III.
(Ex Galland. Bibl. Vet. Patr. tom. VIII.)

1. Sancto Siricio Romano pontifice anno CCCXCVIII desinente ad superos evocato, paucos post dies, id est ineunte mense Decembris, pontificatum iniit sanctus Anastasius. De brevi interpontificio testis est locuples sanctus Hieronymus : Non multum temporis 0054A in medio, inquit, succedit in pontificatum vir insignis Anastasius: quem alibi vocat idem Doctor maximus virum ditissimae paupertatis et apostolicae sollicitudinis. Enimvero, ut ex illius successore Innocentio erudimur , ejus merita tanta fuere ac talia, ut jam excederent humanae conversationis consortium . . . . prae vitae puritate et abundantia doctrinae, qua populum Dei toto ecclesiasticae auctoritatis rigore (forte vigore) regebat. In id nimirum potissimum omni studio incubuit vigilantissimus pastor , ne quid Christi Dei Ecclesiam macularet, neve gregis suae curae commissi fidem integram profanae novitatis ausus inficeret. Praeclara ejus gesta ex Ecclesiae fastis repetenda. Verum beatum hunc pontificem diu Roma habere non meruit, inquit Hieronymus , 0054B ne orbis caput sub tali episcopo truncaretur. Immo idcirco raptus atque translatus est, ne semel latam sententiam precibus suis flectere conaretur. Exactis itaque in pontificatu tribus annis et quinque circiter mensibus supremum diem obiit summus antistes V kal. Maias anno Ccccii. Quae est Baronii sententia , contra Papebrochium, Pagium, Coustantium aliosque, ab eruditis viris Tillemontio , Fontanino , Bern. de Rubeis , Balleriniis et Vallarsio propugnata.

2. Porro tanti pontificis duae dumtaxat supersunt epistolae; quarum altera jam dudum, altera nuper in vulgus prodiere. Et prior quidem Joanni Hierosolymitano episcopo inscribitur super nomine Rufini. Hac vero epistola Origenes damnatus fuisse perhibetur: 0054C an vero cum Origene fuerit quoque damnatus Rufinus, disputant viri doctrinae laude clarissimi. Affirmant Baronius , Norisius , Pagius ac Tillemontius : quod item antea censuisse videtur Huetius . Verum alii potiori jure partis adversae patroni esse noscuntur: quos inter Coustantius , Ballerinii , Bern. de Rubeis , sed prae reliquis Fontaninus . Quam sane posteriorem sententiam vel ipso textu epistolae Anastasianae probe accepto comprobari exploratum habemus. In ea enim epistola Rufini causam a causa Origenis manifeste distinguit sanctus pontifex. Et de Origene quidem : «Hoc igitur, inquit, mente concepi, fidem apostolorum et majorum traditione firmatam . . . illum voluisse dissolvere.» De Rufino autem : «Approbo, 0055A ait, si accusat, auctorem, et exsecrandum factum populis prodit, ut justis tandem odiis teneatur, quem jam dudum fama constrinxerat: si vero interpres tantorum malorum consensum praestat . . . . nihil aliud sui opera laboris exstruxit, nisi ut propriae veluti mentis arbitrio, haec quae sola, quae prima, quae apud catholicos Christianos vera fide . . . . tenentur, inopinatae titulo assertionis everteret.» Paulo ante praeterea . «Rufinum conscientiae suae divinam habere arbitram majestatem» declarat. Haec aliaque in eamdem sententiam, quae apud laudatos scriptores latius pertractata videas, apertissime arguunt haud fuisse ab Anastasio damnatum Rufinum. Caeterum quae ad hujus epistolae § 5 illustrandum ex Vallarsio annotavimus, antea perviderat 0055B noster Hieronymus de Prato, quem proinde consulere juverit .

3. Alteram Anastasii ad Simplicianum antistitem Mediolanensem epistolam, haud ita pridem inter Hieronymiana scripta evulgavit cum aliis luculentis vetustis litterarum monumentis ex antiquissimo Ambrosianae bibliothecae codice ms. eruditus Vallarsius . In ea vero sanctus pontifex, Theophili episcopi Alexandrini studium ac vigilantiam laudans, Origenis errores cum suo auctore ab se proscriptos declarat. Hujusmodi autem epistola sub initium anni Cccc scripta fuisse videtur; quo currente Simplicianum e vivis excessisse, eique successisse Venerium, compertum habemus. Qua de re post cl. editorem complura probe observata legas apud 0055C Ballerin. , atque imprimis apud laudatum Hieron. de Prato : qui et ipsam Anastasianam epistolam lectorum oculis sistens, aliquot in locis ex conjectura emendatiorem exhibere studuit. Quapropter prout eam vir doctus emaculatam profert, operae pretium fuerit hic in medium afferre. Sic autem se habet:

4. Domino fratri Simpliciano Anastasius. «Grandem sollicitudinem atque excubias super gregem suum pastor habere approbatur: similiter et ex alta turre causa civitatis diu noctuque cautus speculator observat: magister providus navis hora tempestatis et periculi magnam patitur animi jactationem, ne procellis atque asperrimis fluctibus navis elidatur in saxa. Pari animo vir sanctus et honorabilis Theophilus, frater et coepiscopus noster, circa 0055D salutis commoda non desinit vigilare, ne Dei populus per diversas ecclesias Origenem legendo in magnas incurrat blasphemias. Conventus litteris memorati, convenio sanctitatem tuam, ut sicuti nos 0056A in urbe Roma positi, quam princeps apostolorum statuit et fide sua confirmavit gloriosus Petrus, ne quis contra praeceptum legat quae diximus, damnavimus, et cum magnis precibus postulavimus, ut Evangeliorum instituta quae ex ore suo Dei et Christi docuit censura , ab hac recedi omnino non debere, sed illud in memoriam deduci, quod Paulus venerabilis apostolus praedixit atque commonuit: Si quis vobis evangelizaverit praeter quod evangelizatum est vobis, anathema sit.» Reliqua porro, prout in vulgato exemplari.

5. His duabus Anastasii epistolis Apologiam subdidimus, quam ad eumdem pontificem pro se misit Rufinus Aquileiensis; Coustantium assectati, cujus proinde exemplar pro more hic expressimus: illud tamen contulimus cum Rufini operum editione a 0056B Vallarsio solerter adornata, qui ad ms. codicem Guarnerianum eamdem Apologiam exegit, et aliquot in locis feliciter restituit , ut ex notulis subjectis constat. Hanc vero Apologiam pro fide sua ad sanctum pontificem direxit Rufinus, quo suae prospiceret existimationi, simulque invidiam apud sedem apostolicam ob librorum Origenis περὶ Ἀρχῶν versionem sibi conflatam propulsaret. Quo autem tempore scripta illa fuerit, cum ex ipso Rufino, tum ex Hieronymo edocemur. Rufinus enim Romam accitus, ut suspiciones de fide sua ibi coram dilueret, hanc excusationem praetendit : Quoniam, inquit, ipse Post Triginta Fere Annos parentibus redditus sum, et durum satis atque inhumanum erat, si tam cito desererem eos quos tam tarde reviseram, simul et 0056C quia tam longi itineris labor fragiliorem me reddit ad iterandos labores. Hujusmodi autem excusationis causas carpens Hieronymus, haec ait : Praetendit longi itineris lassitudinem, quasi Triginta Annis semper cucurrerit, aut Biennio Aquileiae sedens, praeteriti itineris labore confectus sit. Quibus ex locis arguit vir eruditus , anno Cccc hanc a Rufino missam fuisse Apologiam. Nimirum, inquit, Aquileia in Orientem discesserat Rufinus anno CCCLXXII illuc reversus anno CCCXCIII. Cum autem rotundum triginta annorum numerum particula fere diminuat ipse: anno igitur Cccc jam incepto currebat biennium Hieronymianum, quo Aquileiae morabatur Rufinus. In eamdem ferme sententiam cl. Coustantius . Haec porro presbyteri Aquileiensis Apologia septem quodammodo 0056D dammodo capita complecti videtur, quorum priora quinque dogmata respiciunt: videlicet primum de Trinitate, secundum de Verbi incarnatione, tertium de resurrectione, quartum de judicio extremo et 0057A diaboli aeterna damnatione, quintum de animarum origine. In duobus reliquis capitibus Origenis se interpretem, non defensorem profitetur Rufinus. Quae quidem omnia singillatim enucleat Fontaninus ; neque ipsum de his edisserentem lector adiens, operam oleumque perdet.