quod est esse, hoc est spiritus, hoc lumen. Ista enim in uno ac simplici, immo unum ac simplex. Hoc sunt quod est esse, hoc vel existentiam, vel substantiam jure dicimus. Verum cum principale istorum sit illud, quod est esse; duo autem alia vivere et intelligere motus esse intelligantur, cum omnis motus a quiete nascatur. Quies autem est id quod est esse; ab eo vero quod esse, nascitur motio, exin 1124D actio: motio autem primi illius quod est esse, vivere et intelligere. Utrumque enim motus est, et unus motus, duas virtutes praestans officio gemino, una eademque substantia. Nam substantia iis motus est: non enim in iis aliud est esse, aliud moveri. Sic item non aliud est vivere, aliud intelligere, quantum ad substantiam pertinet. Etenim viventis est intelligere, et intelligentis vivere, per actus se vertente uno motu: ita tamen, ut manente opera actuque vivendi intelligentiae actus agitetur: unde cum Christus vita sit, Spiritus autem sanctus scientia et intelligentia: omnia tamen Spiritus sanctus quae habet a Christo accepit, Christus a patre, id est, ab eo quod est esse; exstiterit vita, et vivere exstiterit scientia et intelligere: 1125A nec tum, cum illud esse primum ita sit, ut cum esse sit, sit et moveri.

XVII. Quanquam dicatur quies, movetur autem intus motu unde vivit sibi, et intelligit semetipsum. Ergo a motu interno, extra et quod est foris natus est motus, ab eo quod est intus esse, et ab eo quod est intus vivere, foris vivere, ab eo quod est intus intelligere; foris intelligere, movente se vita et intelligentia. Sunt enim motus eodem modo existente simul, eo quod est esse, ut et intus esset et foris, ista Trinitas intus, cum Deus unus et solus foris, cum Jesus Christus intus et foris, cum ambo Deus unus, atque ex iis cum Deus ὁμοούσιον Christo, necessario et Christus ὁμοούσιον Spiritu sancto, ac per hoc et per Christum Deo: ipse etiam de Deo egressus est. Si 1125B enim omnis motus qui foris est, a Dei motu qui intus motus est, ergo et iste a Deo. Etenim scientia et intelligentia, existentia est utriusque ac potentia cognoscentiae; idque hoc ipsum motus est, hoc ipso quod motus substantia: necessario igitur in Christo, vel Christus est, et ab ipso habet omnia, quia a vita quod Christus est, substitit intelligentia, et ideo alter. Hoc enim dictum: Et a me habet omnia (Joan. XVI, 14, 15) . Habet autem et a me, duo sunt: ergo alter et alter: Sed quia motus et ipse Spiritus sanctus, motus et Christus, et quia vita vera Christus est, et credentibus in se dat vitam veram, hoc est aeternum, et adest apud Deum credentibus in se, quod Dei sit filius, idque per fidem: idcirco per Christum reconciliamur Deo; propter vero hominum obrutam sui et Dei memoriam, 1125C opus est Spiritu sancto, si accesserit scientia: Et intelligere quae sit latitudo Dei, quae longitudo, quae profunditas et altitudo (Ephes. III, 18) ; et confirmata fuerit charitas, et fides in Christum per Spiritum sanctum, quia scientia est, fiet salvus: plene namque ipse dicit testimonium de Christo, et docet omnia, et est interior Christi virtus, scientiam tribuens, et ad salvationem proficiens, unde alter Paracletus. Etenim mortuis per peccata hominibus vita prius danda fuerat, ut erigerentur in Deum per fidem, quod erat jam vivere ex Dei vita quam attulit Christus in carne, ut carni etiam subveniret. Quare confirmatis hominibus per fidem in Christum filium Dei, etiam scientia danda videatur, et de Christo, et perinde de Deo: item de mundo, ut eum argueret. Quae cum 1125D intellexissent, facilius ad Dei lucem hominis sui divinorumque intelligentia liberarentur terrenorum mundanorumque contemptu, et desiderio quod excitat scientia divinorum.

XVIII. Venit ergo posterior, id est, fides posterior operari: recedente enim Christo, qui per miracula et per praecepta seminaverat fidem, quod ipse Dei filius esset, et vitam in se credentibus daret, completa sunt spiritu omnia, et fides cognitione in Christum adulta succrevit, et ipso in Christo semper praesente, sic enim dixit: Non enim loquetur a semetipso, sed quaecumque audierit loquetur, et futura annuntiabit vobis: ille me honorificabit, quoniam de meo accipiet (Joan. XVI, 13, 14) . Ergo de vita intelligentia, et ipsa 1126A vita de vivendo, id est, de Patre Filius, de Filio Spiritus sanctus; sic enim subjunxit: Omnia quaecumque habet Pater mea sunt (Ibid. 15) : propterea dixit, mea sunt, quia quae pater habet filii sunt, esse, vivere, intelligere: haec eadem habet Spiritus, omnia ergo ὁμοούσια. Idem tamen ut ostenderet suam praesentiam semper κατὰ Ματθαῖον sic loquitur: Euntes nunc docete omnes gentes, baptizantes eos in nomine Patris et Filii, et Spiritus sancti, docentes eos servare omnia quaecumque mandavi vobis, et ecce ego vobiscum sum omnibus diebus usque ad consummationem saeculi (Matth. XXVIII, 19, 20) . Ex hoc ostenditur quodammodo idem Jesus, idem Spiritus sanctus, actu scilicet agendi diversi, quod ille docet intelligentiam, iste dat vitam. Etenim idem ipse et unus motus et primus 1126B motus: quo contingit, ut qui vivit, et vere vivat, et intelligat, et vere intelligat, qui vere intelligit, vere vivat. Atque ut idem manifestetur Jesus et Spiritus sanctus, attendamus istud: nempe Spiritus sanctus doctrina est, intelligentia, ipsaque sapientia et Christo et Deo sapientia datur: atque hoc Christus nomine nuncupatur, quod est (Evangelium) Christum esse Dei filium, quod (Evangelium) definitur Dei virtus atque sapientia, ut Paulus ad Romanos (Rom. I, 16) . Item Salomon: Omnis sapientia a Deo est, et cum eo fuit semper ante aevum (Eccli. I, 1) . Ecce ὁμοούσιον apparet cum sapientia et de Deo datur, et a Deo datur, utique Christo et Spiritui sancto. Et cum dictum est, quod cum Deo semper fuerit, quod ὁμοούσιον est apparet, cum sapientia et de Deo datur utique Christo et Spiritui 1126C sancto. Et cum dictum est, quod cum Deo semper fuerit, quod ὁμοούσιον est, ostenditur simul cum patre. Deinde cum dictum, ante aevum, non ergo cum in carne, tunc Christus. Item prior omnium creata est sapientia (Ibid. 4) , si primogenitus Christus, sapientia Christus. Deinde quod sequitur, Spiritus sanctus: et intellectus prudentiae ab aevo. Si Spiritus sanctus prudentia est, et intellectus; si scientia, et doctrina. Christus est sine dubio, quia ipse est ab aevo, id est, ex aeterno, et primogenitus, et quod est amplius, unigenitus. Haec et alia in multis tractata libris a me, ὁμοούσιον probant non solum Deum et Christum, sed etiam Spiritum sanctum. Demus igitur vel accipiamus Deum id esse, quod est primum et principale vivere, quod est verum et principale esse: non enim est, 1126D quod non vivit: hoc ipsum vivere operatione ipsa conficere, et generare vitam, apertum fecimus. In eo vero quod vita est, scientia et intelligentia inest: vivit ergo Deus, et vivendo vita est Deus, et cum vita est, intelligentia est. Sed haec tria ut unum ac simplex, et in eo ut principale sit, id est, hoc sit quod esse magis existentia principali est Deus vivens, necessario et semetipsum intelligens. Hinc enim omnia intelligens, quia semetipsum intelligit. Omnium existentiarum causa est, et ideo omnia: ergo vita et intelligentia in id accepta, quod est esse intus, semper operantur, quod est vivere. Vivere autem Deo hoc est quod est esse. Esse igitur cuncta, unus et omnipotens Deus est. Quid igitur? si intus in se operatur, vel se potius 1127A operatur vita et intelligentia? Quomodo ista veluti foris apparere potuerunt? et quid est foris aut intus ὂν λόγον? Quaesierunt philosophi et docti ad legem viri, quid sint et ubi sint. Quid sint, substantiam eorum vel existentiam, ut explicemus: ubi sint, utrum inde an extra, et in omnibus reliquis, an in utroque et ubique.

XIX. Haec quidem nos in aliis libris exsequenter pleneque tradidimus. Verum nunc ista summatim breviterque dicemus. Ante ὂν et ante λόγον, vis et potentia existendi illa est, quae significatur hoc verbo quod est esse, Graece quod est τὸ εἶναι. Hoc ipsum esse duobus accipiendum modis: unum, ut universale sit, et principaliter principale: unde in caeteris esse sit, alioque esse est caeteris quod est, omnium 1127B post vel generum vel specierum, atque hujusmodi caeterorum. Verum esse primum ita imparticipatum est, ut nec unum dici possit, nec solum, sed per praelationem ante unum, et ante solum, ultra simplicitatem, praeexistentiam potius quam existentiam, universalium omnium universale, infinitum, interminatum, sed aliis omnibus, non sibi: et idcirco sine forma intellectu quodam auditur. et praeintelligentia potius quam intelligentia accipitur, cognoscitur, creditur. Hoc illud est quod diximus vivere vel vivit, illud infinitum, illud quod supra universalium omnium vivere est ipsum esse, ipsum vivere, non aut aliquid esse, aut aliquid vivere, unde nec ὄν. Certum enim etiam quiddam est ὂν, intelligibile, cognoscibile. Ergo si non ὂν, nec λόγος, λόγος enim definitus est, et 1127C definitor: sive enim est ratio, sive existentiae ipsius potentia, sive res illae quas intelligentia accipit, ut uniuscujusque fit ei esse: cognoscat quod non cognoscit, nisi animadvertat et capiat quae sint illa, quae praestant unicuique substantiam: et hic λόγος rerum per quem creata sunt omnia, universalis potentia, continens universaliter omnium res, praestans ad existentiam unicuique sua et propria. Ergo quia sua unicuique et propria praestat, definit et determinat, etiam illud ὂν facit. Imponendo enim infinito terminum rebus ad existentiam sui unicuique format rem, et intelligentiam infinitate sublata subjicit. Est ergo in eo quod rerum est potentia ad pariendas efficiendasque existentias λόγος· ex eo autem quod definit, atque concludit unumquodque formam tribuens, 1127D ὂν, est jam existens, cum fuerit ejus quod est esse certa forma.

XX. Hoc cum ita sit, videamus an nullius primi, quod est esse, sit λόγος. Si dicimus infinitum, si dicimus immensum, indiscretum, res quibus esse consistit non capimus, non tenemus: ergo λόγος ejus nullus est. Sed quoniam fieri non potest, ut sit quoquo modo et sine λόγῳ suo sit hoc ipsum existens quod est, infinitus est, sine dubio ei λόγος suus est, sed latitans, et occultus, ut sit in eo quod est esse ipsum λόγον esse; vel potius ipsum λόγος nihil aliud est, quam ipsum esse: hoc autem est quod dixi vere primum, illud et universaliter universale vivere, quamquam, ut docuimus, sit ipsum vivere, et vita, et 1128A intelligentia definita: nam potentiae τοῦ λόγου; etenim definitum quidnam atque formatum est: intelligentia vero et definiens: tamen quia ista intus sunt, et in se conversa sunt, omnia ἄγνωστα, ἀδιάκριτα, incognita et indiscreta sunt: ita et Deus quod est esse, id est, vivere, incognitus et indiscretus est; et ejus forma, id est, vitae intelligentia, incognita et indiscreta est: sunt enim ista nihil aliud quam esse, quod est vivere. Quod cum infinitum, et forma ejus infinita est, ibi manens, et nihil aliud quam esse existens. Cum autem foris esse coeperit, tunc forma apparens imago Dei est, Deum per semet ostendens; et est λόγος, non jam inde πρὸς τὸν Θεὸν λόγος, in qua vita et intelligentia, jam ὄν· quia certa cognitio et existentia, quae intellectu et cognitione capitur: sed 1128B quemadmodum foris exstiterunt ista, et utrum ipsa forma, quae intus est emissa, foras est, an se ipsum ejecit? sed cum illa intus forma indiscreta et infinita sit, quomodo et in ea quae foris est, illa cognoscitur, an alia est haec? sed si alia, non ergo ab illa nata vel emissione, vel sua motione: et si ita ut alia non pars, nec eadem nec omnino ὁμοούσιος, et deinde unde haec apparuit?

XXI. De altero ergo duo principia, an de nihilo? nihilum non est sub Deo τῶν ὄντων. Deinde si Dei potentia vel voluntate exstitit, non est nihilum Dei potentia vel voluntas. Etenim si omnipotens Deus, omnipotentia ejus et causa omnibus, et ipsa existentia est. Num ergo quod reliquum est dicere audemus, a se orta haec forma est? et quomodo cum esset 1128C in patre, inscio patre, an jubente? si jubente, non ergo a se: an insciente? est ergo aliquid quod non potentia Dei fuit, aut est quod sine illo fuit, cum de λόγῳ qui ejus dicitur forma, ita dictum sit: Per quem facta sunt omnia et sine quo factum est nihil (Joann. I, 3) . Quid istud est? tantarum confusionum quae separatio? quae si non veritas vel vita est veritatis. Adsit Spiritus sanctus: quid inspiratum nobis sit, modo auditor attendat, pura exponentes simplicitate pandemus. Interea unum moneo, sine tempore haec accipi convenire, ex aeterno semper nullo temporis principio, sed ut sit unum utrumque principium et generator et genitum. Primum in rebus aeternis, divinis maximeque primis manentia quieta, et in eo quo sunt existentia, nulla sui per motum mutatione generarunt. 1128D Primus Deus, deinde λόγος, vel νοῦς, vel quidquid alter est, vel uterque, ut spiritus, ut vivere, vel vita, ut intelligentia, vel cognoscentia: anima vero sola mota generationes habet. Haec omnia sic domus: τριδύναμος est Deus, id est, tres potentias habens, esse, vivere, intelligere: ita ut in singulis tria sint, sitque ipse unum quodlibet trium nomen quo se praestat accipiens, ut supra docui, et iis multis: nihil enim esse dicendum, nisi quod intelligit. Triplex igitur in singulis singularitas, et unalitas in Trinitate: ista vero tria progressu suo exponemus.

XXII. Omnium quae sunt, quaeque esse possunt, aut esse potuerunt, existentiam, vitam, intelligentiamque pro rerum ac substantiarum captu, et participationes 1129A praestant, sortita sunt: est enim in omnibus esse suum, vivere suum, intelligere suum, suumque sentire, ut sint ista umbra vel imago trium omnium superiorum: ergo Deus cum sit, ut ab omnibus dicitur, unum, et solum unum. Nonnulli autem dixerunt Deum esse unum omnia, et nec unum; omnium enim principium, unde non omnia sed illo modo omnia. Istud autem hac de caussa et primum quidem Deum esse unum et solum. Illa tria, quia non copulatione consistunt, sed existendo quod sunt ipso, et quod alterum credimus sunt, necessario unum, nec ullo modo alterum. Sed de hoc saepe dictum. Quod vero dictum unum omnia, et nec unum, omnium enim principium, satis aperte dilucideque declarat, patrem rerum omnium et principium Deum: qui cum unum non est, magis omnia 1129B est: quia et omnium caussa est atque principium, et in omnibus omnia. Quae cum ita sunt, erit Deus omnia, existens, omnivivens, omnividens, et omniintelligens. Et quoniam diximus, confici ab actu potentiam: sic enim se prima habent, ut cum sint omnia a divina energia, id est actus, et operationes; necessarium est, ut a Deo principio omnium potentiarum, universaliter universalium fons et origo nascatur. Iste namque rerum progressus est, ut cum omnia a Deo, potentiae et actus a Deo, qui supra potentias et actus accipitur, orta haec esse credantur.

XXIII. Verum cum a nobis dictum sit Deum actum quemdam esse, quod est vivere, sed hoc vivere quod supra omne est vivere, et ex aeterno, atque in aeternum, vivere simul intellectu acceptis, et eo quod est 1129C esse, et eo quod intelligere, sed sic simul, ut ne phantasia quidem copulationis sit: necessario autem vivendi actu, uti docui, confitetur atque exsistit forma quam universalem potentiam nominamus, per singula illa formata, quam ex omni exsistentia, ex omniviventi omniviventia, ex omnividenti omnividentia. Haec singula potentiae ut nota et determinata: Sed cum in uno omnia, vel unum omnia, aut cum unum omnia, vel nec unum, nec omnia, fit infinitum, fit incognitum, indiscernibile, incognoscibile, et quod vere dicitur ἀοριστία, id est, infinitas, et indeterminatio. Etenim omnium esse sit, et omnium vivere et omnium intelligere, et id unum, et sine phantasia alterius unum: unde nec unum, quia omnium principium: unde et ipsius unius. Ex hoc cogimur jam necessario et illa de Deo 1129D dicere, ut ejus incomprehensibile sit et esse, et vivere, et intelligere, nec solum ut incomprehensibile ejus sit esse, vivere et intelligere; ut nec esse quidem ista videantur quod ille supra omnia sit: quare et ἀνύπαρκτος, et ἀνούσιος, et ἄνους, et ἄζων, sine existentia, sine substantia, sine intelligentia, sine vita dicitur: non quidem per στέρησιν, id est, non per privationem, sed per supralationem; omnia enim quae voces nominant, post ipsum sunt: unde nec ὂν, sed magis προόν. Eodem modo praeexistentia, praevidentia, praecognoscentia horum quae conficiuntur: Ipse autem praeexsistens, praevidens, praecognoscens: sed haec omnia apparentibus secundis et intellecta sunt, et nominata. Postquam enim apparuit cognoscentia, 1130A et intellecta et appellata est praecognoscentia; eodem modo et praeexistentia, et praeviventia. Erant quidem haec, sed nondum animadversa, nondum nominata. Unde et incognoscibile omne quod Deus est. Sed quoniam tunc cognoscibile et habetur et dicitur, cum est cognoscentia: relativa sunt enim, et se invicem tenent et pariunt, aut invicem interimunt, nondum cognoscibile illud non fuit, quia non fuit cognoscentia. Non quo non fuit illud, quod cognoscibile sibi fecit cognoscentia; sed quia erat quidem quod cognoscibile esse posset, non quo cognoscibile esset: quod tunc fit et accipitur, cum adintelligitur, quod et intelligentia esse possit. Hoc modo igitur et in Deo, et esse poterat, et erat ex hoc cognoscibile; quia et esse poterat, ex hoc erat cognoscentia.

1130B XXIV. Quid ergo ex his? Quoniam si haec postea nata sunt, fuerunt in Deo: et si fuerunt, quia Deus unum, et ista unum, et id quod Deus, et ista unum quia Deus. Ista idem ergo cognoscibile et cognoscentia; sed ita ut cognoscibile quod sit, hoc sit cognoscentia. Etenim cum virtus horum trium una sit: esse enim nihil aliud est quam vivere, atque ipsum vivere intelligere, cum sit et intellectum esse; tota vis singulorum in eo est quod est cognoscere, vel esse cognoscentiam. Sed esse cognoscentia non potest, nisi sit cognoscibile: in his autem primis ubi quod est esse, id est quod vivere, et quod intelligere, esse cognoscibile non potest, nisi ipsa cognoscentia nondum apparens, sed se intus tenens, manensque quieta, cessans, atque in se versa sibi se cognoscibilem praebens. 1130C Cum enim ipsa cognoscentia lateat, atque apud se sit, forinsecus in se intrans, sed naturaliter mersa in eo, in quo ei esse est manens; ejus formae est, ut cognoscibile esse possit cum excita cognoscentia velut egressa se circumspiciens, cognoscentiam se fecerit, cognoscendo se fit cognoscibile suum facta. Hoc igitur, si fas est dicere, hoc inquam, modo illud primum, unum illud solum, illud Deus, vel spiritus, vel spirans, vel lumen, vel luminans, vel existens, vel omniexistens, vel existentia, vel omniexistentia, vel vivens, vel omnivivens, vel vita, vel viventia, vel omniviventia, vel intelligens atque cognoscens, vel omniintelligens, omnicognoscens, vel omniintelligentia, omnicognoscentia, omnipotens, omnimodis perfectus, interminatus, 1130D immensus, sed caeteris, sibi terminatus et mensus, super omnia, et idcirco nullum de omnibus, ac magis ex quo omnia. ergo unum et solum unum: principium enim omnium. Unde non unum omnia manens in se, neque in se, ne duo, auditor, accipias, sed ipsum manens vel mansio, quies quietus, quiescens magis, quia a quiescente quies, ut supra docuimus. Unde dictus est et sedere quasi in centro τῶν πάντων ὄντων, id est, omnium quae sunt, unde universali oculo id est, lumine substantiae suae, qua vel esse est, vel vivere, vel intelligere, in eas τῶν ὄντων, non versabili aspectu videt, quia et quies est, a centro simul in omnia unus est visus. Haec Deus, sed quomodo Deus pater, et quis filius, aut 1131A quomodo filius, et postea quomodo Jesus filius omnium esse principium, ante omnia esse, est omnium esse, principium non tam quietem esse est, quam ipsam quietem esse. Omnia enim quae genita factave sunt ex motu genita factave sunt. Motus autem ipse, quo motus est, antequam movetur quies est; contrarius enim ortus contrariorum fiunt, ita ut contrario ortu contrarium unde hoc ortum est pereat non esse, ut ex vita mors, et ex morte vita. Item ex eo quod est esse: et ex eo quod non esse, esset. Et item ex quiete motus, et ex motu quies.

XXV. Sed advertamus acrius, atque audaci intelligentia rerum vim, altitudinemque videamus, ut proposita ista sunt, si diligens circumspector advertat, reperiet esse existentiam quamdam et in his, 1131B quorum phantasia quadam est interire: namque cum vita sit cui adest esse, ex qua mors nascitur; est etiam morti esse, si ex morte nascitur vita. Itemque si ex eo quod est esse, efficitur non esse; necessario erit etiam ipsum non esse, si ex eo nascitur quod est esse: itemque si cessatio est, motus esse cessationem necesse est, si motus nascatur. Quid igitur? nonne ortu contrariorum contraria, aut mori, aut non esse creduntur? Videtur ita, sed contra est: nam utraque manent, nec intereunt ab aeterna substantiali sua qualitate. Quomodo istud sit, dicam, adsit Deus, fiet facilior explicatio. Esse in aeternis hoc est esse, quod vivere, quod intelligere. Saepius haec et diximus, et probavimus. Id autem esse ita est, ut sint ibi viventes, intelligentesque substantiae: 1131C has accipiamus pro modo existentium res tres praestare, et participatione sui cuncta retinere, et in noetis vigere, sola esse simplicia, divina, aeterna: in mundanis vero et hylicis inesse quidem, sed carnalibus variis ac mortalibus sustineri. Heic ergo mors si est, corporum mors est; et si plenior adhibeatur intentio, nec corporum, id est, in eo quod hyle sunt; sed horum corporum, in ea specie quae nunc est, effecta quodam interitu dissolutio: sola igitur corporis species dissoluta cum in elementa dispergitur, manent ac sunt unde victura reparantur. Etenim cum in mundo et hyle sit, quae elementis certis semper existit, et cum imagines illorum trium, heic quoque, id est, in mundo se praebeant, quid mors agit illa cum et in suis imaginibus aeterna sint? Imagines 1131D dico potentias per omnia a lineis animae defluentes. Cum igitur aeterna sint ista, aeterna et in hyle elementa: mors si sola composita solvit funditus interit. Unde recte dicitur, quod ex vita mors efficiatur, quod ex vigore vivendi compositi cujuslibet corporis fiat usque ad certa resolutio, et rursus in aliam compositionem iisdem cunctis fiat ex morte reparatio. Hoc modo et esse in mundo accipiendum, hoc modo heic et quies, et motus: at in divinis, quia nulla sunt corpora, mors nulla: sed et vita alio modo, quippe illa principalis et vera; et idcirco ibi progressio non natalis, aut si placet, natalis magis apparentia et manisfestatio. Item illa alio modo esse, et non esse, et alio motus atque cessatio: etenim 1132A Deus vivit; id autem est esse et intelligere, quae ista unum tria conficiunt, potentias tres, existentiam, vitam, intelligentiam.

XXVI. Sed quia illa tria unum quomodo sint, docui: unum quodlibet tria sit, sic et ista tria unum sunt: sed in Deo haec tria esse sunt, in filio vivere, in Spiritu sancto intelligere: ergo esse, vivere, intelligere, in Deo esse sunt: existentia autem, vita, intelligentia, forma sunt: actu enim interiore et occulto ejus, quod est esse, vivere, intelligere: intus enim ita sunt et occulta, magisque supra esse, et supra vivere, et supra intelligere Deus est. Unde et ἀνούσιος, vel ἀνύπαρκτος et item ἄζων, ἄνους dicitur, praeintelligentia quadam inventus, et magis per formam suam cognitus, sed inhaerentem et consubstantialem 1132B sibi. Et hoc est, quod in patre est filius: quod cum ita sit, idem filius quod pater, unde et filius Deus, quia hoc est forma, quia id quod est iis cujus forma. Etenim cum esse, vivere, intelligere Deus sit, forma autem sit existentia, vita, intelligentia: ista me dicere sic accipias velim, ut supra ista sit Deus. Quod si ita est, fit idem forma quod substantia: Eodem enim modo valent et sunt ista habentia vel existentia, esse, vivere, intelligere: ita cum duo λόγοι sint, unus per quom unumquidque sit: alius per quem quomodo sit: tamen quia eadem vi habet, quomodo et quidque sit, necessario fit unus λόγος, idem valente forma quod substantia. Ergo si idem valet, et idem est forma, istius tamen substantiae quod ipsa substantia, substantialis enim forma est, 1132C idem erit filius quod pater, aut neque pater, neque filius ante egressum foras, sed unum ipsum solum.

XXVII. Hoc cum ita sit; cum sit ei intelligere et intelligentia, sit idem intelligentia quod vita et quod est esse: cum autem magis agendi virtus sit intelligere, quam esse, quam vivere; et cum hoc esse sit intelligere quod sit, et cum hoc sit vivere, intelligere quod vivat: necessario sit intelligere, vel intelligentia Deus est, cum intelligit Deus, se ipsum intelligit, cum autem se ipsum intelligit, non ut alter alterum, fit ut intelligentia ipsa se intelligat. Quod cum est, se esse efficit, atque in existentiam provenit, fitque sibi quod est esse: atque eodem modo intelligendo existit et suum vivere, quibus cunctis a se natis, vel magis a se existentibus, ingenitus Deus 1132D est, existens ex ingenitis: quae unum cum sint, unum et simplex, unus Deus est, et haec est ut intus intelligentia, quae sine aliquo motu se intelligit, quippe quae cum intelligit, existit, et cum existit, intelligit. Et hoc est Deus, et utique hoc ex aeterno atque in aeternum.

XXVIII. Verum quoniam imaginem Dei filium dicimus Dei, genita est enim forma, ut ab eo quod est esse, vivere, intelligere, gigneretur existentia, vita, intelligentia. Quaedam enim in his forma est, per quam ut per imaginem intelligitur quid sit esse, vivere et intelligere; necessario per formam intelligitur Deus, nam ipsum (Joan. I, 18) nemo vidit unquam. Ergo forma Dei cum accipitur in Deo Deus est 1133A cum autem intelligit se Deus, per formam se intelligit: sed et ipsa forma intelligat necesse est. Etenim intelligens ac vivens existentia, cum nihil aliud intelligat, quam quod ista Deus sunt. Et haec saepe jam docui. Cum autem ipsa intelligentia intelligit quod sit intelligentia (necessario enim sequitur, ut et se intelligat intelligentia), veluti existens a semetipsa se intellexit, fecitque se extra: quod foris est intelligendo, se, id est, motu suo. Unde est haec foris intelligentia, et hic est filius, hic est λόγος, natus filius, quia alius a Deo, de Deo tamen, id est, de eo quod est existens: et vivens, intelligentia, quae Deus est, atque intus intelligendo se intelligentia foras se protulit, atque exstitit patri, in quo et ipsa fuit, atque est semper imago existens 1133B per intelligentiam internam, quae esse est atque existere, ac propterea imago imaginis genita.

XXIX. Duae igitur intelligentiae, una intus existens quod est illi esse: alia existens, quod est illi intelligendo esse. Haec foris, haec filius. Quoniam vero intelligendo se intelligentia Deum intellexit, utique intelligentiam internam, illa autem Deus est; intellexit et verum esse, et verum vivere, et verum intelligendo exstitit et ipsa verum esse, verum vivere, verum intelligere. Etenim qui unum intelligit, et habet unum, et est unum: secundum ejus apud se intelligentiam: sic ergo filius, id est, intelligentia, intelligendo se genita, intelligentia intellexit Deum, et omnia illa quae ingenita Deus sunt, et intelligendo πλήρωμα quaerendo, 1133C et πλήρωμα intelligendo, unde idem extitit quod pater. Etenim cum πλήρωμα pater sit necessario, χώρημα suum habet infinitum, licet et sibi finitum: ubi πλήρωμα suum tenet et capit, eodemque modo filius recipiendo et quaerendo: hoc est enim recipere χώρημα, existere, intelligendo autem totum quod pater πλήρωμα, exstitit genitus, et ipse totus ex toto: et quia intelligentia est intelligens intelligentiam, cum lumen rerum sit intelligentia, existit lumen ex lumine: et quia intelligentia utraque, verum lumen ex vero lumine. Itemque cum Deus sit intus intelligentia, ista intelligendo se intelligentia Deus ex Deo est: ὁμοούσιον ergo in omnibus, in eo quod esse, et vivere, et intelligere. Item in eo quod uterque χώρημα et πλήρωμα 1133D est: item in eo quod imago et imago: dictum est enim (Gen. I, 26) ad imaginem nostram. Et in eo quod lumen et lumen, et in eo quod verum lumen et verum lumen, et in eo quod Spiritus et Spiritus: et in eo quod motus et motus, sed pater motus quiescens, id est, interior, et nihil aliud quam motus, non motione motus, filius autem motione motus est, uterque tamen motus. Item uterque actio et opera, uterque vita, et uterque a se habens vitam voluntas et voluntas, eadem virtus, sapientia, verbum Deus, Deus et Deus vivus et Deus vivus, ex aeterno et ex aeterno invisibilis et invisibilis: nam dictum a Matthaeo (Matth. XI, 27) : Nemo novit filium nisi pater, neque patrem nisi filius, 1134A Simul ambo: hoc enim significat ὁμοούσιον, praeter eamdem οὐσίαν. Haec cuncta illo pleno intelligi possunt (Joan. XVI, 15) : Omnia quae habet pater, mihi dedit. Et, Omnia quae habet pater, et ego habeo. Omnia, inquit: si omnia ὁμοοούσιον filius patri: Idem ergo: et si idem, par; et si par, recte Paulus de filio Dei Jesu Christo dixit (Philipp. II, 6) : Qui cum esset in Dei forma, non rapinam arbitratus est ut esset aequalis Deo.

XXX. Multa heic divina et magnifica mysteria continentur. Primum quod Christus forma Dei est, in quo ostenditur omnia habere quae Deus habet: hoc enim est quod et imago dicitur, sicuti de ipso dictum (II Cor. IV, 4; Coloss. I, 15) : Qui est imago Dei. Habet igitur et Deus imaginem suam: et filius imago Dei est, etenim si dictum (Exod. XXXIII, 20) : 1134B Faciem Dei nemo unquam vidit. Et dictum (Ibid. 23) : Posterganea mea videbis. Est sine dubio facies Deo, est filio, vel potius est et filius imago Dei, ut dictum est: Qui cum in forma Dei fuisset. Unde jure dictum (Gen. I, 26) : Faciamus hominem ad imaginem et similitudinem nostram. Est ergo Filius, et si alter, est: non enim idem pater, idem filius: illis rebus omnibus supra a me positis idem, idem autem, hoc est, eadem habens existentia sua propria. Unde et idem, et alter: etenim cum heic dictum: cum fuisset in forma Dei, utique aliud accipiendum quod forma est, aliud Deus. Sed videris, sit calumniae locus, ut forma Dei sit in ipso Deo forma, ut sit una et indiscreta substantia. Quid sequentia quemadmodum intelligemus? Non est arbitratus rapinam se aequalem 1134C Deo. In sua existentia positi est, se cum altero credere, vel dicere aequalem. Quid vero illud (Philipp. II, 7) se exinanivit, et formam servi suscipiens? De Christo accepimus, quod mortuus est, an de Deo? At nullus dixit unquam. Deinde cum dicitur de patre, qui filium suum excitavit a mortuis, nonne satis clarum est, alium esse patrem, alium filium, alium esse suscitantem, alium suscitatum? Ergo forma Dei. Aliud forma, aliud Deus est; et est quidem Deo forma, sed filius Dei forma in manifesto, Dei vero in occulto: sic enim omnia et existentia, et vita, et cognoscentia Dei intus in occulto, filio in manifesto: sic caetera χώρημα, πλήρωμα, imago, lumen verum, veritas, spiritus, motus, actio, operatio, vita, et a semetipso vita, voluntas, virtus, 1134D sapientia, Verbum Deus, Deus vivus, et caetera alia omnia. Sed haec veluti foras, et in manifesto; illa in se atque circa existentiam, vel ipsa potius quod est existentia: haec autem in actu agente quod est in manifesto. Postremo haec omnia filius habet, sed patre dante quod vehementer expressum in eo, quod cum filius habet a se, inquit, sed adjunxit (Joan. V, 26) : Pater ei dedit ut haberet a se vitam. Vera igitur imago, atque existentia in omnibus eadem, sed patre dante: ergo ὁμοούσιον et pater et filius, sed patre dante. De eo enim quod diximus patrem esse, vivere, intelligere; existentia genita est, ut vita, intelligentia: et haec est Dei forma, haec est filius: sed filius cum in patre est, unum totum intus, 1135A Deus agens, operans, se utens, se fruens, fons atque in se plenitudo omnium.

XXXI. Sed quoniam, uti docuimus, intelligentia vi potentiae suae, necessario dum in semet sese vertit, intellexit semetipsam, hoc quodammodo gemina facta, velut intus et foris filius est, genitus ab existentia patris: nam existentia est intelligentia, quae et vita est: apparens ergo et existens est Deus de Deo. Et quoniam in quolibet uno de tribus cuncta sunt, esse, vivere, intelligere: cum intelligentia intelligentiam genuerit, genitus est filius, et omnia habet filius quae pater, et habet a patre. Item quoniam haec omnia sunt per quae creantur omnia: quaecumque enim sunt, accipiunt suum esse, suum vivere, suum intelligere; filius cum haec omnia sit, 1135B quippe imago patris, et actu actuoso sit, id est, ut hoc praestet caeteris pro natura existentium, est necessario universis totisque cunctis λόγος, id est, vis et potentia, per quam, quae sunt ut sint esse provenit, per quem Deus fecit et facit omnia, et sine quo nihil fit. Hoc appellant alii motum activum, verbum, rationem operantem. Quoniam tamen cum operatur, inest in illo vis patria, in se operatur, unde multa ita dicuntur, ut cum ipsius sit quod faciat, tamen ipse in patrem refert omnia, ut (Joann. VI, 58) : pater me misit. Et (Ibid., 38) : Non meam sed patris facio voluntatem: Et mille talia. Attendamus tamen istum locum: inveniemus quasi ipsum per se facere, ut sua sponte (Philipp. II, 6) : Non est arbitratus rapinam se aequalem Deo. Et item (Ibid., 7) : 1135C Se exinanivit, et formam servi sumens, qui habebat dominium. Ista omnia sunt sua voluntate facientis. Sed potest credi ipse facere, cum in ipso pater sit, ex quibus sunt et illa (Joan. X, 28) : Ego do vitam in aeternum. Et (Ibid., 7) : Ego sum janua (Joan. XVI, 6) , ego vita, ego veritas. Item (Joan. V, 21) : Sicut enim pater suscitat mortuos et vivificat, sic et filius quos vult vivificat. Haec vera, haec varia, et in omnibus magis vera intelligentia facit et filium in patre esse, et in filio patrem, et tamen ut pater, ut alter sint et unum, tamen duo sint, quoniam autem alter pater, alter filius: quippe cum pater filii fons, filius ut flumen, quod excurrit ex fonte: in fonte autem ut manens aqua, et quieta est, pura, immaculata, sine scatendi specie, sibi occulto motu 1135D apertiore per diversa discurrens, terrarum quas sulcat qualitatibus et afficitur, et quodam modo patitur; sic et filius aqua sua, suaque substantia, quae patris est, semper purus, immaculatus, impassibilis, regionibus per quas discurrit, locisque, vel supracoelestibus, vel coelestibus, vel intracoelestibus, nunc spumat, ut occurentibus saxis, quae sunt ex generibus animarum campus quietus excurrit. Recipit igitur passiones, non in eo quod substantia est, sed in actu atque operatione. Nam cum mysterium adventus sui compleret, tum jam passionem sustinuit, ut se exinaniret, ut personam servi susciperet. Sic et reliqua, in quibus omnibus actus est et operatio. Quamquam et in primo existentiae suae actu, sicuti 1136A in multis libris docuimus, passio exstiterit recessionis a patre, unde tenebrae, id est, hyle consecuta est, non creata. Sed haec plenius alibi.

XXXII. Nunc quid assertum est, quid probatum? Deum patrem, filium Deum ὁμοούσιον esse, esse tamen et patrem in substantia, et filium in ea quidem substantia, sed sibi existentem actum agente in actu passione exstitisse, numquam separatum a patre, ex aeterno et esse, et fuisse, et futurum esse. Actu, quia intra naturam agendi est, et cum patre, vel in patre esse; et extra hoc dici, et intus et foris cum ipse agat, quia de patre ei actus est, patre agente agere dicitur, et tamen omnia patrem per illum agere dicitur; hunc esse λόγον omnium, et universaliter universalium, et generum, et specialium, et partialium 1136B λόγον. Et quia omnium et incorporalium, ergo et corporalium pro sua vi ad id quod esse possunt, ut sint λόγος· unde et mysterii ordinatione novissimis seculis λόγος, quia omnium existentium adumbrata per Spiritum sanctum Maria Virgine incarnatus est ipse ille, quem supra demonstravimus, filius, eodem modo ut esset in corpore, quo Spiritus sanctus in nobis, non totus: nam ut Deus ubique est, sed ut pars ejus: omnium enim divinorum pars hoc semper est, quod est totum, ut est anima in corporibus, ut virtus ac disciplina in animis, vel sol aut ejus lux in oculis. Ipsum autem λόγον, ipsumque illum quem demonstravimus filium, fuisse in corpore, omnia Evangelia declarant, Apostolus omnis, omnes Prophetae. Cum enim praedixerunt futurum Christum, in carne 1136C futurum praedixerunt, quippe cum ante in carnem dicant et visum, et apparuisse, ut Abrahae, ut Jacob. Et ipse in carne dixerit (Joan. VIII, 56) : Abraham vidit diem meum, et gavisus est. Et Apostolus, in sacro isto ac mysteriis pleno loco, declarat maxime filium Dei ante carnem, et ipsum postea sumpisse carnem (Philipp. II, 5, 6) : Hoc enim sentite in vobis, quod et in Christo Jesu, qui cum in forma Dei constitutus fuisset. Utique hoc quando ante carnem fuit, ergo et ante carnem et fuit qualis et quantus. Forma, inquit, Dei. Quid istud est, forma idem quod pater. Quid est forma? in qua pater cernitur (Joan. XIV, 9) : Qui me videt, videt et patrem. Utique non in eo quod videbatur, sed in eo quod ipse Deus divina substantia, λόγος, vita. Hoc igitur fuit ante carnem: namque quid adjungit? 1136D Non arbitratus est rapinam ut esset aequalis Deo. De se ergo cogitat, et de Deo: facit igitur ut non sit aequalis, sed fuit. Quid deinde adjicit? Sed se exinanivit (Philipp. II, 7, 8) . Quid exinanivit? aut unde, si non fuit? Adjicit adhuc: Et servi sumpsit formam in similitudinem hominum factus, et habitu inventus tanquam homo. Humiliavit semetipsum, subditus factus usque ad mortem, mortem autem crucis. Quid hic non ex omni parte declarat Jesum Christum et filium Dei? Nam sic dictum (Gal. IV, 4) : Deus misit filium suum et missum suae potentiae, ac suae etiam voluntatis arbitio cuncta facientem, ut se nollet aequalem, ut se exinaniat, ut induat servi formam: fuit ergo qui fuit Dei forma, fuit qui se exinanivit: is autem ipse est Jesus, 1137A qui sumpsit imaginem servi, et inventus homo est, qui se subdidit usque ad mortem, ut designetur plenius Jesus Christus, usque ad mortem crucis.

XXXIII. Haec viris fidelibus satis probata sunt, et ante carnem fuisse, et in carne eumdem filium fuisse, illum qui ante saecula est genitus, illum qui ascendit in coelum, et inde descendit, illum qui nobis de coelo panis est: illum qui in carne dicit (Joan. XVII, 5) : Redde mihi, pater, honorem meum, quem habui apud te: utique supra coelos, et ante carnem, illum: λόγος est, et (Joan. I, 13) in principio λόγος, et juxta Deum λόγος, et qui λόγος Deus est, et per quem λόγον facta sunt omnia, et sine quo factum est nihil; illum (Joan. I, 9) qui illuminat hominem in hunc mundum venientem; illum (Joan. I, 14) qui λόγος caro factus est. Audisti 1137B in principio, λόγος, audisti quod λόγος ipse caro factus est: audi quod ipse Dei filius sit, et de patre genitus, sit illa quam diximus supra generatio. Dicit evangelista (Joan. I, 18) : Deum nemo vidit unquam, nisi unigenitus solus filius, qui est in sinu patris. Melius autem dicemus gremio. Graeci ἐν κόλπῳ id est in gremio. Sed vel hoc verbum, vel illud significat et genitum filium, quod est foris esse, tamen cum patre esse, cum dictum est: Qui est in sinu patris. Omnibus lectionibus ita esse diligens et fidelis quaesitor intelliget. Jam vero Spiritum sanctum alio quodam modo ipsum esse Jesum Christum occultum, interiorem, cum animis fabulantem, 1138A docentem ista, intelligentiasque tribuentem, et a patre per Christum genitum, et in Christo: quippe cum unigenitus filius Christus sit, multis nos libris exposuimus; et quod exemplis plurimis approbavimus, satis clarum est. Hoc modo atque hac intelligentia ut pater et Deus cum filio ὁμοούσιον, et filius quod ipse vita est cum eo. Quia autem ipse intelligentia est Christus, et Spiritus sanctus ὁμοούσιον intelligitur: unde juncto patri filioque accepto, quod sit idem quod Spiritus sanctus, eo quidem modo, quo filius idem est quod pater; ita tamen, ut quomodo pater et filius unum cum sint, sic tamen Pater sit etiam filius, existentia unusquisque sua, sed ambo una eademque substantia: sic Christus et Spiritus sanctus cum ambo unum sint, existit tamen Christus sua existentia, et 1138B Spiritus sanctus sua: sed ambo una substantia, ex quo omnes, id est, tota Trinitas una, atque eodem modo juncto patre cum filio, filioque cum Spiritu sancto. Atque ista ratione patre cum Spiritu sancto per Christum juncto, singulis quidem existentibus unum, omnis Trinitas sit, atque existet illud ὁμοούσιοσ, cum sit omnibus una eademque simul ex aeternitate substantia. Haec nobis salus est, haec liberatio, haec totius hominis plena salvatio, sic patrem omnipotentem Deum credere, sic Jesum Christum filium, sic Spiritum sanctum. Amen.