▾
Thomas Aquinas, De Malo
⎗←→⎘
▾
Tertio quaeritur utrum diabolus peccando appetierit aequalitatem divinam.
Et videtur quod non.
Dicit enim dionysius cap. IV de divin.
Nomin., quod aversio est in Daemonibus malum. Sed ille qui appetit aequalitatem alicuius, vel similitudinem, non avertitur ab eo, sed magis suo appetitu accedit ad eum. Ergo diabolus non peccabit aequalitatem dei appetens.
Praeterea, dionysius ibidem dicit, quod malum in Daemonibus est excessus convenientium ipsis, quia scilicet appetierunt excellenter habere id quod eis conveniebat. Sed habere aequalitatem dei nullo modo conveniebat eis. Ergo non appetierunt aequalitatem divinam.
Praeterea Anselmus dicit in libro de casu diaboli, quod diabolus hoc appetiit ad quod pervenisset, si stetisset. Sed non pervenisset ad aequalitatem dei. Ergo non appetiit aequalitatem dei.
Sed dicendum, quod non appetiit aequalitatem dei absolute, sed quantum ad aliquid, quantum ad hoc scilicet quod est praeesse multitudini Angelorum. Sed contra, diabolus non peccavit appetendo illud quod ei competebat secundum ordinem suae naturae; sed ab eo quod est secundum naturam cecidit in illud quod est extra naturam, ut Damascenus dicit. Sed praeesse omnibus aliis Angelis competebat ei secundum ordinem naturae, secundum quam erat eminentior aliis, ut Gregorius dicit in quadam homilia. Ergo non peccavit ex hoc quod appetiit praeesse multitudini Angelorum.
Si dicatur, quod appetiit praeesse multitudini Angelorum similiter sicut deus. Contra, Ioan. V, 19, dicitur: quaecumque facit pater, et filius similiter facit. Sed per hoc quod filius similiter facit sicut et pater, probat Augustinus, quod filius est absolute patri aequalis. Ergo secundum hoc diabolus appetivisset absolute aequalitatem divinam.
Item dicendum, quod diabolus appetiit aequalitatem divinam quantum ad hoc quod est non subesse deo. Sed contra, nihil potest esse nisi participando divinum esse, quod est ipsum esse subsistens. Omne autem participans est subiectum participato. Si ergo appetiit non subesse deo, sequitur quod appetiit non esse; quod est inconveniens, quia quaelibet res appetit esse.
Sed dicendum, quod voluntas potest esse etiam impossibilium, ut dicitur in III ethic.; et ita Angelus potuit velle esse absque hoc quod subesset deo, quamvis sit impossibile.
Sed contra, quamvis voluntas possit esse impossibilium, non tamen potest esse non apprehensorum, quia bonum apprehensum est obiectum voluntatis, ut dicitur in III de anima. Sed quod aliquid praeter deum habeat esse, et non sit sub deo, non cadit sub apprehensione, quia implicat contradictionem: hoc enim significat esse, de quocumque alio dicatur, subiici deo per modum participationis.
Ergo nullo modo potuit Angelus appetere non subesse deo.
Sed dicendum, quod illud quod implicite contradictionem implicat quandoque cadit sub appetitu voluntatis, quia ratio est perturbata; et ita propter perturbationem cognoscitivae virtutis, diabolus potuit appetere illud quod contradictionem implicat. Sed contra, perturbatio rationis est aut poena, aut culpa. Sed primam culpam diaboli, de qua nunc agitur, non praecessit neque culpa, neque poena. Ergo non potuit ex perturbatione rationis appetere aliquid contradictionem implicans.
Praeterea, diabolus per liberum arbitrium peccavit, cuius actus est eligere. Sed electio non est impossibilium, licet voluntas impossibilium sit, ut dicitur in III ethic..
Ergo diabolus non potuit appetere non subesse deo, aut aequalitatem dei; cum hoc sit impossibile.
Praeterea, Augustinus dicit in Lib. De natura boni: peccatum non est appetitio rerum malarum, sed desertio meliorum.
Sed nihil potest esse melius quam esse deo aequale. Ergo non potuit diabolus peccare appetendo aequalitatem dei per hoc quod desereret aliquid melius.
Praeterea, sicut Augustinus dicit in libro I de doctrina christiana: omnis perversitas est frui rebus utendis, aut uti rebus fruendis.
Sed si diabolus appetiit divinam aequalitatem, non appetiit eam ut utens, quia non potuit eam referre in aliquid melius: si autem ut fruens, non peccavit, quia fruebatur re fruenda. Ergo nullo modo peccavit appetendo aequalitatem dei.
Praeterea, sicut intellectus fertur in id quod est sibi connaturale, ita etiam voluntas.
Sed non est connaturale diabolo quod sit deo aequalis. Ergo hoc non potuit appetere.
Praeterea, appetitus non est nisi boni.
Sed hoc non fuisset bonum diabolo quod esset deo aequalis: quia si in gradum superioris naturae transferretur, iam ipse a sua natura deficeret: sicut si equus fieret homo, non esset equus. Ergo diabolus non appetiit aequalitatem dei.
Praeterea, Isidorus dicit in Lib. De summo bono, quod diabolus non appetiit ea quae dei sunt, sed quae sua sunt. Sed aequalitas est maxime dei. Ergo diabolus non appetiit dei aequalitatem.
Praeterea, sicut bonum et malum opponuntur, similiter laudabile et vituperabile.
Sed esse dissimilem deo est reprehensibile et vituperabile. Ergo laudabile est esse summe similem deo, quod pertinet ad rationem aequalitatis. Non ergo Angelus peccavit appetendo dei aequalitatem.
Sed contra. Est quod super illud philip.
Cap. II, 6: non rapinam arbitratus est se esse aequalem deo, dicit Glossa, quod diabolus usurpavit sibi dei aequalitatem. Loquitur autem ibi de aequalitate filii ad patrem, quae est aequalitas absoluta. Ergo diabolus appetiit aequalitatem dei absolutam.
Praeterea, super illud psalm. Lxviii, 5: quae non rapui, tunc exsolvebam, dicit Glossa, quod diabolus voluit rapere divinitatem, et perdidit felicitatem.
Ergo appetiit aequalitatem dei.
Praeterea, Is., XIV, 13, dicitur de Lucifero quod dixit: ascendam in caelum. Sed hoc non potest intelligi de empyreo, in quo cum aliis Angelis fuit conditus. Ergo intelligitur de caelo sanctae trinitatis. Voluit ergo conscendere ad aequalitatem dei.
Praeterea, sicut accipi potest ab Augustino in IX de Trinit., in plus fertur appetitus quam intellectus: unde anima, quae perfecte se non cognoscit, appetit se perfecte cognoscere. Intellectus autem Angeli cognoscebat deum esse infinitum. Ergo ad hoc magis potuit tendere eius appetitus ut appeteret deo esse aequalis.
Praeterea, illa quae non possunt dividi secundum naturam, possunt quandoque dividi secundum voluntatem et rationem; unde nihil prohibet quod aliquis appetat id ad quod sequitur non esse; sicut carere miseria, licet non appetat non esse. Similiter ergo videtur quod nihil prohibeat quod diabolus appetierit dei aequalitatem, quamvis ad hoc sequatur quod ipse non esset de his quae pertinent ad esse.
Praeterea, Augustinus dicit in Lib. De libero arb., quod libido maxime in omni peccato dominatur.
Sed peccatum diaboli fuit maximum, quia fuit primum in suo genere. Ergo habuit maximam libidinem: ergo appetiit maximum bonum, quod est dei aequalitas.
Praeterea, Isidorus dicit in Lib. De summo bono, quod diabolus peccavit in hoc quod voluit suam fortitudinem non a deo, sed a se custodiri. Sed custodire creaturam, et non custodiri ab aliquo superiori, est proprium dei. Ergo voluit diabolus id quod est proprium dei, et sic voluit deo esse aequalis.
Respondeo. Dicendum quod diversae auctoritates in id tendere videntur quod diabolus peccaverit appetendo inordinate divinam aequalitatem. Non autem potest esse quod appetierit divinam aequalitatem absolute: aequalitas enim relatio quaedam est duorum ad invicem ex parte utriusque extremi. Huiusmodi ratio manifesta est.
Primo quidem ex parte dei, cui non solum impossibile est aliquid aequari, sed etiam hoc est contra rationem essentiae eius. Deus enim per suam essentiam est ipsum esse subsistens: nec est possibile esse duo huiusmodi, sicut nec possibile foret esse duas ideas homini separatas, aut duas albedines per se substantes. Unde quidquid aliud ab eo est, necesse est quod sit tanquam participans esse, quod non potest esse aequale ei, quod est essentialiter ipsum esse. Nec hoc potuit diabolus in sua conditione ignorare: naturale enim est intelligentiae, sive intellectui separato, quod intelligat substantiam suam. Et sic naturaliter cognoscebat quod esse suum erat ab aliquo superiori participatum: quae quidem cognitio naturalis in eo nondum erat corrupta per peccatum. Unde relinquitur quod intellectus eius non poterat apprehendere aequalitatem sui ad deum sub ratione possibilis.
Nullus autem tendit in id quod apprehendit ut impossibile, ut dicitur in I de caelo et mundo; unde impossibile est quod motus voluntatis diaboli tenderet ad appetendum absolute divinam aequalitatem.
Secundo hoc apparet ex parte ipsius Angeli appetentis. Voluntas enim semper appetit aliquid bonum vel sibi vel alii. Non autem dicitur peccasse diabolus ex hoc quod voluit aequalitatem divinam alii: potuit enim sine peccato velle filium esse aequalem patri, sed ex hoc quod appetiit divinam aequalitatem sibi. Dicit enim philosophus in IX ethic., quod unusquisque appetit bonum sibi.
Si autem fieret alius, non curat quid illi accideret.
Unde patet quod diabolus non appetiit id, quo existente iam ipso idem non esset. Si autem esset aequalis deo, etiam si hoc esset possibile, iam non esset ipse idem: tolleretur enim eius species, si transferretur in gradum superioris naturae. Unde relinquitur quod non potuit appetere absolutam dei aequalitatem.
Et simili ratione non potuit appetere quod absolute non esset deo subiectus: tum quia hoc est impossibile, nec potuit in eius apprehensione cadere quasi possibile, ut per supradicta patet; tum etiam quia ipse esse desineret, si totaliter deo subiectus non esset.
Et quidquid aliud dici potest quod ad ordinem naturae pertineat, in hoc eius malum consistere non potuit: malum enim non invenitur in his quae sunt semper actu, sed solum in his in quibus potentia potest separari ab actu, ut dicitur in IX metaph..
Angeli autem omnes sic conditi sunt, ut quidquid pertinet ad naturalem perfectionem eorum, statim a principio suae creationis habuerint: tamen erant in potentia ad supernaturalia bona, quae per dei gratiam consequi poterant. Unde relinquitur quod peccatum diaboli non fuerit in aliquo quod pertinet ad ordinem naturalem, sed secundum aliquid supernaturale.
Fuit ergo primum peccatum diaboli in hoc quod ad consequendum supernaturalem beatitudinem, quae in plena dei visione consistit, non se erexit in deum, tanquam finalem perfectionem ex eius gratia desiderans cum Angelis sanctis, sed eam consequi voluit per virtutem suae naturae; non tamen sine deo in naturam operante, sed sine deo gratiam conferente.
Unde Augustinus in Lib. De libero arbitrio, peccatum diaboli in hoc ponit quod est sua potestate delectatus; et in IV super Gen. Ad litt., dicit quod si ad se natura angelica converteretur, saepe Angelus amplius delectaretur quam eo cuius participatione beata est, et intumescens superbia caderet. Et quia habere finalem beatitudinem per virtutem suae naturae, et non ex gratia alicuius superioris, est proprium deo, manifestum est quod quantum ad hoc appetiit diabolus dei aequalitatem.
Et quantum ad hoc etiam appetiit deo non subiici, ut scilicet eius gratia supra suae naturae virtutem non indigeret. Et hoc etiam congruit ei quod supra dictum est, quod diabolus non peccavit appetendo aliquod malum, sed appetendo aliquod bonum, scilicet finalem beatitudinem, non secundum ordinem debitum, id est non ut consequendam secundum gratiam dei.
Ad primum ergo dicendum, quod diabolus, appetendo dei aequalitatem, conversus quidem est ad divina quantum ad id quod appetiit, quod erat in se bonum; sed est aversus a deo quantum ad modum quo appetiit, quia scilicet per hoc aversus est ab ordine divinae regulae, sicut et quilibet peccator quantum ad hoc quod appetit aliquod commutabile bonum, convertitur in deum, cuius participatione omnia sunt bona; in quantum vero inordinate appetit illud, avertitur a deo, id est ab ordine iustitiae eius.
Ad secundum dicendum, quod malum Daemonum fuit excessus convenientium ipsis, in quantum scilicet appetierunt beatitudinem ad quam facti erant, et ad quam pervenissent, si debito modo appetiissent; sed excesserunt mensuram proprii ordinis, ut dictum est.
Et per hoc patet responsio ad tertium.
Ad quartum dicendum, quod potest dici quod diabolus peccavit per hoc quod appetiit praeesse multitudini Angelorum, non secundum naturalem ordinem, sed quantum ad hoc quod alii consequerentur per eius gratiam beatitudinem, quam ipse volebat consequi per suam naturam.
Ad quintum dicendum, quod in hoc non etiam appetiit similiter praeesse inferioribus Angelis sicut deus praeest, ut scilicet praeesset omnino tanquam primum principium, sed potuit appetere similiter praeesse deo, quantum ad hoc quod dictum est.
Ad sextum dicendum, quod ratio illa procedit de hoc quod est non subesse simpliciter deo: quod non potuit appetere diabolus in his quae pertinent ad ordinem naturalem.
Et similiter dicendum ad septimum.
Ad octavum dicendum, quod in Angelis non potuit esse perturbationis cognitio, nisi forte post peccatum; potuit tamen in eis esse defectus cognitionis respectu gratuitorum, ut dictum est.
Ad nonum dicendum, quod voluntas quae dicitur esse impossibilium, non est perfecta voluntas tendens in aliquid consequendum, quia nullus tendit in id quod existimat impossibile, ut dictum est; sed est quaedam imperfecta voluntas, quae dicitur velleitas, qua scilicet aliquis vellet id quod existimat impossibile, sed sub hac conditione si possibile esset. Talis autem non est voluntas aversionis et conversionis, in qua peccatum et meritum consistit.
Ad decimum dicendum, quod peccatum dicitur esse desertio meliorum, quantum ad aversionem, quae formaliter complet rationem peccati. In peccato autem diaboli aversio attenditur non quantum ad id quod appetiit, sed quantum ad hoc quod recessit ab ordine divinae iustitiae. Et secundum hoc deseruit meliora, quia scilicet melior est regula divinae iustitiae quam regula voluntatis angelicae.
Ad undecimum dicendum, quod quicumque aliquid concupiscit appetens id sibi, appetit illud propter se, et ideo se quidem fruitur, illo autem quod concupiscit, utitur; et secundum hoc diabolus appetens sibi divinam aequalitatem, eo modo quo dictum est, usus est rebus fruendis.
Ad duodecimum dicendum, quod voluntas Angeli peccantis tendebat quidem in id ad quod natura eius ordinabatur, licet esset bonum excedens bonum naturae ipsius, sed tamen modus non competebat naturae ipsius.
Ad decimumtertium dicendum, quod ratio illa procedit de appetitu absolutae aequalitatis ad deum.
Ad decimumquartum dicendum, quod quia motus recipit speciem a termino, ille dicitur appetere quae sua sunt, qui appetit aliquid ut suum sit, etiam si appetat rem alienam: et hoc modo diabolus appetiit quae sua sunt, appetendo sibi id quod est proprium dei.
Ad decimumquintum dicendum, quod esse similem deo secundum quod competit unicuique, est laudabile; perverse tamen vult esse similis deo, qui divinam similitudinem appetit non secundum ordinem divinitus institutum.
Ad primum vero quod in contrarium obiicitur, dicendum, quod hoc pertinet ad excellentiam christi, quam ibi apostolus commendare intendit, quod ipse habet absolutam aequalitatem ad patrem: quam non absolutam, sed secundum quid, homo et diabolus appetendo peccaverunt.
Et similiter dicendum ad secundum.
Ad tertium dicendum, quod, sicut Augustinus dicit in III et XI super Gen. Ad litt., quidam posuerunt Daemones peccantes non fuisse de caelestibus Angelis, sed de his qui praeerant terrestri ordini: et secundum hoc potest ad litteram intelligi de ascensu in caelum corporale. Sed si fuerunt de caelestibus Angelis, ut communius tenetur, dicendum est quod voluerunt ascendere in caelum sanctae trinitatis, non quidem appetendo absolutam aequalitatem dei, sed aliqualem, ut supra dictum est.
Ad quartum dicendum, quod quantum ad obiecta non plus potest tendere appetitus quamvis apprehensiva, quia non potest esse appetitus nisi boni apprehensi; quantum autem ad intensionem actus possunt se invicem excedere, quia quandoque maior est fervor desiderii quam claritas cognitionis, quandoque autem e converso. Potest etiam contingere quod intellectus cognoscit aliquid, sed non habet illud; et voluntas potest illud appetere tanquam cognitum: et hoc modo cum intellectus non habeat perfectam sui cognitionem, quia tamen apprehendit quid est perfecta cognitio, potest voluntas appetere illam, sicut et e converso intellectus potest apprehendere id quod non est in voluntate. Et secundum hoc non sequitur quod diabolus appeteret aliquid quod non potuit intelligere.
Ad quintum dicendum, quod cum aliquis vult a se aliquid removere, utitur se ut termino a quo, quod non est necesse salvari in motu; et ideo potest aliquis appetere se non esse ut careat miseriis. Sed cum aliquis appetit aliquod bonum sibi, utitur se ut termino ad quem. Huiusmodi autem terminum necesse est salvari in motu; et ideo non potest aliquis appetere sibi aliquod bonum, quo habito ipse non maneat.
Ad sextum dicendum, quod libido maxima non oportet quod sit de maximo bono, sed de eo quod est maximum inter appetibilia.
Ad septimum dicendum, quod diabolus voluit suam fortitudinem a se custodiri, non quantum ad omnia, sed quantum ad hoc quod per seipsum beatitudinem adipisceretur.