In Novissimam S. Augustini Operum Editionem Praefatio generalis.

Cum primum Congregationis nostrae Praepositi fratres nostros ad studia litterarum applicare censuerunt, ea potissimum ab eis delecta sunt studia, quae plus utilitatis prae se ferrent, quam ostentationis; et quae religiosae solitudini et conversationi magis convenirent. In eo genere nihil aptius aut opportunius eis visum est, quam recognitio et editio nova sanctorum Patrum, cum Latinorum, tum Graecorum: propterea quod et exercitatio ipsa per sese maxime conduceret ad lectitanda et meditanda eorum scripta, in quibus vera et sincera Ecclesiae doctrina ac pietas consistit; et non pauca nobis adjumenta suppeterent ad id operis suscipiendum et exsequendum. Atque ut quibusdam veluti gradibus ad hunc laborem, magis arduum certe ac difficilem, quam splendidum, fratres nostri idonei et parati sensim redderentur, a quibusdam veluti rudimentis initium ductum est, scilicet ab editione selectorum Opusculorum sanctorum Patrum; dein ab integris scriptis aliorum, donec tandem ad opera sanctissimi doctoris Augustini ventum est: quibus emendandis et recognoscendis ut operam impenderemus, multi Ecclesiae illustrissimi praesules, necnon etiam togae principes viri auctores nobis et instigatores fuere. E primis fuit illustrissimus Franciscus Harlaeus Parisiorum nuper archipraesul, qui hujus operis patronum et fautorem semper se praestitit: e secundis Guillelmus Lamonius Senatus Parisiensis quondam princeps, qui, pro sua in litteras litteratosque benevolentia, typographicam nobis domesticam officinam a Rege impetrare et procurare voluit, ut haec editio in privatis aedibus commodius et facilius procuraretur. Verum hac conditione, quantumvis in speciem opportuna, ob varias causas, quas commemorare nihil juvat, minime admissa, institit nihilominus Praeses illustrissimus, institere et alii quam plures diversorum Ordinum spectatis simi viri, ut tantae molis opus subire ne refugeremus.

His incitamentis commoti Superiores nostri, vix tamen ad vastum illum laborem subeundum, ut erant perspicaces, adduci potuere; rati, id quod docuit eventus, rem esse aleae ac difficultatis plenam, cujus, si minus ea succederet, incauta et impradens molitio nobis probro verteret; si bene, invidia forte in nos redundaret. Deinde temerarium videbatur, secundum Lovanienses Theologos doctissimos, de Augustino, totaque republica christiana optime meritos, novam sancti Doctoris Operum editionem meditari: quippe vix fieri posse, ut a nobis eorum diligentia aequaretur, nedum superaretur.

Ad haec recurrebant animo veteres controversiae ac rixae, quae ex sancti Doctoris scriptis et doctrina identidem in Ecclesia excitatae fuerant; verebanturque illi, ne, dum Ecclesiae hoc fratrum suorum labore consulere optarent, novarum altercationum semina inde orirentur, uti experientia non semel probatum est: nempe quod tanti viri doctrina et humano ingenio captu sit difficilis, et mortalium cupiditati ac superbiae parum favens et accepta.

Verum has aliasque difficultates prorsus discussit ac removit summa dignatio Ludovici Magni, qui novam hanc editionem augustissimo suo nomine illustrari, ac patrocinio regio muniri permisit.

Accessit insuper amplissimum Regis privilegium in gratiam novae editionis, illustrissimi Franciae cancellarii Michaelis Tellerii auctoritate, regioque edicto assertum, reclamantibus et obsistentibus incassum nonnullis bibliopolis, quos occulti quidam adversarii ad avertendum novae editionis propositum clanculum instigabant. Tantis fulti praesidiis, nullum obicem insuperabilem, nullam invidiam nobis formidandam esse existimavimus.

Jam vero ne hoc consilium nimis audax ac temerarium videretur, praeiverat exemplum Petri Morini Vaticanae typographiae praefecti, aliorumque almae Urbis eruditorum virorum, Adriani abbatis, atque Obrii doctoris 0015 Parisiensis, et aliorum, qui primum Sixto V, dein Clemente VIII, summis Pontificibus, novam sancti Augustin commentationum editionem post illam Lovaniensem aggressi fuerant, rati scilicet egregios esse Vaticanos liibros, quos Lovanienses minime consuluerant, magnumque eorum esse numerum, unde variae lectiones excerperentur; pleraque item, quae in Lovaniensibus libris, quantumvis accuratis, desiderantur, unde haec editio christianae doctrinae lucem allatura sit, ut Petrus Morinus scribit in epistola decima quinta ad cardinalem Cajetanum, qui praedicto consilio plurimum suffragabatur. Factum est: collati sunt Lovanienses libri cum codicibus Vaticanis perquam accuratissime, et ad marginem appositae variantes lectiones ad editionem adornandam, cui cardinalis Veronae sacri Collegii princeps praefectus fuit. Verum cum res effectu caruisset, omnes illae variationes jussu Clementis X Pontificis a piae memoriae cardinale Bona nobiscum communicatae sunt, ut iis in nova nostra editione uteremur.

Comparatis itaque eam in rem his et aliis undequaque veterum codicum subsidiis, cum e nostris, tum ex alienis bibliothecis, continuo manus operi admovimus, adhibitis ad conferendos codices pluribus sodalibus nostris, non solum in sancti Germani Parisiensi, sed et in aliis aliarum provinciarum Congregationis nostrae monasteriis; ac demum intra viginti circiter annorum spatium, non sine multis expensis et curis, certe maximo cum labore, tota haec editio, Deo favente, omnino absoluta est, et ab omnibus nullo praejudicio affectis, eo plausu ac successu accepta, qualem nec sperare poteramus.

Ut vero munus nostrum impleremus, et publicae de nobis exspectationi pro modulo responderemus, quatuor praecipua in nostra editione praestare conati sumus: videlicet ut haec accurata esset, commoda, rite illustrata, nullisque partium studiis addicta.

Ut esset quam maxime accurata, tres conditiones nobis necessariae visae sunt: nempe ut contextui genuina integritas ad veteres codices et sinceriores editiones restitueretur; ut certa et germana sancti Doctoris opera secernerentur a dubiis et spuriis; et ut editio ipsa a typographicis mendis, quantum in nobis esset, repurgata prodiret.

Ut vero perquam commoda redderetur, quatuor potissimum a nobis curata sunt: nimirum operum ordo, sectiones, summaria, et indices. Ordo, ut secundum tempus quo singula opera ab Augustino scripta fuere, disponerentur: quo fit, ut lector cum Augustino ipso sensim progrediatur et proficiat, et priorum cognitio ad posteriora intelligenda lucem praeferat; quo de ordine plura inferius dicturi sumus. Sectiones, ut non modo capitulis veterum editionum, quae subinde prolixiora erant, cujuslibet operis contextus et corpus distinguatur; sed etiam ipsa capita in minutiores dividantur sectiones, numericis distinctas notis: tum ut indicata cujuslibet operis sectione facilius inveniatur indicatus locus: tum etiam ut in legendo his veluti intervallis et morulis lectoris levetur labor et attentio. Ad haec etiam juvant summaria non modo contextus, ad marginem singulis passim sectionibus apposita, quae summam rei, qua de agitur, paucis exhibeant; sed etiam omnibus libris et plerisque capitulis praemissa, quae argumentum cujusque libri et capituli breviter explicant. Illa vero summaria marginalia ex ipsis contextus verbis, quoad ejus fieri potuit, expressimus, vel ipsa Lovaniensium summaria retinuimus.

Ad Indices quod attinet, quorum commoda et utilitates nemo non novit, non tantum singulos singulis tomis, et quidem uberrimos, subjicere curavimus; verum etiam generales seu universales in posteriori hocce volumine contexuimus, ut uno conspectu tota Augustini doctrina de quovis argumento facilius indagari possit.

Quod attinet ad ordinem a nobis in hac editione institutum, ejus rationem reddere non admodum operosum fuerit. Nam totius illius ordinis tenor adeo naturalis et genuinus videtur, ut sufficiat ad eum probandum nuda ejus expositio.

In primo tomo, praemissis duobus Retractationum libris et tredecim libris Confessionum, quae subsequentium operum veluti praeludia sunt, subsequuntur ea Opuscula, quae sanctissimus Doctor adhuc catechumenus, aut nondum presbyter elucubravit.

Succedunt in secundo tomo Epistolae, numero ducentae septuaginta, secundum ordinem temporum, quoad fieri licuit, dispositae, et in quatuor distributae classes. In prima reponuntur illae epistolae, quas Augustinus nondum episcopus scripsit: in secunda, quas jam episcopus, ante Collationem Carthaginensem et ante detectam in Africa Pelagii haeresim dictavit: in tertia, quae ab eo tempore ad ipsius obitum scriptae sunt: in quarta denique, quarum tempus minus compertum est. Cur autem receptum Epistolarum ordinem mutaverimus, quidve in commodum lectorum a nobis huc praestitum sit, docet ipsius tomi peculiaris Praefatio.

In tertio tomo continentur Opuscula exegetica, secundum Scripturarum ordinem disposita, praefixis in ipso tomi limine quatuor libris de Doctrina Christiana, quos subsequentium Opusculorum fundamentum esse nemo nescit.

Rejectae sunt in tomum quartum Enarrationes in Psalmos.

In tomo quinto habentur Sermones ad populum, in quatuor tributi classes, nimirum in Sermones de Scripturis Veteris et Novi Testamenti, in Sermones de Tempore, de Sanctis et de Diversis: quibus in quinta classe Sermones dubii accedunt.

Tomus Sextus Opera moralia comprehendit cum aliquot Quaestionum libris.

0017 Ab hinc incipiunt Opera polemica, quorum primas tenent in tomo septimo libri viginti duo de Civitate Dei, contra Paganos.

Tomus octavus, praemisso in fronte libro de Haeresibus, exhibet opera polemica adversus Judaeos, Manichaeos, Priscillianistas, et Arianos: quibus Opusculis adjuncti sunt libri quindecim de Trinitate.

Tomus nonus continet Opera polemica contra Donatistas.

Denique tomus decimus Opera itidem polemica contra Pelagianos: quibus scriptis subjunguntur varia monumenta, quae ad ea illustranda possunt conducere. Hactenus de ordine.

Jam vero illustrandis sanctissimi Patris operibus Praefationes singulis tomis praemittere necessarium duximus, in quibus res potius historicas, quam dogmaticas explicare studuimus, ad juvandam lectorum industriam. Ad haec plerisque opusculis Admonitiones praefiximus ad explicandum eorum argumentum. Insuper breviores subinde notulae in margine inferiori a nobis appositae, quibus vel variantes lectiones indicentur, vel obscura loca, maxime aliorum locorum comparatione, explanentur.

In his omnibus id alte nobis animo infixum fuit, et a Praepositis nostris inculcatum, ut partium studia in explicanda Augustini doctrina sedulo caveremus. Quae res in causa fuit, ut a prolixioribus commentariis et observationibus abstinuerimus, ut ne cuiquam vel minimum offendiculi praeberemus, ullive catholicorum theologorum sententiae praejudicaremus.

Verum quantumvis id curaverimus, curandumque mandaverint Praepositi nostri; difficile tamen fuit, ut ne quid in tam vasto opere nobis incaute non subreperet, vel, ut sunt mortalium animi varie affecti, ne quid secus quam intenderemus, in sequiorem partem non acciperent nonnulli. Et re quidem ipsa sic accidit.

Nam etsi plerique omnes nostram editionem accuratam, commodam, satisque illustratam, denique Augustinianae doctrinae omnino consentaneam esse censuerint, eamque his nominibus suffragio suo comprobaverint; insurrexere tamen contra, post decem fere annos ab edito ultimo tomo, anonymi quidam censores, qui furtivis scriptis hanc editionem, et tantum-non fidem nostram suspectam reddere moliti sunt.

Ejusmodi scriptiunculis in vulgus sparsis, commune prudentium fere omnium consilium fuit, ut leviores id genus libellos aspernaremur: quippe non decere, ut cum larvis et umbris luctaremur, ne respondendo pondus et auctoritatem furtivis illis libellis praeberemus: neu Ecclesiae pacem editis ultro citroque, ut fit, scriptionibus perturbaremus. Hoc consilium unanimi assensu comprobavere Praepositi nostri: quod tamen minime impedivit quominus, illis inconsultis, quidam e nostris novam sancti Augustini editionem defendendam tuendamque pro virili susceperint: ex quibus unus, qui tum Romae versabatur, hujus editionis Vindicias in alma Urbe, sub auctoritate sacri Palatii Magistri, Romanis approbantibus vulgavit.

Jam eo res devenerat, ut furtivae illae utrarumque partium velitationes in apertum fere bellum prorumperent, cum Praepositi nostri, mutato demum pro rei statu consilio, eamdem editionem approbata ab se publica scriptione, Congregationis nostrae nomine, adversus latentes adversarios palam propugnandam censuerunt. Jamque propemodum affecta, typisque parata erat haec scriptio, quae et editionem, et fidem nostram ab iniqua suspicione et criminatione, tametsi privati quidam e nostris id jam satis praestiterant, omnino vindicaret.

Verum dum id meditaremur, his jurgiis intercessit Ludovici Magni auctoritas, qui, ut Ecclesiae paci ab se conciliatae indefessa sollicitudine semper invigilat, gliscenti in dies dissensioni, imperato utrisque partibus silentio, modum imposuit: sicque tanti Principis auctoritate repressa est ardens illa contentio, quae sopitos jamdudum ignes excitatura videbatur. Hanc autem redintegrare, cum longe abest a moribus nostris, tum vetat in primis summa nostra erga Regem, regiaque jussa obtemperatio: dein Ecclesiae pacis studium alte animis insitum nostris: denique charitas adversus omnes, quos turbulentis ejusmodi concertationibus offendere nobis religio fuerit.

Suppressis itaque, quae ad nostram nostraeque editionis defensionem adornatae erant, commentationibus, ad objecta adversariorum respondere supersedimus, ne respondendo novas contra mandata regia lites serere videremur.

Verum ne forte adversariorum iniquae criminationes piorum quorumdam et benevolorum etiam virorum animis quosdam scrupulos ingeneraverint; hos paucis verbis curare in animum induximus, rati, id neque regiae jussioni, neque Ecclesiae paci contrarium, imo utrique omnino consentaneum fore. Etsi enim nihil non catholice, certe nihil non catholico animo a nobis dictum sit; malumus tamen dare aliquid tenerae ac piae illorum circa fidem affectioni, quam superbo fastidio eorum scrupulos dissimulare. Aliorum vero, si qui erunt qui contentioso animo rixas denuo redintegrare pergant, dicas et cavillationes deinceps praetermittemus, et pro nihilo habebimus.

In primis toties repetita a nobis omnibus et singulis professio, qua Constitutionibus summorum Pontificum Innocentii X et Alexandri VII nos sincere et ex animo adhaerere publice contestati sumus, nostram circa famosas quinque Propositiones fidem ab omni prorsus suspicione debet eximere. Si enim tot argumentis fulta fides in tuto non est, nulla erit a suspicione immunis; et si cui non sufficiat tam sincera professio, nulla alia quantumvis jurata, quantumvis explicatior sufficeret. Has quippe Constitutiones et ex primis cum debita reverentia et submissione exceperunt in comitiis suis generalibus Praepositi nostri, easque ab omnibus et singulis, qui in coetum nostrum admittendi essent, subscribi praeceperunt.

0019 De caetero ultro profitemur, nos sincere adhaerere ecclesiasticis de Gratia Institutionibus, quas nuper ediderunt illustrissimi Archipraesules Carolus Mauritius le Tellier Remensis, et Ludovicus Antonius de Noailles Parisiensis; quorum ut dignitatem et auctoritatem veneramur, ita etiam doctrinam nos sequi palam agnoscimus et gloriamur.

Dum sic Romanis Pontificibus, aliisque Ecclesiae praesulibus, quos Christus Dominus doctrinae arbitros et judices constituit, demissis animis obsequimur; nemini obscurum esse debet, nos penitus abhorrere a quibusvis partium studiis, et in edendo Augustino sic in ejus doctrinam intendisse animum, ut ejus verba et sententias sincere ac genuine repraesentaremus.

Atque ut ad singula veniamus: in contexendis marginalibus summariis ipsissima passim verba Augustini, et quidem Augustiniano sensu, adhibere curavimus.

Hinc est quod ubi Gratiae nomine in illis summariis usi sumus, id intellectum volumus ipso contextus sensu et Augustini, qui Gratiae Christi et Gratiae proprie dictae nomine, maxime post exortum Pelagii errorem, gratiam veram et interiorem, qualem iste negabat, in primis vero illam quae victrix est et efficiens, designare solet: quod intelligitur ex omnibus fere libris quos contra Pelagianos conscripsit; quales sunt libri de Gratia Christi, de Correptione et Gratia, et, ut alios omittamus, libri quatuor contra Duas Epistolas Pelagianorum, in quorum postremi capite quinto, gratiae, quae proprie gratia est, nomine interpretatur sanctus Doctor inspirationem dilectionis, ut cognita sancto amore faciamus. Ubi clarum est vocabulis gratiae quae proprie gratia est, vel quae propria gratia est (ita enim variant manuscripti codices), interiorem gratiam propugnari, quam malo dolo et clanculum subvertere nitebantur novi hostes gratiae, dum vel ad legem, vel ad dilutiora et exteriora subsidia ipsam revocarent. Mentem hanc fuisse Hipponensis Praesulis, liquido docet locus ipse quem attingimus: eodem nimirum capite notat, Nusquam istos gratiae inimicos ad gratiam vehementius oppugnandam occultiores moliri insidias, quam ubi legem laudant, . . . . . . . . . . . . . . . . . Legem quippe diversis locutionum modis et varietate verborum, in omnibus disputationibus suis velle intelligi gratiam, ut scilicet a Domino Deo adjutorium cognitionis habeamus. Haec retulimus paulo prolixius, ut de mente sancti Doctoris apertius constaret, ad eamque regulam exigerentur loca complura, quae ad marginem adnotare visum est editoribus.

Igitur ut tota ista res facilius explicetur, duo breviter animadvertere placet, quae magni sunt momenti ad fidem nostram ab omni suspicione exsolvendam.

Primum est, quod jam ex Augustino insinuabamus, ipsum inter alia christianae pietatis capita quae sibi defendenda sumpsit, isti probando diligenter incubuisse, gratiam veram, interiorem, propriamque christianae legis, et diversam ab lege, doctrina, illuminatione, quo solo genere gratiae contentos nos volebat Pelagius, Christianis omnibus agnoscendam. Id verò ipsi propositum fuisse in diuturna contra Pelagianos concertatione, libri fere universi, ut ante notatum est, adversus ipsos editi loquuntur; sed in primis liber de Gratia Christi, tum textus supra relatus ex capite quinto libri quarti contra Duas Pelagianorum Epistolas.

Isti autem primae observationi adjungenda est alia: nempe sanctum Praesulem sic dedisse operam probandae gratiae interiori generatim sumptae, ut tamen creberrimè memorarit speciem illam gratiae, quae perfectior vegetiorque habetur, et quae ab potiori virtute et ab effectu, quem ex natura sua certo consequitur, efficax appellatur. Id vero cur faceret sanctus divinorum auxiliorum praeco, causas habuit veras et graves.

Primo, disputabat adversus homines, qui cum possibilitatem solam adjuvari à Deo dicerent, negabant voluntatem et actionem ab ipso perinde juvari. Errori autem isti confutando quid magis aptum, quam afferre illud auxilii genus, quo ipsa efficitur actio? Secundo, cum disputatio potissimum ferveret de christianae pietatis operibus, iisque ad salutem necessariis; annon aequum fuit afferri gratias illas, quibus christiana pietas et bonorum operum fructus ex ipsa efflorescunt? Demum, uti jam diu notatum est ab doctissimo Petavio, viro Augustinianae doctrinae magis perito quam tenace, non raro veteres, sed prae caeteris S. Augustinus, cum de gratia verba faciunt, de ea loquuntur, quae plena est, perfecta, et in suo genere perfectissima (Dogm. Theol. t. 1, p. 749) etc.; quod subinde vir eruditus argumentis aliquot et comparationibus approbat. Quanto magis igitur qui de divinae gratiae subsidiis data opera disputat contra eos qui virtutem illorum elevant, gratias operis sui efficaces in medium producere debuit?

Ad haec si aequus lector intendat animum, nae haud difficulter ille probabit fidem et sedulitatem nostram, tum in praedicto summario ad librum quartum contra Epistolas duas Pelagianorum, tum in aliis plerisque marginalibus notis. Et ut de priore aliquid dicamus, notavimus ab Augustino gratiam dici inspirationem dilectionis. Quis vero ita esse neget, cum omnis gratia tendat ad dilectionem? Dein inspiratio alia efficax, alia inefficax. Nos, generatim ipsa verba sancti Doctoris usurpando, diximus gratiam esse inspirationem dilectionis. Ubi crimen? ubi malus animus? Si de inspiratione generatim sumpta noster auctor, nos itidem de ipsa: si de efficace, quod multo credibilius, perinde nos quoque de ista. Quemadmodùm igitur gratiam Dei legem ipsam intelligi à Pelagianis advertimus ad illud ipsum caput, sic et gratiam ab sancto ejus defensore inspirationem dilectionis: quo scilicet interius auxilium opponeretur externo, quod unum Pelagiani admittere videbantur. Atque hac ipsa de causa gratiam proprie aut propriam vocat Augustinus, quoniam nec vera, nec propria erat Christi gratia, quam lege vel exteriore adjumento concludebant liberi arbitrii inflatores, ut aliquando ipsos vocat doctus Magister.

0021 Caeterum ut solam gratiam victricem et actuosam vocabulis istis, quae proprie gratia est, hoc loco et similibus designarit Augustinus, falso quis inde colligeret locum non relinqui ullis aliis adjutoriis, qualia sunt inefficacia et sensu Thomistarum sufficientia. Hujus generis gratias haud dubie agnoscit sanctus Praesul, nosque cum ipso veras et proprie dictas profitemur. Nec refert quod rarior illi de istis posterioribus mentio, aut quod nominibus aliis ipsas plerumque appellet, scilicet quandoque voluntatem parvam, quandoque parvam charitatem, minorem, invalidam, imperfectam. Vocabula nihil de re ipsa detrahunt. Certe charitatem parvam et imperfectam in Petro de se praesumente donum Dei constanter vocat, libro de Gratia et Libero Arbitrio, capite decimo septimo. Ut omittam interim, quod omnis bona voluntas sancto Doctori non possit esse absque gratia: quod et ad oram codicis, ubi se tulit occasio, notare non praetermisimus.

Neque vero aequiori de causa lis adversum nos movetur, quod universam divinae gratiae oeconomiam oculis subjici libro de Correptione et Gratia admonuerimus. Primo id mutuati sumus ab clarissimo et eruditissimo Augustinianae doctrinae vindice et interprete , cujus verba et sensum reddidimus. Secundo, nullo alio in opere majori cum luce explicuit Hipponensis Praesul discrimina hominis stantis et innocentis, et hominis lapsi et noxii. Tertio, causas perseverandi vel non perseverandi in utroque statu nusquam diligentius expressit. Denique praedestinationis aeternae circa electos inconcussam doctrinam admirabili compendio pertexuit in dicto libro. Cur igitur vitio vel crimini datur dici, hunc librum universam gratiae oeconomiam complecti? Ubi et obiter illud profitemur, Opusculi ejusdem analyticam synopsim insciis Praepositis nostris publicatam: in quo flagitantium illam quorumdam voluntati morem gerere se posse arbitratus est unus e nostris, cum tamen nec illi nec nobis consilium fuisset particulam istam universo operi praemittere, a cujus proposito alienam esse, et ad id quod agebatur minime pertinentem non inviti agnoscimus. Neque enim commentarios aut analyticas summas edere animus fuit in opera sancti Doctoris. Caeterum de praedictae analyseos, quae cum auctoritate olim prodierat, utilitate, pretio, fide, ad nos dicere non attinet; cum harumce rerum praesulum arbitrium esse debeat, non privatorum, quales sumus.

Post ea vero quae diximus, morari quemquam non debet, sive quod libro de Correptione et Gratia, ad marginem capitis secundi, gratiae efficaci nomen gratiae Christi praecipua quadam ratione tribuisse visi sumus: sive quod in libro de Gratia Christi insinuaverimus eam esse definitionem gratiae Christi, quam illic affert S. Augustinus, scilicet, Inspirationem luminosissimae et ardentissimae charitatis: sive demum quod ad caput decimum tertium ejusdem libri notatum sit, Quod qui per gratiam didicit, agat omnino quidquid agendum didicit; et, Qui per gratiam didicit, venit; qui non venit, non didicit. Haec enim et alia hujusmodi, quae gratiae efficaci maxime conveniunt, dicta sunt absque detrimento alterius verae et interioris gratiae, sed effectu suo carentis, qualem post sanctum Augustinum schola Thomistarum propugnat. Hinc solius gratiae victricis et maximae inopiam aut subtractionem significare voluimus ad librum secundum de Peccatorum Meritis et Remissione, ubi cum sanctus Doctor inquirit, cur victricem delectationem non omnibus, vel non semper sanctis det Deus; breviori forte compendio sententiam in margine sic expressimus: Gratia cur non omnibus, vel non semper sanctis detur. Ubi addita vocula victrix, offensionis ansam omnem ablatam cuperemus: licet Augustini sensu, eoque minime ambiguo, nomen gratiae simpliciter pro efficaci gratia sumpserimus, cum et in sanctis et in peccatoribus cum sancto Antistite minores gratias, easque Thomistico sensu sufficientes, admittamus.

Revera ejus generis gratias passim experiuntur etiam peccatores, maxime in sua ipsorum conversione: multo minus justis eas denegat Deus; quippe qui justos non deserit, nisi prius ab eis deseratur. Hoc enim discrimen Augustinus inter Deum justificantem et medicum sanantem statuit, quod medicus homo cum sanaverit hominem, jam de caetero sustentandum elementis et alimentis corporalibus, ut eadem sanitas apto subsidio convalescat, Deo dimittit. At Deus postquam impium justificaverit, eum non deserit si non deseratur, ut pie semper justeque vivatur, inquit sanctus Doctor in libro de Natura et Gratia, capite vigesimo sexto.

Cum his itaque subsidiis justus perseveraret, si vellet: quod vero nolit, ejus culpa est, tametsi nunquam plene et efficaciter volet, nisi ampliori et fortiori gratiae adjutorio fulciatur.

Ex his facile intelligitur, sinceram in Deo esse omnes salvandi homines voluntatem: quam voluntatem etsi aliquando ad electos, aut ad genera singulorum restringere videatur Augustinus, ut Pelagianorum pravis quibusdam in hoc capite sensibus occurrat; non tamen improbat alio quolibet sensu voluntatem istam explicari, dum tamen credere non cogamur, inquit, aliquid omnipotentem Deum fieri voluisse, voluntate nimirum absoluta, factumque non esse (Ench. c. 103) . Unde alio loco generalem quamdam Dei de omnium hominum salute voluntatem non obscure innuit, cum docet, Sic velle Deum omnes homines salvos fieri et in agnitionem veritatis venire, ut tamen non adimat eis liberum arbitrium, quo bene vel male utentes justissime judicentur: quod cum fit, infideles quidem contra voluntatem Dei faciunt, cum ejus Evangelio non credunt; nec ideo tamen eam vincunt, verum se ipsos fraudant magno et summo bono, malisque poenalibus implicant, experturi in suppliciis potestatem ejus, cujus in donis misericordiam contempserunt (De Spir. et Litt., cap. 33) .

De praeceptorum possibilitate tot et tam aperta sunt sancti Augustini testimonia, ut ea huc afferre otiosum fuerit: negat tamen ea possibilia esse ad mentem Pelagianorum, qui ea solis naturae viribus, absque interioris 0023 gratiae auxilio, possibilia esse contendebant. Hinc manifestum est cuivis sincero et aequo lectori, quo sensu dixerimus in sectione septima Praefationis ad tomum septimum, Bedam in Commentariis super Cantica canticorum commonstrasse reconditum virus in locis Pelagianae ad Demetriadem epistolae, cum in aliis, tum in his ejus verbis, quod Deus nec impossibile aliquid potuit imperare, qui justus est; nec damnaturus est hominem pro eo quod vitare non potest, qui pius est. Quo in loco, cujus sensus jam aliunde satis exploratus erat, antidotum adhibere necessarium non duximus, ad praecavendum abusum illius effati, quod sine dubio verum et catholicum est tum apud beatum Augustinum, tum apud universos fidei catholicae cultores. Quin etiam in Appendice ejusdem tomi integrum Bedae locum retulimus, qui duplicem ejus effati sensum diserte exprimit: quanquam et vellemus illum utrumque in praefatione ipsa repraesentatum, ut vel levissimam offendiculi occasionem amoveremus.

Nos quoque, ut Catholicos decet, liberum in homine etiam lapso arbitrium incunctanter agnoscimus, et hujus catholicae veritatis assertorem Augustinum secuti, cum ipso et omnibus Catholicis sentimus, voluntatem hominis sufficere sibi ad malum, non vero ad bonum absque gratia: cum e contrario Pelagiani assererent, integram nec peccato primi hominis vitiatam libertatem aequa lance ferri sive ad bonum, sive ad malum. Hinc cum sancto Antistite notare et rejicere libuit libertatis definitiones a Juliano in gratiae praejudicium adductas, quibus aequilibris ad bonum et malum facilitas statuitur. Ubi tamen ingenue profitemur, de libero arbitrio secundum se spectato forte parvam aut nullam inter Catholicos et Pelagianos exortam esse quaestionem.

Non absimili cautione cum beato Antistite repudiavimus Julianeas peccati definitiones, quoniam mala mente proferebantur, scilicet in damnum gratiae ad vitanda peccata necessariae, et in incrementum liberi arbitrii. Julianus nempe peccatum aiebat, a quo abstinere liberum est, ea videlicet libertate, cui nihil ex se desit ad vitandum peccatum. Quae tamen definitio si ab alio proferretur, quam ab doloso haeresiarcha, non esset de ipsa tantopere litigandum.

Sed utcumque disputarit Hipponensis Antistes cum Juliano de libertatis et peccati definitionibus, illud nobis omnino certum, indifferentiam activam, sive libertatem, ut vocant, contradictionis ad agendum vel non agendum, sive etiam ad merendum et demerendum in homine lapso, constanter agnitam et probatam a sancto Antistite; sive in bonum ex gratia victrici voluntas feratur, sive ad malum ex se ipsa et proprio defectu. Atque istud fidei catholicae dogma tum ante, tum post exortam Pelagii haeresim ex aequo professus est clarus gratiae defensor. Et quidem de peccato agens, libro tertio de Libero Arbitrio, capite decimo octavo: Quaecumque ista causa est voluntatis, inquit, scilicet malae, si non potest ei resisti, sine peccato ei ceditur: si autem potest, non ei cedatur, et non peccabitur. An forte fallit incautum? Ergo caveat ne fallatur. An tanta fallacia est, ut caveri omnino non possit? Si ita est, nulla peccata sunt. Quis enim peccat in eo quod nullo modo caveri potest? Scimus quidem librum hunc a sancto Doctore scriptum fuisse ante ventilatam de gratia controversiam contra Pelagianos. Verum cum hic locus a Pelagio ipsi objectus fuisset, agnoscit verba sua, nec ea improbat, modo intelligatur posse caveri peccatum cum gratia Dei; nec prorsus eadem conditione censeantur quae ita peccata sunt, ut sint etiam poenae peccati (De Nat. et Grat., n. 80) . Haec enim quanquam libere committantur, attamen non ea libertate qua caetera, quae ante omnepeccatum committi potuerunt. Hac igitur adhibita cautione admittit S. Augustinus in ipso actu peccati veram ad non peccandum potentiam, id est activam indifferentiam, qualem in bonis actibus ex gratia factis admisit.

Non recessit ab ista doctrina sanctus Episcopus, sive primis, sive postremis contra Pelagianos operibus, quam cum Pelagio et Juliano decertans apertissime propugnat. Neque vero necesse est super ea re locorum indicem contexere, qui jam ab aliis est confectus. Id solum observabimus, liberum nonnunquam latiori et generaliori significatu ab Augustino usurpari pro voluntario etiam necessario: quo sensu amorem justitiae in Deo, et innatum in homine beatitudinis generatim sumptae desiderium, liberum esse dixit, id est voluntarium. Quapropter in libro de Natura et Gratia, allato Pelagii hoc dicto, Voluntatis arbitrio ac deliberatione privari quidquid naturali necessitate constringitur, id non omnino probat S. Augustinus, dum subdit, Et hic nonnulla quaestio est. Quo loco significat nimis diffuse et indistincte, imo etiam inconsiderate, locutum esse Pelagium, atque in ejus dicto nonnihil adhuc superesse quaestionis, eo quod non id omne quod voluntatis arbitrio ac deliberatione privatur, naturali necessitati obnoxium sit: quippe id absurdum, nec satis accurate aut provide dictum esse, probat exemplo innati in nobis beatitudinis appetitus, et voluntatis justitiae in Deo; quod utrumque necessarium est, sic tamen ut suo quodam modo ad voluntatis arbitrium, saltem quoad hujus exercendi modum, pertinere posse videatur. Unde verbis ipsius contextus adhaerentes, eo loco ad marginem apposuimus hoc summarium: Necessitas non pugnat cum arbitrio voluntatis. Durius quidem id aliquibus dictum videri posset, nisi ex ipso contextu satis intelligeretur, illic voluntatis arbitrium, si ad rem ipsam attendas, sumi pro ipsa voluntate, sive pro voluntario. Quanquam et dici posset, cum hic Augustinus nolit tantum quavis necessitate perimi in homine liberum arbitrium, contra quod volebat Pelagius; cautius fortasse futurum fuisse summarium adjectione unius vocis, in hunc modum, Non quaevis necessitas pugnat cum arbitrio voluntatis. Revera enim necessitas infallibilitatis non adversatur verae libertati, ut plerisque in locis S. Augustinus explicuit, qui et vocabulum necessitatis non raro usurpavit pro vehementi quadam propensione ex naturae vitio 0025 orta: quo sensu in homine post lapsum non veretur agnoscere duram peccandi necessitatem; sed quae sit generalis duntaxat: quoniam in praesenti conditione omnia et singula, etiam levia, peccata vitare homo non potest ob naturae infirmitatem; vel quae sit moralis tantum, et fere similis isti necessitati, quam affert prava consuetudo crebris actibus progenita. Ea vero consuetudine simplicem et absolutam inferri necessitatem non existimarunt S. Augustinus aut Julianus, quod ex utriusque disputationibus promptum foret ostendere.

Occasione autem loci superius adducti, non ab re fuerit observare, vulgatum Augustini ex libro de Correptione et Gratia, capite undecimo, effatum ad manuscriptos codices a nobis emendatum fuisse in hunc modum: Liberum arbitrium ad malum sufficit, ad bonum autem parum est, nisi adjuvetur ab omnipotenti Bono: ubi superiores etiam Lovaniensium editiones habent nihil est. Quod etsi Augustinus habet in Epistola centesima octogesima sexta, ad Paulinum, numero trigesimo quarto, ubi ait, sine gratia ad non peccandum nihil voluntatis arbitrium valere; priori tamen loco, qui ex libro de Correptione et Gratia desumitur, melius quadrat parum quam nihil: siquidem illic agitur de primo homine innocente, quem Deus noluit esse sine gratia, quam libero ejus permisit arbitrio; quoniam liberum arbitrium, ait sanctus Doctor, ad malum sufficit, ad bonum autem parum est, nisi adjuvetur ab omnipotenti Bono. Certe ut dici possit de hominis lapsi libero arbitrio, quod ex se absque gratia nihil sit ad bonum operandum; minus congrue dici posse videtur de homine innocente, cujus liberum arbitrium, utpote sanum, ad bonum sine ullo obice ferri poterat.

Haec minutiora persecuti sumus, ut verborum controversias auferamus (De dono Persev. n. 11) . Quanquam eorum, qui veterum Patrum opera recensere student, misera esset conditio, si in ipsas etiam notas eorum marginales, ut contra nos in hac editione actum est, impune animadvertere, et singulas earum syllabas ad severam immitis censurae trutinam discutere quibusvis iniquis censoribus liceret. Quotus enim quisque est, qui in re tam lubrica et difficili non aliquando vel leviter cespitet; qui sententiam auctoris semper ad apicem assequatur, aut perfecte reddat; qui denique tam brevi verborum compendio pagellam quandoque integram ad amussim explicare possit?

Verum quantumvis injusta futura sit quorumdam in nos hominum censura, institutum nihilominus nostrum, Deo favente, constanter persequemur: et si quidem nobis esse molesti pergent, illud nobis solatio erit, quod eadem sors olim contigerit veris Augustini discipulis, in primis Caesario Arelatensi episcopo, cujus fides ob praedicatam sanctissimi Viri doctrinam a quibusdam obtrectatoribus infamata est.

Hinc collecta Valentiae synodus episcoporum, quibus Caesarius fidem suam approbavit. Quin etiam Bonifacius Pontifex Romanus, calcata jurgantium malevola intentione, prosecutionem sancti Caesarii apostolica auctoritate firmavit, ut Cyprianus Tolonensis antistes in ejus Vita tradit.

Quanquam melius fortasse nobis de hominum aequitate sperandum sit. Forte enim, ut verbis Augustini utamur, si qui aliter senserint, quando secum ipsi paululum sine certandi studio cogitaverint, quam sit absurdum nec dignum disputatione quod dicunt, continuo sententiam commutabunt. Quod si noluerint, non usque adeo de humanis sensibus desperandum est, ut metuamus ne hoc cuipiam persuadeant (De Peccatorum Meritis lib. 1, n. 22) .

Quid jam nobis aliud restat post diuturni ac laboriosi operis optatum finem, quam ut tutelam ac praesidium illustrissimorum Galliae antistitum demisso, sed alacri tamen, animo deposcamus?

Scilicet cum admirabili divinae Providentiae consilio factum sit, ut sanctissimi Ecclesiae doctoris Augustini novae operum editioni suprema tum a nobis imponeretur manus, cum ad generalia Comitia ex omnibus Regni partibus una convenirent ad fanum sancti Germani: nihil nobis opportunius, fortunatiusve contingere potuit, quam ut eos appellaremus qualiscumque laboris nostri judices et arbitros, qui et dignitate sua constituti sunt a Deo pastores ad regendam Ecclesiam, et ad catholicae doctrinae sacrosanctum depositum vigili cura apostolicaque auctoritate tutandum.

Atque hoc praecipue nomine, Illustrissimi Ecclesiae Principes, Augustinum adducimus ad vos, qui totus quantus est, sub unius veluti tabellae conspectu oculis vestris contemplandus objicitur. Neque vero conspectum vestrum reformidare potest veteris et avitae fidei propugnator acerrimus, qui causam Ecclesiae toties a se defensam, majorum quoque vestrorum praesidiis toties suffultam haud ignorat, quam et a vobis, qui ipsorum vestigiis lubenter insistitis, non dissimili animo atque studio sperat hodie propugnandam.

Hinc in nobis oritur non dubia spes, vos nuper elaboratae Augustinianorum operum editioni propitios fore; neque vestrum illius viri lucubrationibus defuturum patrocinium, quem specialem fidei patronum (S. Prosp. epist. ad. August. n. 1) vos universi cum beato Prospero incunctanter agnoscitis.

Nihil hic necesse est a nobis commemorari, quanta fuerit olim Gallicanorum cum Romanis praesulibus consensio in sancti Viri commendandis operibus. Exstant tum Sedis apostolicae Pontificum Innocentii, Coelestini et aliorum; tum Gallicanarum synodorum Arausicanae, Valentinae et aliarum consignata litteris monumenta, quibus Hipponensis Antistes et inter optimos Ecclesiae magistros annumeratur, et tanquam antiquae fidei custos integerrimus ex omnium communi voce et sensu declaratur.

Isthaec aequissima veteris Ecclesiae judicia de sancti Praesulis doctrina et fide ut animos addidere nobis ad immensi laboris onus subeundum, ita effecere ut ea qua par erat religione doctissimi Antistitis scripta attingeremus; pia nimirum sedulitate religiosaque cautione opus esse rati, ut qua mente, quo consilio, qua fide primum profecta essent ex sanctissimi Doctoris ore et manu utilissima opera, rursum ederentur a nobis pari 0027 fide, animo atque proposito, in universalis Ecclesiae decus, commoda, atque praesidium.

Quis conatuum nostrorum in tam arduo incoepto fuerit successus, palam edicere cum vetat pudor, tum pene universorum in Ecclesia ordinum, in primis vestrum omnium benignissima de illo judicia. His amplissimum labori nostro praemium, certe exspectatione nostra et merito nostro longe majus, non sine grati ac demissi animi tacita significatione experti sumus.

Istis autem bonarum vestrarum voluntatum testificationibus freti atque confisi, querimonias obtrectantium nonnullorum facile insuper habuimus. Id enim nobis certo persuasum fuit, navatam a nostris in Augustino illustrando operam calculis universorum comprobandam, cum iis placuerit, penes quos istarum rerum et judicium et arbitrium esse universi confitentur.

Neque vero exspectatio ista nos fefellit. Novum ecce et ingens operi nostro praesidium accedit ex nupera per apostolicam Sedem damnatione libellorum quibus invidia gravare nos moliebantur haud aequi laborum ac fidei nostrae aestimatores. Palmarium adversus istos defensionis nostrae incrementum afferet augustissimi Coetus vestri auctoritas et suffragium: atque hanc communis vestrae sententiae atque judicii significationem eo impensius liberiusque deposcimus, quo totum hoc vigiliarum nostrarum opus sub Ludovici Magni auspiciis, regioque insignitum nomine publicam in lucem emisimus.

Quod si religiosissimi Principis in recognoscendo isto munere benignitati et humanitati addideritis commendationis vestrae pondus, erit omni praesidii genere vallatum opus, quod nec ulla delebit aetas, nulla lacessere in posterum audebit manus atque protervia: pro quo insigni favore atque benefacto, Clarissimi sanctae Religionis Antistites, et vobis singulis, et universo Sacrosancto Ordini vestro acturi atque habituri sumus immortales gratias.