S. AURELII AUGUSTINI HIPPONENSIS EPISCOPI CONFESSIONUM LIBRI TREDECIM .
CAPUT PRIMUM. Deum vult laudare ab ipso excitatus.
CAPUT II. Deum quem invocat in ipso esse, ipsumque in Deo.
CAPUT III. Deus sic ubique totus, ut res nulla ipsum totum capiat.
CAPUT IV. Dei majestas et perfectiones inexplicabiles.
CAPUT V. Petit amorem Dei, et delictorum veniam.
CAPUT VI. Infantiam suam describit, laudat Dei providentiam et aeternitatem.
CAPUT VII. Infantia quoque peccatis obnoxia.
CAPUT VIII. Unde puer loqui didicerit.
CAPUT IX. Odium litterarum, amor lusus, et vapulandi timor in pueris.
CAPUT X. Amore lusus et spectaculorum avocatur a litterarum studio.
CAPUT XI. Morbo pressus Baptismum flagitat, quem mater certo consilio differt.
CAPUT XII. Ad litteras cogebatur, quo tamen Deus utebatur bene.
CAPUT XIII. Quibus studiis potissimum sit delectatus.
CAPUT XIV. Litteras graecas oderat.
CAPUT XVI. Improbat modum juventutis erudiendae.
CAPUT XVII. Prosequitur contra modum exercendae juventutis in re litteraria.
CAPUT XVIII. Quod homines curant servare leges grammaticorum, et non divinorum praeceptorum.
CAPUT XIX. Pueritiae vitia quae in majores aetates transeunt.
CAPUT XX. Pro bonis sibi in pueritia collatis Deo gratias agit.
CAPUT PRIMUM. Adolescentiae aetatem et vitia recolit.
CAPUT II. Annum aetatis suae decimum sextum in ardore libidinoso consumptum.
CAPUT III. De peregrinatione studiorum causa, et de parentum proposito.
CAPUT IV. Furtum cum sodalibus perpetratum.
CAPUT V. Neminem peccare sine causa.
CAPUT VI. Omnia quae boni specie ad vitia invitant, in solo Deo esse vera et perfecta.
CAPUT VII. Gratias agit Deo pro remissione peccatorum, quodque a multis servatus sit.
CAPUT VIII. Amavit in furto consortium simul peccantium.
CAPUT IX. Contagiosa res sodales mali.
CAPUT PRIMUM. Amore quem venabatur capitur.
CAPUT II. Amavit spectacula tragica.
CAPUT III. In schola rhetoris ab Eversorum factis abhorrebat.
CAPUT IV. Hortensius Ciceronis excitavit illum ad ardorem philosophiae.
CAPUT V. Fastidiit sacras Litteras propter simplicitatem stili.
CAPUT VI. A Manichaeis quomodo captus.
CAPUT VII. Doctrina Manichaeorum absurda cui suffragabatur.
CAPUT VIII. Contra Manichaeos dicit quae flagitia semper detestanda, quae facinora.
CAPUT IX. Discrimen inter peccata, et inter Dei judicium et hominum.
CAPUT X. Nugae Manichaeorum de terrae fructibus.
CAPUT XI. Planctus et somnium matris de filio.
CAPUT XII. Quale responsum mater Augustini accepit a quodam episcopo de ipsius conversione.
CAPUT PRIMUM. Quamdiu et quomodo alios seduxerit.
CAPUT II. Rhetoricam docet, concubinam fovet, et aruspicem qui victoriam promittebat, contemnit.
CAPUT III. Ab astrologia, cui deditus erat, per senem medicinae et rerum peritum revocatur.
CAPUT V. Cur fletus dulcis miseris.
CAPUT VI. Quantus ex amici morte dolor.
CAPUT VII. Impatientia doloris mutat locum.
CAPUT VIII. Tempus et amicorum colloquia dolori medentur.
CAPUT IX. De humana amicitia. Beatus qui amat in Deo.
CAPUT X. Labiles creaturae, nec in eis potest anima requiescere.
CAPUT XI. Omnia creata sunt instabilia. Solus Deus stabilis.
CAPUT XII. Amor non improbatur, modo in his quae placent, amemus-Deum.
CAPUT XIII. Amor unde proveniat.
CAPUT XIV. Libri de Apto et Pulchro Hierio nuncupati. Unde hunc amaverat.
CAPUT XV. Quod corporalibus imaginibus contenebratus, non potuit capere spiritualia.
CAPUT XVI. Categorias Aristotelis et liberalium artium libros per se intellexit.
CAPUT PRIMUM. Excitat mentem ad Deum laudandum.
CAPUT II. Dei praesentiam iniquos non effugere: itaque ad eum debere converti.
CAPUT IV. Sola Dei cognitio beat.
CAPUT V. Manichaei de astris imperitia indignum eum fide in caeteris faciebat.
CAPUT VI. Faustus eloquens, sed liberalium disciplinarum expers.
CAPUT VII. Alienatur a secta Manichaeorum.
CAPUT VIII. Proficiscitur Romam contra matris voluntatem.
CAPUT IX. Febri correptus periculose laborat.
CAPUT X. Errores ante susceptam Evangelii doctrinam.
CAPUT XI. Qualiter Augustinus contulerit cum catholicis.
CAPUT XII. Fraus discipulorum Romae in praeceptores.
CAPUT XIII. Docturus rhetoricam mittitur Mediolanum ab Ambrosio suscipitur.
CAPUT XIV. Audito Ambrosio paulatim ab erroribus resipiscit.
CAPUT PRIMUM. Augustinus nec manichaeus nec catholicus.
CAPUT II. Epulae et synaxis apud sepulcra martyrum.
CAPUT III. Occupationes et studia Ambrosii.
CAPUT IV. Doctrinam Ecclesiae Ambrosio concionante intelligit.
CAPUT V. De sacrorum Librorum auctoritate et necessario usu.
CAPUT VI. De miseria ambitiosorum, adducto exemplo mendici laetantis.
CAPUT VII. Alypium a Circensium insania convertit.
CAPUT VIII. Alypius capitur insania ludorum gladiatoriorum, a quibus antea abhorruerat.
CAPUT IX. Alypius ut fur apprehenditur.
CAPUT X. De integritate Alypii et adventu Nebridii.
CAPUT XI. Anxius Augustinus de instituenda vita deliberat.
CAPUT XII. Contentio inter Alypium et Augustinum de matrimonio et caelibatu.
CAPUT XIII. Uxor quaeritur Augustino.
CAPUT XIV. De vita communi agenda cum amicis deliberat.
CAPUT XV. In locum discedentis concubinae alia succedit.
CAPUT XVI. Mortis et judicii metum nunquam deposuit.
CAPUT PRIMUM. Deum cogitat tanquam aliquid corporeum per infinita spatia diffusum.
CAPUT II. Momentum quo Nebridius confutarat Manichaeos.
CAPUT III. Liberum arbitrium causa peccati.
CAPUT IV. Deum incorruptibilem esse oportet.
CAPUT V. Quaerit iterum unde malum, et quae radix ejus.
CAPUT VI. Mathematicorum divinationes rejicit.
CAPUT VII. Misere torquetur inquirens unde sit malum.
CAPUT VIII. Quomodo divina misericordia subvenerit Augustino.
CAPUT IX. In Platonicorum libris Verbi aeterni divinitatem, non incarnati humilitatem invenit.
CAPUT X. Clarius innotescunt jam Augustino divina.
CAPUT XI. Quomodo creaturae sunt et non sunt.
CAPUT XII. Omnia bona, quaecumque sunt.
CAPUT XIII. Omnia condita laudant Deum.
CAPUT XIV. Sanae mentis homini nihil displicet inter creaturas Dei.
CAPUT XV. Quomodo veritas et falsitas in creaturis.
CAPUT XVI. Omnia bona, licet quibusdam non apta.
CAPUT XVII. Quae retardent a cognitione divinorum.
CAPUT XVIII. Solus Christus via ad salutem.
CAPUT XIX. Quid senserit de Christi incarnatione.
CAPUT XX. Ex Platonicis libris peritior, sed inflatior evaserat.
CAPUT XXI. Quid in sacris Libris invenerit, non inventum in Platonicis.
CAPUT PRIMUM. Studio vitae melius instituendae ad Simplicianum ire statuit.
CAPUT II. De Victorino rhetore ad fidem converso.
CAPUT III. Quod Deus et Angeli magis gaudent in peccatorum conversione.
CAPUT IV. Quare plus laetandum sit in conversione nobilium.
CAPUT V. Quae remorabantur eum a conversione.
CAPUT VI. Pontitianus narrat Antonii vitam.
CAPUT VII. Rodebatur intus audito Pontitiano.
CAPUT VIII. In hortum secedit, quid ibi egerit.
CAPUT IX. Unde fit ut animus imperet sibi et resistatur.
CAPUT XI. Lucta spiritus et carnis in Augustino.
CAPUT XII. Vocis admonitu quomodo totus conversus.
CAPUT PRIMUM. Laudat Dei bonitatem, agnoscens suam miseriam.
CAPUT II. Deserere rhetorices professionem differt usque ad vindemiales ferias.
CAPUT III. Verecundus concedit illi rus suum.
CAPUT V Ambrosium consulit quid legendum.
CAPUT VI. Mediolani baptizatur cum Alypio et Adeodato.
CAPUT VII. Ecclesiastici cantus institutio Mediolani. Inventio corporum SS. Protasii et Gervasii.
CAPUT VIII. Evodii conversio. Matris obitus, ejusque a teneris educatio.
CAPUT IX. Laudabiles matris suae mores prosequitur.
CAPUT X. Colloquium cum matre de regno coelorum.
CAPUT XI. De ecstasi et morte matris.
CAPUT XII. Quomodo luxerit mortem matris. Sacrificium pro defunctis.
CAPUT XIII. Orat pro matre defuncta.
CAPUT PRIMUM. In Deo solo spes et gaudium.
CAPUT II. Cum Deo nota sint arcana, quid est confiteri illi.
CAPUT III. Quo fructu confitebitur deinceps quis sit, non quis fuerit.
CAPUT IV. Quod magni sint fructus hujusmodi confessionis.
CAPUT V. Homo sese totum non novit.
CAPUT VI. Quid amat, cum Deum amat: et quomodo ex creaturis Deus cognoscitur.
CAPUT VII. Corporea aut sensitiva virtute Deus non invenitur.
CAPUT IX. Memoria disciplinarum.
CAPUT X. Disciplinae in memoriam non introducuntur per sensus, sed ex ejus abditiore sinu eruuntur.
CAPUT XII. Rerum Mathematicarum memoria.
CAPUT XIII. Memoria meminisse nos meminimus.
CAPUT XIV. Quomodo memoria continet affectus animi. Laeta non laeti quomodo recordamur.
CAPUT XV. Etiam quae absunt meminimus.
CAPUT XVI. Et oblivionis memoria est.
CAPUT XVII. Magna memoriae vis, sed ultra progrediendum ut attingatur Deus.
CAPUT XVIII. Non inveniretur ea res quae excidit, nisi memoria teneretur.
CAPUT XIX. Quid sit reminisci.
CAPUT XX. Ut beatitudinem omnes appetant, oportet eam noverint.
CAPUT XXI. Quomodo memoria beatam vitam continet.
CAPUT XXII. Beata vita quae, et ubi.
CAPUT XXIII. Item prosequitur quae sit beata vita, et ubi.
CAPUT XXIV. Gratulatur quod sua in memoria Deus locum habeat.
CAPUT XXV. In quo memoriae gradu reperiatur Deus.
CAPUT XXVI. Ubi invenitur Deus.
CAPUT XXVII. Quomodo hominem rapiat Dei pulchritudo.
CAPUT XXVIII. Miseriae hujus vitae.
CAPUT XXX. Confitetur ut se habet ad tentationes carnalis libidinis.
CAPUT XXXI. Ut se gerit ad tentationes gulae.
CAPUT XXXII. Ut se gerit ad odorum illecebras.
CAPUT XXXIII. Ut se gerit ad voluptates aurium.
CAPUT XXXIV. Ut se gerit ad oculorum illecebras.
CAPUT XXXV. Ut se habet ad secundum tentationis genus, quod est curiositatis.
CAPUT XXXVI. Ut se habet ad tertium tentationis genus, quod est superbiae.
CAPUT XXXVII. Ut movetur laudibus humanis.
CAPUT XXXVIII. Et virtuti periculum a vana gloria.
CAPUT XXXIX. Amoris proprii vis et natura.
CAPUT XL. Quod in se et caeteris rebus Deum investigavit.
CAPUT XLII. Nonnulli ad daemones tanquam redeundi ad Deum mediatores infeliciter recurrerunt.
CAPUT XLIII. Christus verus mediator.
CAPUT PRIMUM. Cur confitemur Deo scienti.
CAPUT II. Petit a Deo Scripturarum sanctarum intelligentiam.
CAPUT IV. Creatura clamat creatorem Deum.
CAPUT V. Ex nihilo conditus mundus.
CAPUT VI. Quomodo Deus dixit, ut fieret mundus.
CAPUT VII. Verbum Dei coaeternum Deo.
CAPUT VIII. Verbum Dei ipsum est principium quo docemur omnem veritatem.
CAPUT IX. Quomodo Verbum Dei loquatur cordi.
CAPUT X. Obtrectantes quid faceret Deus antequam coelum et terram conderet.
CAPUT XI. Objectioni respondet quod aeternitas Dei nescit tempora.
CAPUT XII. Quid Deus fecerit ante mundi creationem.
CAPUT XIII. Quod ante tempora a Deo creata nullum tempus fuerit.
CAPUT XIV. Temporis differentiae tres.
CAPUT XV. Mensura temporis in quo.
CAPUT XVI. Quale tempus metiri liceat, et quale non.
CAPUT XVII. Ubi tempus praeteritum et futurum.
CAPUT XVIII. Quomodo praeterita et futura tempora sint praesentia.
CAPUT XIX. Non capit modum, quo Deus docet futura.
CAPUT XX. Differentiae temporis quomodo nominandae.
CAPUT XXI. Quomodo tempus liceat metiri.
CAPUT XXII. Petit aenigmatis istius solutionem a Deo.
CAPUT XXIV. Tempus est quo metimur motum corporis.
CAPUT XXV. Rursus Deum interpellat.
CAPUT XXVI. Quomodo tempus metimur.
CAPUT XXVII. Quomodo metimur tempus permanens in animo.
CAPUT XXVIII. Animo metimur tempora.
CAPUT XXIX. Se in temporalia distentum cupit in Deum colligi.
CAPUT XXX. Coarguit rursum obtrectantes, quid fecerit Deus ante mundi creationem.
CAPUT XXXI. Quomodo cognoscit Deus, quomodo creatura.
CAPUT PRIMUM. Difficilis inquisitio veri.
CAPUT II. De duplici coelo et terra.
CAPUT III. Quid tenebrae super faciem abyssi.
CAPUT IV. Quid terra invisibilis et incomposita.
CAPUT V. Cur sic appellata videtur materia informis.
CAPUT VI. Quid olim cum Manichaeis senserit de materia informi, quid modo.
CAPUT VII. Deus fecit de nihilo coelum, id est Angelos et terram, id est informem materiam.
CAPUT VIII. Materia informis ex nihilo: ex hac omnia visibilia.
CAPUT IX. Cur absque dierum mentione scriptum est Deum fecisse in principio coelum et terram.
CAPUT XI. Quid a Deo didicerit.
CAPUT XII. Creatura duplex carens tempore.
CAPUT XIV. Scripturae profunditas.
CAPUT XVI. Rem habere non vult cum iis, qui contradicunt veritati divinae.
CAPUT XVII. Ut coeli et terrae nominibus aliud et aliud intelligi potest.
CAPUT XVIII. Quis error innoxius in Scripturis.
CAPUT XX. In principio creavit, etc., varie intellectum.
CAPUT XXI. Terra erat invisibilis, etc., varie intellectum.
CAPUT XXII. Aliquid esse a Deo conditum, de quo sileat liber Genesis, nihil repugnat.
CAPUT XXIII. Duo dissensionum genera in Scripturis interpretandis.
CAPUT XXIV. Ex multis veris non debet fidenter asseri hoc aut illud sensisse Moysen.
CAPUT XXV. Adversus eos qui aliorum interpretandi rationem temere rejiciunt.
CAPUT XXVI. Qui sermo deceat Scripturam.
CAPUT XXVII. Scripturam decet humile simplexque verborum genus.
CAPUT XXVIII. Ut varie intelligitur ab eruditis Scriptura.
CAPUT XXIX. Quot modis dicitur aliquid prius.
CAPUT XXXI. Sensisse putandus est Moyses quidquid veri potest in ipsius verbis inveniri.
CAPUT XXXII. Veri Scripturae sensus a Spiritu sancto revelantur.
CAPUT PRIMUM. Invocat Deum, cujus bonitate se praeventum agnoscit.
CAPUT II. Creaturae ex Dei bonitate subsistunt et perficiuntur.
CAPUT III. Ex Dei gratia omnia.
CAPUT IV. Deus non eget rebus conditis.
CAPUT V. Trinitas qui Deus est ex primis verbis Geneseos intelligitur.
CAPUT VI. Cur dictus est Spiritus superferri super aquas.
CAPUT VII. Effectus Spiritus sancti.
CAPUT VIII. Intellectuali creaturae ad beatam requiem non sufficit quidquid Deo minus est.
CAPUT IX. Cur solus Spiritus sanctus superferebatur super aquas.
CAPUT XI. Symbola Trinitatis in homine.
CAPUT XII. Mundi creatio formationem Ecclesiae praefigurat.
CAPUT XIII. Renovatio hominis dum hic vivit nondum perfecta.
CAPUT XIV. Fide et spe corroboramur.
CAPUT XV. Fiat firmamentum, etc., Gen. 1, 6. Quid firmamentum, quid superiores aquae.
CAPUT XVI. Solus Deus se scit omnino sicuti est.
CAPUT XVIII. Fiant luminaria, etc. Gen. 1, 14. Quae luminaria dividentia inter diem et noctem.
CAPUT XIX. Tractat eumdem versiculum, Fiant luminaria, etc.
CAPUT XX. Producant aquae, etc., Gen. 1, 20. Quae reptilia, quae volatilia.
CAPUT XXI. Producat terra animam vivam, etc., Gen. 1, 24.
CAPUT XXII. Faciamus hominem ad imaginem, etc., Gen. 1, 26. Renovatio mentis.
CAPUT XXIII. Et praesit piscibus maris, etc., Gen. 1, 26. De quibus christianus judicet.
CAPUT XXIV. Et benedixit eos Deus dicens, Crescite, etc., Gen. 81, 2.
CAPUT XXV. Ecce dedi vobis omnem herbam . . . . in escam, etc., Gen. 1, 29.
CAPUT XXVI. Voluptas et utilitas ex beneficio in proximum collato.
CAPUT XXVII. Quid per pisces et cetos significetur.
CAPUT XXVIII. Et vidit Deus omnia quae fecit, et ecce bona valde, etc., Gen. 1, 31.
CAPUT XXIX. Quomodo intelligendum quod Deus octies vidit bona esse opera sua.
CAPUT XXX. Manichaeorum deliria.
CAPUT XXXI. Piis idem probatur quod Deo placuit.
CAPUT XXXII. Compendio enarrat opera Dei.
CAPUT XXXIII. Omnia de nihilo sive de concreata materia.
CAPUT XXXIV. Totius creationis mundi allegorica expositio.
CAPUT XXXVI. Diem septimum vespera quare non sequatur.
Chapter VIII.—Of the Conversion of Evodius, and the Death of His Mother When Returning with Him to Africa; And Whose Education He Tenderly Relates.
17. Thou, who makest men to dwell of one mind in a house,642 Ps. lxviii. 6. didst associate with us Evodius also, a young man of our city, who, when serving as an agent for Public Affairs,643 See viii. sec. 15, note, above. was converted unto Thee and baptized prior to us; and relinquishing his secular service, prepared himself for Thine. We were together,644 We find from his Retractations (i. 7, sec. 1), that at this time he wrote his De Moribus Ecclesiæ Catholicæ and his De Moribus Manichæorum. He also wrote (ibid. 8, sec. I) his De Animæ Quantitate, and (ibid. 9, sec. I) his three books De Libero Arbitrio. and together were we about to dwell with a holy purpose. We sought for some place where we might be most useful in our service to Thee, and were going back together to Africa. And when we were at the Tiberine Ostia my mother died. Much I omit, having much to hasten. Receive my confessions and thanksgivings, O my God, for innumerable things concerning which I am silent. But I will not omit aught that my soul has brought forth as to that Thy handmaid who brought me forth,—in her flesh, that I might be born to this temporal light, and in her heart, that I might be born to life eternal.645 In his De Vita Beata and in his De Dono Persev. he attributes all that he was to his mother’s tears and prayers. I will speak not of her gifts, but Thine in her; for she neither made herself nor educated herself. Thou createdst her, nor did her father nor her mother know what a being was to proceed from them. And it was the rod of Thy Christ, the discipline of Thine only Son, that trained her in Thy fear, in the house of one of Thy faithful ones, who was a sound member of Thy Church. Yet this good discipline did she not so much attribute to the diligence of her mother, as that of a certain decrepid maid-servant, who had carried about her father when an infant, as little ones are wont to be carried on the backs of elder girls. For which reason, and on account of her extreme age and very good character, was she much respected by the heads of that Christian house. Whence also was committed to her the care of her master’s daughters, which she with diligence performed, and was earnest in restraining them when necessary, with a holy severity, and instructing them with a sober sagacity. For, excepting at the hours in which they were very temperately fed at their parents’ table, she used not to permit them, though parched with thirst, to drink even water; thereby taking precautions against an evil custom, and adding the wholesome advice, “You drink water only because you have not control of wine; but when you have come to be married, and made mistresses of storeroom and cellar, you will despise water, but the habit of drinking will remain.” By this method of instruction, and power of command, she restrained the longing of their tender age, and regulated the very thirst of the girls to such a becoming limit, as that what was not seemly they did not long for.
18. And yet—as Thine handmaid related to me, her son—there had stolen upon her a love of wine. For when she, as being a sober maiden, was as usual bidden by her parents to draw wine from the cask, the vessel being held under the opening, before she poured the wine into the bottle, she would wet the tips of her lips with a little, for more than that her inclination refused. For this she did not from any craving for drink, but out of the overflowing buoyancy of her time of life, which bubbles up with sportiveness, and is, in youthful spirits, wont to be repressed by the gravity of elders. And so unto that little, adding daily littles (for “he that contemneth small things shall fall by little and little”),646 Ecclus. xix. 1. Augustin frequently alludes to the subtle power of little things. As when he says,—illustrating (Serm. cclxxviii.) by the plagues of Egypt,—tiny insects, if they be numerous enough, will be as harmful as the bite of great beasts; and (Serm. lvi.) a hill of sand, though composed of tiny grains, will crush a man as surely as the same weight of lead. Little drops (Serm. lviii.) make the river, and little leaks sink the ship; wherefore, he urges, little things must not be despised. “Men have usually,” says Sedgwick in his Anatomy of Secret Sins, “been first wading in lesser sins who are now swimming in great transgressions.” It is in the little things of evil that temptation has its greatest strength. The snowflake is little and not to be accounted of, but from its multitudinous accumulation results the dread power of the avalanche. Satan often seems to act as it is said Pompey did, when he could not gain entrance to a city. He persuaded the citizens to admit a few of his weak and wounded soldiers, who, when they had become strong, opened the gates to his whole army. But if little things have such subtlety in temptation, they have likewise higher ministries. The Jews, in their Talmudical writings, have many parables illustrating how God by little things tries and proves men to see if they are fitted for greater things. They say, for example, that He tried David when keeping sheep in the wilderness, to see whether he would be worthy to rule over Israel, the sheep of his inheritance. See Ch. Schoettgen, Hor. Heb. et Talmud, i. 300. she contracted such a habit as, to drink off eagerly her little cup nearly full of wine. Where, then, was the sagacious old woman with her earnest restraint? Could anything prevail against a secret disease if Thy medicine, O Lord, did not watch over us? Father, mother, and nurturers absent, Thou present, who hast created, who callest, who also by those who are set over us workest some good for the salvation of our souls, what didst Thou at that time, O my God? How didst Thou heal her? How didst Thou make her whole? Didst Thou not out of another woman’s soul evoke a hard and bitter insult, as a surgeon’s knife from Thy secret store, and with one thrust remove all that putrefaction?647 “‘Animam oportet assiduis saliri tentationibus,’ says St. Ambrose. Some errors and offences do rub salt upon a good man’s integrity, that it may not putrefy with presumption.”—Bishop Hacket’s Sermons, p 210. For the maidservant who used to accompany her to the cellar, falling out, as it happens, with her little mistress, when she was alone with her, cast in her teeth this vice, with very bitter insult, calling her a “wine-bibber.” Stung by this taunt, she perceived her foulness, and immediately condemned and renounced it. Even as friends by their flattery pervert, so do enemies by their taunts often correct us. Yet Thou renderest not unto them what Thou dost by them, but what was proposed by them. For she, being angry, desired to irritate her young mistress, not to cure her; and did it in secret, either because the time and place of the dispute found them thus, or perhaps lest she herself should be exposed to danger for disclosing it so late. But Thou, Lord, Governor of heavenly and earthly things, who convertest to Thy purposes the deepest torrents, and disposest the turbulent current of the ages,648 Not only is this true in private, but in public concerns. Even in the crucifixion of our Lord, the wicked rulers did (Acts. iv. 26) what God’s hand and God’s counsel had before determined to be done. Perhaps by reason of His infinite knowledge it is that God, who knows our thoughts long before (Ps. cxxxix. 2, 4), weaves man’s self-willed purposes into the pattern which His inscrutable providence has before ordained. Or, to use Augustin’s own words (De Civ. Dei, xxii. 2), “It is true that wicked men do many things contrary to God’s will; but so great is His wisdom and power, that all things which seem adverse to His purpose do still tend towards those just and good ends and issues which He Himself has foreknown.” healest one soul by the unsoundness of another; lest any man, when he remarks this, should attribute it unto his own power if another, whom he wishes to be reformed, is so through a word of his.
CAPUT VIII. Evodii conversio. Matris obitus, ejusque a teneris educatio.
17. Qui habitare facis unanimes in domo (Psal. LXVII, 7), consociasti nobis et Evodium juvenem ex 0771 nostro municipio. Qui cum agens in rebus militaret, prior nobis ad te conversus est et baptizatus, et relicta militia saeculari, accinctus in tua. Simul eramus, simul habitaturi placito sancto. Quaerebamus quisnam locus nos utilius haberet servientes tibi: pariter remeabamus in Africam. Et cum apud Ostia Tiberina essemus, mater defuncta est. Multa praetereo, quia multum festino. Accipe confessiones meas et gratiarum actiones, Deus meus, de rebus innumerabilibus etiam in silentio. Sed non praeteribo quidquid mihi anima parturit de illa famula tua, quae me parturivit; et carne, ut in hanc temporalem; et corde, ut in aeternam lucem nascerer . Non ejus, sed tua dicam dona in ea; neque enim seipsam fecerat, aut educaverat seipsam. Tu creasti eam, nec pater nec mater sciebat qualis ex eis fieret. Et erudivit eam in timore tuo virga Christi tui, regimen unici Filii tui in domo fideli, bono membro Ecclesiae tuae. Nec tantam erga suam disciplinam diligentiam matris praedicabat, quantam famulae cujusdam decrepitae, quae patrem ejus infantem portaverat, sicut dorso grandiuscularum puellarum parvuli portari solent. Cujus rei gratia, et propter senectam ac mores optimos, in domo christiana satis a dominis honorabatur. Unde etiam curam dominicarum filiarum commissam sibi diligenter gerebat, et erat in eis coercendis, cum opus esset, sancta severitate vehemens, atque in docendis sobria prudentia. Nam eas, praeter illas horas quibus ad mensam parentum moderatissime alebantur, etiamsi exardescerent siti, nec aquam bibere sinebat, praecavens consuetudinem malam, et addens verbum sanum: Modo aquam bibitis, quia in potestate vinum non habetis; cum autem ad maritos veneritis, factae dominae apothecarum et cellariorum, aqua sordebit, sed mos potandi praevalebit. Hac ratione praecipiendi et auctoritate imperandi frenabat aviditatem tenerioris aetatis, et ipsam puellarum sitim formabat ad honestum modum, ut jam nec liberet quod non deceret.
18. Et surrepserat tamen, sicut mihi filio famula tua narrabat, surrepserat ei vinolentia. Nam cum de more, tanquam puella sobria, juberetur a parentibus de cuppa vinum depromere, submisso poculo qua desuper patet, priusquam in lagunculam funderet merum, primoribus labris sorbebat exiguum, quia non poterat amplius, sensu recusante. Non enim ulla temulenta cupidine faciebat hoc, sed quibusdam superfluentibus aetatis excessibus, qui ludicris moribus ebulliunt, et in puerilibus animis majorum pondere premi solent Itaque ad illud modicum quotidiana modica addendo; quoniam qui modica spernit, paulatim decidit (Eccli. XIX, 1); in eam consuetudinem lapsa erat, ut prope jam plenos mero caliculos inhianter hauriret. Ubi tunc sagax anus, et vehemens illa prohibitio? Numquid valebat aliquid adversus latentem morbum, nisi tua medicina, Domine, vigilaret super nos? 0772 Absente patre et matre et nutritoribus, tu praesens, qui creasti, qui vocas, qui etiam per praepositos homines boni aliquid agis ad animarum salutem, quid tunc egisti, Deus meus? unde curasti? unde sanasti? Nonne protulisti durum et acutum ex altera anima convicium, tanquam medicinale ferrum ex occult provisionibus tuis, et uno ictu putredinem illam praecidisti? Ancilla enim cum qua solebat accedere a cuppam, litigans cum domina minore, ut fit, sola cum sola, objecit hoc crimen, amarissima insultation vocans meribibulam. Quo illa stimulo percussa, respexit foeditatem suam, confestimque damnavit atque exuit. Sicut amici adulantes pervertunt, sic inimici litigantes plerumque corrigunt. Nec tu quod per eos agis, sed quod ipsi voluerunt, retribuis eis. Illa enim irata exagitare appetivit minorem dominam, non sanare: et ideo clanculo, aut quia ita eas invenerat locus et tempus litis; aut ne forte et ipsa periclitaretur quod tam sero prodidisset. At tu, Domine, rector coelitum et terrenorum, ad usus tuos contorquens profunda torrentis, fluxum saeculorum ordinans turbulentum, etiam de alterius animae insania sanasti alteram; ne quisquam cum hoc advertit, potentiae suae tribuat, si verbo ejus alius corrigatur, quem vult corrigi.