Liber Tertius.

0633
0633B 237 Prima suae Dominus, thalamis dignatus adesse,
Virtutis documenta dedit, convivaque praesens
Pascere, non pasci, veniens, mirabile! fusas
In vinum convertit aquas; amittere gaudent
((5)) Pallorem latices, mutavit laeta saporem
0634B Unda suum, largita merum, mensasque per omnes
Dulcia non nato rubuerunt pocula musto.
Implevit sex ergo lacus hoc nectare Christus;
238 Quippe ferax qui vitis erat, virtute colona
((10)) Omnia fructificans, cujus sub tegmine blando
0635A Mitis inocciduas enutrit pampinus uvas.
Post regulus nato quidam moriente rogabat
Flebilis, et supplex Dominum, quo viseret aegrum
Febre laborantem puerum, trepidamque vetaret
((15)) Labi animam de sede sua; tunc larga potestas,
Credenti quae nulla negat, nec dona retardat,
239 Velocem comitata fidem, sermone salutem
Concedens facili: Vivit jam filius, inquit,
Perge, tuus. Quantum imperii fert jussio Christi!
((20)) 0636A Non dixit, Victurus erit, sed, Jam quia vivit,
More Dei, qui cuncta prius, quam nata, videndo,
Praeteritum cernit, quidquid vult esse futurum.
Inde salutiferis incedens gressibus, urbes,
Oppida, rura, casas, vicos, castella peragrans,
((25)) Omnia depulsis sanabat corpora morbis.
Ecce autem mediae clamans ex agmine turbae
Leprosus poscebat opem, variosque per artus
Plus candore miser: Si vis, Domine, inquit, ab istis
240 Me maculis mundare potes. Volo, Christus ut inquit,
((30)) Confestim redit una cutis, proprioque decore
0637A Laeta peregrinam mutarunt membra figuram,
Inque suo magis agnitus est vix ille colore.
Forte Petri validae torrebat lampadis aestu
Febris anhela socrum, dubioque in funere pendens
((35)) Saucia sub gelidis ardebat vita periclis,
Immensusque calor frigus lethale coquebat.
241 At postquam fessos Domini manus attigit artus,
Igneus ardor abit, totisque exstincta medullis,
Fonte latentis aquae cecidit violentia flammae.
((40)) Quin etiam rabidas nigrorum depulit iras
0638A Spiritum, ne flatus atrox laceraret iniqua
Peste homines, operisque Dei vexaret honorem,
Quem norat non esse Dei; passimque catervas,
Ut pius, innumeras pulso languore saluti
((45)) Reddidit, et varia populos a clade levavit.
242 Inde marina petens, arentes gressibus algas
Pressit, et exiguae conscendens robora cymbae,
Aequoreas intravit aquas; Dominumque sequentes
Discipuli, placido librabant carbasa ponto.
((50)) 0639A Jam procul a terris fuerat ratis, actaque flabris
Sulcabat medium puppis secura profundum,
Cum subito fera surgit hiems, pelagusque procellis
Vertitur, et trepidam quatiunt vada salsa carinam.
Perculerat formido animos, seseque putabant
((55)) Naufraga littoreis jam tendere brachia saxis.
Ipse autem placidum carpebat pectore somnum,
243 Majestate vigil, quia non dormitat in aevum,
Qui regit Israel, neque prorsus dormiet umquam.
Ergo ubi pulsa quies, cunctis clamantibus una
((60)) 0640A Voce simul, Miserere citus, miserere, perimus,
Auxilio succurre pio: nil vota moratus,
Exsurgens Dominus, validis mitescere ventis
Imperat, et dicto citius tumida aequora placat.
Non erat illa feri pugnax audacia ponti,
((65)) In Dominum tumidas quae surgere cogeret undas,
244 Nec metuenda truces agitabant flamina vires;
Sed laetum exsiliens Christo mare, compulit imum
Obsequio fervere fretum, rapidoque volatu
Moverunt avidas ventorum gaudia pennas.
((70)) Interea placido transvectus marmore, puppim
0641A Liquerat, et medios lustrabat passibus agros;
Cum procul e tumulis gemino stridore ruentes
Prosiluere viri, quos non mala daemone pauco,
245 Sed legio vexabat atrox, nexuque cruento
((75)) Saeva catenatis gestabant vincla lacertis.
Angebat quoque poena duplex. Heu! dira furoris
Conditio; qui vim patitur, magis ille ligatur.
Tunc Domini praecepta tremens, exire jubentis,
Spiritus infelix hominem non audet adire,
((80)) 0642A Effigiem repetens, quam Christum cernit habere.
246 Sed pecus, immunda gaudens lue, semper amicum
Sordibus, atque olido consuetum vivere coeno,
Pro meritis petiere suis, tristesque phalanges
Porcinum tenuere gregem: niger, hispidus, horrens
((85)) Talem quippe domum dignus fuit hospes habere.
0643A Hinc alias Dominus pelago delatus in oras,
Intravit natale solum, quo corpore nasci
Se voluit, patriamque sibi pater ipse dicavit.
247 Ecce aderant, vivum portantes, jamque cadaver,
((90)) Bis bina cervice viri, lectoque cubantem
Vix hominem, cui vita manens sine corporis usu
Mortis imago fuit, resolutaque membra jacebant
Officiis deserta suis, fluxosque per artus
Languida demissis pendebant vincula nervis.
((95)) Hunc ubi virtutum Dominus conspexit egentem
0644A Robore, peccatis primum mundavit ademptis,
Quae generant augmenta malis: miseroque jacenti,
248 Surge, ait, et proprium scapulis attolle grabatum,
Inque tuam descende domum. Nil jussa moratus,
((100)) Cui fuerat concessa salus, vestigia linquens
Tandem aliena, suis laetatur vadere plantis,
Vectoremque suum grata mercede revexit.
Principis interea synagogae filia, clauso
Functa die, superas moriens amiserat auras.
((105)) At genitor, cui finis edax spem prolis adultae
0645A Sustulerat, sanctos Domini lacrymansque, gemensque
Corruit ante pedes, vix verba precantia fari
Singultu quatiente valens, Miserere parentis
Orbati, miserere senis, modo filia, dicens,
((110)) Unica, virgineis nec adhuc matura sub annis,
249 Occidit, et misero patris mihi nomen ademit.
Affer opem, lapsamque animam per membra refunde,
Qui totum praestare potes. Haec inquit: et auctor
Lucis ad exstinctae pergebat funera, gressum
((115)) Vix populo stipante movens: permixtaque turbis
0646A Ibat inundantem mulier perpessa cruorem,
Quae magnas tenuarat opes, ut sanior esset,
Exhaustaque domo, nec proficiente medela,
Perdiderat proprium pariter cum sanguine sensum.
((120)) Ast ubi credentis jam sano in pectore coepit
Dives adesse fides, mediis immersa catervis,
Nititur aversi vel filum tangere Christi:
250 Posteriusque latens, subitam furata salutem
Extrema de veste rapit, siccisque fluentis
((125)) Damnavit patulas audax fiducia venas.
Senserat ista Deus, cujus de fonte cucurrit,
Quod virtus secreta dedit, furtumque fidele
0647A Laudat, et egregiae tribuit sua vota rapinae.
Ventum erat ad moesti lugentia culmina tecti,
((130)) 251 Deflentemque domum, moriens ubi virgo jacebat
Extremum sortita diem, trepidusque tumultus
Omnia lamentis ululans implebat amaris,
Funereosque modos cantu lacrymante gemebant
0648A Tibicen, plangorque frequens confuderat aedes.
((135)) 252 Ponite sollicita conceptos mente dolores,
Hic sopor est, Salvator ait, nec funus adesse
Credite, nec somno positam lugete puellam.
Dixerat, et gelida constrictum morte cadaver
Spiritus igne fovet, verboque immobile corpus
((140)) Suscitat, atque semel genitam bis vivere praestat.
Obstupuere animis, inopinaque vota parentes
0649A Aspiciunt, versisque modis per gaudia plangunt.
253 Inde pedem referens, geminos videt ecce sequentes
Caecatos clamare viros: Fili inclyte David,
((145)) Decute nocturnas exstinctis vultibus umbras,
Et clarum largire diem. Quam credere tutum,
Quam sanum est cognosse Deum! jam corde videbant,
Qui lucis sensere viam; tunc caeca precantum
Lumina, diffuso ceu torpens ignis olivo,
((150)) 0650A Sub Domini micuere manu, tactuque sereno
Instaurata suis radiarunt ora lucernis.
254 His ita dimissis, alius producitur aeger,
Multiplici languore miser, qui voce relictus,
Auditu vacuus, solo per inania membra
((155)) Daemone plenus erat: hunc protinus ordine sacro
Curavit versis Deus in contraria causis,
Daemonio vacuans, auditu, et voce reformans.
Nec minus interea proprios jubet omnia posse
Discipulos, totisque simul virtutibus implens,
((160)) 0651A Ite, ait, et tristes morborum excludite pestes,
Sed domus Israel (quia necdum nomine gentes
255 Auxerat hoc omnes), coelorum dicite regnum,
Daemoniis auferte locum, depellite lepram;
Functaque subductae revocate cadavera vitae.
((165)) Sumpsistis gratis, cunctis impendite gratis.
Ac velut hoc dicens, Ego vobis quippe ministris
Servandos committo greges, ego denique pastor
Sum bonus, et proprios ad victum largior agros.
Nemo meis ovibus, quae sunt mea, pascua vendat.
((170)) Haec in Apostolicas ideo prius edidit aures
0652A Omnipotens, ut ab his jam sese auctore magistris
In reliquum doctrina fluens decurreret aevum.
Qualiter ex uno paradisi fonte leguntur
256 Quattuor ingentes procedere cursibus amnes
((175)) Ex quibus in totum sparguntur flumina mundum.
Quisquis enim deitatis opus, quod non habet ex se,
Sed, Domino tradente, gerit, sub munere puro
Suscipiet, puro dispenset munere, possit
Ut dispensator, non ut mercator haberi,
((180)) Davidisque modis vitam cantare futuram;
Intrabo in Domini requiem, quia nescio mercem.
0653A 257 Exin conspicuam synagogae ingressus in aulam,
Aspicit invalidum, dimenso corpore mancum,
Seminecem membris, non totum vivere, cujus
((185)) Arida torpentem damnarat dextera partem;
Imperioque medens, gelidam recalescere palmam
Praecipit, et reduci divino more saluti,
258 Sicut semper agit, nil tollit, et omnia reddit.
0654A En iterum veteres instaurans lubricus artes
((190)) Ille chelydrus adest, nigri qui felle veneni
Lividus, humano gaudet pinguescere tabo,
Quodque per alternos toties disperserat aegros
Virus, in unius progressus viscera fudit:
Cui vocem, lumenque tulit, triplicique furore
((195)) Saucia membra tenens, mutum quatiebat, et orbum.
0655A 259 Tunc Dominus mundi, lux nostra, et sermo parentis,
Sordibus exclusis, oculos atque ora novavit;
Verbaque per verbum, per lumen lumina surgunt.
Venerat et mulier, morbo contracta vetusto,
((200)) Non senio, tremebunda, gemens, incurva, caducis
Vultibus, et solam despectans cernua terram.
Quae, Domino miserante, juges post octo decemque
Membra levat messes, coelumque, ac sidera tandem
0656A 260 Cernit, et ardentem solis reminiscitur orbem,
((205)) Totum erecta videns; quia quos malus opprimit hostis,
Ima petunt; quos Christus alit, sine labe resurgunt.
Cumque dehinc populum sese in deserta secutum,
Ut typicus Moyses, verusque propheta, videret
Antiquam sentire famem, majoribus actis
((210)) Antiquam monstravit opem; tunc alite multo
Carnis opima dedit, geminis modo piscibus auxit.
0657A 261 Sufficiens tunc manna pluit, modo panibus amplum
Quinque dedit victum per milia quinque virorum.
Caetera turba latet, numero nec clauditur ullo
((215)) Maxima parvorum legio, vel maxima matrum.
Quodque magis stupeas, cophinos ablata replerunt
Fragmina bissenos, populisque vorantibus aucta,
Quae redit a cunctis, non est data copia mensis.
Jamque senescentem calidi sub caerula ponti
((220)) Oceano rapiente diem, cum pallor adesset
Noctis, et astriferas induceret hesperus umbras,
262 Discipuli, solo terris residente magistro,
Undosum petiere salum, fluctuque tumente,
0658A Torva laborantem jactabant aequora puppim,
((225)) Adversus nam flatus erat; tunc noctis opacae
Tempore calcatas Dominus superambulat undas,
Et vasti premit arva freti, glaucisque fluentis
Circumfusa sacras lambebant marmora plantas.
Miratur stupefacta cohors, sub calle pedestri
((230)) Navigeras patuisse vias: at Petrus amicam
Doctus habere fidem, Christumque agnoscere semper,
In medias descendit aquas, quem dextra levavit
Labentem Domini, nil tanto in gurgite passum:
263 Cui portus fuit illa manus, pelagique viator
((235)) Libera per vitreos movit vestigia campos.
Genesar inde soli, Domino veniente, coloni
0659A Infirmos traxere suos, ut fimbria saltem
Vix attacta Dei morbis mederetur acerbis;
Et quoquot tetigere, jugem sensere salutem.
264 240 Quam pretiosa fuit, quae numquam vendita vestis,
Ipsa omnes modici redimebat munere fili!
Hinc Tyrias partes, Sidoniaque arva petentem
Anxia pro natae vitio, quam spiritus atris
Vexabat stimulis, mulier Chananaea rogabat,
((245)) Se canibus confessa parem, qui more sagaci
Semper odoratae recubant ad limina mensae,
Assueti refluas dominorum lambere micas.
0660A Vox humilis, sed celsa fides, quae, sospite nata,
De cane fecit ovem, gentisque in sentibus ortam
((250)) Compulit Hebraei de gramine vescier agri.
Alta dehinc subiens montis juga, plebe sequente,
265 Millia caecorum, claudorum millia passim,
Leprososque simul populos, surdasque catervas,
Invalidasque manus, et quidquid debile vulgi
((255)) Venerat, in priscum componit motibus usum,
Et revocata suis attemperat organa nervis.
Dumque medens aegrum refovet virtute tumultum,
0661A Tertia lux aderat, sterilique in caespite nullum
Contigerat plebs tanta cibum, nimiosque labores
((260)) Nutribat geminanda fames, si saucia callem
Turba per ingentem dapibus jejuna rediret.
Qua flexus pietate Deus, qui semper egentum
Panis adest, victumque locis sine frugibus infert,
Pisciculis paucis et septem panibus agmen
266 Pavit enorme virum, praeterque infirma secundi
Sexus et aetatis saturavit quattuor illic
Millia vescentum; plus ut mireris, et auctas
Disce fuisse dapes, epulas nutrivit edendo
0662A Vulgus, et attritae creverunt morsibus escae.
((270)) Relliquiasque suas, sportarum culmina septem,
Expavit fugitiva fames, ubi, fragmine sumpto,
Vidit abundantem modico de semine messem.
Nec tamen humano quamvis in corpore Christum,
267 Matris ab occasu mortalia membra gerentem,
((275)) Clam fuit esse Deum, quia non absconditur unquam
Urbs in monte sedens, modio nec subditur ardens
Lychnus, anhelantem sed spargens altius ignem,
0663A Cunctis lumen agit: radians nam testibus amplo
Discipulis fulgore tribus, velut igneus ardor
((280)) Solis, in aetheream versus splendore figuram,
Vicerat ore diem, vestemque tuentibus ipsam
268 Candida forma nivis Domini de tegmine fulsit.
O meritum sublime trium, quibus illa videre
Contigit in mundo, quae non sunt credita mundo!
((285)) 0664A Quid quod et Heliam, et clarum videre Moysem?
Ignotos oculis viderunt lumine cordis,
Ut major sit nostra fides, hunc esse per orbem
Principium ac finem, hunc Alpha viderier, hunc Ω.
269 Quem medium tales circumfulsere prophetae,
((290)) Alter adhuc vivens, alter stans limine vitae.
0665A Sidereoque sono, Meus est hic Filius, aiens,
Ostendit verbo genitum vox patria Christum.
Postquam corporeos virtus regressa per artus
270 Texit adoratam carnis velamine formam,
((295)) Seque palam Dominus populis dedit, ecce repente
Vir humilis, moesto dejectus lumina vultu,
Procedit, supplexque manus, et brachia tendit,
Imploratque gemens: unus mihi filius, unus
Est, Domine: horrenda lacerat quem spiritus ira,
((300)) 0666A Nec linquit, nisi mergat aquis, aut ignibus atris
271 Opprimat, atque animam dubia sub morte fatiget.
Hunc, precor, expulso miseratus utrumque furore
Redde mihi, vel redde sibi, ne caeca potestas
Expellat trepidam subtracto lumine vitam.
((305)) Dixerat, et genua amplectens, genibusque volutans
Haerebat, Dominusque pio jam pectore votis
0667A Annuerat; tunc praedo furens, ac noxius hostis,
Cui possessa diu est alieni fabrica juris,
Pervasa migrare domo compulsus, in iram
((310)) Tollitur accensam, correptaque carpere membra
272 Nititur, et frustra, Domino prohibente, laborans,
Fugit in obscuras, puero vivente, tenebras.
Rex etiam solus regum, et Dominus dominantum
Non dedignatus, Petro piscante, tributum
((315)) Solvere Caesareum, medii de gurgite ponti
Hamum ferre jubet, gerulum didrachmatis aurei.
0668A Incola mox pelagi pendentia fila momordit,
Jussa tributa ferens, graviorque onerante metallo,
Vilis honor piscis pretio majore pependit.
((320)) 273 Discipulisque suis se percunctantibus, aulae
Coelestis regni quis possit major haberi?
Ut Deus, et doctor mirabilis, Omnibus, inquit,
Celsior est humilis, cunctisque potentior ibit,
Qui cunctis subjectus erit, seseque minorem,
((325)) Demissa cervice, feret, velut iste videtur
Parvulus; et monstrat puerum consistere parvum.
0669A Scilicet ingenium teneri sectemur ut aevi
Non annis, sed mente, jubet, quia mollior aetas
Nil pompae mortalis amat, non ambit honorem,
((330)) 274 Nec resupina tumet; sic purae semita vitae,
Quantum prona solo, tantum fit proxima coelo:
Mens etenim vergens, altum petit, altaque vergit,
0670A Inferiorque gradus, quo vult descendere, surgit.
Ecce humilem Dominus de stercore tollit egenum,
((335)) Et facit egregios inter residere tyrannos:
At contra tumidum pugnaci mente rebellem
Praecipitem coelo sub tartara jussit abire.
275 Parva loquor, si facta Dei per singula curram,
Et speciale bonum, cum sit generale, revolvam.