56 Caput VI. Utilitas conferendi codices mss. Juvenci. Methodus hujus editionis.

123. Qui veteres scriptores typis primi commiserunt, unum vel alterum exemplar ms. nacti, saepe 0051C mendosum, interdum mutilum, ita ipsi opera corrigebant et supplebant, ut sententia poscere videbatur; quin lectores monerent, quibus in locis a mss. codicibus recessissent. Digna, quae legatur, est dissertatio Jo. Michaelis Heusingeri, part. 1 Actor. Societ. Latin. Ienens. pag. 40: De scriptoribus Graecis et Romanis nondum ad veterum exemplarium fidem satis emendatis. Quid Barthius in hoc genere de Aldinis editionibus censuerit, vidimus n. 61. Contra grammaticum supercilium Georgii Fabricii in edendis ac pro libitu corrigendis poetis christianis disputat idem Barthius, pag. 2778, a nobis referendus ad l. I, V. 179. Scilicet G. Fabricium in alienis operibus, quae edebat, nimis fuisse ingeniosum, cum Joanne Alberto Fabricio et Daumio notavit Arntzenius 0051D in praefatione ad editionem Sedulii, et multo ante Gretserus. In Juvenco edendo Faber Stapulensis de seipso hoc etiam fatetur, ut observavi num. 53: Quae enim et immutata sunt in eo, et quae ad imperfectos versus accesserunt propter exemplaris depravationem, non facile dixerim. Judicium Gruneri de Juvenci editione a Reuschio adornata relege num. 51.

124. Si quis autem alius scriptor, Juvencus in primis accurata recensione indiget. Saepe enim ex unius verbi mutatione diversa aliqua oriri potest sacrae Scripturae interpretatio. Sic Barthius cum l. 29 Advers. c. 5, animadvertisset, lib. I, vers. 171, pro dedecus oppressum quemdam philologum 0052A veterem margini membranarum ascripsisse dedecus oppressae addidit: Hac enim lectione vis illata Virgini, ut quidem videbatur bono illi Josepho, indicatur: quod apud animum ejus errantem a rei veritate, in ipsa tamen quoque falsitate excusabiliorem faciebat Virginem sponsam. Et hoc genus variantum lectionum ob talia 57 accuratius expendi decet, quam si alium quempiam scriptorem tractes, in talibus quidem sanctis mystis. Accedit, multos librarios, primosve editores, lectioni Vulgatae nostrae assuetos, saepe verba Juvenci, eo traxisse, ut cum ea consentirent; cum tamen ipse veterem Italam secutus fuerit, atque alia omnia interdum dixerit, quam quae in editis nunc apparent, ut multis in locis ex mss. demonstrabo.

125. Affirmant nonnulli, istiusmodi variis lectionibus 0052B annotandis omnia incerta reddi, et susquedeque verti. Qui an satis intelligant, quae dicunt, incertum mihi est. Quid enim? Cum compertum sit, veterum scripta ignorantia, incuria, aut perversitate exscriptorum, temporis etiam injuria multis in locis corrupta esse, nonne satius est vera a falsis, certa ab incertis, probabilia ab absurdis, quantum quidem fieri potest, secernere, quam omnia sine ullo examine recipere? Nec propterea negaverim, hoc etiam in studio peccari posse. Contemnendum minime est judicium Barthii, l. XXXVI Advers. c. 20, col. 1669: Et sane hoc dicam semel, nimium libris illis cascis a plerisque, haec studia colentibus, tribuitur. Non culpanda quidem judicia existimo variantium lectionum, sed a quovis illas aestimari sane est 0052C origo infinitae incertitudinis. Et jam eo ventum est, ut nemo ex quibusvis illis esse velit; adeo omnes in bicipiti illo monte somniasse videri volunt.

126. Equidem in variis lectionibus veterum editionum, praesertim vero codicum mss., quos perlustravi, annotandis, diligentiam maximam adhibere constitui, quae fortasse aliud agentibus nimia videri possit, sed inutilis minime est, ut viri critici judicium de re tota ferant. Inter discrepantes vero Scripturas, collatis mss. exemplaribus, eam plerumque seligo, quae ad veterem Italam versionem Evangeliorum, qua Juvencus utebatur, proxime accedit: neque in ea explicanda immorari me piget. Tam in variis lectionibus, quam in notis subjectis, praeter ea quae ad latinitatem prosodiamque spectant, 0052D potissimum enucleanda suscipio, quae peculiarem aliquam sacrae Scripturae interpretationem a Juvenco adhibitam continent. Plurimi enim fieri debet ejus auctoritas cum in vera sacrae 58 Scripturae lectione constituenda, tum in sententia explicanda. Nam eo tempore floruit Juvencus, quo minus corrupta erant exemplaria sacrae Scripturae; et cum data opera ad Evangeliorum concordiam aggressus fuerit, aequum est credere, eum probatissima exemplaria prae oculis habuisse, easque explicationes adoptasse, quae tunc in Ecclesia apud sanctissimos ejus aequales viros maxime vigebant. Etsi autem inter Graecos Tatianus haereticus, Ammonius Alexandrinus, et Theophilus Antiochenus 0053A harmoniam quatuor Evangeliorum composuisse dicantur, tamen inter Latinos ante Juvencum neminem legimus in hujusmodi arduum et difficillimum opus incubuisse. Eorum, qui post Juvencum concordiam evangelicam adornarunt, satis amplum catalogum exhibet Calmetus in Biblioth. sacr., ante Diction. Biblic.

127. Cum autem editiones veteres et mss. codices plerumque primis nominum litteris indicentur, tabulam hic subtexere juvabit, ut lectorum commodo consulatur:

Ald. Aldi editio. Vide n. 60. Barth. Barthii Adversaria. Bas. Basileensis editio anni 1537. Vide n. 68. Ca. Cant. Cantabrigienses codices apud Reuschium. Vide num. 86. Daventr. Daventriensis, ut 0053B puto, editio. Vide n. 61. Fabr. Fabricius (Georgius) in Corpore poetarum christianorum. Vide num. 77. Faust. Fausti editio. Vide num. 54 seqq. Fuld. Fuldensis codex. Vide num. 86. Galland. Gallandii editio. Vide num. 87. Had. Hadamarii editio. Vide num. 69. Helmst. Helmstadiensis codex. Vide num. 86. Ott. Ottobonianus codex vaticanus. Vide num. 49. Poelm. Poelmanni editio. Vide n. 70. Reg. Reginae Sueciae codex vaticanus, Vide num. 48. Rom. Romani collegii codex. Vid. num. 50. Torn. Tornaesiana editio. Vide num. 76, 78. Westhem. Westhemeri editio, Vide n. 71.

59 128. Versionis Italicae veteris Evangeliorum codices saepe ex Sabatierio laudare continget, nimirum Colbertinum, duos Sangermanenses, duos item 0053C Corbeienses, Cantabrigiensem, Claromontanum, S. Mauri Fossatensis, S. Gatiani, S. Martini, et majoris monasterii Turonensis. Quod satis est monuisse, ut lector notas, sive primas litteras horum codicum, ubi occurrant, facile per se intelligat. Sabatierius Italam versionem titulo versionis veteris, vulgatam nostram Vulgatae novae praenotat: non quod haec nova reipso sit; est enim vetus, ut ait Synodus Tridentina sess. 4, decret. de edit. et us. sacr. libr., et longo tot saeculorum usu in Ecclesia ipsa probata: sed ita 0054A loqui amat Sabatierius, ut Vulgatam ab Itala versione antiquiori distinguat. Quaeri hoc loco potest, an Juvencus Italica versione tunc communi usus fuerit, an Graecis exemplaribus novi Testamenti. Calmetus in Dictionar., verbo Biblia Latina, sic habet: Hi tantummodo rudes homines Latinae versionis indigebant: eruditi enim, quippe genere et nomine pollebant, Graecum idioma callentes, ad versionem minime confugiebant. Praeterea multae erant versiones Latinae, neque a doctissimis quidem viris confectae, ut testatur S. Augustinus, de Doctr. christ. l. II, c. 11, n. 16: Qui Scripturas ex Hebraea lingua in Graecam verterunt, numerari possunt: Latini autem interpretes nullo modo. Ut enim cuique primis fidei temporibus in manus venit codex Graecus, et aliquantulum facultatis 0054B sibi utriusque linguae habere videbatur, ausus est interpretari. Hinc mira nata confusio, et perturbatio, ut tot pene essent exemplaria quot codices, ut ait Hieronymus praefat. in quatuor Evangelia. Nihilominus existimo, Juvencum consuluisse quidem exemplaria Graeca, sed potissimum secutum fuisse Italam versionem. Etsi enim plures aliae fuerint versiones Latinae, tamen ea, quae Itala dicebatur, caeteris praestabat, et ab hominibus etiam doctis in pretio habebatur, quod verborum tenacior esset cum perspicuitate sententiae, ut ait Augustinus, de Doctr. christ. cap. 15, l. II. Profecto Juvencus saepe a Scriptura, quae in codicibus Graecis reperitur, aperte recedit, ut sententiam teneat, quae in plerisque mss. antiquis Italae versionis conservatur. Varietas autem, 60 quae inter 0054C exemplaria vetera Latina occurrit, non arguit versionum diversitatem, ut similis varietas in textu Graeco, non probat diversum esse textum.

129. In notis saepe lectorem ad Comment. in Prudentium notasque in Dracontium delego, ne actum agam, et inutili mole opus excrescat. Juvencum enim ita edo, ut cum Prudentio et Dracontio continenti serie ad unum christianorum poetarum constituendum corpus referatur.