Liber Primus.

0553
0553A 155 Cum sua gentiles studeant figmenta poetae
Grandisonis pompare modis, tragicoque boatu,
Ridiculove Getae, seu qualibet arte canendi
((20)) 0554A 156 Saeva nefandarum renovent contagia rerum
Et scelerum monumenta canant, rituque magistro
Plurima Niliacis tradent mendacia biblis:
0555A 157 Cur ego Davidicis assuetus cantibus odas
Chordarum resonare decem, sanctoque verenter
((25)) Stare choro, et placidis coelestia psallere verbis,
Clara salutiferi taceam miracula Christi?
Cum possim manifesta loqui, Dominumque tonantem
Sensibus, et toto delectet corde fateri,
Qui sensus, et corda dedit, cui convenit uni
((30)) 158 Facturam servire suam, cui jure perenni
Arcibus aethereis una est cum patre potestas,
0556A Par splendor, communis apex, sociale cacumen,
Aequus honor, virtus eadem, sine tempore regnum,
Semper principium, sceptrum juge, gloria consors,
((35)) Majestas similis: haec est via namque salutis,
Haec firmos ad dona gradus paschalia ducit.
Haec mihi carmen erit: mentes huc vertite cuncti.
Hanc constanter opem laesis adhibete medullis,
Quos lethale malum, quos vanis dedita curis
((40)) Attica Cecropii serpit doctrina veneni,
0557A 159 Sectantesque magis vitam spirantis odorem
Legis, Athenaei paedorem linquite pagi.
Quid labyrintheo, Thesidae, erratis in antro,
Caecaque Daedalei lustratis limina tecti?
((45)) Labruscam placidis quid adhuc praeponitis uvis,
Neglectisque rosis, saliuncam sumitis agri?
Quid lapides, atque aera coli, quid fana profanis
160 Proderit, et mutis animas damnare metallis?
0558A Parcite pulverei squalentia jugera campi,
((50)) Et steriles habitare plagas, ubi gignere fructum
Arida nescit humus: nec de tellure cruenta
Livida mortiferis vellatis toxica succis,
Tartareis damnata cibis: sed amoena vireta
161 Florentum semper nemorum, sedesque beatas
((55)) Per latices intrate pios, ubi semina vitae
Divinis animantur aquis, et fonte superno
Laetificata seges spinis mundatur ademptis,
0559A Ut messis queat esse Dei, mercisque futurae
Maxima centenum cumulare per horrea fructum.
((60)) Omnipotens aeterne Deus, spes unica mundi,
Qui coeli fabricator ades, qui conditor orbis,
Qui maris undisonas fluctu surgente procellas
Mergere vicinae prohibes confinia terrae,
Qui solem radiis, et lunam cornibus imples,
((65)) 162 Inque diem, ac noctem lumen metiris utrumque,
Qui stellas numeras, quarum tu nomina solus,
Signa, potestates, cursus, loca, tempora nosti,
Qui diversa novam formasti in corpora terram,
0560A Torpentique solo viventia membra dedisti,
((70)) Qui pereuntem hominem vetiti dulcedine pomi
Instauras meliore cibo, potuque sacrati
Sanguinis infusum depellis ab angue venenum,
Qui genus humanum (praeter quos clauserat arca)
Diluvii rapida spumantis mole sepultum
((75)) Una iterum de stirpe creas, ut mystica virtus,
Quod carnis delicta necant, hoc preasule ligno
163 Monstraret liquidas renovari posse per undas;
Totum namque lavas uno baptismate mundum:
0561A Pande salutarem paucos quae ducit in urbem
((80)) Angusto mihi calle viam, verbique lucernam
Da pedibus lucere meis, ut semita vitae
Ad caulas me ruris agat, qua servat amoenum
Pastor ovile bonus, qua vellere praevius albo
Virginis agnus ovis, grexque omnis candidus intrat,
((85)) 164 Te duce, difficilis non est via, subditur omnis
Imperiis natura tuis: rituque soluto
Transit in adversas jussu dominante figuras.
Si jubeas mediis segetes arere pruinis,
0562A Messorem producet hiems: si currere mustum
((90)) Vernali sub sole velis, florentibus arvis
Sordidus impressas calcabit vinitor uvas,
Cunctaque divinis parebunt tempora dictis.
Indicio est antiqua fides, et cana priorum
Testis origo patrum, nullisque abolenda per aevum
((95)) Temporibus constant virtutum signa tuarum,
Ex quibus audaci perstringere pauca relatu
165 Vix animis committo meis, silvamque patentem
Ingrediens, aliquos nitor contingere ramos.
0563A Nam centum licet ora movens, vox ferrea clamet,
((100)) Centenosque sonos humanum pectus anhelet,
Cuncta quis expediet, quorum nec lucida coeli
Sidera, nec bibulae numeris aequantur arenae?
Primus ab usque chao meritis vivacibus Enoch
Multa per innumeros jam saecula contigit annos,
((105)) 166 Natura perdente modum, quem jure creandi
Terra tulit: genitum sed mors miratur ademptum.
Saucia jam vetulae marcebant viscera Sarae,
Grandaevo consumpta situ, prolemque negabat
0564A Frigidus annoso moriens in corpore sanguis:
((110)) Cum, seniore viro, gelidi praecordia ventris
In partum tumuere novum, tremebundaque mater
Algentes onerata sinus, spem gentis opimae
Edidit, et serum suspendit ad ubera natum.
Mactandumque Deo pater obtulit, at sacer ipsam
((115)) 167 Pro pueri jugulis aries mactatur ad aram.
O justi mens sancta viri! pietate remota,
Plus pietatis habens, contempsit vulnera nati,
Amplexus praecepta Dei, typicique cruoris
Auxilio ventura docet, quod sanguine fuso
((120)) 0565A Humana pro gente pius occumberet Agnus.
168 Loth Sodomae fugiente chaos, dum respicit uxor,
In statuam mutata salis, stupefacta remansit,
Ad poenam conversa suam: quia nemo retrorsum,
Noxia contempti vitans discrimina mundi,
((125)) Aspiciens, salvandus erit, nec debet arator
Dignum opus exercens, vultum in sua terga referre.
0566A Ignibus innocuis flagrans apparuit olim
Non ardens ardere rubus, nec juncta calori
Materies alimenta dabat, nec torrida vivens
((130)) 169 Sensit damna frutex, sed amici fomitis aestu
Frondea blanditae lambebant robora flammae.
Mitis in immitem virga est animata draconem,
Per flexos sinuata globos, linguisque trisulcis
0567A Squamea colla tumens, inimicos ore chelydros
((135)) Sorbuit, et proprii redit in virgulta rigoris.
Pervia divisi patuerunt caerula ponti
In geminum revoluta latus, nudataque tellus
Cognatis spoliatur aquis, ac turba pedestris
170 Intrat in absentis pelagi mare, perque profundum
((140)) Sicca peregrinas stupuerunt marmora plantas.
Mutavit natura viam, mediumque per aequor
Ingrediens populus, rude jam baptisma gerebat:
Cui dux Christus erat; clamat nam lectio, Multas
0568A Vox Domini super exstat aquas; vox denique verbum est,
((145)) Verbum Christus adest, geminae qui consona legis
Testamenta regens, veterem patefecit abyssum,
171 Ut doctrina sequens planis incederet arvis.
Quid referam, innumeras coelesti pane catervas
Angelicos sumpsisse cibos, nimbisque superni
((150)) Nectaris, aeria populum dulcedine pastum,
In pluviis habuisse dapes, et in imbribus escas?
Rursus in exustis sitiens exercitus arvis,
Qua nimium loca sicca diu, qua terra negatis
0569A Aegra jacebat aquis, qua spes ablata bibendi,
((155)) Vivendique fuit, subitas arente metallo
Hausit aquas, sterilique latex de rupe cucurrit,
172 Et jejuna novum vomuerunt marmora potum.
His igitur jam sacra tribus dans munera rebus,
Christus erat panis, Christus petra, Christus in undis.
((160)) Angelicis tremefacta minis affatur asella
Sessorem per verba suum, linguaque rudenti
Edidit humanas animal pecuale loquelas.
Sol stetit ad Gabaon, mediique cacumine coeli
0570A Fixit anhelantem dilato vespere lucem,
((165)) Insolitus frenare diem, nec luna cucurrit
173 Ordine pigra suo, donec populantibus armis,
Fervidus ingentem gladius consumeret hostem,
Conjurante polo: jam tunc famulata videbant
Sidera venturum, praemisso nomine, Jesum.
((170)) Heliam corvi quondam pavere ministri,
Praebentes sine more dapes, alesque rapinis
Deditus, atque avido saturans cava guttura rostro,
Tradidit illaesam jejunis morsibus escam.
Nunc bonus Heliae, qui perfidus antea Noe,
((175)) 0571A Abluit in terris, quidquid deliquit in undis.
Plenus at ille Deo, postquam miracula terris
174 Plura dedit, meritisque suis succedere dignum
Haeredem propriae fecit virtutis amicum,
Aurea flammigeris evectus in astra quadrigis,
((180)) Qua levis aethereos non exprimit orbita sulcos,
Sidereum penetravit iter, curruque corusco
Dexteriora petens, spatio majore triumphum
Duxit, et humani metam non contigit aevi.
Quam bene fulminei praelucens semita coeli
((185)) 0572A Convenit Heliae! merito qui, et nomine fulgens,
175 Hacope dignus erat: nam si sermonis Achivi
Una per accentum mutetur littera, sol est.
Ultima labentis miseratus tempora lucis,
Ter quinos quondam regi Deus addidit annos,
((190)) Usus jure suo, patefactaque limina claudens
Mortis, ab occasu vitam convertit in ortum.
Jonas puppe cadens, ceto sorbente voratus,
In pelago non sensit aquas, vitale sepulcrum,
Ne moreretur, habens, tutusque in ventre ferino,
((195)) Depositum, non praeda fuit, vastumque per aequor
0573A 176 Venit ad ignotas inimico remige terras.
Cum, spirante Deo, Babylonia sacra negarent
Tres una cum mente viri, durumque subirent
Exitium saevi Chaldaea lege tyranni,
((200)) Cujus Achaemeniam rabies accenderat iram
177 Plus fornace sua, medios truduntur in ignes,
Nil audente rogo, tantoque ardore calentes
Cordis, imagineae vincunt incendia poenae
Igne animi. O quanta est credentum gloria! flammis
((205)) 0574A Ardentis fidei restincta est flamma camini.
Digna sed immitem mox perculit ultio regem.
Nam quod ab humana vecors pietate recessit,
Agrestes pecudum consors fuit ille per herbas,
Aulica depasto mutans convivia feno.
((210)) Pronus ab amne bibit, septenaque tempora lustrans,
178 Omnibus hirsutus silvis, et montibus errat.
Nec minus et Darii furuerunt jussa tyranni.
0575A Ecce etenim sceleri scelus addidit ira furentis,
Hebraeumque decus Daniel decernitur insons
((215)) Jejunis cibus esse feris, sed bellua justo
Mitis facta viro, sanctos ne laederet artus,
Coepit amare famem, rabies mollita furorem
Deposuit, saevisque in faucibus ira quievit,
Et didicere truces praedam servare leones.
((220)) 179 Dic, ubi sunt, natura, tuae post talia leges?
Quis toties tibi jura tulit? quis tartara jussit
Translatum nescire virum, sterilemque marito
Fecundavit anum, sacram praecepit ad aram
0576A Sponte venire pecus, muliebres transtulit artus
((225)) In simulacra salis: ramos incendia passos
Non ardere dedit: virgultum solvit in anguem;
Per pelagus siccavit iter: mirabile nimbis
Manna pluit, saxo latices produxit ab imo:
Quadrupedem fari plano sermone coegit:
((230)) 180 Suspensis rapidas elementis distulit horas:
Per volucres hominem pasci dedit atque coruscis
In coelum transvexit equis: jam morte gravato
Adjecit tria lustra viro; praedonis in ore
Naufragio fundavit opem: flagrante camino
((235)) 0577A Servavit sub rore pios: per pascua regem
Pavit, ut hirsutam pecudem, rictusque leonum,
Instimulante fame, jussit nescire furorem?
Nempe Creatori (cujus quaecumque videntur
Seu quaecumque latent, et rerum machina sermo est)
((240)) 181 Omne suum famulatur opus, sequiturque jubentis
Imperium, quocumque trahit sententia nutu.
0578A Heu! miseri, qui vana colunt, qui corde sinistro
Religiosa sibi sculpunt simulacra, suumque
Factorem fugiunt, et, quae fecere, verentur.
((245)) Quis furor est, quae tanta animos dementia ludit?
182 Ut volucrem, turpemque bovem, tortumque draconem,
Semihominemque canem supplex homo plenus adoret?
0579A Ast alii solem, caecatis mentibus acti,
Affirmant rerum esse patrem, quia rite videtur
((250)) Clara serenatis infundere lumina terris,
Et totum lustrare polum, cum constet ab istis
Motibus, instabilem rapidis discursibus ignem
Officium, non esse Deum, quique ordine certo
Nunc oritur, nunc occiduas demissus in oras
((255)) 183 Partitur cum nocte vices, nec semper ubique est,
Nec lumen fuit ille manens in origine mundi,
Cum geminum sine sole diem novus orbis haberet.
Sic lunae quoque vota ferunt, quam crescere cernunt,
0580A Ac minui, stellisque litant, quae luce fugantur.
((260)) Hic laticem colit, ille larem, sed jungere sacris
Non audent inimica suis, ne lite propinqua
Aut rogus exiguas desiccet fortior undas,
Aut validis tenues moriantur fontibus ignes.
Arboreis alius ponit radicibus aras,
((265)) 184 Instituitque dapes, et ramos flebilis orat,
Ut natos, charamque domum, dilectaque rura,
Conjugiique fidem, famulos, censumque gubernent.
Lignee, ligna rogas, surdis clamare videris,
A mutis responsa petis, quae jura domorum
((270)) Hac ratione regunt, si caesa securibus actis
0581A Ardua pendentis sustentent culmina tecti,
Aut subjecta focis dapibus famulentur edendis.
Nonnulli venerantur olus, mollesque per hortos
Numina sicca rigant, verique hac arte videntur
((275)) 185 Transplantatorum cultores esse deorum.
Plura referre pudet, sanctoque in carmine longum
Vel damnare nefas, ne mollia sentibus uram
Lilia, purpurei neu per violaria campi
0582A Carduus, et spinis surgat paliurus acutis.
((280)) Jam satis humanis erroribus addita monstra
Risimus, aut tales potius deflevimus actus.
Nunc coeptam juvat ire viam, montemque per altum
Nitentes firmare gradus; properemus in urbem,
186 Libertatis opem, radians ubi regia fulvis
((285)) Emicat aula tholis, ubi dantur digna petenti,
Quaerenti spes certa manet, claustrisque remotis,
0583A Pervia pulsanti reserantur limina cordi.
Hic est ille lapis reprobus, quem vertice gestat
187 Angulus, atque oculis praebet miracula nostris,
((290)) Cujus onus leve est, cujus juga ferre suave est.
Per digesta prius veteris miracula legis
Rettulimus, sancti conjuncto Spiritus actu
0584A Quae Genitor socia Nati virtute peregit.
Per digesta rudis necnon miracula legis,
((295)) 188 Dicemus, sancti conjuncto Spiritus actu
Quae Natus socia Patris virtute peregit.
Semper ut una manens deitatis forma perennis,
Quod simplex, triplicet, quodque est triplicabile, simplet.
0585A Haec est vera fides, hanc sprevit habere salutem
((300)) Arrius infelix, qui curva per avia rectum
Flectere nisus iter, foveam delapsus in atram
Corruit, et tetri mersus petit ima profundi:
Tam vacuus sensu, justae quam tempore poenae,
189 Visceribus fusis, vacuus quoque ventre remansit.
((305)) Demens, perpetui qui non imitanda parentis
Jura, caducorum gradibus simulavit honorum!
Namque homines inter natum genitore minorem
Lex carnalis habet, quoniam pater ipse parentis
Filius ante fuit: mox et qui filius est nunc,
((310)) Afforet esse pater; sic per genus omne nepotum
It nova progenies et avi numerantur avorum.
0586A At Dominus, verbum, virtus, sapientia, Christus,
Et totum commune Patris, de lumine lumen,
De solo solus, cui nec minus est Patre quidquam,
((315)) 190 Nec, quo crescat, habet, genitus, non quippe creatus,
Ipse est principium: nam sicut clarus habetur
In genitore manens, genitor quoque clarus in ipso
Permanet, et rerum caput est Deus unus ubique.
Non quia qui summus Pater est, et Filius hic est,
((320)) Sed quia quod summus Pater est, et Filius hoc est.
0587A Sic ait ipse docens: Ego in Patre, et Pater in me est.
191 Rursus: Ego, atque Pater, unum sumus. Arrius Unum
Debet scire, SUMUSque Sabellius esse fatendum.
Iste fidem ternam, ast hic non amplectitur unam.
((325)) Ambo errore pares, quamquam diversa sequentes;
Qualiter assueti varias producere sectas,
Impugnant sua dicta viri, qui brachia nudis
0588A Ostentant exserta humeris, nil tradere docti.
192 Sed tantum certare cati, prudentia quorum
((330)) Stulta jacet, quia vana Deo est sapientia mundi.
Hic loquitur nimis, ille tacet; hic ambulat, hic stat;
Alter amat fletus, alter crispare cachinnum,
Diversisque modis par est vesania cunctis.
Interea dum rite viam sermone levamus,
((335)) Spesque, fidesque meum comitantur in ardua gressum,
0589A Blandius ad summam tandem pervenimus arcem.
En signo sacrata crucis vexilla coruscant:
En regis pia castra micant, tuba clamat herilis,
193 Militibus sua porta patet; qui militat intret:
((340)) Janua vos aeterna vocat, quae janua Christus.
Aurea perpetuae capietis praemia vitae,
Arma quibus Domini tota virtute geruntur,
Et fixum est in fronte decus. Decus, armaque porto,
Militiaeque tuae, bone Rex, pars ultima resto.
((345)) Hic proprias sedes, hujus mihi moenibus urbis
0590A 194 Exiguam concede domum, tuus incola sanctis
Ut merear habitare locis, alboque beati
Ordinis extremus conscribi in saecula civis.
Grandia posco quidem: sed tu dare grandia nosti.
((350)) Quem magis offendit, quisquis sperando tepescit.
Christe, fave votis, qui mundum in morte jacentem
Vivificare volens, quondam terrena petisti
Coelitus, humanam dignatus sumere formam,
0591A Sic aliena gerens, ut nec tua linquere posses.
((355)) Hoc Matthaeus agens, hominem generaliter implet.
195 Marcus ut alta fremit vox per deserta leonis,
Jura sacerdotis Lucas tenet ore juvenci.
More volans aquilae, verbo petit astra Joannes.
Quattuor hi proceres una te voce canentes,
((360)) Tempora ceu totidem, latum sparguntur in orbem.
Sic et apostolici semper duodenus honoris
0592A Fulget apex numero, menses imitatus, et horas,
Omnibus ut rebus totus tibi militet annus.
Hinc igitur veteris recolens exordia mortis,
((365)) Ad vitam properabo novam, lacrymasque serendo,
Gaudia longa metam: nam qui deflemus in Adam,
196 Semina mittentes, mox exsultabimus omnes,
((368)) Portantes nostros, Christo veniente, maniplos.