CAPUT I.

De prudentia et stultitia diversorum animalium, et potissime de discretione

cervorum. Modo etiam animalia diversificantur secundum mores, qui modus est secundum cognitionem et prudentiam, vel ali-

quid simile prudentiae, quod regit animalia in opere. Quaedam enim sunt domestica, et quaedam silvestria, et quaedam audacia, et quaedam timida, et quaedam aliquid simile intelligentiae habentia, et quaedam non, sed potius videntur esse stolida et stulta.

Dicitur autem communiter, quod. in ovibus et arietibus et capris major est privatio intellectus et prudentiae, quam in aliis quadrupedibus, eo quod magis vadunt in vanum et inutiliter, ita quod exeunt a locis commodis ad loca deserta, et manent sub pluvia, propter quod etiam a locis suis incommodis non moventur aliquando, nisi pastor moveat ea praeminando arietes, tunc enim sequuntur arietes : propter quod etiam repulsae oves ab igne quando ardent caulae, recurrunt in ignem, et similiter faciunt equus et mulus, sed non tantum sicut oves. Dicitur etiam, quod quando capra rum rapitur aliqua ab aliquo animali praedante, subito eriguntur aliae caprae, et aspiciunt eam aspectu stolido antequam fugiant. Oves tamen magis sunt quietae et magis pastoribus appropm-

quantes quam caprae, et aliis hominibus similiter. Habet autem hoc ovis, quod jucunde ambulat, et melius pascitur ad auditum musicum fistulae : propter quod etiam pastores modulantur cum fistula et cornu in pastura ovium. Ad auditum autem tonitrui magni oves impraegnatae aliquando abortiunt, praecipue si solae, et non in grege, sed sequestratae ambulant: quia tunc magis terrentur. Sequestrentur autem oves ab invicem, quando pastor aliis rebus familiaribus domi occupatur : tunc enim per se ambulant non coadunatae propter consuetudinem exitus earum, et tunc frequenter amittuntur, sicut et vaccae ab armentis separatae. Sequestratum enim animal patitur a bestiis insidias, et devoratur, quando se solum defendere non potest.

Oves autem et caprae licet sint diversarum specierum, tamen pascuntur simul frequenter : et quando pascuntur, ut frequentius ad invicem convertunt facies, et non oppositum. Caprae autem minus pingues esse dicuntur omnibus aliis pascualibus animalibus.

In majori autem parte consuetudo est vaccarum, quod quando una errat et exit a grege, sequuntur eam aliae : propter quod etiam campanae talibus vaccis a pastoribus alligantur, ut per sonum campanarum in silvis aberrantes audiantur et inveniantur. Equae autem pascuntur simul in multitudine, et congregatio talium vocatur equatium vel equalia : et quando moritur una equa, et dimittit pullum tenerum, alia equa accipit ipsum et nutrit tamquam suum proprium : propter quod dicitur, quod genus equorum naturaliter diligit suam speciem : et hujus signum est, quod licet quaedam equae sint steriles et non pariant, tamen accipiunt ad se et ducunt secum pullos equarum morientium, et si pereunt pulli illi, non pereunt ex hoc quod non impendant eis curam equae illae, sed ex hoc quod non habent iac ad nutriendum pullos assumptos.

Est autem opinio de cervo, quod sit discretior multis aliis animalibus. Observatur enim quod pariat in umbrosis juxta publicas vias existentibus, eo quod bestiae nocivae timentes transitum hominum, minus sunt in locis illis. Cum autem foemina cervi peperit primo, si potest, comedit herbam quae dracontea vocatur, vel aliam quae similem virtutem habet contra venenum secundinae, quam semper cerva partam comedit, et tunc redit ad partum : et aliquando absconditur cum partu in loco umbroso juxta viam usque ad auroram quando incipit apparere lumen solis : illo enim tempore minus moventur nocivae bestiae, quia tunc colliguntur ad latibula sua. Hoc ergo tempore cum partu vadit cerva ad loca latentia, ubi sunt fissurae et concavitates petrarum aut antra aliqua, quae non habent nisi introitum unum, et in illis abscondit partum, et stat ante antrum : quia ibi potest oppugnando defendere partum ab aliis animalibus nocivis partui suo.

Est etiam signum discretionis cervi, quod cervus mas quando se sentit pinguem, latet, ne venentur ipsum homines et bestiae propter pinguedinem. Cervi etiam ejiciunt cornua in locis in quibus grave est invenire ea : propter quod etiam proverbium est dicere, " Vade ad locum ubi cervi ejiciunt cornua : " et ejectis cornibus absconduntur nolentes apparere, eo quod carent armis, et se defendere non possunt. Dicitur autem, quod nullum umquam inventum est cervi cornu sinistrum ejectum : hoc enim cervus abscondit, quasi sciat in ipso esse aliquod juvamentum. Cum autem cervi sunt anniculi, in fine primi anni non apparent cornua in capitibus eorum, nisi sicut capita quaedam prominentia dura. I do autem anno crescunt et elevantur quasi ad quantitatem vomeris : propter quod etiam cornua bimi cervi vomeralia dicuntur. In tertio autem anno crescunt ramosa emittentia per duo capita culmos. In quarto autem magis ingrossan-

tur, et addunt utrumque duos culmos, et sic deinceps singulis annis adduntur culmi ramorum in cornibus cervi usque ad sex annos, et tunc magis quam prius efficiuntur ramosa : propter quod etiam non potest cognosci aetas cervorum per numerum ramorum nisi usque ad sex annos. Antiqui autem et senio confecti cervi cognoscuntur duobus : aliqui enim cervorum in tempore senectutis dentes non habent : aut si dentes habent, habent parvos valde et consumptos, et illi non habent illos culmos cornuum interiores, qui vocantur amovetrox, hoc est, pungitivi, et sunt culmi inferiores, qui directe ad anterius versus frontem in rectum porriguntur, et non eriguntur sicut alii : per hos enim culmos pugnat : sed per alios qui sunt in cornibus, ventilat. Senex autem cervus hos culmos non habet, eo quod ista directe anterius crescunt, et virtus deficit in semine tales culmos formandi. Ejiciunt autem cervi cornua in primo mense veris, qui est Martius : et tunc per diem latent in locis nemorosis, et condensis multarum arborum et frutectorum, in quibus multae sunt herbae pascuales, eo quod tunc timent lupos, et per tempus illud nocte pascuntur quousque creverint cornua eorum : et cum exeunt eis cornua, stant ad solem, et quaerunt calorem solis, ut arescant eis cornua et maturescant per calorem solis : et cum cornua dura sunt, et recessit dolor et sensus ab eis, recedunt a locis illis, et vadunt ad arbores, et confricant cornua ad eas, ut auferatur pellis a cornibus : et tunc exeunt securi, quoniam habent arma.

Fertur autem in antiquo tempore captum esse cervum, super cujus cornua crevit aliquid hederae et cucurbitae silvestris : et hoc non accidit, nisi quia cornua cervi primo mollia conceperunt radices aut semina illarum herbarum interius in concavitate sui, ubi major fuit humor, ex quo cornu nutriebatur quando cervus jacebat in herba : et postea pullulaverunt herbae antequam induratum esse cornu :

et postea indurato cornu, induratae sunt herbae nutrite ab interiori humore cornu, sicut eaedem etiam herbae aliquando crescunt in arboribus et lapidibus.

Adhuc autem quando nocet cervo superfluitas congregata in ipso venenosa, quae feida vocatur, aut quando forte mordetur a serpente aut ab alio venenoso, congregat cancros et comedit eos pro medicina : et ideo opinantur quidam cancros esse medicinam contra venenum, licet non conveniant aliquando.

Amplius autem quando parit cerva, subito comedit secundinam antequam cadat super terram et cum adhuc adhaeret partui: et est opinio quorumdam, quodsecundina sit venenosa, propter quod comedit draconteam.

Adhuc autem quidam modus venationis cervorum et maxime capri olorum est secundum hunc modum. Vadunt namque homines duo, vel plures, aut unus solus : et folio sub lingua posito sibilat imitando vocem pulli, et ad hunc sonum prodit cervus, et praecipue capriolus, et sequitur sonum illum, quia delectatur in ipso : et tunc trajicit illum sagitta aut venabulo. Dupliciter autem prodit de latibulo : si enim prodit erectis auribus, et porrectis anterius fortiter audit, et jam deprehendit esse insidias, et quaerit fugere : si autem retrorsum convertit auriculas et dimittit, absque dubio sono delectatur et imitatur eum, et tunc facile decipitur. Quando autem lupos fugiunt, cervae partus suos secum ferunt : et si venatorum aliquis deprehenderit cervas currentes fugere lupos, nati saltant super herbas et arbores, et latent ibi : quia tunc lupi fugiunt a praesentia venatorum. Cum autem cum partu jam perfecto exeunt de cavernis, primo comedunt aliquam de draconteis herbis, diu masticantes, ut dentes per masticationem faciant acutos et incidentes.