CAPUT I.

De accidentibus animae animalium secundum quae principiantur mores et pugnae ipsorum.

Habitis his quae ad loca et mansiones et profectus et defectus pertinent anima- lium., de moribus ipsorum videtur esse dicendum. Mores enim eorum licet minus sint reducibiles ad causam naturalem quam mansiones et profectus et loca, tamen non habent principium, nisi per modum naturae : propter quod etiam Joannes Damascenus dicit " animalia magis agi a natura quam agentia aliquid ex libertate animae, aut imaginatione, aut cogitatu : " cujus signum est, quod ea quae sunt unius speciei, aut similes habent mores, aut parum valde differentes. In moribus ergo secundum diversitatem specierum animalium, animalia valde diversificantur : sed minus cognoscimus naturam quae est principium operum animalium parvorum quam magnorum : parva enim

rimari per anatomiam non possunt, et non habent tam longam vitam, quod usu experimenti habeatur de ipsis cognitio. Sed in magnis majorem accipimus cognitionem operum, eo quod et per anatomiam scimus membra, et per membra conjecturamus de officiis membrorum, et per longiorem vitam talium animalium opera ipsorum ultro se offerunt ad experimentum. Sed hoc scimus, quod in quolibet animalium., sive sit parvum, sive magnum, virtutes naturales sunt, quibus et opera ipsius et accidentia animae quae passiones animae vocantur, perficiuntur. Haec autem accidentia sunt, quae sunt sicut scientia, et mores sive consuetudines bonae vel malae, et timor, vel audacia, et aliae habitudines, et passiones, quibus animalia disponuntur, sicut concupiscentia, et desiderium, et ira, et hujusmodi. Ex quibus etiam quaedam illorum alicujus doctrinae sunt perceptibilia ab aliis alterius speciei animalibus, et aliquando ab hominibus : quaedam autem nullius omnino sunt disciplinae perceptibilia. Maxime autem disciplinam percipiunt, quaecumque ipsorum habent auditum et alios sensus perfectocum vigore memoriae. Bonum autem auditum dico, qui percipit voces aliquo modo, secundum quod sunt signa vel nomina rerum, quamvis ex rebus nominatis non pertractent de universali quod est principium scientiae. Quaecumque enim talem habent auditum, cognoscunt voces in habitudine et ratione signorum rerum, et per sensus alios perfectos noscut res ipsas, et ideo vocibus ad res ipsas notas convertuntur, et agunt multa per hujusmodi disciplinam.

Prima vero distinctio quae facit passionum et accidentium animae differentiam in omnibus ejusdem speciei animalibus in quibus est mas et foemina, est distinctio quam facit natura inter masculum et foeminam. Hoc autem in perfectiori animalium, hoc est, in homine magis est manifestum quam in aliis. Deinde etiam apparet id in quadrupedibus generantibus animalia sibi similia : propter quod

Pythagoras in alia sistitia et ordine posuit masculinum, et in alia foemininum. Foemina enim in omnibus fere animalium generibus foeminas habentibus facilior est ad instruendum et informandum sive creandum quam masculus : et hoc manifestum est in canibus, et praecipue in his qui leporarii a quibusdam, et ab aliis ve veltres dicuntur : foeminae enim horum canum citius discunt et convenientiores sunt ad discendum venari. Genera vero canum venaticorum quaedam, quae dicuntur esse in Valachia, quae est regio quaedam maris Asiae, non habent illam differentiam quantitatis et figurae, quam habent genera aliorum locorum, in quibus magna est differentia canum dictorum. Canes autem qui mastini vocantur, et sequuntur oves propter custodiam, differunt quidam in quantitate multum : sed omnes habent consuetudinem sequendi lupum et capiendi. In qua tamen venatione excellit foemina, ita quod vidimus jam foeminam., quae etiam suos filios venari lupos docuit incitando ad cursum et praecurrendo : et cum lupus videbatur evadere, tenuit lupum usque ad adventum filiorum, et tunc dimisit eum : et si lupus momordit filios, non statim succurrebat eis, volens provocari filios contra lupum. Hi tamen canes differunt quantitate : quoniam quidam eorum sunt valde magni, majores et fortiores lupis : et quidam sunt minores. Omnes tamen hujusmodi generis canes majores et rabiosiore sunt aliis canibus.

Universaliter autem foeminae sunt debiliores maribus, praeter ursum et leopardum in quadrupedibus : quoniam opinio vulgaris est, quod foeminae eorum sunt fortiores et audaciores maribus : et hoc etiam quidam dicunt de lupa, sed non est verum. In avibus etiam foeminae rapacium avium omnium quae uncosos habent ungues, fortiores sunt et majores corpore, quam mares. Causa autem hujus esse videtur, quod talia animalia tam in quadrupedibus quam in avibus, sicca sunt et calida praeter ursum. Et hae qualitates mitiigantur ex. sexu foemineo, et tunc plurium efficiuntur spirituum et pluris sanguinis, et ideo etiam fortiora sunt et audaciora. Ursa autem audaciam habet ex malis moribus qui accidunt sexui. Sed tamen foemina ursi non ita diu perseverat in pugna sicut ursus. Hoc autem accidit omnibus foeminis animalium, quod tempore catulorum ferociores sunt maribus : et hoc facit affectus filiorum. Generaliter autem loquendo foeminae omnium animalium sunt leviores ad instruendum, et astutiores quoad hoc quod citius capiunt : et hoc ideo est, quia sunt molliores, et sunt magis avarae et sollicitae circa nutrimentum filiorum. Mas autem e contra est majoris irae, et magis silvestris, et minoris astutiae.

Passiones autem istae sexuum magis manifestantur in homine quam in alio animali : homo enim inter omnia animalia magis attingit naturae perfectum : et ideo etiam magis manifestatur, quod in aliquo deflectitur a perfecto secundum naturam. In hoc igitur mulier facilius inclinatur ad pietatem sive benevolentiam quam vir, et citius lacrymatur, et magis est invida, et magis contentiosa, et litigiosa, et rixosa, et diligit castigare sive criminari : et nequitia animae major est in foemina quam in viro. Est etiam debilis spei sive fiduciae, et mendax magis quam vir, et inverecunda, et facile decipitur, eo quod est mali judicii, et habet ex frigiditate congelante aliquid fortis memoriae in malis, et ex frigido comprimente : et quia corpus ejus non consumit neque repellit a se superfluum, est pigra et segnis. His autem addit Avicenna, quod in rebus honestis et bonis et regimine sunt magis stultae, et magis recolentes res viles, et sunt fraudulentae, et fraudes recipientes ab aliis, et magis paratae ad malas consuetudines : propter quod etiam proprium subjectum non habet in eis virtus et honestas : foemina enim universaliter est gravis motus, et

mas e contra mobilior, et magis confidens, et audax, et majoris virilitatis.