▾
Thomas Aquinas, Contra Impugnantes
⎗←→⎘
▾
De hoc quod religiosi in iudicio contendunt.
Nunc tertio restat videre, quomodo nituntur ostendere, quod religiosi in iudicio contendere non debeant, nec procurare quod armis defendantur: primo inducentes illud quod habetur I Cor. VI, 7: iam quidem omnino delictum est in vobis, quod iudicia habetis inter vos. Quare non magis fraudem patimini? ubi dicit Glossa: perfectis licet sua repetere simpliciter, idest sine causa, sine lite, sine iudicio; sed non convenit eis inde movere causam ante iudicem. Cum ergo religiosi sint in statu perfectionis, non debent in iudicio cum aliquo contendere.
Item. Matth. V, 40, dicitur: ei qui tecum vult in iudicio contendere, et tunicam tuam tollere, dimitte ei et pallium; et sicut patet per Glossam, tria praecepta quae ibi ponuntur, perfectionem iustitiae demonstrant.
Ergo, cum religiosi perfectionem vitae profiteantur, non debent cum aliquo in iudicio contendere, sed potius sua dimittere.
Item. Luc. VI, 29: ab eo qui aufert tibi vestimentum, etiam tunicam noli prohibere: et infra: qui aufert quae tua sunt, ne repetas: ubi dicit Glossa: quod de vestimento et tunica dicitur, etiam in aliis est faciendum.
Ergo videtur quod religiosi, ad quos praecipue ista praecepta pertinent, non debeant auferentes prohibere, nec etiam ablata repetere.
Item. Matth. X, 14, dominus apostolis mandat: quicunque non receperit vos, neque audierit sermones vestros, exeuntes foras de domo vel civitate, excutite pulverem de pedibus vestris; et hoc idem habetur luc.
IX, 5. Ex quo videtur quod apostoli et apostolici et perfecti viri non debeant litigare, ut in aliqua civitate vel castello, aut aliqua societate recipiantur.
Item. I ad Cor. XI, 16: si quis videtur inter vos contentiosus esse, nos talem consuetudinem non habemus. Ergo illi qui in iudicio contendunt, a forma perfectionis apostolicae declinant.
Item. I Cor. XIII, 5: caritas non quaerit quae sua sunt: Glossa: non repetit ablata. Ergo qui in iudicio contendentes sua repetunt, caritatem non habent.
Item. Gregorius in Moral.: cum pro terrena re pax a corde cum proximo scinditur, apparet quod plus res quam proximus amatur. Sed hoc est contra caritatis ordinem. Ergo qui propter hoc quod repetit suam rem, turbationem proximorum sustinet, contra caritatem agit.
Item. Secundum regulam Hieronymi, omne quod potest fieri vel non fieri, salva triplici veritate, omittendum est propter scandalum. Sed aliquis potest dimittere rem suam de qua in iudicio contendit, salva triplici veritate. Ergo si in iudicio repetat cum turbatione et scandalo proximorum, contra caritatem facit.
Item, inter omnia temporalia maxime est necessaria corpori ad vitam sustentandam esca: sed esca dimittitur propter scandalum proximi: I Cor. VIII, 13: si esca scandalizet fratrem meum, non manducabo carnem in aeternum. Ergo multo fortius omnia alia temporalia sunt potius dimittenda quam aliquis turbationem vel scandalum sustineat proximorum.
Sed quod sanctis viris liceat se per iudicium tueri, patet per id quod habetur Act. XXV, 10, ubi Paulus, ut Iudaeis non traderetur, caesarem appellavit. Appellatio autem ad iudicium pertinet. Ergo viri perfecti possunt se per iudicium defendere.
Item quod possint procurare quod armis defendantur, patet exemplo eiusdem apostoli, de quo dicitur act.
XXIII quod procuravit ut deduceretur cum custodia militum armatorum, qui eum defenderent ab insidiatoribus.
Item quod liceat perfectis viris libertatem sui status defendere, praecipue in iudicio ecclesiastico, patet per hoc quod habetur Act. XV quod Paulus et barnabas contra eos qui volebant credentes ex gentibus in servitutem legis redigere, ierosolymam ascenderunt ad iudicium apostolorum: de quo etiam dicit Gal. II, 4: propter subintroductos falsos fratres, qui subintroierunt explorare libertatem nostram, quam habemus in christo iesu, ut nos in servitutem redigerent, neque ad horam cessimus subiectioni. Ergo si aliqui volunt in servitutem redigere religiosos et perfectos viros, possunt se defendere iudicio ecclesiastico.
Item quod possint sua temporalia aliquando per iudicium defendere, expresse habetur per Gregorium in moral.
Sic dicentem: cum curam rerum nobis itineris necessitas imponit; quidam dum ea rapiunt, solummodo sunt tolerandi; quidam vero servata caritate prohibendi, non tamen sola cura ne nostra subtrahantur, sed ne rapientes non sua semetipsos perdant. Plus enim ipsis raptoribus debemus metuere quam rebus irrationalibus inhiare. Item Gregorius dicit in moralibus super illud iob: in occursum pergit armatis: plerumque quieti atque inconcussi relinquimur, si obviare pravis pro iustitia non curamus.
Sed si ad aeternae vitae desiderium animus exarsit; si iam verum lumen intrinsecus respicit; si in se flammam sancti fervoris accendit: inquantum locus admittit, inquantum causa exigit, debemus pro defensione iustitiae nosmetipsos obiicere, et perversis ad iniusta erumpentibus, etiam cum ab eis non quaerimur, obviare. Nam cum iustitiam quam nos amamus in aliis feriunt, nos nihilominus sua percussione confodiunt, etiam si nos venerari videantur.
Ex quo patet quod perfecti viri debeant se ultro ingerere ad aliorum iniurias repellendas etiam non provocati.
Item. Ad officium caritatis pertinet ut aliquis oppressos ab opprimentibus liberet, secundum illud iob XXX: conterebam molas iniqui, et de dentibus illius auferebam praedam: et Prov. XXIV, 11: erue eos qui ducuntur ad mortem: et in Psalmo: eripite pauperem, et egenum de manu peccatoris liberate. Sed aliquis tenetur ad impendenda caritatis officia magis illis qui sunt sibi magis coniuncti. Maxime autem sunt coniuncti religioso alicui fratres suae religionis. Ergo debet secundum caritatem resistere illis qui fratres suae religionis opprimere nituntur. Sic ergo ex omnibus praedictis patet quod religiosi non solum licite, sed laudabiliter etiam interdum resistunt violentiis et fraudibus malignorum.
Sciendum est ergo, quod aliquando religiosorum adversarii impugnant ipsam religionem vel religiosorum statum in his quae ad spiritualia pertinent, aliquando vero in temporalibus.
Et si quidem in spiritualibus impugnentur, totis viribus resistere debent, et praecipue in illis in quibus non solum sibi, sed aliis prosunt: quia cum religionis statum non assumant nisi ut spiritualibus vacent, per huiusmodi impugnationem perfectionis propositum impeditur. Unde, sicut perfectionis est ut homo propositum perfectionis custodiat, ita ut impedientibus resistat.
Si autem pro temporalibus; tunc perfectionis est ut quis damnum patienter sustineat, quod vergit in suum proprium detrimentum: nisi forte inferenti violentiam consulere vellet, eius malitiae resistendo, ut per auctoritatem Gregorii inductam patet.
Sed in illis quae ad detrimentum commune pertinent etiam temporale, non est perfectionis, sed negligentiae vel pusillanimitatis, talia incommoda, dum possit resistere, sustinere; cum aliquis ex caritate teneatur, dum potest, proximorum incommodis obviare, secundum illud quod dicitur Prov. XXIV, 11: erue eos qui ducuntur ad mortem etc..
Ad illud ergo quod primo obiicitur, dicendum, quod in illo verbo apostoli aliquid interdicitur omnibus, et aliquid perfectis tantum. Omnibus quidem interdicitur, cum contentione vel fraudulenter, vel apud infideles iudices sua repetere movendo causam, ut patet per Glossam ibidem; sed perfectis interdicitur, cum lite et in iudicio pro rebus suis repetendis causam ante iudicem movere.
Sed hoc intelligendum est, ut Gratianus dicit 14, quaest. I, cap. Episcopus, de rerum propriarum petitione, non autem de repetitione rerum communium, quae licet eis repetere, sicut habere. Et sic huiusmodi repetentes in iudicio, non sua repetunt, sed res ecclesiae, quarum procurationes gerunt; nec coram iudice sibi sed aliis stant, quorum negotia agunt.
Sciendum tamen, quod illa Glossa non est authentica, sed magistralis: quod patet ex hoc quod est quaedam conclusio ex verbis Augustini illata: unde Paulo ante praemittit: ut autem praedicta verba Augustini etc.: in quibus Augustini verbis quamvis dicatur, habere iudicium infirmis esse concessum secundum veniam, non tamen dicitur quod perfectis non liceat: nec magister etiam subdit postea, quod eis non liceat, sed quod eis non conveniat.
Si enim his qui sunt in statu perfectionis, in iudicium non liceret aliquem trahere; nec episcopis hoc licitum esset, quorum status est perfectior quam religiosorum: alias religiosi ad praelationis apicem promoveri non possent. Non enim ex hoc quod aliquis perfectionis statum assumit, aliquid ei illicitum redditur quod prius non erat, nisi se ad illud specialiter voto adstrinxerit.
Unde non plus est religiosis illicitum in iudicio causam movere quam prius, nisi quatenus voto paupertatis contradicit: et hoc est quando aliquis religiosus vellet pro recuperando vel acquirendo propria litigare, quod ei secundum votum suae professionis possidere non licet, aut etiam interdum propter scandalum.
Vel potest dici, et forte verius, quod verbum illud Glossae non potest intelligi de perfectis quo ad statum, sicut sunt religiosi, quia tales non habent aliquid proprium.
Unde nihil esset dictu, quod in eadem Glossa dicitur, quod sua possunt repetere simpliciter. Quod ergo dicitur in Glossa, intelligendum est de perfectis secundum gradum caritatis, idest qui perfectam caritatem habent, in quocumque statu sint: licet enim tales repetendo sua in iudicio non peccent, interdum tamen per hoc eorum perfectioni derogatur: unde Glossa non dicit quod talibus non liceat, sed quod eis non conveniat.
In aliquibus tamen casibus non est eis inconveniens in iudicio sua repetere.
Primus casus est, quando oritur contentio de re spirituali: unde Act. XV, 2, cum esset orta contentio de observatione legalium, Paulus hoc detulit ad iudicium apostolorum: et de eodem ad Gal. II, 4: propter quosdam falsos fratres, qui subintroierunt explorare libertatem nostram.
Secundus est, quando oritur contentio de eo quod potest vergere in detrimentum rei spiritualis, quamvis sit temporale; unde Act. XXV, 11, Paulus appellavit caesarem pro liberatione sua: quia per eius mortem vel incarcerationem impediebatur fructus praedicationis. Ipse tamen, quantum in se erat, cupiebat dissolvi et esse cum christo, ut dicitur Philip. I, 23.
Tertius est, quando contentio est de aliquo quod vergit in temporale damnum alterius, et maxime pauperum. Reus enim est quodammodo rapinae qui sua negligentia alios damnum incurrere permittit; et praecipue in his quae sunt eius curae commissa. Unde de hoc non potest perfectionis sacrificium deo exhiberi. Eccli. XXXIV, 24: qui offert sacrificium de substantia pauperis etc.. Quartus est, quando contentio est de eo quod vergit in spirituale damnum illius qui iniuste detinet rem alterius temporalem: unde Gregorius in moralibus super illud iob: frustra laboravit, quidam dum res temporales rapiunt, solummodo sunt tolerandi; quidam vero servata caritate prohibendi, non tamen sola cura (ne) nostra subtrahant, sed ne rapientes non sua, semetipsos perdant.
Quintus est, quando vergit in corruptionem multorum per exemplum rapiendi.
Eccle. VIII, 11: quia non profertur cito contra malos sententia etc..
Ad secundum dicendum, quod, sicut Glossa ibidem dicit, in tribus praeceptis ibi positis perfectio iustitiae ostenditur. Quorum primum est: si quis te percusserit in dexteram maxillam, praebe ei et alteram. Secundum est: qui vult tecum in iudicio contendere et tunicam tuam tollere, dimitte ei et pallium. Tertium est: quicunque te angariaverit mille passus, vade cum eo et alia duo. Quae tria ad patientiam pertinere noscuntur.
Hoc autem tertium, ut Glossa exponit ibidem, intelligendum est non tam ut cum eo pedibus vadas, quia hoc nec in christo nec in aliis sanctis historialiter legimus esse completum; sed ut parato animo sis ire, cum oporteret. Similiter et primum praeceptum, ut Augustinus dicit in Lib. De mendacio, sic est intelligendum ut homo cor paratum habeat non solum ad alias alapas accipiendas, sed etiam quaelibet tormenta pro veritate patienda cum eorum dilectione a quibus illa pateretur. Nec intelligitur quod ad litteram aliquis debeat maxillam praebere se percutienti; cum nec dominus hoc etiam percussus impleverit, nec apostolus Paulus.
Unde patet quod medium praeceptum secundum eandem formam est exponendum: ut scilicet aliquis habeat cor paratum ad quaelibet damna temporalia sustinenda potius quam caritatem vel veritatem relinquat. Potest autem sine praeiudicio veritatis vel caritatis contingere quod aliquis sua in iudicio repetat, ut ex praedictis patet: et propter hoc non sequitur ratio.
Et similiter dicendum est ad tertium.
Ad quartum dicendum, quod dominus praecepit ut apostoli pedes a pulvere excutiant in testimonium eorum qui eos non recipiunt: unde mar. VI, 11, dicitur: excutite pulverem de pedibus vestris in testimonium illis: unde et glosa luc.
X dicit: excutite pulverem, ad contestationem terreni laboris, quem pro eis inaniter susceperant. Et hoc testimonium ordinatur ad divinum iudicium: unde sequitur amen dico vobis, tolerabilius erit etc.. Ab illis ergo dominus discipulis suis mandat ut non recepti recedant, qui finali iudicio pro suis sceleribus reservantur, sicut sunt infideles; de quibus dicitur I cor.
V, 13: eos qui foris sunt, iudicabit deus. Sed de his qui intus sunt, scilicet fidelibus, iudicium ecclesiae committitur. Unde si aliquis in societatem fidelium recipi velit, et ipsi iniuste contradicant; non debet hoc divino iudicio reservari, sed ad iudicium ecclesiae corrigendum deducere.
Ad quintum dicendum, quod iudicium cum contentione omnibus etiam infirmis est prohibitum, ut patet per Glossam I Cor. VI, 7, super illud, iam quidem omnino delictum est etc.. Est enim contentio impugnatio veritatis per confidentiam clamoris, ut habetur in Glossa Rom. I, 29, super illud, homicidiis, contentione etc..
Unde illi qui cum veritate in iudicio stant, non confidentes in clamore, non propter hoc sunt contentiosi.
Ad sextum dicendum, quod non est intelligendum quod salva caritate nullo modo possit aliquis ablata repetere; sed quia caritas non inducit ad repetendum ablata ex cupiditate: unde Glossa: non quaerit quae sua sunt, idest ablata non repetit, quia non est amatrix pecuniae.
Quandoque tamen aliquis ex caritate sua repetere potest zelo fraternae correctionis motus, ut patet per auctoritatem Gregorii inductam.
Ad septimum dicendum, quod non semper quando aliquis rem suam repetit in iudicio, pacem quam cum proximo debet habere, a corde suo repellit.
Unde quamvis pax cordis nullo modo sit perdenda pro terrena re recuperanda, non sequitur quod aliquis non possit in iudicio terrenam rem repetere. In ipso enim tumultu iudicii plerumque est salva pax pectoris, cum etiam a bonis viris nec in bellorum tumultibus amittatur: alias omnia bella essent illicita.
Ad octavum dicendum, quod si aliquis iuste sua in iudicio repetit, ipse non scandalizat, scandalum active faciens; sed si aliquis scandalizatur, est scandalum passivum tantum. In quo distinguendum videtur: quod aut est scandalum Pharisaeorum, cum scilicet quis ex malitia scandalizatur, et scandalum in aliis suscitat; et tale scandalum est contemnendum exemplo domini, qui audito Pharisaeorum scandalo, dicit Matth. XV, 14: sinite eos: caeci sunt, et duces caecorum. Aut est scandalum infirmorum, quod scilicet procedit ex infirmitate vel ignorantia; et huic scandalo occurrendum est iuxta posse, ita tamen, ut pro hoc removendo, aliquod illicitum non committamus. Esset autem illicitum, si aliquis bona ecclesiae sibi commissa perire permitteret a praedonibus direpta. Et ideo, quamvis aliquis scandalo passivo scandalizetur; nihilominus ille cui committitur cura ecclesiae, debet defendere iura ecclesiae sibi commissae: unde et b. Thomas cantuariensis contempto scandalo regis angliae, bona suae ecclesiae defensavit usque ad mortem.
Sed si etiam posset sine peccato dimittere illius rei repetitionem, non oportet quod propter scandalum passivum repetere dimittat.
Potest enim alio modo scandalo passivo obviare, si est scandalum infirmorum; scilicet pacificis verbis se iuste agere ostendendo: et magis proximo prodesset, si eum ab iniusta deceptione eriperet, vel consuetudinem similia praesumendi auferret, quam si ei rem suam dimitteret. Et praeterea, magis debet aliquis scandalo suo quam proximi cavere: et ideo, si timeret se scandalum perpeti nisi sua repeteret, non deberet prohiberi a rei suae repetitione.
Ad nonum dicendum, quod quamvis esca sit simpliciter maxime necessaria corpori, non tamen quaelibet esca. Si enim aliquis ab una esca abstineat, potest alia sustentari: unde ab aliquo genere escae magis esset abstinendum pro scandalo evitando, quam res aliquas alias temporales dimittere, quae cum maiori nocumento amitterentur; et quandoque cum aliquo periculo peccati esset si non repeterentur, ut ex dictis patet.