109 Libri III Caput III.

0375C

1. Chromatius patria Aquileiensis. II. Valeriano suffectus. III. A magnis viris laudatus. IV. Ejus rogatu Hieronymus varios Bibliorum libros in Latinum sermonem convertit. V. Rufinum et Hieronymum in concordiam redigere studet. VI. Joannis Chrysostomi causam juvat. VII. Chrysostomi ad Chromatium epistola. VIII. Blondelli commenta. IX. Chromatius obit, et Sanctorum fastis ascribitur.

I. Ad eos pervenimus, qui partae salutis saeculum V attigerunt. Horum agmen ducit Chromatius, Aquileiensis antistes, quem Dandulus in Chronico lib. I, cap. 14, parte I, natione Hispanum, Marianus Victorius in argumento epistolae 43 Hieronymianae Dalmatam, Sixtus Senensis in Bibliotheca lib. IV Romanum fecerunt. Sed omnes in errore versari; civemque Aquileiensem fuisse, posito etiam pignore contenderim. 0375D Nam Aquileiae semper vixit, ubi ei matrem, sorores, et fratres fuisse prodit illius necessarius et rerum Aquileiensium peritissimus sanctus Hieronymus epist. 7, alias 43, ad ipsum Chromatium adhuc presbyterum, pariterque ad Jovinum, et Eusebium, Chromatii germanum conscripta, in qua se ad tres simul unam tantum epistolam mittere affirmat, propterea quod invicem ita se ament, ut non 0376C minus tres charitas jungat, quam duos natura sociavit. Hi duo sunt Chromatius et Eusebius; quos natura germanos iterum vocat in epistola 8, alias 42, ad Nicetam Aquileiensem subdiaconum scripta: Ecce, inquit, beatus Chromatius cum sancto Eusebio, non plus natura, quam morum aequalitate, germano, litterario me provocavit officio. Non ergo Jovini, ut ad diem 22 Junii scripsit Baronius, sed Eusebii germanus erat Chromatius: cui tamen noster Henricus Palladius, lib. IX, pag. 158, unum Jovinum conjunxit. Alium fratrem, adhuc anonymum, habuit Chromatius, cujus fortitudinem in illius dormitione, impense laudat Hieronymus epist. 35, alias 3, ad Heliodorum . Haec cum scripta fuerit A. D. 396, ut postea constabit, hinc Tillemontium tomo XI, 0376D pag. 536, Martianaeum in Notis, et Hadrianum Bailletum in Vitis Sanctorum die 2 Decembris errasse oportet, dum Chromatii fratrem, de quo mortuo Hieronymus loquitur, Eusebium dicunt, qui tamen Eusebius 110 quadriennio serius adhuc erat in vivis, episcopali dignitate insignis, perinde ac Jovinus et Chromatius, teste Rufino in priori Apologia A. D. 400 exarata . Matrem viduam et sorores virgines 0377A Chromatio ibidem fuisse, nos docet eadem epistola 43, in qua Hieronymus salvere eas jubet, his verbis, sororis suae curam, iisdem commendans: Matrem communem, quae cum vobis sanctitate societur, in eo vos praevenit, quia tales genuit, cujus vere venter aureus potest dici, eo salutamus honore, quo nostis: una quoque suscipiendas cunctis sorores, quae sexum vicere cum saeculo: quae oleo ad lampades largiter praeparato, sponsi opperiuntur adventum. O beata domus, in qua moratur Anna vidua, virgines prophetissae, geminus Samuel nutritus in templo! Hic geminus Samuel sunt Chromatius et Eusebius. Ne ullus de patria dubitandi locus supersit, Hieronymus Aquileiam, illorum urbem patriam appellat: per vos ab urbe vestra Ariani quondam dogmatis virus exclusum 0377B est. Haec docent, cur Hieronymus in Chronico Eusebiano ab se aucto, Olympiade 280, A. D. 376, qui respondet anno vulgari 374, hoc insigni et memorando praeconio nostrae Ecclesiae alumnos ornaverit: Aquileienses clerici quasi chorus beatorum habentur. Chromatius, qui, ut supra in Fortunatiano dictum est, et iterum dicam, A. D. 371 adhuc Diaconus , Rufinum tunc recens per gratiam baptismi regeneratum, doctrina catholica instruxerat, postmodum Valeriani episcopi presbyter A. D. 381 in concilio ibidem causam Filii Dei contra Palladium Arianum strenue peroravit; eumque omnia negasse ostendit, quae Fides Catholica profitetur. Cumque Palladius auditores laicos appellasset, Chromatius hominis confidentiam paucis retudit: salva, inquit, 0377C condemnatione sacerdotali. Vide acta concilii apud Ambrosium tomo II, pag. 798, § 45 et pag. 800, § 51. His refutantur sarcinatores Magdeburgenses, qui Chromatium A. D. 335 floruisse scripserunt, et Valerianum Aquileiensem cum ejusdem nominis Calagurritano antistite, quem laudat Prudentius conflarunt Centuria IV, cap. 10. Ad Chromatii nomen quod attinet, apud Latinos et Graecos occurrit. Libanius ad Chromatium quemdam scribit epistolam, nondum editam, a me olim Latine 111 conversam. Chromatius, praefectus Urbi, memoratur in Actis Sancti Sebastiani die XX Januarii apud Bollandum tomo II, pag. 271. Inter XIV episcopos provinciae Palestinae, qui A. D. 415 in concilio Diospolitano Pelagium Catholicum pronuntiaverunt, unus fuit 0377D incertae sedis Chromatius apud Baluzium, pag. 361.

II. Quoto Christi anno cathedram Aquileiensem, 0378A a Valeriano vacuam, Chromatius noster implere coeperit, jam nobis quaerendum est; inde enim recentium historicorum lapsus castigabuntur, Joannis Candidi lib. II, fol. 9, Panvinii in Chronico pag. 35, Wolffgangi Lazii Commentariorum Lib. XII, sect. 5, cap. 8, pag. 1014, Leandri Alberti in Descriptione Italiae fol. 439, 2 edit. I, anni 1550, Henrici Palladii lib. VIII, pag. 129, Philippi Ferrarii in Catalogo Sanctorum pag. 733, et Godefridi Hermanni in Vita Ambrosii lib. V, cap. 12. Hi enim omnes dum Chromatii successorem stabilire conantur, in immanes errores abeunt, alius duos Fortunatianos, totidemque Valerianos confingens, alius inter Valerianum et Chromatium, Benedicto, alius Januario, locum assignans. Porro Valerianum in sede Aquileiensi A. D. 366, uti 0378B jam dixi, Fortunatiano suffectum, Anonymus Trivisanus et Dandulus libri primi capite 13 ex veteribus tabulis, annos XIX sedisse testantur. Obiit ergo sub finem A. D. 386, eique ineunte A. D. 387 successit Chromatius. Antiqui Martyrologiorum codices, qui Valeriani emortualem diem proferunt VI kalendas Decembris, hi sunt.

1. Atrebatensis tomo II Martii Bollandiani pag. 39.

2. 3. Aquisgranensis, et Augiensis.

4. Baluzianus in Spicilegio Dacheriano tomo XIII, pag. 13, § 6.

5. Barberinus tomo II Martii Bollandiani, pag. 39.

6. Blumanius ibidem.

7. Sancti Cyriaci tomo III Februarii Bollandiani, pag. 282, col. 2.

0378C 8. Gellonensis in Spicilegio tomo XIII, pag. 418.

9. Hieronymianus ibidem tomo IV, pag. 684, et tomo III Februarii Bollandiani, pag. 282, col. 2, ubi Valentinus pro Valerianus legitur.

10. Laetiensis tomo II Martii Bollandiani, pag. 39.

11. Lucensis apud Florentinium, pag. 999.

12. Sancti Maximini tomo III Februarii Bollandiani, pag. 282, col. 2.

13. Rabani Mauri apud Canisium tomo VI, pag. 594, ubi tamen, ut alibi, errore Librarii Valentinus pro Valeriano legitur.

14. Sangermanensis in Spicilegio tomo XIII, pag. 13, § 6.

15. Sanremigianus ibidem.

0378D 16. Tornacensis tomo II Martii Bollandiani, pag. 59.

0379A 17. Vaticanus ibidem.

18. Usuardus Rosweydi apud Sollerium, pag. 702.

Tot veterum tabularum consensus erroris arguit Usuardi codicem Bruxellensem apud Sollerium, pag. 711, ubi pridie kal. Decembris haec leguntur: in Aquileia depositio sancti Valeriani episcopi et confessoris. An tot diebus 112 post obitum deponi non potuerit alii quaerent. Dies depositionis fortasse rectius apud Baronium signatur V kalendas Decembris, ex Martyrologio sancti Cyriaci. Idem Baronius A. D. 388, § 84, cum Ambrosium, Maximo per Theodosium prostrato, Aquileiae constitutum legisset, illuc profectum putavit ex more, ad novi creationem antistitis, cum, defuncto sancto Valeriano, ejus civitatis episcopo, 0379B in locum illius est subrogatus sanctus Chromatius. Ita Baronius. Verba Paulini diaconi, eam profectionem narrantis in Vita Ambrosii, cap. 22, haec sunt: Exstincto Maximo, posito Theodosio imperatore Mediolani, Ambrosio vero episcopo Aquileiae, in partibus Orientis in quodam castello, a christianis viris Synagoga Judaeorum et lucus Valentinianorum, incendio concremata sunt, propterea quod Judaei, vel Valentiniani insultarent monachis christianis. Sed Candidus lib. II, fol. IX, 2, et Palladius lib. IX, pag. 156, ut Ambrosiano itineri causam praetexerent, ejusmodi incendium Aquileiae contigisse commenti sunt, quanquam Paulinus disertis verbis in partibus Orientis id evenisse tradiderat, nempe ad castrum Callinicum, quod non in Venetia, sed in Mesopotamia stetit ad ripam Euphratis, ex 0379C Ammiano lib. XXIII, cap. 3, et ex Procopio de Bello Persico lib. I, cap. 18, lib. II, cap. 11 et 21, et in Historia arcana, cap. 3 in fine. Hoc nostrates Historici discere etiam potuissent ex Ambrosii epist. 40 Aquileiae scripta, in qua vir sanctus cum Theodosio expostulat, propterea quod Synagogam ab episcopo Callinici instaurandam, et a monachis poenas dandas, edicto sanxisset. Maximum tyrannum ad tertium ab Aquileia lapidem A. D. 388, V kal. Augustas devictum testatur Idacius in Fastis Labbeanis tomo II Bibliothecae mss., quibus potius, quam Socrati, extero scriptori, credendum est, qui lib. V, cap. 14, eam cladem rejicit in VI kal. Septembres. Fuso hoste, quem prius ignominia servitutis, quam hostili mucrone confossum, ait Hieronymus in epitaphio Nepotiani, Theodosius 0379D Aquileiae substitit aliquandiu, Maximi acta abrogaturus. Nam Lex 6 tit. 14 lib. XV Codicis Theodosiani, ibidem data VI kal. Octobres, agit de honoribus a Maximo collatis, abrogandis. Mox post sexdecim dies ei similem sanxit Mediolani VI idus Octobres ejusdem anni 388, in qua urbe III nonas Maias, et VI kal. Decembres anni insequentis 389 adhuc degebat, quando leges 17 et 19 de Haereticis tit. 15 lib. VI vulgavit. Ergo Theodosium die 26 Septembris Aquileiae, et die 10 Octobris A. D. 388 Mediolani morantem habemus: eoque spatio temporis interjecto Ambrosius, exstincto Maximo, posito Theodosio imperatore 0380A Mediolani, ut ait Paulinus, Aquileiam properavit; alias in alterutra urbe, non litteris, sed coram, de rescripto, in Christianos Mediolani vulgato, apud Augustum expostulasset. Consulantur auctores Admonitionis pro ordine Epistolarum sancti Ambrosii § 40, et Pagius A. D. 388, § 12; cum autem, ut vidimus, Valerianus obierit die 26 Novembris, hinc constaret, Ambrosium ante, non post obitum Valeriani Aquileiam profectum, ideoque aliam ob causam quam ob Chromatium Valeriano subrogandum; qui nondum ex hac vita migraverat. At quanto magis in Ambrosiani itineris causa vir maximus falli dicendus est, si biennio citius, Valerianus 113 diem extremum obierat, quemadmodum Venetorum monumentis proditum est? Recte ergo auctores novae 0380B editionis Operum sancti Ambrosii, in ejus Vita, cap. 98, causam ejusmodi itineris ignorari, neque ullum testimonium astruendae Baronianae sententiae proferri, dixerunt. Si Ambrosius in Pannoniam iter habuit, Anemium Sirmiensem episcopum ordinaturus, teste Paulino cap. 11, non video cur idem accuratus Ambrosii notarius causam Aquileiensis itineris reticere debuisset, si hoc Chromatii ordinationem spectasset .

III. Fuit Chromatius inter Occidentales episcopos sanctitate et doctrina celeberrimus, ut laudes a laudatis viris in ipsum collatae palam testantur; magnis enim amicitiis floruit: Joannis Chrysostomi, Hieronymi, Ambrosii, Heliodori, Rufini. Ambrosius quidem A. D. 389 a Chromatio rogatus, ut aliquid e 0380C sacris codicibus epistolari familiaritate disputatum cum eo communicaret, historiam Balaam pseudoprophetae ex libro Numerorum interpretatus est epistola 50, alias quoque se additurum pollicitus, quas nobis injuria temporum abstulit. Adi Admonitionem pro ordine Epistolarum Ambrosii, § 5, et Vitam cap. 108. Subinde Chromatium, fratre orbatum, cujus nomen ignoratur, magnum christianae fortitudinis exemplum, adversa invicto animo subeundi, dedisse comperimus; nam Hieronymus Epitaphium Nepotiani, quod est epistola 35, alias 3, tunc ex Syria ad Heliodorum Altinatem episcopum scripta, clausit his verbis: Jungamur spiritu, stringamur affectu, et fortitudinem mentis, quam beatus papa Chromatius ostendit in dormitione Germani, nos imitemur 0380D in filio. Hanc epistolam A. D. 396 datam ex subsequentibus verbis docet Petrus Franciscus Chiffletius in Paulino illustrato parte II, cap. 10: Ecce tibi anno praeterito ex ultimis Caucasi rupibus immissi in nos non jam Arabiae, sed Septentrionis lupi, tantas brevi provincias percurrerunt. Haec fuit Alarici regis Gothorum in Orientale imperium irruptio, proditione Rufini Patricii, Olybrio et Probino consulibus A. D. 395. Quae modo adductis Hieronymi verbis praecedunt, epocham magis confirmant: Viginti, et eo amplius anni sunt, quod inter Constantinopolim et Alpes Julias quotidie Romanus sanguis effunditur. 0381A Innuit primos Quadorum, et Marcomannorum incursus in nostram Venetiam, perruptis Alpibus Juliis; unde tunc Aquileia obsessa, et Opitergium excisum est, teste Ammiano lib. XXIX, cap. 5. Haec Gratiano Augusto III et Equitio consulibus A. D. 374 contigisse animadvertit Henricus Valesius: eodemque excidio Italiae imminente, Valentinianus senior Liquentiae pontem in agro Opitergino reparandum curaverat A. D. 370, lege 2, tit. 10, lib. XI Codicis Theodosiani.

IV. Hieronymus, Chromatio et Heliodoro, episcopis, librum Chaldaicum Tobiae Latine reddi, ab se flagitantibus, unius diei labore paruit, homine ejus linguae perito sibi Librum hebraice dictante, ut epist. 110 A. D. 390 scripta nos docet: Mirari, inquit, non 0381B desino exactionis vestrae instantiam. Exigitis enim, ut Librum Chaldaeo sermone conscriptum ad Latinum stylum traham. Et post pauca: 114 Feci satis desiderio vestro, non tamen meo studio. Arguunt enim nos Hebraeorum studia, et imputant nobis, contra suum canonem Latinis auribus ista transferre. Sed melius esse judicans Pharisaeorum displicere judicio, et episcoporum jussionibus deservire, institi ut potui. Tandem his verbis epistolae finem imponit: Orationibus vestris mercedem hujus operis compensabo, cum gratum vobis didicero, me, quod jubere estis dignati, complesse. Ad haec Hieronymus, utroque praesule hortante, et pecunias librariis erogandas, ut nonnullos prophetas commentariis illustraret, liberaliter suppeditante, valetudinem causatus, Proverbia, Ecclesiasten, et 0381C Cantica, triduo ab se Latine explicata, ad eosdem transmisit: Jungat epistola, inquit in praefatione, quos jungit sacerdotium; immo charta non dividat quos Christi nectit amor. Commentarios in Osee, Amos, Zachariam, Malachiam, quos poscitis, scripsissem, si licuisset prae valetudine. Mittitis solatia sumptuum: notarios nostros et librarios sustentatis, ut vobis potissimum nostrum desudet ingenium. Et ecce ex latere frequens turba diversa poscentium; quasi aut aequum sit, me, vobis esurientibus, aliis laborare; aut in ratione dati et accepti, cuiquam, praeter vos, obnoxius sim. Itaque longa aegrotatione fractus, ne penitus hoc anno reticerem, et apud vos mutus essem, tridui opus nomini vestro consecravi, interpretationem videlicet trium Salomonis voluminum. His vixdum peractis 0381D A. D. 392 commentarium in Abacue, duobus libris distinctum Chromatio donavit, quem in prologo lib. I episcoporum doctissimum vocat. In prologo autem lib. II papae venerabilis praeconio commendat, eumdemque carnem virtute superasse testatur. Subinde rogatus, ut caeteros Scripturae libros ex Hebraeo sermone 0382A transferret, Paralipomena Chromatio direxit A. D. 397, in cujus libri vestibulo elogio magnifico illum extollens, vocat episcoporum sanctissimum atque doctissimum. Sixtus Senensis huic elogio ab se recitato in libro IV Bibliothecae, de suo addit haec verba: quod raro invinitur: aevo tamen Sixti fortasse, non Chromatii. Hieronymus in libro II Apologiae 1, quam A. D. 400 scriptam docebimus, easdem sacrorum voluminum ab se factas interpretationes ita commemorat: In libro Temporum, id est Paralipomenon, ad sanctum Chromatium praefatiuncula usus sum. Et paulo post: Salomonis etiam libros, quos olim additis obelis et asteriscis in Latinum verteram, ex Hebraico transferens, et dedicans sanctis episcopis Chromatio et Heliodoro. Hae singulae praefationes, 0382B iisdem libris praefixae, similiter exstant cum Hieronymianis epistolis secundum ordinem Mariani Victorii 107, 110, 115. Denique Sixtus V pontifex maximus in praefatione Bibliorum, Romae editorum typis Vaticanis A. D. 1590, Chromatium ponit inter sanctissimos episcopos, qui Hieronymum de Scripturarum locis consuluerunt.

V. Doctor maximus in epist. 42, alias 66, ad Rufinum scripta A. D. 399 sic loquitur de Pauliniano fratre suo, quem in Dalmatiam transfretare praeceperat: Frater meus Paulinianus necdum de patria reversus est: et puto quod eum Aquileiae apud sanctum papam Chromatium videris. Rufinus biennio citius cum Melania ex Oriente reversus, Aquileiae apud Chromatium morari intellexerat, postquam Origenis libros de 0382C 115 Principiis Romana civitate donasset, unde ipsum inter et Hieronymum graves simultates coortae sunt. Testatur Hieronymus in Apologia contra Rufinum libro II Chromatium, quem post Anastasium Romanum pontificem, magnis Orientis et Occidentis metropolitis, Theophilo Alexandrino, et Venerio Mediolanensi conjungit, in suae metropoleos conventu populis sibi subjectis Origenis errores denuntiasse: Ergo, inquit, beati episcopi Anastasius, Theophilus, et Venerius, et Chromatius, et omnis tam Orientis, quam Occidentis Catholicorum synodus, qui pari sententia, quia pari spiritu, illum haereticum denuntiant populis, fures librorum illius judicandi sunt? Anastasius pontifex in epistola ad Joannem Hierosolymitanum apud Baronium A. D. 403, § 26 et seqq. ait, 0382D se Origenianae damnationis epistolam fratribus suis Venerio et Chromatio scripsisse . De hac Epistola, deque illo Chromatii conventu accuratius agam lib. V, cap. 19. Nunquam tamen Chromatius a Rufini communione et amore discessit, ipsique Hieronymo sic adhaesit, ut semper utriusque amantissimus, 0383A utrique carus, tantos viros in christianam concordiam redigere pro virili studuerit; nam et commonuit Hieronymum, ut acerbae contentioni finem imponeret, Rufinumque Aquileiae, ut dixi, apud se diversantem, ad alia traduxit, jussum Historiam Ecclesiasticam Eusebii Caesareensis Latinis verbis accommodare. Primum illud de se fatetur Hieronymus in Apologia 2, libri III, ubi ait: Testem invoco Jesum conscientiae meae, qui et has litteras, et tuam epistolam judicaturus est, me ad commonitionem sancti papae Chromatii voluisse reticere, et finem facere simultatum. Rufinus in praefatione Eusebianae Historiae ab se Latinis redditae, librisque duobus auctae, Chromatium Pontificem maximum, uti eum honoris causa nominat , sic alloquitur: Peritorum 116 dicunt 0383B esse medicorum, ubi imminere urbibus vel regionibus generales viderint morbos, providere aliquid medicamenti vel poculi genus, quo praemuniti homines ab imminenti defendantur exitio. Quod tu quoque, venerande pater Chromati, medicinae exequens genus, tempore, quo diruptis Italiae claustris ab Alarico duce Gothorum, se pestifer morbus infudit, agros, armenta, viros longe lateque vastavit, populis tibi a Deo commissis 0384A feralis exitii remedium quaerens, per quod aegrae mentes ab ingruentis mali contagione subtractae, melioribus occupatae studiis tenerentur, injungis mihi ut Ecclesiasticam Historiam, quam Vir eruditissimus Eusebius Caesareensis Graeco sermone conscripsit, in Latinum vertam. Gothos, duce Alarico et Radagaiso, per nostras Alpes Julias, quas Rufinus claustra Italiae, et Nicephorus Gallistus lib. XII, cap. 39, Italiae portas appellant, A. D. 400 primum irrupisse, viri docti consentiunt, Norisius in Historia Pelagiana lib. I, cap. 2, Pagius A. D. 400, § 25, et Tillemontius in Historia Imperatorum tomo V, pag. 524, 803. Tunc Aquileia, totius Venetiae caput, obsidionem barbaricam subiit: nam Hieronymus Apologia III in Rufinum, ibidem tunc morantem, et tantum, 0384B inquit, Romanae urbis judicium fugis, ut magis obsidionem barbaricam, quam pacatae urbis velis sententiam sustinere. Pestiferum morbum, tunc a Gothis in Venetiam nostram invectum, qui primo armenta, et postea viros, teste Rufino, longe lateque vastavit, hic noster annus infaustus 1713 graphice repraesentat , dum boum lues ex Pannonia in Italiam cladibus obrutam, se infudit, eadem calamitate in homines 0385A per Austriam 117 reliquamque Germaniam ingruente, et procul nos minitante; utinam non prope! Nec solum Eusebianam historiam, sed Origenis homilias 26, in Josuem, seu Jesum filium Nave, latinitate donatas, Chromatio, qui id laboris ab eo flagitaverat, Rufinus prologo nuncupavit, qui falso Hieronymum auctorem praefert inter opera Origenis editionis Erasmi, Basileae apud Frobenium 1557, tomo I, pag. 318. Rufinus his verbis Chromatium ibidem alloquitur: Quia ergo et tu, o mi semper venerabilis pater Chromati, injungis et praecipis nobis, ut aliquid ad aedificationem et constructionem divini tabernaculi ex Graecorum opibus et copiis conferamus, oratiunculas 26 in Jesum Nave, quas ex tempore in Ecclesia peroravit Adamantius senex, ex Graeco Latine 0385B tibi pro virium mearum parvitate disserui. Jam ad alia procedamus.

VI. Joannes Chrysostomus A. D. 404 e sede Constantinopolitana impie detrusus, et exulare coactus, ab Innocentio Romano pontifice, praecipuisque Occidentis metropolitis opem implorans, praeter Venerium Mediolanensem, Chromatium etiam Aquileiensem episcopum de suis aerumnis certiorem fecit, singulis unam eamdemque epistolam scribens, quam Palladius Helenopolitanus recitat in Vita Chrysostomi, cap. 2, pag. 10, 22; quippe antiquitus in more positum fuit, ut post summum pontificem praecipui ejus metropolitae de magnis Ecclesiae negotiis edocerentur, quemadmodum ex hoc facto Chrysostomi ostendit Hieronymus Aleander junior de Regionibus 0385C suburbicariis dissert. 2, cap. 3, pag. 130. Hoc etiam firmatur exemplo Theodoriti, qui episcopatu depositus, ad sanctum Leonem Magnum appellavit epist. 113, litterasque ea de re illum scripsisse ad episcopos Mediolani, Aquileiae, et Ravennae, tamquam ad praecipuos Occidentis metropolitas, docet epistola 112, ad domnum Antiochenum. Quantum apud Augustos Chrysostomi causam Chromatii auctoritas juverit, Honorius imperator testatus est in litteris ad Arcadium fratrem, cui Occidentalium episcoporum sententiam significaturus, duas prae caeteris sibi scriptas direxit epistolas, nimirum Innocentii et Chromatii apud Palladium, cap. 3, pag. 30, ubi ait: Quaenam sit Occidentaliumde Joanne episcopo sententia, ex omnibus epistolis, quae ad me scriptae sunt, duas subjunxi 0385D ejusdem cum caeteris sententiae, unam Romani, alteram Aquileiensis episcopi. Sicut vero Sabinus Mediolanensis diaconus, et sub Damaso legatus concilii Romani in gravissimo negotio confirmationis fidei Nicaenae, et Divinitatis Spiritus Sancti, praeter synodicas, aliorum litteras quoque, et potissimum sancti Valeriani Aquileiensis metropolitae, Chromatii decessoris, tulit ad sanctum Basilium Magnum, ut hujus epistola 324, ad eumdem Valerianum scripta testatur, 0386A ita Aemilius Beneventi episcopus, Cythegius et Gaudentius legati, una cum Valentiniano et Bonifacio presbyteris, praeter synodi Occidentalis commonitorium, tulerunt Constantinopolim ad Arcadium Augustum A. D. 406, et litteras imperatoris Honorii, Innocentii et Italorum episcoporum, Chromatii Aquileiensis, et Venerii Mediolanensis, atque aliorum, teste eodem Palladio, cap. 4, pag. 31. Ex his colligimus Chromatium, non solum ad Honorium, sed ad Arcadium quoque litteras dedisse in causa Chrysostomi; 118 atque hinc patet quanti habitus fuerit, tum ut vir sanctitate et doctrina conspicuus, tum ut Aquileiensis metropolita.

VII. Baronius A. D. 405, § 17, ex Chrysostomi ad Chromatium, Venerium, et Gaudentium Brixianum, 0386B litteris, quae supersunt, observat, eosdem episcopos, non pacificis tantum, sed etiam formatis cum viro magno communicasse. Hae tamen interierunt. Epistolam Chrysostomi ad Chromatium, quae est 105, integram huc ex tomo IV, Opusculorum pag. 784, editionis Frontonis Ducaei lubet transferre, proptereaquod virum sanctissimum mirifice exornet. Clarissima ferventis tuae ac sincerae charitatis tuba ad nos usque sonum suum diffudit, magnum quiddam ac diutissime durans ex tanto itineris intervallo spirans, atque ad extremos usque terrae fines pertingens. Nec nos, licet alioqui tam longe disjuncti, minus quam ii qui adsunt, vehementissimam atque igne plenam charitatem, sinceramque et ingenti libertate et fiducia perfusam linguam, atque adamantinam contentionem exploratam 0386C habemus: eoque nomine, vestro etiam conspectu, atque congressu frui magnopere nobis in votis esset. Quoniam autem id quoque nobis ea solitudo, qua nunc, tamquam compedibus, restricti sumus, eripuit; idcirco dominum meum reverendissimum presbyterum nacti, cupiditatem nostram, ut licet, explemus, scribentes et salutantes, vobis quoque pro eo studio, quod toto hoc tam diuturno tempore magna cum animi contentione praestitistis, amplissimas gratias agentes. Ac vos etiam rogamus, ut cum ipse revertetur, insuperque etiam, si tabellarii occurrant, qui ad hanc solitudinem veniant, de vestra valetudine ad nos scribatis. Scis enim quantam hinc voluptatem percepturi sumus, cum de hominum tam ardenter nos amantium valetudine crebrius ad nos aliquid afferetur. Huc usque Chrysostomus.

0386D VIII. Hic locus postulat ut ea refutemus quae David Blondellus in Tractatu Historico de Primatu, pag. 262, 266, 283, 1265 ex hactenus dictis in sectae suae rem derivare studuit. Cum Chrysostomus praeter Innocentium I, Romanum pontificem, Venerium Mediolanensem, et Chromatium Aquileiensem de iniqua sua dejectione docuerit, hinc Blondellus ad omnes eum aeque appellasse, neque sedem Romanam, ut summum Ecclesiae tribunal agnovisse 0387A false contendit. Addit, Chrysostomum non historice dumtaxat narrantem, ut in iterato responso ad Jacobum I, regem Britanniae, pag. 118, magnus cardinalis Perronius scripserat; sed ut appellantem ad singulos aeque scripsisse. Erras, Blondelle, erras. Bonifacius I, in Epistola ad Rufum, caeterosque episcopos Macedoniae, quam ex sacrae antiquitatis thesauris eruit Lucas Holstenius in Collectione Romana parte I, pag. 77, ait, Innocentium I, decessorem suum (non Chromatium nec Venerium) in causa Chrysostomi, ab Orientalium communione discessisse, qui postmodum per legatos a sede apostolica (non ab Aquileiensi, neque a Mediolanensi) pacem poposcerunt: Ante breve tempus, inquit Bonifacius, id est sub praedecessore meo beatae recordationis Innocentio, 0387B Orientalium Ecclesiarum pontifices, dolentes, se a beati Petri communione sejunctos, per legatos pacem, sicut charitas vestra retinet, poposcerunt: quo tempore apostolica sedes omnia non difficulter indulsit. 119 Nicephorus Calistus lib. XIII, cap. 33, litteras recitat, quibus Innocentius I diris devovit clerum Constantinopolitanum, Arcadium, Atticum, et Theophilum Alexandrinum, non quidem ut unus ex episcopis Occidentalibus, sed ut pontifex caeterorum maximus, et caput Ecclesiae universalis: quod nemo ex reliquis fecisse legitur. Idem Innocentius in epistola 19 ad Acacium Berocensem, apud Labbeum tomo II, pag. 1270, tamquam summus Ecclesiae custos, sibi sollicitudinem inhaerere ait, ne quid obliquum, aut succisivum in quoquam residere cognoscat. 0387C Arcadius Innocentio rescribens apud Michaelem Glycam Annal. parte IV, pag. 260 edit. Regiae, postquam acta sua in Chrysostomum excusare studuisset, Romanum pontificem ejus causae unicum et summum judicem agnoscens, ita concludit: Igitur quod superest, enixe te obsecro, ut nos a segregatione liberes, nec multipliciter punias. Hoc amplius confirmat facundus Hermianensis, qui Constantinopoli diu vixit: nam in Defensione trium Capitulorum libro IV, cap. 1, testatur Chrysostomum sine judicio sedis apostolicae fuisse damnatum; et lib. VI, cap. 5 de Cyrillo Alexandrino, Theophili decessoris sententiam secuto, haec prodit: Contra judicium sedis apostolicae, quae per beatissimum papam Innocentium, praedicti sancti Joannis in exilio constituti, damnationem solverat, nomen 0387D ejus post mortem inter Dei sacerdotes in sacrificio recitari prohibuit. Denique Gelasius I in epistola 13 ad episcopos Dardaniae de sententia Innocentii contra iniquam damnationem Chrysostomi loquens, quem, inquit, sedes apostolica, etiam sola, quia non consensit, absolvit. Viden, Blondelle, unam et solam apostolicam sedem, numquam Aquileiensem aut Mediolanensem, in hoc judicio memorari! Perinde abludit a vero, Innocentium ubi Chrysostomi nomine sacris Diptychis nondum reddito, Alexandrum et Atticum in communionem recipere detrectavit, suae tantum separationis rationem dedisse, citra ullam auctoritatem in aliarum dioecesium ecclesias; idemque a pari, Venerium et Chromatium exigere potuisse. Sed 0388A cur ergo non exegerunt? Cur una sedes Romana exegit, inque causa Chrysostomi condemnationis et absolutionis sententiam sola pronuntiavit? Haec pro re nata contra Blondellum.

IX. De anno, quo diem obiit Chromatius meritis plenus, nondum hactenus constitit: nam Panvinium in Chronico pag. 39, Sixtum Senensem in Bibliotheca lib. IV, Antonium Possevinium in Apparatu tomo I, et Henricum Palladium lib. X, pag. 178, quorum alii A. D. 410, alii serius eum obiisse putarunt, a vero aberrasse deprehendimus. Philippus Labbeus in notis ad Bellarmini Catalogum to. I, pag. 223, Franciscus Combefisius in Recensione auctorum bibliothecae concionatoriae tomo I, pag. 8, et Natalis Alexander saeculo IV, cap. 3, artic. 34, ut 0388B scopulos declinarent, larga et ancipiti formula usi, exeunte Christi saeculo quarto, et ineunte quinto, vixisse, annumque mortis ignorari tradiderunt. Sed Chrysostomus, qui obiit A. D. 407, die 14 Decembris, de beneficiis in se collatis gratias agens Chromatio A. D. 406, ejusdem se valetudinis anxium in epistola superius adducta, semel atque iterum prodit, quia Chromatius se aegrotare ad Chrysostomum scripserat. Certe ultra A. D. 406, nulla omnino Chromatii, tamquam 120 adhuc vivi, memoria reperitur. Quare hoc eodem anno, postquam sedisset annos 18, menses 9 ex Andrea Dandulo in Chronico lib. I, cap. 14 eum die II Decembris senio confectum hanc mortalem vitam cum aeterna commutasse non dubito, sede Aquileiensi, non Nicetae, quod habet 0388C Baronius, Ughellus, aliique, sed Augustino relicta. Nam Dandulus, omnium plane historicorum, qui de rebus nostris scripserint, accuratissimus, libro II, cap. 1, A. D. 407, Chromatio Augustinum successorem datum affirmat. Chromatii sanctimoniam commendat, quod in paroecia Aquileiensi eadem die 2 Decembris colatur sub ritu duplici, ut vocant: quo die in martyrologio Romano describitur, in Catalogo etiam Petri Equilini lib. VII, cap. 48, et apud Philippum Ferrarium pariter in Catalogo pag. 746. Hi duo postremi dum Heliodorum Altinatem episcopum a Chromatio ordinatum tradunt, omnino falluntur; nam in concilio Aquileiensi A. D. 381, Heliodorus episcopus, Chromatius presbyter, non episcopus, interfuerunt. Quin ergo Heliodorus a Chromatii decessore 0388D Valeriano ordinatus fuerit, dubitari nequit. Hieronymus epistolas utrique inscribens, Chromatium Heliodoro, non ut juniori, sed ut ejus metropoli contributo, praeposuit: quod fortasse non intellectum, memoratos auctores in errorem traxit. Quamquam in antiquioribus Martyrologiis Chromatii nomen non vidi, ejus tamen cultum, contra Bailletum, antiquissimum esse comperio; etenim invocatur in litaniis majoribus, quae ex libro Hieronymi de sanctorum Natalitiis collectae dicuntur in operibus Alcuini, pag. 281. Has litanias puto laudari a Walafrido Strabone cap. 28 de Rebus Ecclesiasticis. Invocatur etiam in fusioribus litaniis mss. post Psalterium in Codice saeculi XII Bibliothecae Passioneae. Claudius 0389A Castellanus canonicus Parisiensis, vir de sanctis egregie meritus, quorum nominibus ex antiquitate eruendis, restituendisque, immortuus est, in Martyrologio universali die 2 Decembris pag. 612, Chromatium recenset, ratus ante Gregorium XIII in nullo Martyrologio repertum; tunc enim Baronius, inquit, Romano illum inseruit. Sed longe antea non solum in Catalogo sanctorum, quem Episcopus Equelinus confecit A. D. 1370, sed ante Baronium Joannes Cabilonensis episcopus in Topographia sanctorum post martyrologium Maurolyci, immo et Maurolycus martyrologio suo eum inseruerat die 11 Augusti. Ante Maurolycum Petrus Natalis in Catalogo sanctorum etiam meminit. In Martyrologio Usuardi, quod Hermannus Grever Cartusianus vulgavit Coloniae typis 0389B Joannis Roelhoff Lubecensis A. D. 1490, recensetur Chromatius noster die 17 Augusti apud Sollerium pag. 461, alia utique ex causa, quam propter obitum.