Cap. I.

Vers. 1.— Paulus apostolus non ab hominibus, neque per hominem, sed per Jesum Christum et Deum patrem, qui suscitavit illum a mortuis, et qui mecum sunt omnes fratres ecclesiae Galatiae. Ordo in principio sententiae hic est: Paulus apostolus, et qui mecum sunt omnes fratres, ecclesiae Galatiae. Et hic se laudat apostolus, non ab hominibus missum neque per hominem, sed per Dominum Christum et Deum Patrem qui suscitavit illum a mortuis; ostendens quis, cum quibus, et quibus scribat: et cum soleat de se tantum profiteri 1147C Paulus apostolus Romanis, Corinthiis; ut oneraret Galatas, et in errore gravi notaret, conjunxit secum etiam omnes fratres qui cum eo erant, quod et ipsi illis scribant, faciens eis pudorem quod contra omnes sentiunt. Non ab hominibus neque per hominem, quo majorem vim faciat praeceptorum suorum et evangelii quod annuntiat. Quippe correcturus Galatas dicit se non apostolum esse aut ab hominibus aut per hominem, sed esse per Jesum Christum et Deum Patrem. Ergo credendum mihi, et habenda fides: et verum Evangelium est quod profero; quippe per Jesum Christum et Deum Patrem. Apostolus ergo, inquit, non ab hominibus neque per homines; quoniam non per apostolos, de quibus dicit quia et paucos dies cum ipsis fuit, et quia dexteras sibi dederunt: nihil ergo ab ipsi 1147D didicit. Neque per hominem vel per prophetam aliquem, ut ambigue ; neque per Christum hominem, sed per Christum qui in homine: Christus enim et Deus et homo. Non ab hominibus neque per hominem. Cum dicit ab hominibus, significare videtur Matthiam, qui ab hominibus didicit: hic enim suppositus est in locum proditoris; ergo ab hominibus didicit. Quod autem dixit neque per hominem, intelligit quod non missus aut doctus est ab homine, sed per Jesum Christum, scilicet Deum. Ergo in eo quod dixit non ab hominibus, apostolos innuit; quoniam apostolus 1148A Paulus, sicuti probavit, a nullo apostolo, qui cum Christo fuit, aliquid didicit. Item ne, cum per Christum didicerit, negare videatur, ut quidam haereticus blasphemus, quod fuerit homo Christus; adjiciens, non per hominem, quid illud sit subjungit, dicendo, sed per Jesum Christum et Deum Patrem. Cum negavit utique per hominem, et subjunxit per Christum, intelligi licet per Deum Christum. Sed quoniam subjunxit per Deum Patrem, idcirco quidam vix a Paulo nominatum Deum dicunt Christum. Verum in multis locis probavimus Deum dictum etiam a Paulo. Etiam hic quoque intelligi licet: etenim si dictum est non per hominem, et subjunctum sed per Christum, intelligendum est quod et Christus Deus est. Quoniam tamen Deus quae facit, per Christum facit, sicuti multis 1148B ostendimus, idcirco dictum per Christum, et Deum Patrem qui excitavit illum a mortuis. Utique ne diceretur, quo modo per Christum didicisti qui Christum non secutus es, et Christus mortuus est? addidit, quod resuscitaverit Deus Christum a mortuis. Ergo Christus me docuit, qui resuscitatus est a mortuis; resuscitatus autem Dei Patris virtute. Quod sit hoc mysterium resuscitati Filii a mortuis saepe exposuimus; saepe, cum occasio erit, dicemus. Et qui mecum sunt omnes fratres, ordinem jam supra hujus sensus ostendit Paulus apostolus et qui mecum sunt omnes fratres. Quid subjungitur? ecclesiae Galatiae.

Vers. 3, 4, 5.—Servata consuetudine qua addimus aut salutem aut aliquid tale, Gratia vobis et pax a Deo Patre, et Domino nostro Jesu Christo, qui se dedit pro peccatis nostris ut liberaret nos de praesenti saeculo malo secundum voluntatem Dei et Patris nostri, cui est gloria in saecula saeculorum. Memores simus quid in Epistola agat hac Apostolus; quoniam Galatas reprehendit, et corrigere cupit, ut in Christum fidem habeant, et ab ipso solo spem salutis, spem aeternitatis expectent, remissionem peccatorum; et omnino ne sibi credant prodesse vel opera legis vel sabbata vel circumcisionem. Ergo in principio pacem illis precatur et gratiam a Deo: et deinde adjunxit a Christo, quia in Christo sunt omnia nostra bona: et probat in Christo esse omnia, et per Christum omnia, cum dicit qui se dedit pro peccatis nostris, ut liberaret nos de praesenti saeculo malo. Ergo ipsius beneficio, ipsius gratia, a Deo quidem Patre, sed passione ejus, 1148D nos de praesenti saeculo maligno liberamur; et liberamur per Christum, sed virtute Dei, Dei scilicet cui est gloria per omnem aeternitatem. Si igitur Deus aeternus, et gloria ejus in aeternum. Et ex Dei voluntate Christus mysterio functus, pro peccatis nostris se dedit, ut nos liberaret omnes, liberatio ex Dei voluntate per Christum est. Quod si per Christum est, ultra nihil quaerendum, et vana sunt illa, quae Galatae adjungunt, id est judaismus, opera legis, et sabbati observatio, et circumcisio.

Vers. 6.— Miror quod sic tam cito transferimini 1149A ab eo qui vos vocavit in gratiam in aliud evangelium. Cum evangelium certum sit quod annuntiat apostolus Paulus, id est Christum Dei Filium, virtutem Dei in salutem omnibus credentibus sive Graecis sive Judaeis; nihilque praeterea; sed omnem spem salutis, et gratiae Dei circa nos in fide esse circa Christum, ut eum credamus Dei filium esse, pro nobis passum esse, resurrexisse, exinde nos quoque resurgere, cum remissione peccatorum; quod est verum evangelium, quod annuntiat Paulus; siquis aliud adjungit, idest judaismum et circumcisionem et sabbati observationem et caetera, peccat hujusmodi, atque alienus a veritate est. Cum igitur Galatae adjungendum putaverint judaismum ad evangelium Apostoli; ideo, ait, miror quod sic tam cito transferimini. 1149B Primum enim peccatum est cito transferri; non enim habet rationem cum cito aliquid transfertur: et deinde quod transfertur, quoniam ab aliquo transfertur. Videamus ergo a quo ab eo, inquit, qui vos vocavit in gratiam. Etenim Christus qui pro nobis omnibus passus est, in gratiam nos vocavit, si in ipsum credamus; non enim magnum est gratiam ejus consequi, si modo cum sequamur credentes mysterio suo ista praestitisse; et id gratis, et sine labore, et sine magnis operibus. Hoc cum sit nobis ab eo praestitum, cito ab eo transferri, magnum est mirandi argumentum, ut transferri maluerint in aliud evangelium, sociantes judaismi disciplinam. Unum autem est evangelium, solumque unum, Christum credere Dei Filium esse, Christum cum passione sua et adventu in carne 1149C et resurrectione ac passione solvisse omnia peccata, vicisse mortem, corruptionem omnem exterminasse: hoc est solum evangelium. Ideo adjungit,

Vers. 7:— Quod non est aliud: solum enim illud est, quod supra diximus: aliud enim non est, neque ex operibus mereri salutem, neque ex sabbati observatione, neque ex circumcisione evangelium est, id est, salus nostra.

Nisi si aliqui sunt qui vos conturbant, et volunt convertere evangelium Christi. Dicit ergo quorumdam opera fieri non ex veritate, ut cum volunt vos conturbare, et quasi minus docti sitis, vos docere. Convertunt evangelium Christi, cum evangelium non sit nisi Christi. Illud vero quod ex operibus est aut ex circumcisione, Christi non est: etenim ista carnaliter 1149D intellecta Christi non sunt; si autem spiritaliter intelliguntur ut circumcisio sit cordis, et omnia quae in carne sunt, spiritaliter intelligantur, haec inquam Christi Evangelium sunt. Porro autem qui ad opera, et ad ea quae sunt carnalia descendunt, Christi Evangelium non habent. Ergo qui vos observare vel sabbatum vel neomenias vel circumcisionem vel caetera quae operibus fiunt, volunt et jubent, isti Christi evangelium non habent: unde volunt vos convertere a Christi Evangelio. Porro autem cum in Christum credideritis, 1150A et in Christo omnia speranda, volunt vos conturbare dum aliud suadent.

Vers. 8.— Sed et si nos vel angelus de coelo vobis evangelizaverit praeter quam quod evangelizavimus vobis, anathema sit. Acrius ac vehementius coactum sensum conjunxit, errare omnes, si praeter evangelium Christi quid annuntiaverint; siquid nos ipsi, quibus jam credidistis, vel amplius angelus, licet angelus de coelo, aliter evangelizaverit vobis, aliter scilicet, praeter evangelium Christi, quod quidem nos evangelizavimus, anathema sit; hoc enim dixit praeter quam quod evangelizavimus vobis. Et mihi ergo, si aliter evangelizavero, et angelo qui de coelo sit, si, inquit, aliter enuntiaverit quam nos semel enuntiavimus vobis, sit anathema; id est, quod supra exposuimus, repudietur: et sit ille sine 1150B praemio, immo magis cum poena malefacti sui.

Vers. 9.— Sicuti praediximus. Potest videri quia et in superioribus tale aliquid praedixerit, ut anathema sit illis qui aliter praedicant Evangelium: sed ideo dixit sicuti praediximus, ut adjiceret et nunc iterum dico ut de hoc ipso quod nuper dixit intelligatur: sicuti praediximus, et nunc iterum admoneo. Quid? illud, quod supra dictum est, si quis vobis evangelizaverit, praeter quam quod accepistis, anathema sit: idest sive ego aliter praedixero et enuntiavero Evangelium, sive angelus, sive quilibet alius, anathema sit. Adjicit autem fortiorem rationem quia non hoc quod agit, ideo agit, ut hominibus suadeat, sed ut mysterium compleat, quod ei mandatum est. Sic enim adjungit,

1150C Vers. 10.— Modo enim hominibus suadeo an Deo? non enim, inquit, hoc quod ago, ago propterea ut hominibus suadeam, sed suadeo ante dominum Deum, cui velim placere, ut id quod mandatum est exsequar. Graecus aliter habet, modo enim ἀνθρώπους πείθω ἢ τὸν θεόν ? Hoc est non evangelizo homines, neque quae hominum sunt, sed Deum. Persuadere enim non homines volo, sed Deum Christum. Ergo et sic habeo necessitatem et metum vera dicendi, et non alia et alia dicendi. Aut quaero hominibus placere? Non enim ea ago quae pro hominum commoditate sint, ut hominibus placeam, sed ut placeam Deo in eo quod obsequium praesto, et mandata compleo. Fortius autem adjungit illud quod dicit si adhuc hominibus placerem, Christi servus non essem. 1150D Etenim placere hominibus, sicuti multis rebus ostenditur, non est gratiam Dei mereri. Si quis ex operibus putat agendam vitam, hominibus placet, adhuc gratiam non meretur. Quod si hominibus placerem. Ergo si vellem, inquit, hominibus placere, Christi servus non essem, id est non a Christo redemptus essem. Hoc est enim servum esse Christi, ut redemptus per ejus passionem, a mundo atque a dominis mundi et carnis liberatus, jam Christum dominum habeam, et ejus servus sim. Itaque qui hominibus placere vult, 1151A a Christo redemptus non est, et servit mundi dominis, cum hominibus placet: servus autem Christi fit qui est redemptus a servitute in libertatem: hoc est enim servum Christi esse, liberum esse a servitio mundano: is servus Christi est, qui redemptus, ut diximus, nescit illam servitutem; quae plena libertas est.

Vers. 11.— Notum enim facio vobis Evangelium, quod evangelizatum a me, quia non est secundum hominem. Sive, ut supra dixit, quod non ab hominibus neque per hominem apostolus sit, et nunc hoc dixit quia non secundum hominem. Etenim apostolus nuntiat, id est evangelizat, quod est Dei Filium praedicat Christum Salvatorem omnium, per quem omnia facta sunt: et hoc ego non secundum hominem dico, id est non ab homine acceptum. Sive quia ipse ille Salvator non 1151B homo est, ita ut quidam putant ; neque quia in hominem missus, idcirco homo; sed Deus mysterio carnem sumens ad carnem vincendam, sicut multis dictum atque tractatum, homo factus est . Non ergo, inquit, secundum hominem evangelizavi vobis. Notum ergo facio fratres qui erratis, et ad hominem deferimini et deportamini carnaliter sentiendo, observando sabbata, circumcisionem, et caetera; Evangelium meum non secundum hominem est, id est ut de homine agatur, id est de carne, sed secundum virtutem animae. Omne enim mysterium ideo actum est, ut non eo modo sentiamus, quomodo secundum hominem sentiunt quidam, omnia carnaliter accipiendo: sed ipse subjunxit quid intelligi velit, quia non secundum hominem.

1151C Vers. 12.— Neque enim ego ab homine excepi illud, neque doctus sum , sed per revelationem Jesu Christi. Non ergo secundum hominem evangelizavi, quia non ab homine accepi. Ergo si aliud est accipere ab homine, aliud erit secundum hominem: et item si aliud est non ab homine accepi, aliud erit non secundum hominem: unde intelligi licet secundum hominem, ut corporaliter sentias; quippe cum hoc accipiat argumentum, quia non ab homine accepi. Si enim mihi homo ista tradidisset, secundum hominem acciperem, ut omnia secundum carnem intelligerem: nunc vero quod evangelizo, non secundum hominem accipiendum est; id est non carnaliter sed spiritaliter: quippe cum hoc sit argumentum, quod non accepi . Si enim a spiritu accepi, 1151D et a spiritu doctus sum, spiritaliter debeo intelligere: et hoc erit non secundum hominem. Denique quid subjungit? Sed revelatum est mihi, inquit, a Christo Jesu. Plus autem fidei habet quod revelatum dixit, quam si doceatur. Etenim homines docent, et quasi rationibus asserunt aliquid; revelatio autem, ipsarum rerum visio est; quod utique plus est. Quis 1152A autem revelavit? Jesus Christus. Non enim ita accipere debent illi, qui jam Christum sequuntur, ut ab homine intelligant acceptum, cum dictum esset, revelavit Jesus Christus, et Galatae jam acceperunt et Deum et Dei filium. Reliqua quae adjungunt, ab homine sunt, vel ab his qui illis suaserunt, vel ab ipso Moyse, qui legem dedit. Ipse quidem a Deo accepit, verum illi parum intelligentes, omnia carnaliter sentiunt. Ita tantum est mali! Etenim Moyses accepit legem hanc, et credidit: at vero apostolus revelatum sibi esse dixit, et hoc exponit.

Vers. 13.— Audistis enim conversationem meam aliquando in judaismo, quia supra modum persequebar Ecclesiam Dei et expugnabam , et proficiebam in judaismo supra multos coaetaneos meos in genere 1152B meo abundantius zelator existens paternarum traditionum. Summa hujus de se narrandi haec est, uti doceat non se ab hominibus neque per hominem didicisse, sed a Deo atque a Jesu Christo: quae quidem res ad illud proficit, ut aliter Galatae non sentiant, neque adjungendum aliquid putent ad id evangelium quod eis annuntiavit Paulus; in Christum fidem suscipiendam, et credendum quod ipse salutem dat, et alius nullus: neque ex operibus salutem dari neque ex circumcisione vel sabbati observatione hoc esse evangelium, neque aliud accipi praeterea debere, quod Galatae acceperunt. Hoc ut facile probet, adjungit, uti dixi, de se narrationem, quid fuerit, quemadmodum conversus sit; postea quam conversus a judaismo in Christum coepit credere, 1152C quae egerit: et quod omnia haec non ab hominibus didicerit; si quidem neque Petrum vidi nisi jam paratus et doctus, neque aliquem apostolorum. Nam primo, inquit, judaeus fui; ergo contrarius: neque ab ipsis didici, quippe cum contra eos sit, quod in evangelio de Christo dicitur. Ergo fui judaeus multa faciens contra Ecclesiam; nihil ergo a judaeis didici. Postea quam autem conversus sum, et per gratiam suam Deus revelare Filium suum in me coepit; coepi, inquit, evangelizare inter gentes.

Deinde se ostendit non sibi pepercisse nec venisse se Hierosolymam, ne forte ibi didicerit ab apostolis. Sed recessi, inquit, in Arabiam; inde Damascum redii ; deinde post tres annos Hierosolymam veni. Ecce jam evangelizat, et Christum docet. Non ergo 1152D ab hominibus haec didicit: post triennium enim venit Hierosolymam. Deinde ergo vidit Petrum, et quindecim diebus cum eo fuit. Quando ergo didicit a Petro aut discere potuit? Deinde neminem, inquit, vidi apostolorum nisi Jacobum fratrem Domini. In quo illud utique ostendit, a nullo se didicisse, cum et cum Petro paucis diebus fuerit: et Jacobum videns 1153A fratrem Domini, magis confirmavit a Jacobo se non potuisse discere; si quidem ea in evangelio habet Paulus; contra Jacobus non haec, ut post docebimus. Deinde isse se ad partes Syriae dicit et Ciliciae; omnibus tamen jam se ecclesiis et Judaeis notum fuisse, quod cum Judaeus fuisset, etiam evangelium sequeretur et evangelizaret.

Post haec narrat, post quatuordecim annos venisse se Hierosolymam. Unde ergo didicit haec quae evangelizat? non ab hominibus neque per hominem, sed per revelationem. Exposui, inquit, illis omnibus Evangelium, quod praedico inter gentes . Deinde etiam apostolis ego magis narravi Evangelium, non illi me docuerunt. Ubi et quantum per dissimulationem fecerit, docet, ut Evangelium obtineret: si quidem judaismi 1153B particulam acceperit ex necessitate, ut veritas Evangelii permaneret, quod loco suo quid sit docebimus. Inde Evangelium unum, et Petrum et se habere dicit; sed Petrum ut evangelizet Judaeis, se ut gentibus; et hoc sibi per revelationem datum; et haec officia divisa esse a Deo et domino nostro Jesu Christo: ipse enim in ambobus operatus est: quod confirmaverunt sententiam suam eamdem esse Petrus et Joannes cum apostolo Paulo et cum Barnaba; et consenserunt ut isti gentibus evangelizarent, illi Judaeis. Maximum autem illud et fiduciae suae et scientiae et revelationis et Evangelii sui adjungit et memorat, quod integre Petrum dicit egisse antequam a Jacobo quidam venerunt: deinde postea quam venerunt, mutatus est: et hoc ipsum quod reprehenderit Paulus, et eum revicerit. Mutatus autem fuerat ut non 1153C ederet cum gentibus, et Judaeis cibis uteretur. Hoc a se dicit reprehensum quippe cum antequam venissent a Jacobo, cum gentibus vivebat: postea timens veluti Jacobi legatos, cum Judaeis vixerit; etenim Jacobus admixto Judaismo Christum evangelizabat, quod negat id faciendum. Si ergo jam hoc et reprehensum est, et in Petro cum ita ageret convictum atque superatum et confirmatum; utique etiam isti Galatae, cum hoc facere coeperint, corrigendi et commutandi sunt: scilicet ut hi per fidem in Jesum Christum credentes justificentur ex fide non ex operibus legis.

Huc usque ratio de se: deinde admonitio et enarratio est satis utilis et commoda ad id quod agere 1153D cupit, ut Galatas corrigat, ne sequentes judaismum, Evangelium non sequantur; quod unum est, et in Christum veram fidem habere, et ab eo justificari, non ex operibus legis. Post haec dat alia argumenta, quia ex Christo justificatio fit non ex lege neque ex operibus; et est ista omnis lectio, quam supra dixi, usque ad illum locum, qui incipit ita, si autem quaerentes justificari in Christo, inveniemur et ipsi peccatores; ergo Christus peccati minister est?» et reliqua. Sed nunc ad narrationem (quae quare suscepta sit 1154A diximus) de sua persona redeamus. Audistis, inquit, conversationem meam aliquando in judaismo. Ne novam rem de se narrare videatur, audistis inquit vitam meam: hoc enim dixit conversationem: actum scitis vivendi, quem actum habebam aliquando cum in judaismo eram, et quemadmodum agebam, quia supra modum persequebar Ecclesiam Dei. Non solum, inquit, judaeus eram, et legem sequebar, sed contra persequebar ecclesiam et impugnabam. Ergo qui talis eram ut persequerer Ecclesiam, non possum hodie qui conversus sum a judaismo ecclesiam persequi, quam persequebar; non possum, inquam, probare ut et judaismum sequar, et Ecclesiam persequar: simulque, et quod supra dixi, in judaismo nihil intellexi neque accepi quod ad Ecclesiam pertinebat. 1154B Non ergo ab hominibus doctus sum: expugnabam ergo ecclesiam: parum est expugnabam: quid adjecit? et proficiebam in judaismo supra multos coaetaneos meos in genere meo abundantius: et cum haberem collegas, aeque omnes vincerem cupiditate, et professione in judaismo: et abundantius agerem, id est fortior ac vehementior ad judaismum asserendum essem: aemulator existens paternarum traditionum ut eodem modo traditiones paternas, id est lectiones judaismi et legis, exponerem et traderem. Aemulus, id est, imitator, et quasi concertatione quadam; qui et idem esse vellem quales fuerunt, vel patres mei vel ipsae traditiones.

Vers. 15.—Haec igitur cum fuerit vita, unde conversio tanta? Subjungit, Sed cum placuit ei, qui 1154C me segregavit ex utero matris meae, et vocavit per gratiam suam ut revelaret filium suum in me, ut evangelizarem illum in gentibus. Ordo est, sed cum placuit Deo revelare filium suum in me. Quid est autem placuit Deo revelare filium suum in me? id est ut ego cognoscerem Christum: prius enim est ut cognoscat, deinde ut evangelizet. Sic qui me, inquit, separavit de utero matris meae, id est nasci me fecit. Item et vocavit me per gratiam suam; id est ut ad gratiam suam venirem Deumque cognoscerem, evocavit: nemo enim cognoscit Deum nisi qui vocatus est. Vocavit ergo me, et placuit ei ut revelaret filium suum in me; ut ego, inquit, cognoscerem, et sic deinde ut eum evangelizarem inter gentes. Hoc postea quam placuit, quid secutum est? continuo non acquievi 1154D carni et sanguini. Ergo revelatum, inquit, mihi est quod evangelizo. Et omnino laboravi carnaliter. Hic enim labor non est. Nam si divina nuntiat, et ea quae gratiam Dei habent animo labor non est, sed labor carnis et sanguinis, id est discurrere, ferre itineris laborem, provincias et gentes peragrare . Non autem acquievi, inquit, carni et sanguini. Caro enim et sanguis homo exterior totus est. Neque veni Hierosolymam ad praecessores meos apostolos . Hinc enim videri potuit ab hominibus vel per homines didicisse si Hierosolymam pergeret, et cum majoribus 1155A et praecessoribus diu viveret. Non, inquit, ivi ad apostolos praecessores meos, non ab ipsis didici; sed abii in Arabiam, et iterum reversus sum Damascum. Hoc est quod accepit per revelationem a Deo, ut evangelizaret inter gentes. Abii, inquit, in Arabiam. Quam longum iter! et cum redit Damascum, quam diversum? Deinde post annos tres veni Hierosolymam videre Petrum. Ergo jam tribus annis evangelizaverat inter gentes. Quid utique, nisi quod a Deo acceperat, ut Christum revelatum sibi gentibus evangelizaret? Post tres, inquit, annos Hierosolymam veni. Deinde subjungit causam, videre Petrum. Etenim si in Petro fundamentum ecclesiae positum est, ut in evangelio dictum; cui revelata erant omnia Paulus scivit videre se debere Petrum; quasi eum, cui tanta 1155B auctoritas a Christo data esset, non ut ab eo aliquid disceret . Denique quid subjungit? et mansi apud eum diebus quindecim. Ergo mansi tantum. Numquid paucis diebus tantam istam de Deo scientiam tam parvo tempore a Petro potui discere? Alium autem apostolorum neminem vidi, nisi Jacobum fratrem Domini. Magna doctrina etiam hoc adjunxit magnoque ingenio: primo quod ita dixit, apostolorum neminem alium vidi: nam Jacobum apostolum Symmachiani faciunt quasi duodecimum : et hunc sequuntur qui ad dominum nostrum Jesum Christum adjungunt judaismi observantiam : quanquam etiam Jesum Christum fatentur: dicunt enim eum ipsum Adam esse, et esse animam generalem, et alia hujusmodi blasphema. Ergo hic Paulus negavit Jacobum 1155C apostolum , dicendo alium autem apostolorum neminem vidi quod neminem apostolorum alium vidisse se dixit, nisi Jacobum. Et causa, quare Jacobum, adjecta est fratrem Domini qui frater est habitus secundum carnem. Cum autem fratrem dixit, 1156A apostolum negavit. Videndus autem hic fuerat honorifice. Sed neque a Jacobo aliquid discere potuit, quippe cum alia sentiat. At neque a Petro, vel quod paucis diebus cum Petro moratus est; vel quod Jacobus apostolus non est, et in haeresi sit . Adjecit autem et Jacobum. Vidi ergo nominatim quid Jacobus tractet et evangelizet: et tamen quoniam cognita mihi est ista blasphemia , repudiata a me est, sicut et a vobis, o Galatae, repudianda. Non enim potestis dicere, negas Jacobum, et inde ea quae nos sequimur repudias, quia non vidisti Jacobum. Adjecit ergo vidi et Jacobum. Nec error est: quem Jacobum fratrem inquit Domini, id est auctorem sententiae vestrae. Ita nihil apud me valuit. Et cum non secutus sim, et novi ejus sententiam. Quia ergo nihil mihi 1156B incognitum est, nec ille valuit persuadere, frustra vos eum sequimini .

Vers. 20.— Quae autem scribo vobis, ecce coram Deo, 1157A quia non mentior. Deferenda fides erat etiam jurejurando. His enim, qui jam erraverunt a fide, ea, inquit, quae scribo vobis non mentior, ecce coram Deo omnia profiteor me narrare, quemadmodum gesta sunt.

Vers. 21.— Deinde veni in partes Syriae et Ciliciae, hoc est evagelizare per gentes.

Vers. 22.— Eram autem ignotus facie ecclesiis Judaeae quae sunt in Christo. Id est jam notum erat evangelium pene omnibus ecclesiis Judaeae, quod ego annuntiabam (quae tamen Judaea est in Christo, non in judaismo Judaeorum). Multae autem ecclesiae sunt in Christo, quibus omnibus notum erat evangelium, quod de Christo habet. Eram tamen ipse ignotus facie. His ergo omnibus, quid ostendit? jam se evangelium suum omnibus persuasisse etiam cum absens esset.

1157B Vers. 23.— Tantummodo audiebant quod is qui persequebatur nos aliquando, nunc evangelizat fidem. Hoc et miraculo dicit fuisse omnibus, quod utique et esse debet ad miraculum: audiebant, inquit, omnes quod ego qui judaeus fuissem, qui persequerer Christianos et ecclesias aliquando, nunc evangelizarem fidem, id est, ut omnes haberent fidem in Christum: quam fidem antea denegabat, quam aliquando expugnabat. Miraculum ergo erat ut hodie evangelizaret fidem, qui aliquando expugnaverat; quod ipse fecerat.

Vers 24.— Et in me, inquit, magnificabant Dominum. Quia omnes jam capiebant virtutem Dei, et magnificum Deum dicebant, quod ego conversus essem; et expugnator qui fueram, nunc essem praedicator. Sic fiebat ut magnificarent 1157C Deum in me; id est magnum dicerent, qui conversa subito mente praedicarem Dominum Christum, scilicet quem ego antea expugnabam. Quid enim tam magnificum, quam vinci mentem, et accipere contrariam et praedicare eam quam ante expugnaras fidem? Quod si ita est, ergo et vos nihil aliud sequi debetis, nisi quod vobis evangelizat fidem Christi.