60

μέρος διαφθειρομένων παντί που δῆλόν ἐστιν ὡς οὐδέ τά καθόλου στήσεται. Τά μέρη γάρ ἐν ταῖς ὁλόγησι, καί αἱ ὁλότητες ἐν τοῖς μέρεσι καί εἰσί καί ὑφεστήκασι. Καί οὐδείς ἀντερεῖ λόγος· πλήν ὅτι ὑπό τῆς ἀληθείας ὥσπερ δεσμούμενοι ἄκοντες καί αὐτοί τῆς προνοίας τήν δύναμιν ἐξαγγέλλουσι καί διά πάντων διήκειν κατασκευάζουσι δι᾿ ὧν αὐτοῖς κατεσπούδασαν. Λέγοντες γάρ ὑπό τῆς προνοίας ἄγεσθαι μόνα τά καθόλου, λελήθασιν ἑαυτούς καί τῶν κατα μέρος εἶναι πρόνοιαν λέγοντες, ἐξ ἀνάγκης πρός τήν ἀλήθειαν, ἥν φεύγειν σπουδάζουσιν, ὑπαγόμενοι. Εἰ γάρ χάριν 1192 διαμονῆς τά καθόλου (14∆_250> προνοίας ἀξιοῦσθαί φασι, ταύτης πολλῷ πρότερον ἀξιοῦσθαι τά κατά μέρος εἰσάγουσιν, ἐν οἶς ἡ τῶν καθόλου διαμονή καί ὑπόστασις. Συνεισάγεται γάρ ἀλλήλοις ταῦτα διά τήν κατά φύσιν ἀδιάλυτον πρός ἄλληλα σχέσιν, καί θατέρου πρός διαμονήν συντητουμένου, μηδέ τό ἕτερον ταύτης εἶναι τῆς φυλακῆς ἀλλότριον, καί ἑνός πάλιν τῆς πρός διαμονήν φυλακῆς διαπίπτοντες μηδέ τό ἄλλο ταύτης τυγχάνειν λέγει ἀκόλουθον.

Ἄλλως τε δέ κατά τρεῖς τρόπους τό μή πάντων τῶν ὄντων προνοεῖν τόν Θεόν λέγεται. Ἤ γάρ ἀγνοεῖν αὐτόν λέγουσι τῆς προνοίας τήν μέθοδον, ἤ μή βούλεσθαι, ἤ μή δύνασθαι. Ἀλλά μήν κατά τάς κοινάς πάντων ἐννοίας ἀγαθός ὤν καί ὑπεράγαθος ὁ Θεός ἀεί πάντως τά καλά βούλεται καί πᾶσι, καί σοφός ὑπάρχων καί ὑπέρσοφος, μᾶλλον δέ πάσης σοφίας πηγή, γινώσκει πάντως τά συμφέροντα, καί δυνατός ὤν, μᾶλλον δέ ἀπειροδύναμος, ἐνεργεῖ πάντως θεοπρεπῶς ἐν πᾶσι τά ἐγνωσμένα αὐτῷ καί βεβουλημένα καλῶς καί συμφέροντα, ὡς ἀγαθός καί σοφός καί δυνατός, δεικνούμενος διά πάντων τῶν τε ὁρατῶν καί τῶν ἀοράτων, καί τῶν καθόλου καί τῶν μερικῶν, καί τῶν μικρῶν καί τῶν μεγάλων, καί πάντων τῶν κατά πᾶσαν τήν οἱανοῦν οὐσίαν τό εἶναι ἐχόντων, μηδέν ὑφιείς τῆς κατά τήν ἀγαθότητα καί τήν σοφίαν καί τήν δύναμιν ἀπειρίας, καί πάντα κατά τόν ἑκάστων τοῦ εἶναι λόγον πρός τε ἑαυτά καί ἄλληλα κατά τήν ἀδιάλυτον πάντων σχετικήν ἁρμονίαν τε καί διαμονήν συντηρῶν.

Τί δέ, αὐτήν καθ᾿ ἑαυτήν οὐ κατανοοῦμεν τήν φύσιν περί τοῦ εἶναι τήν ἐπί πάντα τοῦ Θεοῦ πρόνοιαν σαφῶς οὖσαν διδάσκαλον; Τεκμήριον γάρ οὐ μικρόν τοῦ φυσικῶς ἡμῖν ἐνεσπάρθαι τήν τῆς προνοίας γνῶσιν ἡ φύσις αὐτή δίδωσιν, ὁπηνίκα ἄν ἡμᾶς ἀδιδάκτως ὥσπερ ὠθοῦσα πρός τόν Θεόν διά τῶν εὐχῶν ἐν ταῖς ἐξαίφνης περιστάσεσιν ἐκεῖθεν ζητεῖν τήν σωτηρίαν παρασκευάζει. Ὑπ᾿ ἀνάγκης γάρ ἄφνω συλληφθέντες ἀπροαιρέτως, πρίς τινα καί σκέψασθαι, τόν Θεόν ἐπιβοώμεθα, ὡς ἄν (14∆_252> τῆς προνοίας αὐτῆς πρός ἑαυτήν καί λογισμῶν χωρίς ἑλκούσης ἡμᾶς, καί τό τάχος τῆς ἐν ἡμῖν νοερᾶς νικώσης δυνάμεως, καί πάντων ἰσχυροτέραν τήν θείαν προδεικνυούσης βοήθειαν. Οὐκ ἄν δέ ἡμᾶς ἦγεν ἀπροαιρέτως ἡ φύσις ἐπί τό μή φύσιν ἔχον γίνεσθαι. Πᾶν δέ τό ὁτῳοῦν φυσικῶς ἑπόμενον, ὡς πᾶσιν ἄδηλον, ἰσχυράν ἔχει καί ἀκαταμάχητον κατά τήν ἀπόδειξιν τῆς ἀληθείας τήν δύναμιν. Εἰ δέ ὅτι ἀκατάληπτος ἡμῖν τῆς τῶν κατά μέρος προνοίας ὁ λόγος, ὥσπερ οὖν καί ἔστι κατά τό, Ὦ ἀνεξερεύνητα τά κρίματα αὐτοῦ καί ἀνεξιχνίαστοι αἱ ὁδοί αὐτοῦ, διά τοῦτο φαῖεν μηδέ πρόνοιαν εἶναι, οὐκ ὀρθῶς ἐροῦσι κατά τόν ἐμόν λόγον.

Εἰ γάρ πολλή τίς ἐστιν ἡ διαφορά καί ἀκατάληπτος τῶν ἀνθρώπων ἑκάστου πρός ἕκαστον καί ἡ πρός ἑαυτόν ἑκάστου ἑναλλαγή, ἔν τε βίοις καί ἤθεσι καί γνώμαις καί προαιρέσεσι καί ἐπιθυμίαις, ἐπιστήμαις τε καί 1193 χρείαις καί ἐπιτηδεύμασι καί αὐτοῖς τοῖς κατά ψυχήν λογισμοῖς ἀπείροις οὖσι σχεδόν, καί πᾶσι τοῖς καθ᾿ ἑκάστην ἡμέραν καί ὥραν ἐπισυμβαίνουσι συμμεταβαλλομένου (ἀγχίστροφον γάρ τοῦτο τό ζῶον ὁ ἄνθρωπος, ὀξέως τοῖς καιροῖς καί ταῖς χρείαις συμμεταβαλλόμενον), ἀνάγκη πᾶσα καί τήν πρόνοιαν, προγνωστικῶς πάντα συνειληφυῖαν κατά περιγραφήν τά καθ᾿ ἕκαστα, διάφορόν τε καί ποικίλην φαίνεσθαι καί πολυσχιδῆ, καί τῇ τῶν πεπληθυσμένων ἀκαταληψίᾳ συνεκτεινομένην ἑκάστῳ