EXPOSITIO.

De Primo. Quaestio est dubitabilis propositio, quae aliud quaerit, et aliud supponit 7. Metaph. ad finem. Supponit enim Logicam esse, sed quaerit an sit scientia, vel modus sciendi, ut voluerunt nonnulli. Quaestio est duplex, scilicet generalis, ut omnis propositio cum nota interrogandi ; specialis, ut propositio necessaria dubitabilis : et sic sunt tantum quatuor in genere, quae ponuntur 2. Posteriorum, videlicet, Si est, quid est, quia est, et propter quid est, de quibus aliqua tangam quaestione tertia.

Utrum est nota quaestionis problemati eae, vel generalius cujuslibet: et habet locum in oppositis,ut habet Philosophus, notanter 10. Metaph. text. comm. 17. Ratione prima, ad partem affirmativam primi dubii Ibidem disputati In textu.

Logica est duplex, scilicet naturalis, quae est quaedam potestas intellectus, qua naturaliter assentit vero, et dissentit falso : et sic procedit de notitia noli ad Ignoti notitiam. Alia est artificialis, quae est quidam habitus Intellectualis, communiter acquisitus per inventionem, vel doctrinam: quo judicamus de rectitudine cujuslibet ratiocinationis. Vel est illa, quae data est per certas regulas Artis Logicae, quam sic definiunt aliqui : Est quae a phantasiis, quae videntur, et non sunt, nos liberat, errores damnat, falsitates ostendit, et In omni opere contemplationis, lumen rectum praebet.Vel sic Logica est scientia rationalis, directiva actuum rationis. Vel sic, secundum Boetium de disciplina Scholarium : Logica est ratio discernendi verum a falso. Et alia multa, quae sequuntur pulchra ibidem. Et secundum Augustinum. Logica est ars artium, et scientia scientiarum, qua aperta omnes aliae aperiuntur: et qua clausa omnes aliae clauduntur, cum qua, quaelibet, et sine qua, milia. Multi alii diversimode definiunt ipsam, cujus necessitatem, et utilitatem tangit Philosophus, Commentator, et alii in plerisque locis.

Communis autem interpretatio nominis est quod Logica dicitur a AdminBookmark , quod est sermo, quasi sermocinalis scientia, et licet sermo accidat sibi, quia tamen disputatio Logicalis aptissime habet fieri per sermonem, ideo Antonomastice dicitur sermocinalis, non denominatione objectiva, sed potius instrumentali.

Logica vero artificialis potest dividi in docentem et utentem, ut statim dicetur: docens vero quoties sumitur quantum ad partes subjectivas, et alias sui, et subjecti ipsius, patebit quaestione tertia.

Scientia potest sumi quadrupliciter, ut accipitur a Linconiensi, super primum Posteriorum : sed in proposito fit sermo de ipsa, ut definitur dupliciter primo Posteriorum, ab Aristotele : quae sic describi potest (ut primo Reportationum, quaestione 1. in principio solutionis, habetur ab isto Doctore, et in tertio 24. distinct.) Scientia est conclusionis necessariae, per causam, vel principia, et per demonstrationem applicata, certa, et evidens notitia.

In qua descriptione quatuor conditiones tanguntur, videlicet necessitas objecti, evidentia, certitudo, applicatio syllogistica. Prima excludit habitum contingentium, ut puta artem, secundum aliquos, et prudentiam. Secunda excludit fidem. Tertia vero opinionem. Quarta habitum principiorum. Vel posses assignare septem conditiones scientiae, ut ponit Franciscus in Conflatu, in prologo, quaestione 14. quas omitto gratia brevitatis.

Haec quaestio, sicut aliae communiter, dividitur in tres partes principales. In prima arguit : ad utramque partem quaesiti. Et primo communiter pro parte falsa : in secunda solvit quaestionem : in tertia respondet ad argumenta principalia.

Ordo hujus quaestionis ad sequerites, patet : quia prius est scire Logicam esse scientiam, quam scientiam communem, vel propriam, et quam assignare ejus subjectum. Has vero tres quaestiones circa Logicam in communi, non abs re praemisit Doctor, doctrinam Aristotelis 1. Physicorum, text. comment. 4. Et alibi saepe secutus, ex universalioribus ad minus universalia procedens, deinde descendit ad specialia, ut postea dicetur.

De secundo. Arguit tripliciter quod Logica non est scientia : dicit igitur primo,

Videtur quod non. Ubi nota quod triplex est videre, scilicet Elenchum, Topicum, et Posterioristicum, Primum includit negationem, quia illud quod sic videtur, non est. In proposito sic sumitur, vel saltem topice, non autem posterioristice. Sequitur, modus sciendi non est scientia, et probat a simili, quia modus videndi non est visus. Ubi advertendum quod modus accipitur uno modo pro naturali dispositione cujuslibet rei. Secundo ut est rei determinatio accidentalis, ut in Modalibus accipitur. Tertio pro dispositione syllogistica. Quarto pro accidentali modo ipsius verbi. Quinto pro consignificato partis orationis, qui modus significandi appellatur. In proposito sumitur primo, vel secundo modo, licet universaliter quomodocumque capiatur, modus non sit id cujus est modus, modus namque videndi est, clare, vel obscure, vel pudice (et sic de aliis) videre. Cum igitur dicitur modus sciendi, contrahitur determinatio per determinabile.

Sequitur minor, Logica est modus sciendi, quod probatur per Aristotelem et Commentatorem 2. Metaphysic. text. comment. 8. Pro ipsius radicali declaratione, notandum, quod Aristoteles ibid. in 2. text. comment. 15. postquam praemisit facilitatem et difficultatem, quae accidunt circa considerationem veritatis, et quod ad Metaphysicum spectat inquisitio veritatis, ostendit modum acquirendi veritatem : praemittens primo virtutem consuetudinis, dicens, quod, ut consuevimus, ita dignamur dici, text. comment. 14. deinde adducit quinque modos, quos diversi observant in acquisitione scientiae.

Primus est, quia aliqui nihil recipiunt, nisi dicatur eis Mathematice, et hoc vel propter consuetudinem in Mathematicis, vel fortitudinem imaginationis. Secundus, quia aliqui nihil recipiunt, nisi per exempla sensibilia : et hoc vel propter consuetudinem, vel propter debilitatem intellectus. Tertius, quia aliqui nihil recipiunt, nisi per auctoritatem Poetarum, vel aliorum : et hoc vel propter consuetudinem,

vel defectum judicii intellectus. Quartus, quia aliqui per certitudinem, et diligentem inquisitionem, volunt omnia dici : et hoc vel propter consuetudinem, vel subtilitatem intellectus. Quintus, quia aliqui nihil per certitudinem inquirunt, et vocat Aristoteles hunc modum tristabilem : et hoc eis contingit, vel propter impotentiam complectendi, vel micrologiam, id est parvorum ratiocinationem, secundum ipsos inopportunam : et exemplificat de illiberalibus computantibus parva in conviviis. Ex quibus infert Philosophus regulam et modum convenientem acquirendi veritatem, vel scientiam, dicens : Propter quod oportet erudiri, quomodo singula sunt recipienda : et absurdum est simul quaerere scientiam, et modum sciendi : est autem neutrum facile accipere. Ubi Commentator exponit expresse per modum sciendi Logicam debere intelligi, quia est via in alias scientias : ideo debet acquiri, non simul cum aliis scientiis, sed prius. Et exemplificat de docente viam cum addiscit eam : vel de medente cum addiscit medicinam : sicut quidam fecit, qui accessit ad aegrotum, et volens propinare medecinam, inspexit postea librum, et mortuus est aegrotus. Similiter errabit in acquisitione aliarum scientiarum, qui ignorat Logicam, vel etiam tunc simul cum aliis eam quaerit.

Secundum argumentum principale fundatur super illa divisione trimembri speculativae 6. Metaphysic. text. comment. 2. quae potest reduci ad bimembrem, per hoc quod est separabile a materia sensibili, vel non; esse mobile, vel non. Scientia enim omnis speculativa realis, aut est de inseparabilibus, et mobilibus, et sic est Physica; aut de inseparabilibus, et immobilibus, et sic est Mathematica; aut de separabilibus,et immobilibus, et sic est Metaphysica, quarum ulterior prosecutio non hic, sed alibi.

Diceret tamen adversarius, ponens Logicam esse practicam, ut Aureolus, et alii plures, quod argumentum Doctoris committit consequens.Formetur ergo argumentum sic : Omnis scientia aut est practica,

aut speculativa : sed Logica non est practica, nec speculativa: ergo, etc. Major patet ex illa communi divisione, licet aliqui ponant tertiam, ut infra, articulo 3. tangam. Minor pro parte probabitur ibidem. Sed pro secunda, probat eam Doctor in littera, quia nec est Physica, nec Mathematica, nec Metaphysica.

Tertium argumentum principale est, quia scientia procedit ex propriis, Logica autem ex communibus: ergo, etc. Major patet, quia demonstratio est ex propriis 1. Posteriorum, text. comment.5. et 22. Cum igitur scientia sit effectus demonstrationis, et demonstratio sit ex propriis principiis: igitur et scientia. Minor vero patet, quia illa de quibus est Logica, sunt communia omnibus aliis, ut postea dicetur.

Adverte quod licet textus Logicae communiter dividatur per capitula, et non per commenta : ut tamen facilius in libris impressis inveniantur loca, notavi semper commenta : quare Lector non sine causa attendat, et detractores castiget.

Primum argumentum ad oppositum, patet, et magis in solutione quaestionis.

Secundum argumentum fundatur super illa regula, A concretis ad abstracta tenet consequentia, vbi in concretis est praedicatio per se. Quae est famosa apud Scotum. Vide quaestionem 13. Quodlibet, et quae ibi notavi. Quam propositionem infra cap. de Genere quaestione 3. pertraclabo : sed pro nunc intelligatur in concretis accidentalibus, et abstractis non ultimatis : de quibus plenius in loco praeallegato. Et quia aliqui proterviendo, negant illud assumptum, scilicet quod Logicus est scient, probatur sic. Primo ex communi usu Auctorum : secundo per rationem, quia quilibet demonstrative cognoscens est sciens: Logicus est hujusmodi: ergo, etc. Major patet. Minor probatur in solutione quaestionis, et infra declarabitur.

Item, Logicus est habitualiter per intellectum cognoscens, aut igitur cum certitudine, aut cum formidine. Si primo modo, et non solum certitudine fidei ; igitur aut per sapientiam, aut per intellectum, aut prudentiam, aut artem, aut scientiam: non primis quatuor modis, ut patet: igitur quinto modo. Si vero cum formidine ; igitur erit opinio, et per consequens erit non modus sciendi, sed potius opinandi, quod est contra te ; si ulterius proterviatur, procede consequenter.

Consequenter respondet ad quaestionem affirmative, dicens quod Logica est scientia, quam conclusionem probat dupliciter. Primo, quia sicut veritates Metaphysicales, vel Geometricae ostenduntur demonstrative, ita veritates Logicales. Sicut enim de ente in communi, vel de substantia, seu quantitate, et sic de aliis,ostenditur passio aliqua demonstrative ; ita de Syllogismo in communi, vel de aliqua ejus parte subjectiva, vel integrali ostenditur passio in Logica, etiam demonstrative. Sed quia forte aliquis diceret quod requisita ad demonstrationem non habentur in Logica, ideo secundo adjungit quod cum demonstratio sit Syllogismus faciens scire 1. Post. text. com. 5. ad demonstrationem autem requiruntur tria, scilicet subjectum, passio, et medium 1. Post. text. comm. 22. quod est definitio subjecti in habentibus definitionem, vel passio prior respectu alterius, et hoc in demonstratione quid ; vel effectus, sive signum in demonstratione quia, omnia illa reperiuntur in Logica, ut patet discurrendo: de his in quaestione 3. sequenti clarius dicam.

Deinde cum dicit, Intelligendum est, etc. Ad majorem declarationem dictorum, et ut omnis cavillatio tollatur, et ne in aequivocis videatur laborare,distinguit Logicam in docentem et utentem. Hanc distinctionem videtur Commentator tangere 2. Metaph. com. 15. ad finem, dicens quod ars Logicae quaedam est universalis omnibus scientiis: et quaedam propria unicuique scientiae, et homo non potest esse instructus in qualibet arte, nisi sciendo universalia, et propria de eis. Similem etiam distinctionem habet iste Doctor super primum Elenchorum quaest. 1. et 2. ponens differentiam inter Demonstrativam et Dialecticam, et comparans Logicam, et Sophisticam ad rationem scientiae, et volunt aliqui sequaces hujus exponentes Commentatorem ubi supra, quod Logica utens sit modus sciendi, docens vero scientia.

Sed posset probabiliter dici, quod ista non est intentio Doctoris, si bene advertatur. Vult ergo Doctor ponere differentiam inter Dialecticam, et Demonstrativam Logicam, nec conclusio illa generalis potest reprehendi, cum dixit, quod Logica est scientia absolute : procedit enim demonstrator ex propriis, et Dialecticus ex communibus : ideo Syllogismus Demonstrativus generat scientiam, et Dialecticus opinionem, et adducit Doctor probationem hujus distinctionis, quantum ad secundam partem, ex Aristotele, in Naturalibus, ubi vocat rationes Logicas, rationes communes ; hoc enim facit Aristoteles in plerisque locis, ut puta 4. Physicorum text. comm. 87. et 6. Physicorum text. com. 1 et 8. Physic. text., com. 70. et 76. et 1. Caeli text. com. 70. et alibi saepe. Et super primum Physicorum, com. 35. dicit Commentator, quod Logica usitatur dupliciter. Uno modo secundum quod est ens instrumentum dividens verum. a falso : et iste modus est proprius. Alio modo secundum quod illa, quae sunt declarata in Logica, accipiuntur pro Maximis in destruendo, aut construendo aliquid. Et ista consideratio cum usitatur in artibus particularibus, non est propria : in arte vero universali, scilicet in prima Philosophia, est propria : et eamdem sententiam habet 7. Metaph. com. 2. Quaere eum, et alios exponentes illud 4. Metaph. Circa item laborant, etc. Quaere etiam Boetium, in secunda editione super Porphyrium, in Prooemio, ubi expresse habet quod Logica est scientia, et pars Philosophiae, et cum hoc instrumentum, supellex, vel modus sciendi aliarum, et declarat optime. Nota tamen, pro majori declaratione dictorum, ea quae tangam in tertio articulo de Dialectica, et Demonstrativa.

Consequenter respondet ad argumenta principalia : et ad primum ponit responsionem aliorum, ut puta Aegidii, vel potius eorum, qui concedunt Logicam esse scientiam, et modum sciendi, dicens, Dicitur quod modus sciendi, etc. ubi advertendum quod communiter Doctor in responsionibus propriis utitur his verbis : Dico, vel potest dici, vel dicendum ; in responsionibus vero aliorum hoc verbo dicitur. Vult ergo haec responsio quod haec praedicatio sit vera : Modus sciendi est scientia, formaliter loquendo. Contra quam responsionem arguit Doctor dupliciter. Primo per quamdam Maximam, apud ipsum, videlicet quod Omnis vera praedicatio in abstracto est per se primo modo, quia essentialiter vera ; sed modus sciendi est abstractum, et scientia etiam. Quod modus sit abstractum patet, quia sibi, correspondet concretum, ut modale, vel modificatum : veritas autem hujus regulae, et limitatio, patebit in tertio articulo. Quod autem nulla praedicatio non sit in primo modo, ostendit, Quia in intellectu subjecti, etc. Haec probatio patet ex definitione primi modi dicendi per se, quae habetur 1. Post. text. com. 9. quod videlicet illa praedicantur in primo modo, quaecumque ponuntur in ratione, dicente quod quid est subjecti. :

Secunda ratio, quam adducit Doctor contra illam responsionem, procedit ex ordine scientiae, scire, et modi sciendi. Scientia enim est actus primus, scire vero est actus secundus : sed modus sciendi est accidens ipsius scire : pone exemplum ex dictis ejus I. Elench. quaest. 15. de esse, intelligere et significare, et modis eorum correspondenter. Cum enim quidquid est posterius posteriore, sit posterius priore, ut habet in Theorematibus, sequitur quod modus sciendi sit posterior scientia, quia posterior est ipso scire, et scire scientia, ut patet. Ubi advertendum quod non arguit Doctor ex ratione posterioritatis, absolute loquendo, ut infra tangam ; aliter non valeret argumentum. Procedit etiam hoc argumentum, et praecedens, loquendo de praedicatione formali, ut patet.

Ultimo Doctor ponit responsionem propriam, primo negando minorem principalem : et hoc formaliter loquendo, sed materialiter potest concedi : et sic procedit expositio Commentatoris. Secundo posset dici ad argumentum, quod major est falsa materialiter, ut habent quidam libri, et licet aliqui velint quod non sit littera Doctoris, tamen satis concordat dictis ejus. Nam si verum est quod Logica est modus sciendi, materaliter, verum est quod scientia est modus sciendi, cum Logica sit scientia, et ultra sequitur, e go modus sciendi est scientia, per conversionem simplicem. Tertio dicit num. 5. quod si expositio Commentatoris valet, copula, id est, ly et, in illa auctoritate, Absurdum est, etc. debet cadere inter quaerere scientiam, et quaerere modum sciendi. Et ratio est, quia frustra fit per plura, quod potest fieri per pauciora. Unde praefertur Parmenides caeteris antiquorum in positione principiorum, primo Physicorum, text. com. 41. Cum igitur unico quaerere possit Logica (quae est vere scientia, ut tenet Doctor; et modus sciendi, per te saltem) acquiri, pro quanto ipsa Logica est formaliter, et essentialiter scientia :et materialiter, atque accidentaliter modus sciendi, ut dictum est; ideo licet unum non sit formaliter reliquum, frustra nihilominus diversis quaestionibus simul quaeruntur. Exemplum de quaerente Socratem, et albedinem ejus. Sed adverte quod Doctor in hoc non commendat expositionem Averrois, nec illa fuit intentio ipsius Averrois, ut postea tangetur. Vult igitur Doctor breviter illam absurditalem referre, posita veritate suae solutionis ad simultatem quaestionis, non autem ad identitatem quaesitorum, cum in veritate non sint idemformaliter, nec realiter: et ideo tanquam diversa possunt quaeri, etsi non simul pluribus quaestionibus, propter causam jam assignatam.

Qui vellet recurrere ad Logicam propriam, et communem conjunctam omni scientiae, ut dictum est supra de mente Commentatoris, posset aliter exponere, et forte magis ad mentem ipsius : nam ante alias debet haberi, sed quaerendo alias, concomitanter quaeritur, licet non addiscendo, sed dividendo, et modificando. Potest igitur copula poni inter ipsa convenienter, tanquam inter diversa : sed non inter ipsorum quaerere simul sine absurditate ; sed bene seorsum, quoad Logicam, tenendo ipsam esse in se scientiam, quod forte non poneret Commentator. Sed adhuc quaerendo ipsammet Logicam scientifice, quaeritur simul Logica modificative, ut alicui videretur, quod tamen non assero, quia respectu aliarum potest poni quo et quod ; sed respectu sui ipsius est tantum quod, nisi recurrendo ad Logicam naturalem.

Argumentum ergo principale varie potest solvi ad rem, et ad formam, ut patet practicanti. Elige expositionem quae magis gustabit, bene masticando, et applica ad propositum, ea, quae infra, solvendo primum principale quaestione tertia, habet Doctor, et quae ibi notabo de Syllogismo. Sed illa expositio jam dicta satis patet : et juxta hoc patet ad instantiam de subjecto, et passione, de quibus diversae quaestiones quaeruntur I. Posteriorum : ibi enim est sermo de rationibus formalibus quaesitorum, hic loquitur de reali investigatione existentiae, et concomitantia accidentali, licet necessaria solutio secundi argumenti satis clara est, et magis infra clarescet. Solvendo tertium principale recurrit ad illam distinctionem de Logica docente, et utente, et haec tantum de secundo.

De Tertio principali, circa dicta Doctoris in hac quaestione, occurrunt quaedam difficultates. Et primo circa solutionem quaestionis : deinde circa argumenta, et solutiones eorum. Tenet namque Doctor quod Logica est scientia; utrum autem sit una, vel qualiter, non determinat. Prima ergo difficultas est, de unitate Logicae. Circa hanc difficultatem diversimode opinati sunt. Sed breviter dico, quod unitas habitus est duplex, scilicet intrinseca, et formalis : alia est extrinseca, et materialis. Voco unitatem intrinsecam, et formalem cujuslibet, illam quae consequitur ens, inquantum ens, reductive loquendo. Sicut enim unum, vel unitas est passio entis, ita hic, hujus. Materialem vero unitatem appello, quae maxime reperitur in accidentibus, illam quam participant ratione materiae. Et cum materia scientiae sit duplex, videlicet in qua, et circa quam, vel de qua, ideo unitas materialis scientiae potest porri duplex, scilicet subjectiva, et objectiva. Objectiva vero duplex, scilicet specifica, et generica. Et generica adhuc duplex, scilicet propinqua, et remota. Voco unitatem specificam objectivam scientiae, quae sumitur ab objecto complexo, vel incomplexo, formaliter in se, et per se, considerato. Genericam vero propinquam appello, quae respicit objectum complexum, vel incomplexum virtualiter actualiter consideratum, vel contentum. Genericam autem remotam dico, quae concernit objectum complexum, vel incomplexum, permissive, vel potentialiter apprehensum. Et hic sumo specificum, et genericum, non ex modo entitatis objectivae, sed ex modo considerandi. Nam de objecto in se singulari, vel saltem specifico, potest esse scientia generica : et de objecto generalissimo specifico, ut nunc probabiliter suppono.

Ex his respondetur ad difficultatem. Primo dico, quod Logica est una scientia unitate intrinseca, et numero, ut est habitus unius conclusionis: et specie, ut albedo respectu hujus et illius : et forte genere, ut color. Secundo dico, quod est scientia una, unitate extrinseca, et materiali subjectiva, numero tantum, in unico intellectu : et specie in pluribus, et forte genere in aliis. Tertio dico, quod est una specie, unitate materiali objectiva, ut respicit Syllogismum in se, genere propinquo, ut respicit alia per rationem Syllogismi: et genere remoto, ut respicit alia per rationes eorum. Et hoc dico supponendo Syllogismum esse subjectum Logicae, ut quaestione tertia sequenti ostendetur. Prolixior sermo praedictorum in aliis. .

Nota ulterius, quod praeter unitatem illam, quam assignavi ex parte objecti, et subjecti, posset poni unitas habitus ex parte actus generativi ipsius : sed de hoc esset videndum, an actus sit causa habitus, virtute propria, an virtute objecti : et si sic, a quo principalius sumi debet unitas habitus, et an praecise habebit unitatem aggregationis ex parte actus : alias quia transcendit propositum, quaere tertiam distinctionem primi, ad finem, et decimam septimam ejusdem : et in tertio, in materia de virtutibus : et in quaestione Collatinum, et alibi, et alios bene ponderando.

Secunda difficultas est, utrum Logica sit scientia realis?

Ad quod breviter respondeo, quod scientiam appellari realem, potest intelligi dupliciter, aut denominatione intrinseca, aut denominatione extrinseca. Voco denominationem intrinsecam, quae appellat formam denominato inexistentem. Extrinsecam vero dico illam, quae appellat formam alteri a denominato inexistentem. Ex quibus ad propositum dico, quod Logica est scientia realis, denominatione intrinseca, cum sit vera res primae intentionis, reponibilis in praedicamento Qualitatis. Secundo dico, quod est scientia rationalis, vel rationis, denominatione extrinseca, non modo subjectiva, quia sic omnis scientia est rationis; sed objectiva. Adverte tamen, quod absolute dicitur scientia rationis, quia scientia importat habitudinem ad objectum, licet in veritate sit habitus realis. Tange igitur differentiam inter habitum, et scientiam. Sed qualiter scientia realis potest esse de ente rationis, et plura alia, quae faciunt difficultatem circa Logicam, videbitur infra quaestione 3. sequenti.

Tertia difficultas est, Cui parti Philosophiae supponitur?

Potest dici, quod capiendo Philosophiam pro apprehensione veritatis cujuscumque entis, sive a nobis, sive a natura causati, licet amor sapientiae, vel amor fabularum posset appellari, ut I. Metaph. in prologo, de Philosopho inquit Aristoteles, tunc potest dividi in sermocinalem, vel rationalem, et realem : licet Plato, ( ut dicit Augustinus 8. de civit. cap. 4.) dividat ipsam in Contemplativam, Activam, et Rationalem. Unde posset argumentum sumi ad ponendum Logicam esse tertiam a speculativa, et practica:duo tamen prima membra continentur sub reali Philosophia: ideo divisio bimembris placet. Sermocinalis vero, quae trivium appellatur,dividitur in Grammaticam, Rhetoricam, et Logicam. Considerant enim principaliter modos significandi, et modos intelligendi et colores, qui sunt respectus rationis. Sed dicuntur sermocinales propter causam superius assignatam. Dicuntur etiam organicae, vel modi sciendi, ad sensum tactum : et sic patet ad dubium. Ulterior divisio habituum alibi, et Logicae infra quaestione tertia.

Quarta difficultas est, An Logica sit practica, vel speculativa f

Dicunt quidam (ut Giraldus Odonis ponit, in prologo suo in libros Ethicorum, quaestione tertia) quod nec est practica, nec speculativa ; dicit enim quod aliquis habitus est perficiens intellectum, ut speculativus est, ut Metaphysica. Alius ut practicus est, ut moralis Philosophia. Alius ut factivus est, ut Mechanicae. Alius vero ut intellectus est, indifferenter se habens ad omnes alios habitus, et sic est Logica. Quidam vero alii, (ut Aureolus, et Ockam, quaestione penultima prologi Sententiarum) volunt quod Logica sit practica, quia dividitur in docentem et utentem, et est directiva aliarum scientiarum, etc. Sed quidquid sit de istis opinionibus, et consimilibus, sequendo tamen viam Doctoris Subtilis (qui, in primo Sententiarum,quaestione de Practica, et Praxi, infert pro inconvenienti Logicam esse practicam ; ibidem etiam sustinendo divisionem illam famosam scientiae in practicam, et speculativam, habet pro inconvenienti ponere tertiam) dico quod Logica est speculativa, quia nulla scientia est practica, quae non est directiva praxis proprie dictae mediate, vel Immediate.

Pro cujus ulteriori declaratione advertendum, ut habet Eustathius I Ethic. comment. I. quod praxis potest sumi quadrupliciter. Uno modo pro operatione cujuslibet potentiae. Alio modo pro operatione agentis per cognitionem tantum. Tertio modo pro operatione existente In nostra potestate. Quarto modo pro operatione elicita conformiter dictamini rationis, et electioni voluntatis : ad quam communiter concurrunt quatuor. Primo Intellectus ostensivus finis Ipsi voluntati. Secundo volitio finis, et consilium de his, quae sunt ad finem. Tertio sententia dictativa. Quarto electio. Et praxim Illo modo sumptam describit Commentator ubi supra, quod est operatio secundum electionem. Et Doctor Subtilis ubi prius, quod est actus alterius potentiae quam intellectus. Ex quo sequitur quod nullus actus Intellectus etiam a voluntate Imperatus, est vere praxis naturaliter posterior intellectione. Ex quo sequitur quod solum actus elicitus, vel Imperatus a voluntate, est vere praxis, natus elici conformiter Intellectui recto, ut sit rectus. Ex quo sequitur quod actus elicitus est primo, et per se praxis. Sequitur etiam quod praxis est actus, qui potest recte, et non recte elici. Actum elicitum voluntatis voco velle et nolle ; I mperatum vero alterius potentiae, sive cognitivae, sive non : licet semper praesupponat actum imperantem, qui est elicitus, vel tertius si posset assignari. Dixi vero supra mediate, et i mmediate, propter quasdam scientias practicas quae communiter dividuntur In Theoricam, et practicam : licet In veritate sint simpliciter practicae.

Cum ergo Logica non sit directiva praxis, nec mediate, nec Immediate, relinquitur quod non est practica. Et non obstat quod sit directiva aliarum scientiarum, cum Intellectus In tali directione non extra se tendat. Et si objicias quod cognito modo syllogizandi, et arguendi voluntas vult syllogizare, et arguere, et imperat potentiae inferiori organicae : igitur Logica habet rationem practicae scientiae. Considera ut scis. Alia argumenta aliorum pro illa parte faciliter solvuntur ex dictis. Sequitur ergo quod Logica est speculativa, si divisio illa Aritotelis sit per immediata, sive dividatur per differentias essentiales scientiae, sive per passiones, ut numerus per par et impar, nam nullus est tertius.Sed sicut scientia dividitur in realem, et rationalem, ita speculativa. De speculativa reali loquitur Aristoteles 6. Metaphysicae, et stricte sumpta, et acquisibili via sensus. Logica vero est speculativa rationis. Ad hoc est sententia Commentatoris 7. Metaph. comment. 2.

Sed occurrit tunc dubium, cum realis scientia dividatur in practicam, et speculativam, quare rationis scientia non sic dividitur ?

Potest dici, quod non inconvenit unum dividentium scientiae realis, reperiri in scientia rationis, et alterum non : sicut ens reale dividitur in substantiam, et accidens licet omne ens rationis sit accidens tantum, et nullum substantia.

Circa illud dictum Doctoris in primo argumento, post oppositum, et in solutione principalis, quod in Logica multa demonstrative concluduntur, et cum demonstratio sit Syllogismus faciens scire,sequitur quod Logica sit scientia. Occurrit dubium, et est quintum principale, cum praemissae sunt causa conclusionis, et nullus respectus,nec realis, nec rationis, sit de genere activorum, quomodo igitur secundae intentiones possunt in genere causae efficientis esse causa conclusionis ? Item, ex fundamentis hujus Doctoris, ponitur distinctio, saltem ex natura rei, inter illud quod est medium in demonstratione, et illud, quod concluditur, vel de quo aliquid concluditur : sed in secundis intentionibus non est distinctio ex natura rei, sed praecise rationis : ergo ibi non potest assignari demonstratio. Sed illa, de quibus est per se consideratio Logici, sunt secundae intentiones. Multa alia tangam in quaestione tertia sequenti, ad hoc propositum conferentia.

Pro solutione hujus dubii praemitto quaedam dicta.

Primum, quod consideratio logicalis non est praecise de secundis intentionibus quidnitative sumptis, quia sic pertinent ad Metaphysicum.

Secundum, quod consideratio logicalis non est praecise de primis intentionibus, quia sic esset realis.

Tertium, quodconsideratio logicalis est de secundis intentionibus supponibilibus pro primis, et hoc concretive sumptis : et ideo omnes definitiones, et demonstrationes logicales verificantur in primis : unde recte auctoritas vulgata habet quod Logica est de secundis intentionibus applicatis primis. Et si dicas, quod considerat tunc ens per accidens. Non sequitur, sicut nec de Naturali considerante omnia ut conjuncta materiae sensibili. Non enim potest relatio considerari, nisi in ultimata abstractione, vel in Metaphysica concretione, ut pertinet ad Metaphysicum, nisi in ordine ad fundamentum, et terminum : et similiter de modo intelligendi respectu illius, cujus est modus. Consideratio vero Logici de secundis intentionibus est ut respectus sunt, et ut modi intelligendi, de quo infra cap. de Genere diffuse erit sermo.

Quartum dictum est, quod illa propositio communis, videlicet, Praemissae sunt causa conclusionis, non debet intelligi proprie, comparando incomplexa praemissarum ad incomplexa conclusionis ; quia sic idem esset causa sui ipsius : sed comparando complexa ad complexum, vel veritates ad veritatem, sic conceditur praemissas esse causas, non proprie effectivas, quia tunc distinctio esset essentialis ; nec proprie productivas, quia tunc distinctio realis, capiendo semper complexa significative, sed tantum elicitivas ; et tunc ponitur ( ut argutum fuit) distinctio ex natura rei.

Quintum dictum est, quod licet distinctio ex natura rei, et formalis, proprie reperiantur in primis intentionibus, suo tamen modo non inconvenit ipsas attribui secundis intentionibus. Nam licet Species, vel Genus non habeant esse, seclusa operatione collativa intellectus, ipsis tamen positis in esse, convenit distinctio ex natura rei, et formalis, et realis, et essentialis ; capiendo rem pro re rationis, sicut Doctor Subtilis capit rem in diversis locis. Aliter non video quomodo possent definiri, nec ad invicem referri, nec unum poni accidens, vel passio alterius. Nisi forte dicas quod omnis distinctio in ipsis, habet reduci ad fundamenta : et si hoc sit verum originaliter, tamen formaliter inter se possunt comparari, ut habent entitates tales quales, et consequenter identitatem, et distinctionem. Haec tamen quae dico erunt aliquibus mira: vide tamen notanter istum quaestione secunda quodlibetica, ad finem, etalibi plerumque.

Sextum dictum est, quod logica potest accipi ut habitus intellectualis, in anima subjective existens, habens unitates superius assignatas. Alio modo instrumentaliter, ut traditur in libris logicalibus.

Septimum dictum est, quod actio quaedam est cum transmutatione, et quaedam sine transmutatione.

Ex his dictis patet solutio ad dubium. Sive enim sumatur logica pro habitu quodam generico, sive pro quodam aggregato ex omnibus libris logicalibus, patet quod in Logica multa demonstrative ostenduntur, ut puta de Syllogismo,et partibus ejus subjectivis, et integralibus, et reducibilibus ad ipsum : ut patet discurrendo per omnes libros Logicae. Illa autem quae sic demonstrantur praedicatione signata in secundis intentionibus, verificantur in primis : et ibi potest assignari distinctio praemissarum, et conclusionis, suo modo, ut in primis intentionibus: et ibi licet non inveniatur principium activum actione transmutativa, potest nihilominus inveniri actio sine transmutatione, aut totaliter ex parte intellectus,aut ex parte intentionum partialiter, aut recurrendo ad fundamenta, ut in quaestione tertia tangetur, altius considerando.

Ex his patet ad instantias inductas. Sunt enim praemissae causa conclusionis in cognoscendo, licet non in essendo: et ita subjectum quodcumque habet principia,quantumcumque simplex, et sic secundum aliquos, subjectum est causa suae passionis. Sed quidquid sit de hoc, praedicta tamen habet iste in prologo primi, quaestione tertia, et super libros Elenchorum, quaest. 4. et alibi. Aliud quod tangitur ibi de his, quae requiruntur ad demonstrationem, scilicet subjectum, passio, et medium, qualiter in secundis intentionibus inveniantur, tangetur quaestione praedicta.

Sexta difficultas est, circa illam distinctionem, quam ponit Doctor de Logica, Docente , et Utente, quid intelligit his nominibus, an eamdem, an diversam Logicam ?

Pro cujus declaratione advertendum, dimissis multis modis dicendi, et prolixioribus circa hanc materiam,quod per Logicam Docentem intelligit Doctor illam partem Logicae, quae docet demonstrare ex propriis principiis proprias conclusiones, quae traditur maxime in libris Posteriorum, qua aggeneratur vera scientia. Per Logicam vero utentem intelligit illam partem Logicae, quae traditur in libris Topicorum, quae procedit ex principiis communibus ad proprias conclusiones, in omni scientia ; et secundum alios, illam partem, quae traditur in libris Elenchorum. Unde per hoc medium, Contraria habent fieri circa idem, quod locum Dialecticum differentiam Maximae dicimus, et Maximam sibi correspondentem, tam Philosophus naturalis, quam Metaphysicus, quam etiam Logicus, ostendunt conclusionem sibi propriam. Sed praeter talia media, quaelibet scientia habet media propria ad conclusiones proprias, ex quibus vera scientia generatur. Ideo Doctor Subtilis, quaestione tertia primi Elenchorum, dicit quod scientia traditur per demonstrationem, usus vero in probabilibus consistit. Docet igitur demonstrator in libris Posteriorum in praedicatione signata, quod in propriis terminis in qualibet scientia, imo in ipsamet Logica exercetur.

Cum enim dicit quod demonstratio procedit ex prioribus notioribus, etc. exercetur in Metaphysica, sic : Omne unum est verum : omne ens est unum; ergo etc. Item, Omne animal rationale est risibile : omnis homo est animal rationale ;ergo, etc. Item in Logica, Omnis oratio, in qua quibusdam positis, etc. concludit in aliqua trium figurarum : Syllogismus est hujusmodi ; ergo concludit in aliqua trium figurarum. Vel sic : Omnis argumentatio constans ex propositioni?us, ubi vere salvatur dici de omni, et dici de nullo, est vere illativa : sed Syllogismus est hujusmodi ;ergo, etc.

In hac demonstratione est principium, subjectum, et passio, et sic de aliis. Ex doctrina igitur tradita in demonstrativa scientia scit demonstrator demonstrare, et syllogizare, etc.

Sed dices, videtur ergo quod Logica non sit scientia, generaliter capiendo ipsam. Dicendum quod Logica in communi est scientia, et quaelibet pars Logicae est scientia, cum procedat ex principiis propriis ad conclusiones proprias, et ita Dialectica est Scientia, et Sophistica, de qua minus videtur, est scientia, ut habet Doctor Subtilis I. Elenchorum quaestione tertia : ita enim probabilitas de Syllogismo Dialectico, et apparentia de Sophistico, et necessitas illationis de Syllogismo simpliciter sumpto, demonstrantur per propria principia, sicut procedere ex necessariis de Syllogismo demonstrativo.

Si objicias, quare ergo potius Demonstrativa dicitur docens, et scientia, quam Dialectica, et Sophistica, cum in illis aeque doceatur probabiliter, vel deceptorie syllogizare, sicut hic demonstrative ? Dicendum, quod pro quanto sic docent, et scientiam per consequens generant, sunt Demonstrativam exercentes, et non Dialecticam, nec Sophisticam.

Sed tunc videtur, quod Demonstrativa potest dici utens, sicut Dialectica. Dicendum, quod non sequitur, quia pro tanto dicitur Dialectica utens (ubi semper intelligo per activam passivam, ponitur enim quod pro quo, sicut cum dicitur quod anima gaudet, vel tristatur) pro quanto eisdem mediis formalibus, quae ponuntur in Dialectica, in problematibus scibilibus, ad utramque partem contradictionis procedentibus, utuntur alii artifices, ut puta Naturalis, vel Metaphysicus, sed eisdem mediis, quibus utitur demonstrator, non utitur aliquis alius, quia semper in omni scientia procedimus ex propriis ad propria demonstrative.

Ex his igitur, quae dicta sunt, breviter recolligendo, patet contra quosdam, quod Demonstrativa non dividitur in utentem et docentem, sicut Dialectica. Unde sanctus Thomas, super quartum Metaphys. text. comment. 5. qui optime imaginatur hunc modum dicendi in fine dicit : Et sic apparet quod quaedam partes Logicae habent in ipsa scientiam, et doctrinam, et usum, sicut Dialectica tentativa, et Sophistica; quaedam autem doctrinam, et non usum, sicut Demonstrativa. Quaere eum ibi eleganter : gavisus enim eram, dum inveni illum in hac phantasia, (postquam sic scripseram) concordantem, quia Patribus est deferendum, 2. Caeli.

Secundo patet quod Logica utens non praecessit docentem, contra multos alios : nam, ut dictum est supra, Logica artificialis dividitur in docentem et utentem ; ideo prius fuit artificialiter inventa, quam usa: tamen verum est quod Logica naturalis praecessit artificialem, et non solum ut inclinatio quaedam est, sed exercitium, et consuetudo ejus,et sicforte accipiunt aliqui Logicam utentem, quod improprie dicitur.

Tertio patet quod in omni scientia potest reperiri Dialectica,et Sophistica,et Demonstrativa, praedicatione exercita, licet in sola Logica reperiantur praedicatione signata.

Quarto, sequitur universalitas Dialecticae et Logicae in communi, atque utilitas, ut patet de fine Dialecticae triplici, scilicet exercitatione, obviatione, et disciplina : et utilitate Logicae quadruplici, scilicet facilitate discernendi verum a falso ; et promptitudine arguendi, et respondendi ; et habilitate solvendi Paralogismos peccantes in materia, et forma ; atque docilitate definiendi, dividendi, et demonstrandi.

Quinto, sequitur ejus necessitas, et delectabilitas, atque bonitas.

Sexto sequitur,contra alios,quod eadem, etsi non omnis, Logica est docens, et utens, licet non eodem modo : Nam Dialectica est utens quoad media communia, sed est docens quoad propria.

Septimo ex his omnibus patet, distinctionem Doctoris esse sufficientem.

Quamvis praedictus modus dicendi sit satis subtilis, tamen potest probabiliter sustineri, propter dicta Doctoris,quod quaelibet pars Logicae potest sic dividi, ut alii volunt: Logica enim utens potest dupliciter accipi. Uno modo pro habitu scientifico Logico, acquisito per demonstrationem,quo utimur in singulis scientiis ; dividendo, definiendo, etc. Alio modo pro habitu acquisito ex frequenti argumentatione, sive dubia, sive certa, etc. Primo modo potest dici, Logicam docentem, et utentem, esse eamdem : secundo modo non, ut quidam, et probabiliter, ponunt. Unde iste Doctor super libros Elenchorum, quaest. 1. inquit, quod licet Logica, quantum ad Doctrinam, sit ex communibus, diversus tamen est usus Doctrinae, quae traditur in Dialectica, et Demonstrativa. Nam Dialectica est ex communibus, et in singulis scientiis ad proprias conclusiones arguit ex communibus : ostendit enim quod amor, et odium, sint in eodem susceptibili, per hoc medium : Contraria nata sunt fieri circa idem. Illa tamen pars Logicae, quae est demonstrativa in singulis scientiis, arguit per proprium medium, etc. quaere ibi valde notanter. Videtur igitur velle, quod utraque pars Logicae est utens, licet forte non docens. Alius etiam est usus quoad demonstrationem mediorum communium. Alius quoad directivitatem. Unde Logicam dici utentem,intelligo vel per applicationem denominativam intentionum, vel mediorum communium, problematice, vel per viam regularum direclivitatis, et sibi, et aliis.

Posset etiam, alia modo exponendo, omnis alia scientia, praeter Logicam, appellari Logica utens. Videretur etiam alicui, quod Logica utens esset verior scientia, cum propter ipsam sit docens. Sed hoc prolixius hic pertractare non expedit: videantur alii,qui hoc diffuse dixerunt.Comparari breviter potest Logica ad subjectum proprium, et proprias passiones suas, et sic est vera scientia, et ex propriis procedens. Alio modo potest comparari ad subjecta, et passiones aliarum scientiarum, et sic est scientia virtualiter, licet aliquibus videatur quod etiam formaliter, et aliae tantum materialiter, sed primum magis sapit: administrat enim aliis instrumentum demonstrationis, per quod aggeneratur scientia.Tertio modo comparari potest ad principia et conclusiones aliarum scientiarum, et sic est tantum opinio, quia ex communibus, et probabilibus procedit, ex quibus opinio tantum generatur. Haec omnia probabiliter, et quod magis placebit eligatur. Prima tamen expositio satis currit, ideo proprie distinguendo utentem contra docentem, Dialectica est utens, et non scientia, et sic intelligo Doctorem hic.

Septima difficultas est, circa primum argumentum ante oppositum, et primo circa majorem, in qua dicitur, quod modus sciendi non est scientia, et solutionem ejus, utrum illa propositio sit vera aliquo modo ? Respondetur enim in littera, quod est scientia communis, non autem specialis. Sed illa responsio improbatur, et in sequenti quaestione magis apparebit qualiter Logica sit scientia communis, et specialis. Alii vero distinguunt de modo sciendi objectivo, et directivo : et utrumque subdividunt in universalem, et particularem : et applicando concedunt, tam Logicam docentem, quam utentem, esse modum sciendi directivum, primam unive rsalem, et secundam particularem. Sed ista non videntur de mente Doctoris, qui simpliciter tenet istam praedicationem esse falsam, formaliter loquendo.

Ideo tenendo cum Doctore, dico quod ista est falsa, formaliter loquendo, Modus sciendi est scientia, materialiter autem est vera. Pro cujus declaratione videndum est qui est praedicatio formalis, et quid materialis. Aliqui sic notificant ipsas : formalis praedicatio est illa, quae significat idem esse,pro quo supponit subjectum,et pro quo supponit praedicatum. Materialis autem, sive causalis est illa, quae significat illud, pro quo supponit praedicatum, sequi ad illud, pro quo supponit subjectum.

Sed licet ista sint bene dicta, potest aliter dici, quod generaliter omnis praedicatio directa, in qua verificatur praedicatum de subjecto in recto, ut Logica est ab Aristotele tradita, sive sit primi modi, sive secundi, sive quarti, est formalis. Dico autem,ut Logica est ab Aristotele tradita, ad differentiam praedicationis identicae, de qua non tradit ipse Logicam. Non nego etiam praedicationem aliquam materialem esse in primo modo, ut habet Linconiensis I. Posteriorum, cap. de Per se. Materialis vero potest dici omnis praedicatio indirecta, vel tantum in obliquo verificabilis.

Voco autem communiter praedicationem directam, in qua praedicatur superius de suo inferiori, vel passio de subjecto: vel accidens de subjecto, vel modus de quidditate : vel Differentia de Genere. Indirectam vero e converso.

Cum igitur ista praedicatio,Modus sciendi est scientia, non possit verificari in recto, sequitur quod non est formalis, nec habet se aliquo dictorum modorum praedicationis formalis, sed potius e contra, quia praedicatum est actus primus ,et subjectum determinatio accidentalis actus secundi ipsius. Est ergo materialiter vera ad hunc intellectum : De modo sciendi est scientia, id est, de Syllogismo, vel Argumentatione, qui sunt modus sciendi, pro substrato saltem, ubi melius dicitur modus sciendi, est Syllogisticus, quam Syllogismus, propter praedicationem abstracti de abstracto, quia ibi posset oriri eadem difficultas, quae inter scientiam, et modum sciendi.

Sed forte concederetur hanc esse per se primo modo, Syllogismus est modus sciendi. Ulterius advertendum, quod cum dicit Doctor, quod illa, Modus sciendi est scientia, non est vera aliquo modo, intelligit praedicatione formali, ista quod sic non est scientia, nec communis, nec specialis, sed magis stricte loquendo de formali praedicatione. Quaeratur iste 7. Metaph. Quaest. 4. singularissime.

Octava difficultas est, circa illam propositionem Doctoris famosam, quod omnis praedicatio vera in abstracto, est per se primo modo et essentialiter vera. Ubi advertendum, quod triplex est abstractio, scilicet a subjecto, a fundamento, et a supposito, licet non omnes in omnibus, de quibus magis infra quaest. 3. de Genere.

Secundo intelligendum, quod praedicatio abstracti de abstracto, potest esse vel in recto, vel in obliquo. Exemplum primi, ut Albedo est color. Exemplum secundi, ut Homo est ex animalitate.

Tertio notandum est, quod talis praedicatio potest esse in terminis limitatis, vel transcendentibus, vel formaliter infinitis, sive ipsis compossibilibus.

Quarto advertendum est, quod talis praedicatio potest esse aut in ultimate abstractie, aut in non ultimatis. Pono enim non modo tria genera abstractionum, imo in quolibet gradu plures, ut magis in praedicta quaestione habet tangi.

Ultimo subintelligendum est, quod abstractio habet fieri aliquando per nomina primae intentionis, aliquando per nomina secundae intentionis.

His habitis dicendum ad difficultatem, quod non omnis vera praedicatio in abstractis, saltem ultimatis, nec in transcendentibus, sive inter se, sive de limitatis, nec formaliter infinitis, sive inter se, sive de non formaliter quantis ; est per se primo modo, imo nulla talis, saltem in recto. Secundo dicendum, quod omnis talis praedicatio est vera per identitatem, dummodo non fiat abstractio per nomina secundae intentionis. Istae enim praedicationes, Unitas est entitas : Bonitas divina est Deitas, vel

essentia : Paternitas divina est essentia ; sunt verae, non formaliter, sed identice. Quodlibet enim formaliter infinitum, identificat sibi quidquid est sibi compossibile. Transcendentia vero, aut propter infinitatem permissivam, aut, ut alii volunt, propter ambitum suae communitatis ( sed primum magis placet ) verificantur de omnibus. Istae tamen praedicationes, Paternitas divina est filiatio : vel conceptus, sive ratio formalis entitatis est conceptus, vel ratio formalis unitatis, vel humanitatis, et sic de aliis ; non sunt verae, nec formaliter, nec identice. Prima non, quia est in non quantis formaliter. Secunda vero non, quia est in abstractis secundo intentionaliter factis. Tertio dico, quod nulla praedicatio talis est vera, nec formaliter, nec identice in ultimate abstractis limitatis, saltem in recto. Licet enim haec sit vera in primo modo,Humanitas est ex animalitate : haec tamen est falsa Humanitas est animalitas ; licet multi teneant oppositum. Ratio autem falsitatis hujus assignabitur infra, loco praeallegato. Scio quoque quod plura praedictorum transcendunt negotium, sed provectis sunt utilia, et ad radicalem declarationem Doctoris necessaria, igitur ea introduxi.

Posset ulterius difficultari circa illam secundam rationem Doctoris, ubi dicit, quod modus sciendi est posterior scire, et scire, quam scientia. Verum est enim quod scire posterius est scientia, sicutig nire igne, et universaliter actus secundus actu primo, sed videtur quod modus sciendi cum ( ut videtur ) capiatur pro Syllogismo, vel Argumentatione, non sit posterior, imo prior est ipsa scientia, quae est effectus causatus ex Syllogismis, et Argumentationibus. Dicendum uno modo, quod licet simpliciter modus sic sumptus sit prior, tamen ut induit rationem determinationis, non est inconveniens quod dicatur posterius, sicut licet homo sit prior sua albedine, tamen cum dicitur albus homo, habet se ut posterius. Vel dici potest aliter, ut supra tetigi, quod modus sciendi, potest sumi pro formali, vel pro connotato, seu substrato. Primo modo est posterior. Secundo modo potest esse prior. Et tenet argumentum Doctoris de posterioritate accidentali, et non naturae, vel consequentiae, ut supra dixi. Alia est enim posterioritas essentialis coordinationis : alia essentialis entitativae dependentiae, vel ordinis. De prima non loquitur hic, sed de secunda.

Decima difficultas est, circa illam expositionem Commentatoris, cum dicit quod per modum sciendi intelligit Aristoteles Logicam, an videlicet sit ad mentem Philosophi.

Potest dici, quod licet satis authentica, et communiter accepta sit, littera tamen Aristotelis aliter declarari posset. Postquam enim, ut supra tetigi, Aristoteles posuit diversos modos diversorum, in acquirendo veritatem, ponit illam propositionem, Absurdum est, etc. Deinde reprobans unum illorum auctorum dicit : Acribologia (i. e. certitudo) vero Mathematica non in omnibus est expetenda. Vult ergo, quod non in omni scientia procedendum est secundum certitudinem Mathematicam, sed secundum materiae subjectae exigentiam, ut dicit I. Ethicorum, cap. 2. Oportet igitur in omni scientia uti modo convenienti sibi, aut videlicet certitudine ; aut testimonio ; aut persuasione. Sed dices quod Logica docet haec omnia. Hoc posset negari. Dicit igitur consequenter aut tenendo, aut contradicendo Commentatori. Caetera hujus quaestionis satis patent ex his, et in sequentibus patebunt.