CAPUT IV.

Et est DIGRESSIO declarans horum humorum substantiam et causas et generationem.

His autem sic distributis oportet scire humoris animalis corporis substantiam et generationem. Dicit autem Galenus, quod quicumque dicit unum tantum humorem esse qui nutrit corpora animalium, non verum dicit. Cum enim membra quaedam sint durissima, sicut ossa : quaedam autem mollissima, sicut cerebrum, et medullae : et quaedam media, sicut caro : oportet et ipsum nutriens diversarum esse complexionum et qualitatum. Hoc autem satis planum est ex praecedentibus. Experimento autem artis idem probatur : quoniam si sanguis de vena extractus ad lentum ignem in vase ponatur, statim ut calefieri incipit, lente spumam gracilem et clare vernantem superius ebullit, quae est cholera rubea, et id quod de ea adustum est non separatum a subtili, est cholera innaturalis. Idem etiam sanguis statim inferius subsidendo hypostasim obscuram facit, et haec est melancholia : et quod incineratur ex illo, est innaturalis melancholia : et tunc constare incipit in eo quoddam viscosum sicut albumen ovi, et hoc est phlegma. Enatat autem praeter haec aquositas pura et tenuis quae nullus omnino humor est, eo quod est aquositas bibita, quae currere facit cibum, sed nihil nutrit, eo quod corpus hominis compositum est sicut et caeterorum animalium, et simplici non nutritur. Aquositas autem illa aut simplex est, aut simplici substantiae vicina, et ideo corpus ex quatuor commixtum elementis nutrire nullatenus potest : propter quod neque humor dici meretur.

Humorum autem dictorum generatio est per cibi digestionem. Digestionum autem alia est imperfecta et incepta : alia autem completa et perfecta. Imperfecta autem est, quae incipit in ore. Inferior namque oris superficies continua est interiori stomachi et meri, et superficiei, et ideo virtutem habet digerendi sed incompletam : propter quod triticum aut hordeum masticata conferunt maturandis apostematibus, quam tamen maturationem non facit triticum et aqua infusum et cum aqua coctum. Confert autem maturationi illi commixtio salivae in qua est virtus caloris stomachi: et haec quidem est digestio imperfecta.

Perfectae autem digestiones sunt quatuor sibi succedentes, quarum prima est in stomacho virtute caloris non stomachi tantum, sed virtute caloris omnium membrorum quae stomacho circumponuntur : a dextro enim assistit ei calor hepatis : a sinistris autem calor splenis, qui licet non sit calidae substantiae, tamen propter arterias et venas quae sunt in ipso calefacit. In circuitu autem est calor girbi de quo diximus superius,

quod calorem cito recipit et diu tenet. Superior autem est calor cordis per venam quae est inter hepar et cor, et per calefactionem diaphragmatis stomachum calefacientis. Et in ista digestione separatur a cibo superfluitas sicca : eo quod cibus per mesaraicas sugitur ad portam hepatis: et tunc egreditur superfluitas sicca per portanarium stomachi, non autem per arctitudinem mesaraicarum posset trahi cibus, nisi esset in eo multa aquositas quae infunditur per potum, et non est de substantia cibi: neque tamen ab eo potest separari, nisi prius ab hepate humor cibalis separetur. Cum autem tota simul massa cibi cum multa aquositate a stomacho separatur, totum hoc est in similitudine ptisanae: propter quod ab antiquis Philosophis massa ptisanaria vocatur: a quibusdam autem Graecis sapientibus vocatur chylus, hoc est, succus. Hic igitur chylus per mesaraicas in partem hepatis attractus, dividitur per ramos in partes hepatis quae ingrediuntur substantiam hepatis, adeo in multa, quod quasi capillaris est ejus divisio : et hoc ideo fit, ut totum quasi hepar efficiatur, et virtus hepatis ubique totum chylum attingat, et dirigat, qui tamen in gibbo hepatis colligitur ad venam quae est inter cor et hepar, et ibi per emulgentes duas superflua aquositas ab eodem separatur, et dirigitur ad renes, et unctuositate illius et sanguinolentia modica quae remanet in ipso renes nutriuntur, et reliquum colatum ad vesicam dirigitur et emingitur per virgam sive per collum vesicae. Alia autem pars chyli de substantia est quatuor humorum dictorum, et haec a medio cordis thalamo virtutem accipit nutriendi, sicut in praehabitis ostendimus.

Et in gibbo isto hepatis secunda perficitur digestio, quae jam inceperat a prima porta ipsius inferiori, aut etiam in mesaraicis, sicut in antehabitis dictum est, et superfluum quod abjicitur, est aquositas nimia, quae non est de humorum aut chyli substantia.

Patet igitur, quod sanguinis boni causa efficiens est calor naturalis digestivus temperatus secundum proportionem. Causa autem materialis est id quod de cibis et potibus nutrientibus est temperatum. Formalis autem causa est decoctio sive digestio conveniens. Et causa finalis est nutrire corpus. Efficiens autem causa cholerae rubeae est calor igneus superfluus in hepate proprie ubi horum humorum omnium proprius locus est generationis. Causa vero materialis ejus est id quod de cibis et potibus nutrientibus est subtile dulce unctuosum aut acutum. Et causa formalis ejus est digestio superflua. Finalis autem causa est necessitas et utilitas, sicut superius assignavimus. Efficiens autem phlegmatis est ea quae est in hepate caliditas diminuta. Causa autem materialis ejusdem est id quod de cibis et potibus est grossum humidum viscosum et frigidum. Et formalis caua est digestio deficiens a complemento. Finalis autem causa est necessitas et utilitas quas nominavimus. Melancholiae autem naturalis causa efficiens est ejus qui in hepate est caloris temperamentum cum refrigerio aliquo. Innaturalis autem causa efficiens est calor adurens ab aequalitate recedens. Causa autem materialis est id quod de nutrientibus est vehementer et grossum et parum humidum. Causa autem formalis est residentia gravando hypostasive descendens. Finalis autem causa, necessitas est et utilitas, quas superius assignavimus.

Multitudo autem melancholiae quae aliquando superabundat in quorumdam animalium corporibus, ex quinque causis generalibus frequentius generari consuevit : quarum prima est superflua hepatis caliditas incinerans humores. Secunda causa splenis attrahentis debilitas. Tertia est frigoris intensio et abundantia ad terrestreitatem humores deducens per humidi expressionem. Quarta est frigoris non excellentis continua perseverantia propter causam eamdem. Quinta et ultima est multitudo infirmitatum, praecipue si

longae sunt. Illae enim etiam induerant humores, et corpus deducunt ad terrestreitatem. Melancholia autem multiplicata stat inter stomachum et hepar, et tunc oportet quod minoretur sanguinis et aliorum honorum humorum generatio. Ut autem dicatur generaliter, causae efficientes generationis humorum sunt caliditas et frigiditas : sed caliditas temperata gignit sanguinem, excedens autem choleram rubeam : multum autem excedens gignit melancholiam accidentalem, propter incinerationem quam facit.

In omnibus tamen his proportio activarum ad passivas, et e converso passivarum ad activas attendenda est qualitatum, sicut saepius in antehabitis libris expositum est: nec oportet credere verbis quorumdam dicentium, quod semper complexio corporis animalis generet humores sibi similes : contrarium enim frequenter generatur a contrario per accidens et non per convenientiam essentiae : et sic complexio frigida et sicca frequenter generat humiditatem superfluam, non quidem per essentiam, sed per digestionis debilitatem : et talis complexio est in homine macro nigro arctarum venarum et laxarum juncturarum, qui lene, hoc est, sine pilis habet corpus, et ipse est frigidus et timidus habens senum proprietatem. : et ideo generatur in eo quod etiam in senibus generatur, hoc est, humiditas membris adhaerens, sicut in senibus, quamquam senium secundum veritatem sit frigidum et siccum secundum complexionem, sicut in libro de aetatibus determinatum est. Omnia autem haec quae dicta sunt,in secunda complentur digestione.

Sanguis autem et quod cum eo fluit de aliis humoribus, tertiam digestionem habet intra venas ex calore quem habent a corde et hepate, et quartam habent in membris in quae distillant. Sed superfluitas primae digestionis purgatur per egestionem, et secundae superfluitas purgatur per urinam, et pars ejus trahitur ad splenem et pars ad cistim fellis. Tertiae autem superfluitas et quartae purgatur per poros manifestos et occultos. Per manifestos enim purgatur, sicut phlegma per nares, et melancholia per oculos, et cholera per aures. Per occultos autem, sicut per sudores et corporis sorditiem : et ejus aliquid egreditur in pilorum substantiam, et aliquid in ungues formatur, et cornua, et aliquando in apostemata.

Non autem praetermittendum est, quod, sicut diximus, omnes isti humores in animalibus aliquando subtiles sunt, aliquando autem grossi : et quorumcumque animalium subtiles sunt humores, sunt etiam subtilis pedis et porosi corporis : et quia subtile facile resolvitur, ideo humores talium cum spiritibus cito resolvuntur, et tunc valde debilitantur : propter quod delicatis cibis utentes qui subtilium sunt humorum, ex jnodico motu vel labore multum debilitantur. Quidam enim sunt humores moventes, sicut motus labor et calor movent sanguinem et choleram rubeam et forte etiam melancholiam : et de numero eorum est etiam adspectio vel cogitatio de talibus : propter quod etiam fluens sanguinem per nares vel per alium locum, prohibetur adspicere res claras rubeas, et cogitare de ipsis : et ideo elephantibus ostenditur rubor viiii vel. sanguinis, ut sanguine moto excitentur ad praelium, et in fervore coitus existentibus animalibus ostenduntur colores aliqui ut similes illis ex motu sanguinis inducantur in foetu. Quies autem et frigus et somnus multiplicant phlegma et sedant humores : et ideo spissantur et grassantur, contra quod antiqui Stoici exercitium invenerunt ludos in theatris et gymnasiis et in palaestra et caeteris hujusmodi ludis, quibus grossities et inviscositas humorum dissolvitur, et eventantur corpora, et excitatur calor sopitus in. eis.

Praeter dictas autem humiditates sunt in. corporibus animalium humiditates ex his generatae, et has consequentes, sicut sperma, et sudor, et lac, de quibus

tempus est prosequendi quando de natura sanguinis plenius erit pertractatum, qui humor generalior et naturalior est in corporibus animalium.