107

§ 2. [δ'] «Τύπον τινά πρός τήν νόησιν»: Ὥσπερ ὅταν ἐκ δένδρων τάς ὑποστάσεις τῆς προσκυνητῆς Τριάδος παρίστησιν ὁ θεῖος Ἀθανάσιος, καί ἐξ ἄλλων οἱ λοιποί ἅγιοι. Τί καί ἡ τοῦ κόσμου δημιουργία τῶν ἀοράτων τοῦ Θεοῦ προβέβληται, τρόπον τινά συμβόλων τάξιν ἐπέχουσα.

[ε']«Καθάπερ φησί Παῦλος»: Ὁ μέν Ἀπόστολος οὕτω φησί· «Τά γάρ ἀόρατα αὐτόν, ἥ τε ἀΐδιος αὐτοῦ δύναμις, ἐν τοῖς ποιήμασι καθορᾶται». Ὁ δέ Χριστός (τοῦτον γάρ, οἶμαι, καλεῖ τόν ἀληθῆ Λόγον) ὅταν λέγῃ· «Εἰ τά ἐπίγεια εἶπον ὑμῖν, καί οὐ πιστεύετε, πῶς, ἐάν εἴπω ὑμῖν τά ἐπουράνια, πιστεύσετε;», καί ὅσα τοιαῦτα.

[ς'] «∆ιό καί οἱ θεολόγοι»: «Πολιτικῶς μέν καί ἐννόμως» τήν τῶν κατορθούντων ἀποδοχήν καί εὐπάθειαν καί τῶν πλημμελούντων τήν κάκωσιν καί κατάκρισιν. «Καθαρτικούς δέ καί ἀχράντους» τάς νουθεσίας καί προφυλακτικάς παραινέσεις. «Ἀνθρωπικῶς (15∆_468> δέ καί μέσως», οἷον τάς πεύσεις, ὡς τό· «Ποῦ Ἄβελ ὁ ἀδελφός σου;» καί τό, «Καταβάς ὄψομαι» καί τό, «Κύριος ἐξετάζει τόν δίκαιον καί τόν ἀσεβῆ». Ἃτινα καί μέσως ἔχουσι τῶν τε Θεῷ πρεπόντων καί τῶν πάντῃ ἀπεμφαίνειν δοκούντων, τουτέστι ὁμοιώσεως θηρίων καί ὑλῶν ἀψύχων. «Ὑπερκοσμίως δέ καί τελεσιουργικῶς» φησι τάς λόγῳ καί μόνω βουλήματι παραδοξοποιίας. «Νόμους δέ φαινομένους», ὡς ὅταν ἀπολογίας ἀξιοῖ τήν ἐν ἐρήμῳ βιασθεῖσαν παρθένον, καί τά ὅμοια. «Ἀφανεῖς δέ θεσμούς», οἷον, «Τόν Ἰακώβ ἠγάπησα, τόν δέ Ἡσαῦ ἐμίσησα», καί ἕτερα τοιαῦτα. (ζ') «Πολυτρόπως» δέ ἔφη ὁ πα- τήρ, διότι τά μέν συμβολικῶς, τά δέ ἀχράντως καί ὑπερκοσμίως ἡ Γραφή παρεδέδωκε.

«Τά μέν πολιτικῶς»: Τῆς φιλοσοφίας τό μέν ἔστι πρακτικόν, τό δέ θεωρητικόν. Καί τοῦ μέν πρακτικοῦ τό μέν ἐστι κοινόν, ὅ καί πολιτικόν καλεῖται, οἷον τό νομοθετικόν, τό δέ ἴδιον, οἷον τό ἠθικόν. Μέσον δέ πρακτικοῦ τό οἰκονομητικόν. Τοῦ δέ θεωρητικοῦ τό μέν ὠνόμασται φυσικόν, τό ἐν αἰσθητοῖς καί μεταβλητοῖς, ὅ καί κοσμολογικόν ἐστι, τό δέ ἐποπτικόν καί θεολογικόν, τό ἐν νοητοῖς καί ἀϊδίοις. Ταῦτα νῦν ἐξέθετο ἐν τούτοις. Μέσον δέ τοῦ θεωρητικοῦ τό ἐν ἀϊδίοις καί αἰσθητοῖς, ὅπερ ἐστίν ἀστρονομικόν καί μαθηματικόν, ὅπερ ἡ μέν Γραφή οὐ λέγει, οἱ δέ Ἑβραῖοι ἐν τῷ ∆ευτερονομίῳ ἔχουσιν.

[η'] «Οὐ γάρ ἱστορίαν ψιλήν»: Ὅτι τά συμβολικῶς, ἤτοι ἱστορικῶς, τῇ Γραφῇ εἰρημένα οὐχ ἱστορίαν ἔχει ψιλήν, ἀλλά ζωτικήν τελείωσιν. Ζωτικήν δέ τελείωσιν λέγει τό σκοπόν εἶναι τοῖς ἁγίοις διά τῶν Γραφῶν πρός τήν αἰώνιον ζωήν τελειοῦσθαι τούς διδασκομένους. Ταῦτα δέ φησι, δεικνύς ἀναγκαίως τήν ἀναγωγήν καί ἀλληγορίαν παραλαμβάνεσθαι.

«Ἱεροπρεπῶς διαβαίνειν»: ∆ιαβαίνειν γράφεται καί διαβάλλειν, (15∆_470> ὅ ἐστίν εἰσβαλεῖν καί εἰσελθεῖν, εἴσω τε γενέσθαι τοῦ πράγματος· οὕτω φησί καί ∆ιογενιανός.

«Τά ὑπερούσια φῶτα»: Ὑπερούσια φῶτα καί νοητά καί θεῖα, τήν πανάχραντον καί παναγίαν Τριάδα φησί, νοητούς δέ ἀγγέλους τούς ὑπεραναβεβηκότας. Τήν δέ διαφοράν τούτων περατεθείκαμεν ἐν τῷ «Περί θείων ὀνομάτων» τελείως.

«Κατά τῶν νοητῶν αὐτοῦ προνοιῶν»: Ἐπί μέν προνοιῶν, ὡς τό ἐν Εὐαγγελίοις, «Πῦρ ἦλθον βαλεῖν ἐπί τήν γῆν», λόγων δέ, ὡς παρά τῷ Ἰερεμίᾳ· «Οὐχ οὕτως οἱ λόγοι μου ὥσπερ πῦρ, λέγει Κύριος;». Τήν τοῦ πυρός οὖν εἰκόνα δηλονότι ἐπί τοῦ Θεοῦ ἄλλως δεῖ ἐκλαβεῖν, καί ἄλλως ἐπί τῶν νοητῶν, ἀγγέλων δηλονότι καί προνοιῶν Θεοῦ καί λόγων.

«Καί τήν μέν κατ' αἰτίαν»: Τήν τοῦ πυρός εἰκόνα κατ' αἰτίαν, δηλαδή ἐπί τῶν λογίων Κυρίου· τήν δέ καθ ὕπαρξιν ἐπί Θεοῦ, τήν δέ κατά μέθεξιν ἐπί τῶν ἀγγέλων. Τό δέ καθ' ὕπαρξιν τοῦ κατά μέθεξιν διαφέρει ἐν τούτοις· τό μέν γάρ δηλοῖ οὐσίαν