Caput VIII. Haereseos Arianae mysterium detegitur. Cur Filium de substantia Patris credi nolint. Arianis argumentis respondetur. Multum interest inter ea quae facta sunt, et eum qui omnia fecit. Quemadmodum in multis ac variis figuris Deus se patribus ostenderit, qui tamen secundum deitatem videri non potuit. Disputationis conclusio.

0045A

Sed ut omne mysterium haeresis Arianae traducam; cur nolint Filium de Patris substantia credi, breviter intimabo. Aiunt enim: Cum sit Deus Pater omnipotens, invisibilis, inconvertibilis, immutabilis, perfectus, semper idem, aeternus: Filius vero visibilis, quia saepe patribus visus est; et convertibilis 0045B atque mutabilis, quia in variis figuris quibusque sese monstravit: qui si de Patris, inquiunt, esset substantia, numquam fieri posset, ut ante carnis assumptionem aut visibilis aut mutabilis cerneretur; quin potius in aequalitate qua Pater est, permansisset, ex cujus substantia erat; quia quod de Patre est, nec videri, nec mutari, nec converti posse credendum est.

Accedit ad causam, quia cum illapsus est in Mariam, cum Virginis uterum opplevit; aliud utique ex illa, quam quod venerat, natum est. Unde jam, inquiunt, corrupta substantia statum vertit, ordinem perdit, continuo immutatione ipsa formandus de Deo in hominem, de spiritu in carnem. Et utique translatio omnis interemptio est pristini. Ac per hoc 0045C aiunt: Si Filius de Patris substantia esset, jam et Patrem minorem videri substantiae suae vel traditione, vel fine: et proinde Filium ex alia substantia credere maluerunt, quod converti, et mutari, et videri possit; quia hoc de Patris substantia credi non liceat.

Haec est causa erroris, haec origo haeresis Arianae: dum non intelligunt virtutem Dei, neque tanti sacramenti dispositionem agnoscunt, ut Deum humanis conditionibus comparent. Quibus primo respondendum in loco Filium Dei non ita visum, ut Deus erat, sed ut homo capere poterat de Deo; deinde variis figuris non mutabilem et convertibilem ipsum esse, sed hoc esse potentiae Dei, ut cum se singulis, prout vult, revelare dignatur, habitum mutet, non 0045D substantiam vertat: nec proprietatem qualitatis amittat, sed juxta meritum videntis temperamentum majestatis adhibeat: ipse tamen idem, ut semper est, in substantiae suae proprietate permaneat, sicut scriptum est: Mutabis eos et mutabuntur: tu autem idem ipse es, et anni tui non deficient (Psal. CI, 28) .

Nam etsi multa sunt ex his quae in hoc mundo videntur, quae ex alio convertantur in aliud, ut desinant esse quod erant, et hoc sint quod retro non 0046A fuerant; ut limus cum in hominem figuratur, limus esse jam desinit: aut pisces, aut aves cum de aqua procedunt, ex eo jam non aqua, quia aliud: ut lutum figuli, cum solidatur in testam: ut lapis, cum dissolvitur decoctus in calcem: ut arena, cum mutatur in vitrum, et caetera quae longum est recensere. Sed multum interest, stulte haeretice, inter ea quae facta sunt, et eum qui omnia, quemadmodum voluit, fecit. Quae facta sunt, ascriptae conditioni deserviunt: qui vero fecit, suae voluntatis et proprii juris est. Neque potest in aliud, quam quod est, aliquo cogente, mutari: sed prout vult, et cui vult, se demonstrat. Nam si angeli in figura hominum saepe sunt visi, et tamen aliud non sunt, quam quod se esse norunt, neque substantiam mutant, cum formam humani 0046B corporis sumunt; quanto magis ipse Dominus noster, qui omnia fecit, qui ipsis angelis, ut hoc possent, sua institutione concessit?

Huc accedit quod sic Filium Dei, ut jam dictum est, visum a patribus approbamus, ut non totum in illo, quod Deus est, videretur: sed dispositiones rerum futurarum, quae suis quibusque temporibus complendae erant, in illo per imaginem cernerentur. Nam quis Filium Dei videre potuit, antequam conspicabilem materiam, sicut ei placuit, assumpsit, vel ipsum hominem induere dignatus est?

Qui etsi Abrahae visus est (Gen. XVIII, 1) , sed in forma humani corporis visus est, quo scilicet postremis temporibus in homine venturus esse ostenderetur.

0046C Jacob etiam alibi in angelo, alibi aeque videtur in homine (Gen. XXVIII, 13) . Qui ideo se in angelo demonstravit, at nuntium se magni consilii indicaret: in homine vero, cum quo et colluctatus fuisse describitur; ut imaginem futurae colluctationis quam cum Israel habiturus erat, cum secundum hominem advenisset, praecipue indicaret. Sed ut Dominum crederet, cum quo tanto certamine sub figura hominis luctabatur, Israel (Gen. XXXII, 24) , id est, homo videns Deum, nomen accepit. Vidi, inquit, Deum facie ad faciem, et salva facta est anima mea (Ibid., 30) . Et utique figuram hominis viderat, quam Deus Dei Filius induerat.

Moysi in rubo in flamma ignis apparuit (Exod. III, 2) , ut lumen credentibus, incredulis judicium 0046D demonstraret; quia Christus credentibus salus est, non credentibus poena, ut Apostolus ait: Aliis odor vitae in vitam, aliis odor mortis in mortem (II Cor. II, 16) .

Populum Israel in columna nubis per diem, et per noctem in columna ignis quasi dux itineris praecedebat (Exod. XIII, 21) ; ut baptismi gratiam per nubem, et donum sancti Spiritus per ignem ostenderet; quia apostolus Paulus in nube patres baptizatos 0047A scribit (I Cor. X, 2) , et Spiritum sicut ignem esse Apostolorum Acta declarant (Act. I, 3) .

Vides ergo per omnia, haeretice, characteres divinarum Scripturarum in honorem Dei patribus praeostensos; non tamen ipsum Deum, ut est proprie revelatum. Denique cum Moyses oraret ut faciem Dei pure videret, quid ad illum continuo Deus? Non poteris, inquit, videre faciem meam; non enim videbit homo faciem meam, et vivet (Exod. XXXIII, 20) . Hoc ipso quod negatur aspectus, claritas assignatur, quae scilicet tanta est, quanta credenda est, quae invisibilis indicatur. Cum ergo Moyses qui et situm coeli, et ordines mundi, et elementorum vices, totius denique orbis ornamenta digesserit, indicarit, expresserit; cui ipse Dominus testimonium perhibuit dicens: 0047B Nemo erit ex prophetis ut servus meus Moyses, cui facie ad faciem, ore ad os locutus sum (Num. XII, 7, 8) ; Deum tamen pure videre non potuit. Merito quidem prophetia omni dignus, sed non usque adeo ut intueri Deum valeret, qua homo tantummodo esset.

Et utique haec omnia Filii verba defendimus, quem in monte Sina cum Moyse locutum esse scimus (Exod. XXXI, 18) , qui agendis explicandisque rebus a Patre advenerat; quia omnia a principio per ipsum et ordinari, et explicari, et manere convenerat, ut habendi Filii haec praecipua ratio constaret. Et tamen sic visus accipitur, ut alicujus conspicabilis, ut dixi, materiae dispositione assumpta videretur, salva scilicet invisibilitate ejus, quam a conspectu omnium majestas interfusa seposuit. Non 0047C enim sic humanis aspectibus revelatus est, ut tota in illo deitas appareret: sed ad vicem speculi cum conceptos intra lucem suam vultus quasi ad plenam effigiem hominis includit; ita majestatis ejus praeeunte fulgore, intra id visum est, quod imaginem veritatis, non ipsum Deum proprie demonstraret.

Sic et cum hominem induere dignatus est, non labem aeternitati intulit; ut spiritum in carnem mutaret, sed ut suscepto homine immortalitatem atque aeternitatem coelestis vitae praestaret. Nam etsi Apostolus semet ipsum exinanisse dicit (Philipp. II, 7) , formam servi suscipiendo; non utique sic exinanitum accipimus, ut aliud, quam quod fuerat, idem Spiritus fieret: sed ut seposito interim majestatis suae honore, humanum corpus indueret, quo suscepto, 0047D salus gentium fieret. Ut enim sol cum nube tegitur, claritas ejus comprimitur, non caecatur; et lumen illud quod toto orbe diffusum claro splendore cuncta perfundit, parvo admodum obstaculo nubis includitur, non aufertur: sic et homo ille quem Dominus Jesus Salvatorque noster, id est, Deus Deique Filius induit; Deum tamen in illo non intercepit, sed abscondit.

0048A Denique cum in monte se paululum extra ipsum hominem extulisset (Matth. XVII, 6) , fulgore luminis ejus pene obcaecati apostoli in terram quippe homines ceciderunt, periclitati vitam, nisi eis Dominus compresso rursum majestatis suae honore ut misericors subvenisset, secundum illam sententiam: Nemo vidit Deum, et vixit (Exod. XXXIII, 20) . Ut ergo claritas solis, cum non usque ad nostros emicat visus, sibi salva est; quia quod non videtur, infirmitatis est nostrae quorum oculos nubium texit obscuritas: ita probat se non suo detrimento proprii latuisse fulgoris; sed carnis, ut dixi, beneficio, cujus causa Filius Dei filius hominis esse sustinuit.

Nempe enim de Spiritu Dei Virgo concepit, et quod concepit, hoc peperit, id est, Deum homini 0048B suo, ut jam dixi, sociatum, sicut ipse dixit: Quod nascitur de carne, caro est; et quod nascitur de spiritu, spiritus est (Joan. III, 6) : quia Deus spiritus est, et de Deo natus est. Sicut et Angelus ad Mariam Virginem dixit: Spiritus Dei veniet in te, et virtus Altissimi obumbrabit te: propterea quod nascetur ex te sanctum, vocabitur Filius Dei (Luc. I, 35) .

Vides ergo ipsum spiritum, id est Filium Dei venisse ad virginem; et inde Dei et hominis Filium processisse: nec tamen ipso indumento carnis Dei Filium esse mutatum; sed eumdem ipsum esse in homine, qui fuerat ante mundum cum Patre; per quem facta sunt omnia, et sine quo factum est nihil, sicut Evangelista ait: Mundus per ipsum factus est, et mundus eum non cognovit (Joan. I, 10) .

0048C Caeterum amentis est credere ab eo posse liberari, qui ut liberaret, amissus est; ut nasceretur, oppressus est: ut immortalitatem reciperet, transivit ad mortem. Sed absit, haeretice, ut sensus tuae iniquitatis a catholicis admittatur: nos enim credimus immutabilem et inconvertibilem, Verbum et Spiritum, id est, Filium Dei; qui cum hominem induit, non statum vertit, non ordinem perdidit, non substantiam immutavit: sed illuvias ejusdem corporis aeterno claritatis suae lumine illustravit; ut ad nos per tramitem corporis ejus lux sancti Spiritus, et aeternae vitae gratia redundaret.

Quem etsi passum credimus et sepultum; sed homo ille passus est, quem Filius Dei suscepit, quem induit, quem portavit. Sed quia totum ad auctorem referebatur, 0048D quidquid homo ille patiebatur: ideo mors et passio Domini indicatur; nam constat immortale esse, quod Dei est: hominis, quod caducum.

Tertia quoque die resurrexit, non Deus in hominem, sed homo potius in Deum.

Ascendit in coelos, obtulit Patri suo hominem illum gratissimum munus, consedit ad dexteram Patris, secundum quod scriptum est: Dixit Dominus 0049A Domino meo: Sede ad dexteram meam (Psal. CIX, 1) .

Misit nobis Spiritum sanctum de propria sua, et ipsa una substantia sua, protectorem, sanctificatorem et deductorem in vitam aeternam, sicut scriptum est ex voce Dei: Effundam de Spiritu meo super servos meos, et ancillas meas (Joel. II, 29) . Et iterum: Spiritus ex me prodibit (Isai. LVII, 6) . Et ipse Dominus Salvatorque noster: De meo, inquit, accipiet (Joan. XVI, 15) ; ex eo utique quod est Filius, quia et Filius de eo quod Pater est.

Exinde praefinito tempore venturus, vivos mortuosque judicaturus; ut reddat credentibus praemia, non credentibus vero supplicia.

Cujus regnum aeternum, immortale; nec initium 0050A habet, nec terminum: cui est honor et gloria in saecula saeculorum.

Haec qui legis, per Deum obsecro, ne simplicitatem sensus in ambiguum torqueas, aut alias quam dicta sunt, trabas; quia nos Patrem verum Patrem confitemur, et Filium Dei verum Filium Dei, et Spiritum sanctum vere Spiritum sanctum credimus: tres personas unius substantiae, et unius divinitatis confitentes. Sabellii autem et Photini, nec non Arii sectam, et si qua alia sunt quae contra regulam veritatis veniunt, condemnamus. Nicaenae autem synodi tractatum omni animi nisu ex tota fide servantes, amplectimur: hunc enim tractatum scimus contra omnes haereses invicta veritate oppositum.

 

 

0049A