Caput XLI.

Replevit continuo totam urbem tanti sceleris nefas, et utriusque tamquam ante oculos positum, parricidalis convivii ministerium perhorrescebat. Coeperunt et ipsi incentores seditionis examinare post haec, quos raperent cibos, ne similes escas invenirent, et velut imprudentes sumerent. Coeperunt universi timere, ne diu viverent, et mori vellent. Pervenit etiam ad Romanos hujus facti immanitas. Nam plerique hoc horrore perterriti, ad hostem fugerunt. Quo comperto Caesar, exsecratus infelicis 2185D terrae contagium, manus ad coelum elevans talia protestabatur: Ad bellum quidem venimus, sed non cum hominibus dimicamus; adversus omnem rabiem belluarum ac ferarum, quid sensibilium loquor? adversus omnem rupium immanitatem decernimus. Diligunt ferae fetus suos, quos etiam in fame nutriunt; et quae alienis corporibus pascuntur, a consimilium ferarum abstinent cadaveribus. Hoc ultra omnem acerbitatem est, ut membra quae genitu mater, voraret. Mundus ego ab hoc contagio: tibi me absolvo, 2186A quaecumque in coelo potestas es. Scis, scis profecto, quia intimo affectu pacem frequenter obtuli, et quod non pudet dicere, victor rogavi: quia parcere etiam ipsis tantorum flagitiorum prodigiorumque auctoribus volui, parcere populo, urbem servare: sed quid facerem repugnantibus, sed quid facerem adversus suos furentibus? Positis plerumque armis, quia illi a suorum caedibus non desinebant, in bellum reverti, ut liberarem obsessos, non perderem: ipsi nos de muris hortati saepe sunt dimicare, ne gravius a suis perirent. Quales sunt cives, quibus hostis remedio est? Audieram equidem intolerabilem hujus esse populi ferocitatem, qui incredibilibus se opinionibus in omnem excitat insolentiam. De coelo se genus ducere, ibi primum induisse corporis formam, 2186B coeli se fuisse incolas, descendisse ad cultus terrarum, de terris ad coelum redire, transisse per maria sicco pede, fugisse ante se fluctus maris, conversa Jordanis fluenta in suum fontem recurrisse; stetisse solem, ut hi hostes suos vincerent, ne nox impediret: raptos in coelum igneis curribus suos, praeliatas pro se coeli potestates, et absentibus his universas hostium fusas copias, dormientibus partam victoriam. Haec compereram, sed putabam quod divina circa se jactarent beneficia, non usquequaque audaciam extenderent, ut se nec a Romanis vinci posse arbitrarentur. Agnosco itaque cum his nobis esse praelium, qui se insuperabiles credant, cum se jactitent diluvii superstites, haeredes fluminum, terrarum hospites, viatores aequoreos, ascensores aethereos; 2186C quibus unda murus est, aer via, coelum habitatio, cedunt flammae, nec vincula tenent. Sitientibus petra solvitur, ac sese fundit in potus. Esurientibus coelum aperitur, cibus mittitur, carne volatilium castra implentur, et panem angelorum manducat homo. Stringuntur liquentia, amara dulcescunt, sol statuit, tenebrae illuminant. Postremo quid amplius potest esse, quando his audacia deesse potest? Qui, ut aiunt, mortui vivunt, et sepulti resuscitantur. Adversus divina quoque conspirasse hos homines opinio frequens, et poena indicio est. Ardent hodie quoque terrae propter incolarum impietatem: plerosque etiam ex istis hiatus soli absorbuit. Quamdiu igitur in his locis morabimur? ubi et terrarum ruina est, vidimus et mare mortuum, vidimus 2186D etiam mortua terrarum nascentia, humum aridam, virentium fructuum umbras inanes, foris gratiam, intus favillam. Quis dubitare potest, quin apud inferos versemur, apud quos etiam elementa moriuntur? Ipsa quin etiam, quae post mortem vivere solet, apud quos naturae pietas mortua et superstes defunctis religio. Quis enim parentes non etiam mortuos diligat? Quis enim amissos filios non amet, et loco pignorum teneat? Manet affectus, etsi pignus obierit, perseverat nomen naturae, gratia non intercidit. 2187A Apud hos vero nec viventem mater recognoscit filium, nec appellantem audit, nec vagientis miseretur: et propter unius horae exsecrabilem cibum, parricidales injecit pignori manus. Sed quid quasi novum arguo, cum a parricidio fraterno generis sui numerent exordia? cum ipsius Abrahae quem appellant patrem et disciplinae auctorem ac sui principem cultus, in eo maxime fidem praedicent, quod nec filio parcendum putaverit, eumque sicut hostiam aris admoverit, atque holocaustum offerre non dubitaverit. Non condemno devotionem, sed quaero pietatem. Alium quoque e suis vovisse aiunt victorem, ut quidquid sibi primum occurrisset domum revertenti, immolaret Deo suo: et cum rediret, occurrisse filiam, atque illum injecisse filiae manus. Multaque 2187B alia hujusmodi exempla. Qualis ista gens, quae religioni tribuat hominis necem, et sacrificium putet esse parricidium? Quis Deus possit hoc exigere, aut qualis sacerdos qui hoc possit deferre? Denique veterem illum quasi prudentiorem non fecisse aiunt, sed voluisse; istum quasi consultiorem perseverasse. Habeant suos ritus duriatum homines, apud quos disciplina est filios occidere. Infelix civitas, in qua talis officina, tale mysterium est. Operiant eam ruinae suae, atque abscondant invidi ipsi contagionem, ne sol videat, ne stellarum globus spectet, ne maculentur aurarum spiramina: purgatorius quoque ille exuret ignis. Thyesteas dapes fabulam putamus; flagitium videmus, veritatem cernimus atrociorem tragoediis. Ibi enim firmior sexus et 2187C partus alienus: hic mulier, cui partus proprius fuerit cibus. Ibi aliena fraus, hic propria voluntas. Ille doluit, haec insultavit: digna talibus viris esca, qui pertinaciter bellando mulieres suas ad tale perduxerunt convivium. Equidem eos tantis malorum afflictos acerbitatibus jam furere arbitror, amentesque factos, qui haec non sentiant. Quare maturius bellum conficiamus, quia emendari non queunt: ingruamus instantius, ut fugiamus regionum istarum morientes aquas, terra ruentes.