Patrologiae Cursus Completus
Elenchus Operum Quae In Hoc Tertio Tomo Continentur.
Elenchus Operum Quae In Hoc Tertio Tomo Continentur.
S. Aurelii Augustini Hipponensis Episcopi Quaestionum Evangeliorum Libri Duo
S. Aurelii Augustini Hipponensis Episcopi Quaestionum Evangeliorum Libri Duo
Tituli Quaestionum Libri Primi In Evangelium Secundum Matthaeum .
Tituli Quaestionum Libri II In Evangelium Secundum Lucam.
Liber Primus. Quaestiones in Evangelium secundum Matthaeum.
Quaest. I. ((Matth. c. XI, V 27.))
XVIII. ((Ib. VIII, 13 XV, 28.))
XXXIV. ((Ib. XXXIII, 17, 19.))
XXXV. ((Ib. XXIII, 23 et 24.))
XLVII. ((Ib. XXVI, 39, 42, 44.))
Liber Secundus. Quaestiones in Evangelium secundum Lucam.
Quaest. I. ((Luc. cap. I, V . 13, 20.))
XXXII. ((Ib. XIV, 34, 35, XV, 4-10.))
Admonitio In Librum Septemdecim Quaestionum Super Matthaeum.
Admonitio In Librum Septemdecim Quaestionum Super Matthaeum.
Quaestionum Septemdecim In Evangelium Secundum Matth.
Quaestionum Septemdecim In Evangelium Secundum Matth.
Quaest. I. ((Matth. cap. II, V 16.))
XI. ((Ib. XIII, 25-30, 36-43.))
XVI. ((Ib. XIII, 51, 52, 44.))
Admonitio De Subsequentibus In Joannem Tractatibus.
Admonitio De Subsequentibus In Joannem Tractatibus.
Praefatio Incerti Auctoris.
S. Aurelii Augustini Hipponensis Episcopi In Joannis Evangelium Tractatus CXXIV .
S. Aurelii Augustini Hipponensis Episcopi In Joannis Evangelium Tractatus CXXIV .
Tractatus III Ab eo quod scriptum est, Joannes testimonium perhibet de ipso, etc., usque ad id, Cap.
Tractatus XII. Ab eo Evangelii loco, Quod natum est de carne, caro est, etc., usque ad id, Cap.
Tractatus XIV. Ab eo Evangelii loco, Hoc ergo gaudium meum impletum est, etc., usque ad id, Cap.
Tractatus XXVIII. Ab eo loco Evangelii, Et post haec ambulabat Jesus in Galilaeam usque ad id, Cap.
Tractatus XXXVII. Ab eo quod scriptum est, Dicebant ergo. Ubi est pater tuus? usque ad id. Cap.
Tractatus XXXIX. Ab eo quod scriptum est, Multa habeo de vobis loqui et judicare usque ad id, Cap.
Tractatus XL. Ab eo loco, Dixit ergo eis Jesus: Cum exaltaveritis Filium hominis usque ad id, Cap.
Tractatus XLI. Rursum in illud, Dicebat autem Jesus ad eos qui crediderunt usque ad id, Cap.
Tractatus XLVI. Ab eo quod scriptum est, Ego sum pastor bonus, etc., usque ad id, Cap.
Tractatus XLVIII. Ab eo loco, Facta sunt Encaenia in Jerosolymis usque ad id, Cap.
Tractatus XLIX. Ab eo quod legitur, Erat autem quidam languens, Lazarus usque ad id, Cap.
Tractatus L. Ab eo loco, Proximum erat Pascha Judaeorum usque ad id, Cap. et cap.
Tractatus LII. Ab eo quod scriptum est, Nunc anima mea turbata est et quid dicam? usque ad id, Cap.
Tractatus LVI. Ab eo quod scriptum est, Venit ergo ad Simonem Petrum, etc., usque ad id, Cap.
Tractatus LVII. Quonam modo Ecclesia timeat inquinare pedes, dum pergit ad Christum.
Tractatus LVIII. Ab eo quod Dominus dicit, Et vos mundi estis, sed non omnes usque ad id, Cap.
Tractatus LX. In illud, Cum haec dixisset Jesus turbatus est spiritu. Cap.
Tractatus LXII. Ab eo quod scriptum est, Et cum tinxisset panem, dedit Judae usque ad id, Cap.
Tractatus LXIII. De eo quod Dominus ait, Nunc clarificatus est Filius hominis usque ad id, Cap.
Tractatus LXVI. De eo quod sequitur, Dicit ei Simon Petrus: Domine, quo vadis? usque ad id, Cap.
Tractatus LXVII. De eo quod Dominus dicit, Non turbetur cor vestrum usque ad id, Cap.
Tractatus LXVIII. In eamdem lectionem.
Tractatus LXIX. In id quod Dominus dicit, Et quo ego vado scitis, et viam scitis usque ad id, Cap.
Tractatus LXXII. In eamdem lectionem.
Tractatus LXXIII. Item in eamdem lectionem.
Tractatus LXXIV De eo quod ait, Si diligitis me, mandata mea servate usque ad id, Cap.
Tractatus LXXV. De eo quod ait Jesus, Non relinquam vos orphanos usque ad id. Cap.
Tractatus LXXVI. De eo quod sequitur, Dicit ei Judas, non ille Iscariotes, etc., usque ad id, Cap.
Tractatus LXXVII. De eo quod sequitur, Haec locutus sum vobis apud vos manens usque ad id, Cap.
Tractatus LXXVIII. In id quod Dominus dicit, Non turbetur cor vestrum, neque formidet, etc. Cap.
Tractatus LXXIX. De eo quod ait, Et nunc dixi vobis priusquam fiat, etc., usque ad id, Cap.
Tractatus LXXX. De eo quod dicit, Ego sum vitis vera, et Pater meus agricola est usque ad id, Cap.
Tractatus LXXXI. De eo quod ait, Manete in me, et ego in vobis usque ad id, Cap.
Tractatus LXXXVI. De eo quod Dominus ait, Vos autem dixi amicos usque ad id, Cap.
Tractatus LXXXVII. De eo quod dicit Jesus, Haec mando vobis, ut diligatis invicem usque ad id, Cap.
Tractatus LXXXVIII. De eo quod ait Jesus, Mementote sermonis mei, etc., usque ad id, Cap.
Tractatus XC. In illud, Qui me odit, et Patrem meum odit. Cap.
Tractatus XCI. In haec verba, Si opera non fecissem in eis, quae nemo alius fecit usque ad id, Cap.
Tractatus XCVII. In eamdem lectionem.
Tractatus XCVIII. In eamdem lectionem.
Tractatus XCIX. In illud, Non enim loquetur a semetipso, sed quaecumque audiet, loquetur. Cap.
Tractatus C. In ejusdem lectionis verba postrema. Cap. XVI, V . 13-15.
Tractatus CI. De eo quod Dominus dicit, Modicum et jam non videbitis me usque ad id, Cap.
Tractatus CV. Ab eo quod Dominus ait, Ut Filius tuus clarificet te usque ad id, Cap.
Tractatus CVI. De eo quod Dominus dicit, Manifestavi nomen tuum hominibus usque ad id, Cap.
Tractatus CVII. De eo quod dicit Jesus, Ego pro eis rogo, etc., usque ad id, Cap.
Tractatus CVIII. De eo quod ait Jesus, Ego dedi eis sermonem tuum usque ad id,
Tractatus CX. De eo quod sequitur, Ut omnes unum sint, etc., usque ad id, Cap.
Tractatus CXIII. Ab eo quod legitur, Et adduxerunt eum ad Annam primum usque ad id, Cap.
Tractatus CXIV. Ab eo loco, Adducunt ergo Jesum ad Caipham in praetorium usque ad id, Cap.
Tractatus CXV. De eo quod dicitur, Introivit ergo iterum in praetorium Pilatus usque ad id, Cap.
Tractatus CXIX. Ab eo quod sequitur, Et milites quidem haec fecerunt usque ad id, Cap.
Tractatus CXXI. De eo quod sequitur, Abierunt ergo iterum ad semetipsos discipuli usque ad id, Cap.
Tractatus CXXIII. De eo quod dicit Jesus, Venite, prandete usque ad id, Cap.
S. Aurelii Augustini Hipponensis Episcopi In Epistolam Joannis Ad Parthos Tractatus Decem .
S. Aurelii Augustini Hipponensis Episcopi In Epistolam Joannis Ad Parthos Tractatus Decem .
Tractatus III. De eo quod sequitur, Pueri, novissima hora est usque ad id, Cap.
Tractatus IV. De eo quod sequitur, Et verax est, et non est mendax usque ad id, Cap. et cap.
Tractatus V. In id quod sequitur, Omnis qui natus est ex Deo, non facit peccatum usque ad id, Cap.
Tractatus VI. In illud, Et in hoc cognoscimus quia ex veritate sumus usque ad id, etc. Cap. et cap.
Tractatus VII. Ab eo quod sequitur, Jam vos ex Deo estis filioli usque ad id, Cap.
Tractatus VIII. De eo quod sequitur, Si diligamus invicem, Deus in nobis manebit usque ad id, Cap.
Tractatus IX. De eo quod sequitur, In hoc perfecta est dilectio in nobis usque ad id, Cap.
S. Aurelii Augustini Hipponensis Episcopi Expositio Quarumdam Propositionum Ex Epistola Ad Romanos.
S. Aurelii Augustini Hipponensis Episcopi Expositio Quarumdam Propositionum Ex Epistola Ad Romanos.
Propositio Prima. ((Rom. cap. 1, V . 4.))
VII-VIII. ((Ib. I, 32 II, 1.))
LXXI. ((Ib. XII, 20, 14, 17.))
S. Aurelii Augustini Hipponensis Episcopi Epistolae Ad Romanos Inchoata Expositio.
S. Aurelii Augustini Hipponensis Episcopi Epistolae Ad Romanos Inchoata Expositio.
Liber unus . In quo salutatio tantummodo expeditur, et disputatur de peccato in Spiritum sanctum.
S. Aurelii Augustini Hipponensis Episcopi Epistolae Ad Galatas Expositionis liber unus
S. Aurelii Augustini Hipponensis Episcopi Epistolae Ad Galatas Expositionis liber unus
Appendix tertii tomi Operum S. Augustini Complectens Aliquot In Scripturam Tractatus Ipsi Olim Falso Adscriptos, Nimirum: De Mirabilibus S. Scripturae
Admonitio In Proxime Subjectum Opusculum.
Admonitio In Proxime Subjectum Opusculum.
De Mirabilibus Sacrae Scripturae Libri Tres.
De Mirabilibus Sacrae Scripturae Libri Tres.
Liber Primus. De Moysi Pentateucho.
Caput Primum.— De Deo Creatore et constitutione creaturarum.
Caput II.— De rationabilium naturarum dissimili peccato.
Caput III.— De Abel et Enoch primatum tenentibus in hominum justitia.
Caput IV.— De eo quod terrena tantum animalia in diluvio mortificata sunt.
Caput VI.— De eruptione aquarum diluvii.
Caput VII.— De recessu aquarum diluvii.
Caput VIII.— De cursu solis et lunae in diluvio.
Caput IX.— De dispersione linguarum.
Caput X.— De Sodomitica vindicta.
Caput XI.— De uxore Loth in statuam salis mutata.
Caput XII.— De Sara nonagenaria pariente filium.
Caput XIII.— De puteo quem vidit Agar ejecta cum filio.
Caput XIV.— De ariete quem Abraham obtulit pro filio.
Caput XV.— De Jacob et Joseph quare unus in terra repromissionis, alter in Aegypto sepelitur.
Caput XVI.— De Moyse et rubo in Oreb.
Caput. XVII.— De duobus signis, id est manu in sinum conversa, et virga in colubrum mutata.
Caput XVIII.— De aqua in sanguinem versa.
Caput XIX.— De caeteris plagis Aegyptiorum.
Caput XX.— De recedente et siccato mari Rubro.
Caput XXI.— De carmine consono filiorum Israel.
Caput XXII.— De aquis indulcatis in Marath.
Caput XXIII.— De manna pluente de coelo.
Caput XXIV.— De petra percussa in Oreb.
Caput XXV.— De filiis Moysi, quare ducatu Sacerdotum privati sunt.
Caput XXVI.— De jejunio quadraginta dierum.
Caput XXVII.— De populo carnes postulante.
Caput XXVIII.— De Aethiopissa uxore Moysi, et lepra murmuratricis Mariae.
Caput XXIX.— De Chore et Dathan et Abiron.
Caput XXX.— De plaga, quae descendit in populum, quando Moyses fugit in Tabernaculum.
Caput XXXI.— De virga Aaron, quae fronduerat.
Caput XXXII.— De petra bis percussa in Cades.
Caput XXXIII.— De serpente aeneo.
Caput XXXIV.— De Balaam et asina ejus.
Caput XXXV.— De Moyse pergente in montem Abarim.
Caput Primum.— De Jesu filio Nun, et dirempto Jordane in transitu populi.
Caput II.— De calceamentis et vestibus filiorum Israel.
Caput III.— De subversione Jericho.
Caput IV.— De sole et luna stantibus ad imperium Josue.
Caput V.— De Gedeone et duobus signis.
Caput VI.— De Samsonis fortitudine in capillis.
Caput VII.— De arca Domini in terra Philistiim.
Caput VIII.— De coeli fragore quo territi sunt Allophyli.
Caput IX.— De vocibus et pluviis quando Saül ordinatus est.
Caput X.— De Saül prophetante inter prophetas.
Caput XI.— De Samuele suscitato a Pythone.
Caput XII.— De percussione Ozae.
Caput XIII.— De David numerante populum.
Caput XIV.— De duobus signis juxta altare Bethel.
Caput XV.— De trium annorum et sex mensium siccitate.
Caput XVI.— De vidua in Sarepta Sidoniorum.
Caput XVII.— De mortuo unico viduae filio quem suscitavit Elias.
Caput XVIII.— De holocausto in monte Carmeli.
Caput XIX.— De quadraginta dierum jejunio.
Caput XX.— De igne descendente super quinquagenarios.
Caput XXI.— De transeuntibus Jordanem Elia et Elisaeo.
Caput XXII.— De ascensione Eliae.
Caput XXIII.— De virtutibus Elisaei.
Caput XXIV.— De lepra Naaman curata, et adhaerente Giezi.
Caput XXV.— De ferri supernatatione.
Caput XXVI.— De victoria per Elisaeum.
Caput XXVII.— De captivitate populi, et Sennacherib veniente in Judaeam.
Caput XXVIII.— De infirmitate et signo Ezechiae.
Caput XXIX.— De captivitate Babylonica.
Caput XXX.— De Daniele clarente in Babylone.
Caput XXXI.— De tribus pueris qui ignis tormentum sine laesura evaserunt.
Caput XXXII.— De Daniele quiescente in lacu leonum.
Caput XXXIII.— De Esdra restituente Legem.
Caput XXXIV.— De bellis praecipuis quae Domini auxilio peracta sunt.
Liber Tertius. De Novo Testamento.
Caput Primum.— De visione Zachariae et nativitate Joannis Baptistae.
Caput II.— De Incarnatione Domini nostri Jesu Christi, et nativitate ex Maria Virgine.
Caput III.— De pastoribus quibus Angeli natum infantem nuntiaverunt.
Caput IV.— De Magis ab Oriente et stella duce.
Caput V.— De baptismate Christi.
Caput VI.— De Christi tentatione et jejunio.
Caput VII.— De virtutibus Evangelii usque ad ambulationem super mare.
Caput VIII.— De ambulante Domino super undas.
Caput IX.— De caeteris virtutibus Domini nostri Jesu Christi.
Caput X.— De panibus et piscibus saturantibus millia populorum.
Caput XI.— De visione Domini in monte cum Moyse et Elia colloquentibus.
Caput XII.— De Lazaro et caeteris resuscitatis mortuis.
Caput XIII.— De solis eclipsi in passione Domini.
Caput XIV.— De corporibus sanctorum venientibus de monumentis suis post resurrectionem Domini.
Caput XV.— De cibo Domini post resurrectionem.
Caput XVI.— Petrus paralyticum restituit.
Admonitio De Sequenti Opusculo.
Admonitio De Sequenti Opusculo.
De Benedictionibus Jacob Patriarchae.
De Benedictionibus Jacob Patriarchae.
Admonitio In Librum Quaestionum Veteris Et Novi Testamenti.
Admonitio In Librum Quaestionum Veteris Et Novi Testamenti.
Elenchus Quaestionum.
Quaestiones Veteris Testamenti.
Quaestiones Ex Veteri Testamento.
Quaestiones Ex Veteri Testamento.
Quaestio Prima.—Quid est Deus.
III.—Quid opus erat per Moysen postea, et non ante, exordium mundi et ordinem creaturae exponere.
IV.—Quare Deus Legem non in primordio dedit?
V.—Utquid Abel sacrificium acceptatum est, et Cain refutatum ?
VI.—Si Lamech occidit Cain, sicut putatur?
VII.—Quae decem verba in tabulis data sint aut singulae tabulae, quae et quot verba habuerint?
VIII.—Utquid Moyses descendens de monte cum tabulis vultum splendidum habuit et into lerabilem?
XII.—Quare Abraham fidei suae signum, circumcisionis accepit sacramentum (Gen. XVII, 10) ?
XIX.—Quaerendum est, si Adam factus, corpus immortale habuit, an mortale?
XXIII.—An ex traduce sint animae sicut et corpora?
XXIV.—Quid est, ut cum vir et mulier una sint caro, vir imago Dei sit, et non femina?
XXIX.—Quare octavo die mandatum est circumcidi (Gen. XVII, 12) ?
XXX.—In Proverbiis, Justus, ait, accusator est sui in primordio sermonis
XXXIII.—Salomon, Anni, inquit, impiorum minuentur
XLII.—Cur angelus missus loqui ad Moysen, in igne et in rubo apparuit in monte (Exod. III, 1, 2) ?
XLVI .—Utrum Samuel fuerit de filiis Aaron, et utrum sacerdos fuisse existimandus sit?
XLVII .—Quomodo hoc quod in Isaia dicitur, Et apprehendent septem mulieres,
Quaestiones Ex Novo Testamento.
Quaestiones Ex Novo Testamento.
LXIV.—Quomodo probatur post tres dies et noctes resurrexisse Salvatorem ex mortuis?
LXXXVI.—Quid est quod probet Mariam matrem Domini ex tribu et semine esse David?
XCV.—Unde orta sit observatio Pentecostes, vel qua ratione?
XCVI.—Quaerendum si Pascha transitus interpretetur, sicut Graecis videtur.
XCVII.—Qua ratione responderi possit Arii impie tati simpliciter ex Lege?
Quaestiones Ex Utroque Mixtim .
Quaestiones Ex Utroque Mixtim .
De Jactantia Romanorum Levitarum .
De Lingua Hebraica, Ex Quo Nomen Acceperit.
Unum Opus Differre Secundum Personas In Laudem Sive Condemnationem.
De Eo Qui Fidem Christi Percepit .
In Quaestiones Veteris Et Novi Testamenti Post Vulgatas Admonitio.
In Quaestiones Veteris Et Novi Testamenti Post Vulgatas Admonitio.
Quaestionum Ex Veteri Testamento Pars Secunda.
Quaestionum Ex Veteri Testamento Pars Secunda.
Adversum Eos Qui Negant Ad Deum Aliquid Pertinere.
IV .—Cur Adam in mundo positus mandatum vel legem accepit, cum ipse dominium caeterorum haberet.
VI .—Quid continet benedictio Jacob, quam dedit filiis suis (Gen. XLVIII, XLIX) .
VII .—Cur angelus missus loqui ad Moysen in igne et rubo apparuit?
VIII .—Non fuit aliud signum quod fieret a Moyse palam Pharaoni, nisi serpens (Exod. VII, 10) ?
XIII .—Quid est ut missa mors in Jacob, venerit in Israel cum Jacob ipse sit Israel?
XVI .— Benedicat terra Dominum, Numquid confitebitur tibi, pulvis, aut annuntiabit virtutem tuam?
XVII .— In sole, posuit tabernaculum suum Flagellum non appropinquabit tabernaculo tuo
XX .—In Sapientia, Qui creavit, orbem ex materia invisa: ex nihilo facti sumus
Quaestionum Ex Novo Testamento Pars Secunda.
Quaestionum Ex Novo Testamento Pars Secunda.
VIII .—Cur Salvator tentanti se diabolo non aliter quam exemplis Legis resistit (Matth. IV, 4-10) ?
XVII .—Quid est ut Salvator mulieri alienigenae,
XXXIV .—Quid est quod Salvator ait, Ego sum janua qui ante me fuerunt, fures sunt et latrones
XLI .—Certe qui filius Dei non est, diaboli
XLII .—Quaerendum an Spiritum sanctum habuerint Apostoli tempore illo quo fuerunt cum Domino, etc.
XLIII .—Qua ratione responderi possit Arianae impietati simpliciter ex Lege.
XLIX .—Quem spiritum Apostolus salvandum Tradidi hujusmodi hominem satanae in interitum carnis,
LII .—Quid est quod dicit Apostolus, Tentatio vos non apprehendat nisi humana
LIII .—Quid est quod dicit Apostolus, Nemo potest dicere, Dominus Jesus, nisi in Spiritu sancto
LVI .—Apostolus ait, Nos natura Judaei.
LXII .—Si in Christo omnes thesauri sapientiae et scientiae sunt absconditi
Quaestionum Ex Utroque Mixtim Pars Secunda.
III .—Vetus Lex Deum jurasse allegat: sic enim dicit, Per memetipsum juravi, dicit Dominus
VIII .—In Tobia, Opera, Dei revelare et confiteri, honorificum est Nulli, dixeris
Admonitio De Subsequenti Expositione In Apocalypsim.
Admonitio De Subsequenti Expositione In Apocalypsim.
Expositio In Apocalypsim B. Joannis.
Expositio In Apocalypsim B. Joannis.
Index Rerum Quae In Hoc Tertio Volumine Continentur.
Tractatus LV. Ab eo loco, Ante diem festum Paschae, sciens Jesus quia venit hora ejus; usque ad id, Et coepit lavare pedes discipulorum, et extergere linteo quo erat praecinctus. Cap. XIII, V\. 1-5.
1. Coena Domini secundum Joannem, adjuvante ipso, debitis est explicanda tractatibus, et ut nobis posse donaverit, explananda. Ante diem autem festum Paschae, sciens Jesus quia venit hora ejus ut transeat ex hoc mundo ad Patrem, cum dilexisset suos qui erant in mundo, in finem dilexit eos. Pascha, fratres, non sicut quidam existimant, graecum nomen est, sed hebraeum: opportunissime tamen occurrit in hoc nomine quaedam congruentia utrarumque linguarum. Quia enim pati graece πάσχειν dicitur, ideo Pascha passio putata est, velut hoc nomen a passione sit appellatum: in 1785 sua vero lingua, hoc est in hebraea, Pascha transitus dicitur: propterea tunc primum Pascha celebravit populus Dei, quando ex Aegypto fugientes, Rubrum mare transierunt (Exod. XIV, 29) . Nunc ergo figura illa prophetica in veritate completa est, cum sicut ovis ad immolandum ducitur Christus (Isai. LIII, 7) , cujus sanguine illitis postibus nostris, id est, cujus signo crucis signatis frontibus nostris, a perditione hujus saeculi tanquam a captivitate vel interemptione Aegyptia liberamur (Exod. XII, 23) ; et agimus saluberrimum transitum, cum a diabolo transimus ad Christum, et ab isto instabili saeculo ad ejus fundatissimum regnum. Ideo quippe ad Deum permanentem transimus, ne cum mundo transeunte transeamus. De hac nobis collata gratia Deum laudans Apostolus dicit: Qui eruit nos de potestate tenebrarum, et transtulit in regnum Filii charitatis suae (Coloss. I, 13) . Hoc itaque nomen, id est, Pascha, quod latine, ut dixi, transitus nuncupatur, velut interpretans nobis beatus Evangelista, Ante diem, inquit, festum Paschae, sciens Jesus quia venit hora ejus ut transeat ex hoc mundo ad Patrem. Ecce Pascha, ecce transitus. Unde, et quo? De hoc scilicet mundo ad Patrem. Spes membris in capite data est, quod essent illo transeunte sine dubio secutura. Quid ergo infideles, et ab hoc capite atque ab ejus corpore alieni? nonne et ipsi transeunt, quia non permanent? Transeunt plane et ipsi: sed aliud est transire de mundo, aliud est transire cum mundo; aliud ad Patrem, aliud ad hostem. Nam et Aegyptii transierunt; non tamen transierunt per mare ad regnum, sed in mari ad interitum.
2. Sciens ergo Jesus quia venit hora ejus ut transiret ex hoc mundo ad Patrem, cum dilexisset suos qui erant in mundo, in finem dilexit eos. Utique ut et ipsi de hoc mundo ubi erant, ad suum caput, quod hinc transisset, ejus dilectione transirent. Quid est enim, in finem, nisi, in Christum? Finis enim Legis Christus, ait Apostolus, ad justitiam omni credenti (Rom. X, 4) . Finis perficiens, non interficiens: finis quo usque eamus, non ubi pereamus. Sic omnino intelligendum est, Pascha nostrum immolatus est Christus (I Cor. V, 7) . Ipse est finis noster, in illum est transitus noster. Nam video posse ista verba evangelica quodam humano modo etiam sic accipi, tanquam usque ad mortem Christus dilexerit suos, ut hoc videatur esse, in finem dilexit eos. Humana est haec sententia, non divina: neque enim nos hucusque ille dilexit, qui semper et sine fine nos diligit. Absit ut dilectionem morte finierit, qui non est morte finitus. Etiam post mortem, quinque fratres suos dilexit dives ille superbus atque impius (Luc. XVI, 27, 28) , et usque ad mortem nos dilexisse putandus est Christus? Absit, charissimi. Nequaquam ille nos diligendo usque ad mortem veniret, si dilectionem nostram morte finiret. Nisi forte ita sit intelligendum, in finem dilexit eos: Quia tantum dilexit eos, ut moreretur propter eos. Hoc enim testatus est dicens: Majorem hac charitatem nemo habet, quam ut animam suam ponat quis pro amicis suis (Joan. XV, 13) . Ita sane non prohibemus intelligi, in 1786 finem dilexit, id est, usque ad mortem illum dilectio ipsa perduxit.
3. «Et coena,» inquit, «facta, cum diabolus jam misisset in cor, ut traderet eum Judas Simonis Iscariotes : sciens quia omnia dedit ei Pater in manus, et quia a Deo exiit, et ad Deum vadit, surgit a coena, et ponit vestimenta sua; et cum accepisset linteum, praecinxit se. Deinde mittit aquam in pelvim, et coepit lavare pedes discipulorum, et extergere linteo quo erat praecinctus.» Non ita debemus intelligere coenam factam veluti jam consummatam atque transactam : adhuc enim coenabatur, cum Dominus surrexit et pedes lavit discipulis suis. Nam postea recubuit, et buccellam suo traditori postea dedit, utique coena nondum finita, hoc est, dum adhuc panis esset in mensa. Caena ergo facta, dictum est, jam parata, et ad convivantium mensam usumque perducta.
4. Quod autem ait, Cum diabolus jam misisset in cor, ut traderet eum Judas Simonis Iscariotes; si quaeris quid missum sit in cor Judae: hoc utique, ut traderet eum. Missio ista, spiritualis suggestio est: non fit per aurem, sed per cogitationem; ac per hoc non corporaliter, sed spiritualiter. Neque enim spirituale quod dicitur, semper in laude accipiendum est. Novit Apostolus quaedam spiritualia nequitiae in coelestibus, adversus quae nobis colluctationem esse testatur (Ephes. VI, 12) : non autem essent etiam maligna spiritualia, si non essent etiam maligni spiritus. A spiritu enim spiritualia nominantur. Sed quomodo ista fiant, ut diabolicae suggestiones immittantur, et humanis cogitationibus misceantur, ut eas tanquam suas deputet homo, unde scit homo? Nec dubitandum est etiam bonas suggestiones a bono spiritu ita latenter ac spiritualiter fieri: sed interest quibusnam earum mens humana consentiat, divino auxilio vel deserta per meritum, vel adjuta per gratiam. Factum ergo jam fuerat in corde Judae per immissionem diabolicam, ut traderet discipulus magistrum, sed quem non didicerat Deum. Jam talis venerat ad convivium, explorator Pastoris, insidiator Salvatoris, venditor Redemptoris; jam talis venerat, et videbatur, et tolerabatur, et se ignorari arbitrabatur: quia in eo quem volebat fallere, fallebatur. At ille isto in ipso corde intus inspecto, nesciente scienter utebatur.
5. Sciens quia omnia dedit ei Pater in manus. Ergo et ipsum traditorem: nam si eum in manibus non haberet, non utique illo uteretur ut vellet. Proinde jam traditor traditus erat ei quem tradere cupiebat, atque ita malum tradendo faciebat, ut de illo tradito bonum fieret quod nesciebat. Sciebat enim Dominus quid faceret pro amicis, qui patienter utebatur inimicis: ac sic omnia dederat Pater in manus ejus, et in usum mala, et in effectum bona. Sciens etiam quia a Deo exiit, et ad Deum vadit: nec Deum, cum inde exiret; nec nos deserens, cum rediret.
6. Haec ergo sciens, surgit a coena, et ponit vestimenta sua; et cum accepisset linteum, praecinxit se. 1787 Deinde mittit aquam in pelvim, et coepit lavare pedes discipulorum, et extergere linteo quo erat praecinctus. Debemus, dilectissimi, sensum Evangelistae diligenter attendere. Locuturus quippe de tanta Domini humilitate, prius celsitudinem ejus voluit commendare. Ad hoc pertinet quod ait, Sciens quia omnia dedit ei Pater in manus, et quia a Deo exiit, et ad Deum vadit. Cum illi ergo omnia Pater dedisset in manus, ille discipulorum non manus, sed pedes lavit: et cum se sciret a Deo exiisse, et ad Deum pergere, non Dei Domini, sed hominis servi implevit officium. Ad hoc autem pertinet quod etiam de traditore ipsius, qui jam talis venerat, qui nec ab illo ignorabatur, praeloqui voluit; ut hoc quoque ad maximum cumulum humilitatis accederet, quod etiam illi non dedignatus est pedes lavare, cujus manus jam praevidebat in scelere.
7. Quid autem mirum si surrexit a coena, et posuit vestimenta sua, qui cum in forma Dei esset, semetipsum exinanivit? Et quid mirum si praecinxit se linteo, qui formam servi accipiens habitu inventus est ut homo (Philipp. II, 6 et 7.) ? Quid mirum si misit aquam in pelvim unde lavaret pedes discipulorum, qui in terram sanguinem fudit, quo immunditiam dilueret peccatorum? Quid mirum si linteo quo erat praecinctus, pedes quos laverat, tersit, qui carne qua erat indutus, Evangelistarum vestigia confirmavit? Et linteo quidem ut se praecingeret, posuit vestimenta quae habebat: ut autem formam servi acciperet quando semetipsum exinanivit, non quod habebat deposuit, sed quod non habebat accepit. Crucifigendus sane suis exspoliatus est vestimentis, et mortuus involutus est linteis: et tota illa ejus passio, nostra purgatio est. Passurus igitur exitia, praemisit obsequia; non solum eis pro quibus erat subiturus mortem, sed etiam illi qui eum fuerat traditurus ad mortem. Tanta est quippe humanae humilitatis utilitas, ut eam suo commendaret exemplo etiam divina sublimitas: quia homo superbus in aeternum periret, nisi illum Deus humilis inveniret. Venit enim Filius hominis quaerere et salvum facere quod perierat (Luc. XIX, 10) . Perierat autem superbiam deceptoris secutus, ergo humilitatem Redemptoris sequatur inventus.