Pars Prima. De Vetere Testamento.

Deprecatio ad Deum.

O Pater, o hominum, rerumque aeterna potestas,
Da facilem cursum, atque animis illabere nostris:
Tuque ades, inceptumque una decurre laborem,
Nate Patris summi, vigor et coelestis origo:
Quem primum colimus, meritosque novamus honores,
Jam nova progenies, omnis quem credidit aetas.
Munera vera cano, satis est potuisse videri.
Jampridem memini veterum monumenta virorum
Moseum ante omnes totum cecinisse per orbem
Quae sint, quae fuerint, et quae ventura trahantur
0803D Omnia, ut ipse tener mundi concreverit orbis.
Felix qui potuit rerum cognoscere causas,
0804A Unde hominum, pecudumque genus, vitaeque volantum,
Et quae marmoreo fert monstra sub aequore pontus,
Et si quid simul ignis habet, vel mobilis humor.
Haud aliter prima crescentis origine mundi
Illuxisse dies, aliumve habuisse tenorem
Crediderim; major rerum mihi nascitur ordo,
Si qua fidem tanto est operi latura vetustas.
Namque (fatebor enim) levium spectacula rerum
Semper equos, atque arma virum, pugnasque canebam,
Et studio incassum volui exercere laborem;
Omnia tentanti potior sententia visa est
Pandere res alta terra et caligine mersas.
Inque dies aliquid jamdudum invadere magnum
Mens agitat mihi, nec placida contenta quiete est.
Ore favete omnes, laetasque advertite mentes,
0804B Matres, atque viri, pueri, innuptaeque puellae.

De creatione Mundi.

Principio coelum, ac terras, camposque liquentes
Lucentemque globum lunae, solisque labores
Ipse Pater statuit: vos, o clarissima mundi
Lumina, labentem coelo quae ducitis annum.
Nam neque erant astrorum ignes, nec lucidus aether,
Sed nox atra polum bigis subvecta tenebat,
Et chaos in praeceps tantum tendebat ad umbras,
Quantus ad aetherem coeli suspectus Olympum.

De divisione lucis a tenebris.

Tunc Pater omnipotens, rerum cui summa potestas,
Aera dimovit tenebrosum, et dispulit umbras,
Et medium luci atque umbris jam dividit orbem.
0804C Sidera cuncta notat, tacito labentia coelo,
Intentos volvens oculos, qua parte calores
Austrinos tulerit, quae terga obverterit axi,
Obliquus qua se signorum verterit ordo.

De quatuor temporibus anni.

Postquam cuncta videt coelo constare sereno
Omnipotens, stellis numeros et nomina fecit,
Temporibusque parem diversis quattuor annum,
Aestusque, et pluvias, et agentes frigora ventos.
Atque haec ut certis possemus discere signis.
Vere tument terrae, et genitalia semina poscunt:
Ac medio tostas aestu terit area fruges,
Et varios ponit fetus autumnus, et atra
Venit hiems, teritur Sicyonia bacca trapetis,
Atque in se sua per vestigia volvitur annus.
0804D Tempore jam ex illo fecundis imbribus aether
Magnus alit magno commixtus corpore fetus.

0805A Dies primus.

Et jam prima novo spargebat lumine terras,
Ducebatque diem stellis aurora fugatis.
Tunc durare solum, et discludere Nerea ponto
Incipit, et rerum paulatim sumere formas,
Et variae pelagi facies, immania cete
Aequora verrebant caudis, aestumque secabant,
Nec non et vasti circuibant aequora ponti.
Jam sole infuso, jam rebus luce retectis
Exsultans, roremque simul dispargit amarum.

Dies secundus.

Postera jamque dies primo surgebat Eoo,
Fudit humus flores, et frondes explicat omnes,
Sanguineisque inculta rubent aviaria baccis,
Non rastris hominum, non ulli obnoxia curae.

0805B Dies tertius.

Tertia lux gelidam coelo dimoverat umbram,
Avia tunc resonant avibus virgulta sonoris,
Et liquidas corvi presso dant gutture voces,
Nec gemere aeria cessabat turtur ab ulmo.

Dies quartus.

Quarto terra die variarum monstra ferarum,
Omnigenumque pecus, nullo custode per herbam,
Educit silvis: subito (mirabile visu!)
Tunc demum movet arma leo, tunc pessima tigris
Squamosusque draco, et fulva cervice leaena
Saevire, ac formae magnorum ululare luporum.
Caetera pascuntur virides armenta per herbas,
Nec gregibus liquidi fontes nec gramina desunt.

0805C Dies quintus et sextus.

Jamque dies, alterque dies processit, et omne
Hoc virtutis opus divinae mentis et artis
Prospiciens Genitor, perfectis ordine rebus,
Expleri mentem nequit, ardescitque tuendo
Terrarum, tractusque maris, coelumque profundum,
Alituum, pecudumque genus, secumque volutat
Qui mare, qui terras omni ditione tenerent,
Neu segnes jaceant terrae, juvat usque morari.

De formatione primi hominis.

Talia versanti subito sententia sedit,
Felicemque trahit limum fingitque premendo
Pingue solum primis extemplo a mensibus anni.
0805D Jamque improviso tantae pietatis imago
Processit, nova forma viri pulcherrima rerum,
Os humerosque Deo similis, cui mentem, animumque
Major agit Deus, atque opera ad majora remittit.

De formatione Evae.

Quaeritur hinc alius, nec quisquam ex agmine tanto
Audet adire virum, sociusque in regna vocari.
Haud mora, continuo placidam per membra quietem
Dat juveni, et dulci declinat lumina somno.
Atque illi medio in spatio jam noctis opacae
Omnipotens Genitor costas et viscera nudat.
Harum unam juveni, laterum compagibus actis,
Eripuit, subitoque oritur mirabile donum,
Argumentum ingens clara cum luce refulsit
0806A Insignis facies, et pulchro pectore virgo
Jam matura viro, jam plenis nubilis annis.
Olli somnum ingens rupit pavor, ossaque et artus
Conjugium vocat, et stupefactus numine pressit,
Excepitque manu, dextramque amplexus adhaesit.

Deum protoplastum et Evam benedixisse.

His demum exactis, torquet qui sidera mundi
Jussit: eo dicente premit placida aequora pontus,
Et tremefacta solo est tellus, silet arduus aether.
Vivite felices, interque virentia culta
Fortunatorum nemorum sedesque beatas.
Haec domus, haec patria est, requies ea certa laborum.
His ego nec metas rerum, nec tempora pono.
Imperium sine fine dedi, multosque per annos
Non rastrum patietur humus, nec vinea falcem.
0806B At genus immortale manet, nec tarda senectus
Debilitat vires animi, mutatque vigorem.

Quid prohibitum primis parentibus.

Vos contra quae dicam animis advertite vestris;
In medio ramos, annosaque brachia tendens
Est in conspectu ramis felicibus arbor,
Quam neque fas igni cuiquam, nec sternere ferro,
Relligione sacra numquam concessa moveri.
Hac quicumque sacros decerpserit arbore fetus,
Morte luet merita: nec me sententia vertit:
Nec tibi jam prudens quisquam persuadeat auctor
Commaculare manus, liceat te voce moveri
Feminea, nec te ullius violentia vincat,
Si te digna manet divini gloria juris.

0806C De deliciis Paradisi.

Postquam cuncta pater, coeli cui sidera parent,
Composuit, legesque dedit, camposque nitentes
Desuper ostentat, tantarum gloria rerum:
Ecce autem primi sub limine solis et ortus
Devenere locos, ubi mollis amaracus illos
Floribus, et dulci aspirans complectitur umbra.
Hic ver purpureum, atque alienis mensibus aestas,
Hic liquidi fontes, hic coeli tempore certo
Dulcia mella premunt, hic candida populus antro
Imminet, et lentae texunt umbracula vites:
Invitant croceis balantes floribus horti
Inter odoratum lauri nemus, ipsaque tellus
Omnia liberius nullo poscente ferebat.
Fortunati ambo, si mens non laeva fuisset
0806D Conjugis infandae, docuit post exitus ingens.

Tentatio per Serpentem.

Jamque dies infanda aderat per florea rura:
Ecce inimicus atrox immensis orbibus anguis
Septem ingens gyros, septena volumina versat,
Nec visu facilis, nec dictu affabilis ulli,
Obliqua invidia ramo frondente pependit,
Vipeream inspirans animam, cui tristia bella
Iraeque invidiaeque, et noxia crimina cordi.
Odit et ipse pater, tot sese vertit in ora,
Arrectisque horret squamis, et ne quid inausum,
Aut intentatum scelerisve dolive relinquat,
Sic prior aggreditur dictis, seque obtulit ultro:
Dic, ait, o virgo (lucis habitamus opacis,
0807A Riparumque toros, et prata recentia rivis
Incolimus), quae tanta animis ignavia venit?
Strata jacent passim sua quaeque sub arbore poma,
Pocula sunt liquidi fontes, coelestia dona.
Attrectare nefas, id rebus defuit unum.
Quis prohibet causas penitus tentare latentes?
Vana superstitio, rerum pars altera adempta est,
Conditio; mea si non irrita dicta putares,
Auctor ero audendi sacrata resolvere jura.
Tu conjunx, tibi fas animum tentare precando.
Dux ego vester ero, tua si mihi certa voluntas,
Exstruimusque toros, dapibusque epulamur opimis.

Eva seducta seducit virum.

Sic ait, et dicto citius, quod lege tenetur
Subjiciunt epulis oculi venerabile lignum,
0807B Instituuntque dapes, contactuque omnia foedant.
Praecipue insistit pesti devota futurae,
Miraturque novas frondes, et non sua poma.
Causa mali tanti, summo tenus attigit ore,
Majus adorsa nefas, majoremque orsa furorem.
Heu misero conjunx aliena ex arbore germen
Objicit, atque animum subita dulcedine movit.

Vident se nudos, et faciunt sibi perizomata.

Continuo nova lux oculis effulsit; at illi
Terrentur visu subito, nec plura morati,
Corpora sub ramis objectu frondis inumbrant,
Consertum tegmen, nec spes opis ulla dabatur.
At non haec nullis hominum Sator, atque deorum
Observans oculis, caedes et facta tyranni
Praesensit, notumque furens quid femina possit.
0807C Continuo invadit: Procul, o procul este, profani,
Conclamat, coelum ac terras qui numine firmat.

Adam abscondit se.

Atque illi longe gradientem et dira frementem
Ut videre, metu versi retroque ruentes
Diffugiunt, silvasque et sicubi concava furtim
Saxa petunt, piget incepti, lucemque nec auras
Respiciunt, taedet coeli convexa tueri.

Increpat Adam Dominus.

Nec longum in medio tempus, cum creber ad aures
Visus adesse pedum sonitus, Genitorque per umbram
Talibus affatur dictis, atque increpat ultro:
Infelix, quae tanta animum dementia cepit?
Quis furor ille novus? quo nunc, quo tenditis? inquit.
0807D Regnorum immemores, quae mentem insania mutat?
Dicite, quae lucis miseris tam dira cupido?
Maturate fugam, totoque absistite luco,
Nec revocare gradum, si quando adversa vocarint,
Est licitum: flammis ambit torrentibus amnis
Per medium stridens, torquetque sonantia saxa.
Attollitque globos flammarum, et sidera lambit.

Adam se excusat.

Ille sub haec: Tua me, genitor, tua tristis imago
His posuere locis, merui, nec deprecor, inquit,
Omnipotens, sonitumque pedum, vocemque tremisco
Conscius audacis facti, monitique sinistri.
Femina fert tristes succos, tardumque saporem;
0808A Illa dolos dirumque nefas sub pectore versans,
Insontem infando indicio, moritura puella
Dum furit, incautum crudeli morte peremit.
Suasit enim, scis ipse, nec est te fallere cuiquam,
Ut vidi, ut perii, ut me malus abstulit error,
Contigimusque manu quod non sua seminat arbos.

Maledictum Serpenti.

Tunc Pater omnipotens solio sic infit ab alto:
Accipite ergo, animis atque haec mea figite dicta:
Tuque prior, scelere ante alios immanior omnes,
Quem nec longa dies, pietas nec mitigat ulla,
Hortator scelerum coluber, mala gramina pasces
Desidia, latamque trahens inglorius alvum.
Cede locis, nullis hominum cogentibus, ipse
Tenvis ubi argilla, et dumosis calculus arvis.

0808B Maledictum Adam.

At tibi pro scelere (exclamat), pro talibus ausis,
Omne aevum ferro teritur, primusque per artem
(Heu, miserande puer!) terram insectabere rastris,
Et sonitu terrebis aves: horrebit in arvis
Carduus, et spinis surget paliurus acutis,
Lappaeque, tribulique, et fallax herba veneni;
At si triticeam in messem, robustaque farra
Exercebis humum, frustra exspectabis acervum,
Concussaque famem in silvis solabere quercu.
Insuper his subeunt morbi, tristisque senectus,
Et labor, et dirae rapit inclementia mortis.

Maledictam Evam.

0808C Haec tibi semper erunt, tuque, o saevissima conjunx,
Non ignara mali, caput horum et causa malorum,
Magna lues commissa tibi: heu perdita nescis,
Nec quae circumstant te deinde pericula cernis.
Nunc morere, ut merita es, quod tota mente petisti.
Nec mea jam mutata loco sententia cedit.

Expulsos Adam et Evam e paradiso.

At juvenem primum saevus circumstetit horror,
Diriguere oculi, nec se celare tenebris
Amplius, aut notas audire et reddere voces.
Haud mora, festinant, rapidis jussique feruntur
Passibus, et pariter gressi per opaca viarum
Corripiunt spatium medium limenque relinquunt
Flentes, et paribus curis vestigia figunt.
Tum victum in silvis baccas, lapidosaque corna
0808D Dant rami, et vulsis pascunt radicibus herbae.

Evam peperisse duos filios.

Interea magnum sol circumvolvitur annum,
Matri longa decem tulerant fastidia menses,
Unde homines nati, durum genus, inde per artem
Haud herbae campo apparent, haud arbore frondes,
Inque novos soles audent se gramina tuto
Credere, et in lentis uvam demittere ramis
Instituunt, udoque docent inolescere succo.

Abel a fratre occiditur.

Tunc gemini fratres adolent dum altaria taedis,
Alter et alterius praelato invidit honori,
(Horresco referens) consanguinitate propinquum
0809A Excipit incautum, patriasque obtruncat ad aras
Sanguine foedantem quos ipse sacraverat ignes.

Post occisum Abel Deus irascitur humano generi.

Tunc Genitor virus serpentibus addidit atris,
Mellaque decussit foliis, ignemque removit,
Praedarique lupos jussit, pontumque moveri.
Et passim rivis currentia vina repressit.
Mox et frumentis labor additus, ut mala culmos
Esset rubigo, et victum seges aegra negaret.
Tunc laqueis captare feras, et fallere visco
Inventum, et duris urgens in rebus egestas
Movit agros, curis acuens mortalia corda.
Deterior donec paulatim decolor aetas,
Ferrea progenies durum caput extulit arvis,
Et belli rabies, et amor successit habendi.
0809B Justitia excedens terris vestigia fecit.
Nec longum in medio tempus: furor iraque mentem
Praecipitant, gaudent perfusi sanguine fratrum.
Condit opes alius, defossoque incubat auro,
Nec doluit miserans inopem, dextramque tetendit.

De Diluvio.

Tunc Pater omnipotens graviter commotus ab alto
Aethere se mittit, tellurem effundit in undas
Diluvio miscens, coelumque in tartara solvit.
Sternit agros, sternit sata laeta, boumque labores
Diluit, implentur fossae, et cava flumina crescunt.
Et genus omne neci pecudum dedit, omne ferarum.

Noe servatur.

Tum pietate gravem, ac meritis, mirabile dictu!
0809C Qui fuit in terris et servantissimus aequi,
Eripuit letho, tantis surgentibus undis,
Ut genus unde novae stirpis revocaret, haberet.

Post diluvium Deus legem dat hominibus: Judaei bello agitantur.

Diluvio ex illo, patribus dat jura vocatis
Omnipotens, magnisque agitat sub legibus aevum.
Quid memorem infandas caedes? quid facta tyranni?
Nesciaque humanis precibus mansuescere corda?
Aegyptum, viresque Orientis, et ultima bella,
Magnanimosque duces, totasque ex ordine gentes,
Quo cursu deserta petiverit et tribus et gens
Magna virum meriti tanti non immemor umquam.
Quique sacerdotes adsint altaria juxta,
Quique pii vates pro libertate ruebant.
0809D Qui bello exciti reges, quae littore Rubro
Complerint campos acies, quibus arserit armis
Rex genus egregium magno inflammante furore
Agmen agens equitum, et florentes aere catervas.
Caetera facta patrum, pugnataque in ordine bella
Praetereo, atque aliis post me memoranda relinquo.