Monitum In Epistolam Sequentem.

1. In exemplari Corbeiensi circa medium saeculum VI scripto, Colbertino litteris Langobardicis exarato, necnon in veteribus exemplis Codicis a Quesnello vulgati, atque collectionum Dionysii, Hadriani, Hispanae, Isidori, etc., exhibetur haec epistola. Eam Dionysius in septem partitus est capitula, quae inter Innocentii decreta sic collocavit, ut horum capitulorum primum ab ipso vocetur Innocentii decretum LI, et postremum LVIII. In codice autem Corbeiensi in duodecim titulos, quos in ipsius epistolae fronte repraesentandos duximus, dividitur. Brevior eidem epistolae titulus in antiquis Codicis Quesnelliani exemplis praefigitur 0521B in hunc modum: « Rescriptum Innocentii papae ad Macedonenses episcopos super interrogationem trium titulorum. I. Ut qui viduam accipit uxorem, non admittatur ad clerum. II. Ut qui ante baptismum uxorem habuerit, si illa defuncta post baptismum aliam duxerit, digamus habeatur, nec admittendus ad clerum. III. Ut ii, qui de Catholica recedentes ab haereticis ordinationem sacerdotii accipiunt, non reputentur usque dum reverti voluerint.» Et vero de triplici illa quaestione potissimum in ista epistola disseritur. Ad duas priores respiciens Innocentius, num. I, ait: «De quibus jam dudum scripsisse memini, nunc iterare formam argumentis evidentioribus relationis vestrae geminata percontatio compellit:» quia nimirum de prima tum epist. 2 Victricio c. 5, tum epist. 3 Toletanae synodo c. 6, tum epist. 6 Exsuperio c. 1, et de secunda laudatis epistolis Victricio et Toletanae synodo scripsisset. Nec obstat quod minime generales sint illae epistolae. Cum enim 0521C ad singularium seu episcoporum seu ecclesiarum quaesita rescribebant Romani pontifices quod aliarum ecclesiarum usui esse posset, id cum eis communicare vulgo consueverant. Sed ad tertiam quaestionem ubi venit Innocentius, eam pro sui difficultate longiorem exigere disputationem sic fatetur, ut hanc novam ac nondum a se pertractatam esse satis indicet.

2. Nova illa quaestio eorum occasione oborta est, quos Bonosus post damnationem ordinaverat. Nam de iis, qui ab eodem ante damnationem ordinati fuerant, nihil erat difficultatis. Hos quippe Capuana synodus in suis honoribus recipiendos esse judicaverat. Quod judicium approbans Innocentius, ipsimet Rufo aliisque Macedonibus nominatim de Naissensibus clericis, «qui se ante damnationem Bonosi asserebant ab eodem tam presbyteros quam diaconos ordinatos,» scripserat, «ut si, relicto atque damnato ejus errore, vellent Ecclesiae copulari, libenter reciperentur» (Epist. 17, 1) . Tantum igitur de iis disceptabatur 0521D clericis, quos Bonosus jam damnatus ordinarat. Qua quaestione ad Innocentium delata, distinguendos esse observat alios qui in haeresi baptizati ad Ecclesiam veniunt, et alios qui e Catholica ad haeresim, et inde ad ipsam Catholicam, unde exierant, redeunt. Priores enim per solam manus impositionem statim copulabantur fidelibus. Alii vero nonnisi post longam poenitentiam in communionem admittebantur. «Unde, inquit (Num. 11) , constat, quia qui de Catholica ad Bonosum transierunt damnatum, atque se passi sunt aut cupierunt ab eodem ordinari, non oportuisse ordinationis ecclesiasticae accipere dignitatem:» siquidem 0522A «nec post poenitentiam clericum fieri ipsi canones sua auctoritate permittant.» Quocirca cum Macedonibus expostulat (Num. 8) , quod «ii qui a Catholica ad haeresim transierunt, apud eos non solum poenitentiam non agunt, sed etiam honore ( clericatus) cumulantur.» De aliis vero notat Innocentius, «fuisse regulas veteres, quas ab Apostolis vel apostolicis viris traditas ecclesia Romana custodit, custodiendasque mandat eis qui eam audierunt,» quibus praecipitur (Ibid.) , «venientibus ab haereticis, qui illic baptizati sunt, per manus impositionem laicam tantum tribuere communionem, nec ex his aliquem in clericatus honorem vel exiguum subrogare.»

3. Verum ab hac postrema lege ut recederetur, nonnumquam Ecclesiae necessitatem suasisse ultro fatetur. Hac de causa Nicaena synodus Novatianos in suis honoribus recipiendos judicaverat. Idem postea fuit Anysii ac sociorum de iis, qui a Bonoso ante damnationem ordinati fuerant, judicium. Iis quoque, qui a Priscilliani asseclis ordinationem acceperant, 0522B anno 400, Toletanum concilium I idem indulsit beneficii genus. Et Innocentius quidem non modo Nicaenae synodi erga Navatianos, aut Anisii et sociorum erga eos, qui Bonosio adhaeserant, statuta comprobat, sed et eos quibus Toletani concilii erga Priscilliani asseclas indulgentia displicebat, vehementer arguit atque confutat (Epist. 3, c. 1) . Sic tamen exceptiones illas admittit ac probat aequi amantissimus pontifex, ut ubi absit hujusmodi necessitas, generalibus Ecclesiae regulis haerendum esse acriter contendat. Quod dum persuadere nititur, Nicaenum canonem 8 profert in hunc modum: «De his, qui nominant se ipsos Catharos, id est mundos, et aliquando veniunt ad catholicam Ecclesiam, placuit sanctae et magnae synodo, ut, accepta manus impositione, sic maneant in clero.» Unde circa genuinum canonis hujus intellectum nova oboritur quaestio, quam hic explicare juverit.

4. Non aliis verbis canonem istum antiquus canonum 0522C Codex, quem Pasch. Quesnellus Romanae ecclesiae usui fuisse vult, cap. 22 in hac Innocentii epistola refert, licet in ejusdem Codicis capite 1, ubi simul exhibentur Nicaeni canones, ita exprimatur: «De his qui se ipsos Catharos, id est mundos, vocant, si qui veniant ad Ecclesiam catholicam, placuit sancto concilio ut ordinentur, et sic maneant in clero.» Haec autem interpretatio cum propria sit codicis, iis communis esse debuerat qui illo utebantur Codice, adeoque Innocentio ipsi, si, ut obtenditur, praedictus Codex illius aevo Romanae Ecclesiae usui fuisset. In ea tamen interpretatione, quam sequitur Innocentius, cum alius sit verborum ordo, in hoc certe maxima differentia est, quod ubi exhibet memoratus Codex ut ordinentur, ille praeferat ut accepta manus impositione. Unde sequitur, ut hic papa Nicaeni concilii interprete usus sit, qui can. 8 legerat ὅστε χειροθετουμένους, non Quesnelli Codice, ubi inserta est interpretatio viri, qui pro χειροθετουμένους, offenderat χειροτονουμένους. Quod suae de illo Codice 0522D opinioni non parum adversari sentiens vir laudatus, dissert. 12, cap. 7, praedicti discriminis hanc excogitavit causam: «quod cum Innocentius papa Macedonum objectioni responderet, canonem qui objectus fuerat, verbum e verbo vel scribere vel vertere ex illorum litteris,» non ex proprio Codice, voluerit. At ista respondens, Innocentii verba non satis perpendisse convincitur. Is enim papa sic antea praefatus: «Prius ille canon a patribus institutus ponendus est, ut possimus advertere, etc.,» hunc canonem proponere se primum, non ex aliorum litteris exscribere aut interpretari satis aperte declarat. Aliunde 0523A vero notum est, illum in proprio Nicaeni concilii exemplari can. 8, χειροθετουμένους non χειροτονουμένους, legisse atque in eodem exemplari verbum χειροθετουμένους non ordinationis, sed impositionis manus vocabulo latine fuisse conversum. Hunc quippe Nicaenum canonem epist. 2, n. 11, secundum Siricium epist. 4, c. 8, summatim exprimens, praecipit, «ut venientes a Novatianis vel Montensibus per manus impositionem suscipiantur.» Neque hoc tantum in mox citato loco Siricius, sed et epist. 1, n. 2, confirmat, ubi Himerio, an ab Ariana haeresi venientes denuo baptizandi essent, consulenti respondet. «Quos nos cum Novatianis aliisque haereticis, sicut est in synodo constitutum, per invocationem solam septiformis Spiritus, episcopalis manus impositione, catholicorum conventui sociamus.» Ibi enim synodi nomine Nicaenam intelligi, ejusque canonem 8, memorari nemo prudens negaverit. In hoc igitur canone Siricium et Innocentium ut accepta manus impositione, non ut ordinentur, legisse manifestum 0523B est. Leo quoque vestigiis eorum insistens, epist. 2. ad Rustici inquisitionem 18 similiter respondet: «Per manus impositionem, invocata virtute Spiritus sancti, quam ab haereticis accipere non potuerunt, Catholicis copulandi sunt.» His concinit et Corbeiensis codex medio saeculo VI exaratus, in quo Nicaenus canon ita refertur: «De his qui se cognominant Catharos, id est mundos, si aliquando venerint ad Ecclesiam catholicam, placuit sancto et magno concilio, ut impositionem manus accipientes, sic in clero permaneant.» Sed manus impositio ibi requisita qua ratione intelligenda sit, explicare non levis momenti est.

5. Hic laudatus vir in praedicta Dissertatione 12, c. 7, duo pro certo ponit, quae probasse operae pretium fuisset. Primum enim ait: «Ultro fatebantur Macedones ordinationem illic (Nicaen. can. 8, manus impositione) significatam esse.» Ac deinde addit, de hoc Macedonas inter et Innocentium convenisse, 0523C si Bonosiaci permanere in clero permittendi essent, hoc eis nonnisi iterata ordinatione concedendum fuisse. Ad Macedonas quod attinet, si ex eo quod unus fecit, quamvis ab aliis factum ejus improbetur, quid tota provincia vel regio sentiat conjicere licet, eos ab illa sententia quam ipsis attribuit vir eruditus, non abfuisse largiendum est. In epistola enim superiori vidimus Rusticium quemdam, a Bonosi societate ad Ecclesiam catholicam redeuntem, «iterata ordinatione presbyterium suscepisse;» idque aliis, qui redire cupiebant, maximo esse impedimento, «dum aut illi dolent hujusmodi hominem in Ecclesia retineri, aut ille sic peccari debere in alios arbitretur, quemadmodum in se agnoscit esse peccatum.» Sed ex singulari unius peccato, quod caeteris horrori est, quid totius provinciae usu receptum sit quis judicari velit? Immo ex eo quod Macedonas Germanioni, Lupentio aliisque pluribus ecclesias suas sine iterata ordinatione retinere permiserant, 0523D liquet illos in ea non fuisse opinione, ut ordinatis a Bonoso in clero permanere nisi ordinatione iterata non liceret, Innocentius quoque in allatis verbis de Rusticio, qui se iterato ordinari passus sit, hoc se una cum clericis Macedonibus sentire significat, cum scilicet commisisse peccatum, et ejusmodi quidem peccatum, quod eumdem in Ecclesia retineri seu inter ecclesiasticos censeri non permittat. Ab ea igitur sententia tum idem papa, tum clerici Macedones, tum ejusdem provinciae episcopi procul abfuerunt, ut si permanere in clero permitterentur Bonosiaci, hoc eis iterata ordinatione praestandum foret. Sed rem altius repetamus.

6. In Ecclesia semper ea lex obtinuit, ut ab haeresi ad Ecclesiam venientes sive clerici, sive laici, per manus impositionem reciperentur. Istam consuetudinem ante Nicaenam synodum, immo ante 0524A Stephani papae Cyprianique tempora invaluisse, cum ipsius Stephani, tum conciliorum Africae sub Cypriano, necnon Eusebii aliorumque testimoniis supra pag. 240 et seqq. probavimus. Atqui manum tunc illis in poenitentiam, non ut ordinarentur, impositam esse ex iisdem testimoniis patet; atque omnibus se praeberet ridendum, qui laicos hac impositione ordinatos esse contenderet. Quis igitur Nicaenos patres alio intellectu de manus impositione locutos esse assentiat, ubi de Novatianis decernunt: «Placuit sanctae et magnae synodo, ut, accepta manus impositione, sic maneant in clero?» Nobis vero, ne illos alio sensu locutos esse censeamus, auctor est Siricius, qui quidem loco jam laudato epist. 1, ad Himer., c. 1, Arianos aliosque haereticos ea ipsa manus impositione, qua Nicaena synodus Novatianos suscipiendos esse praescripsit, Romae catholicorum conventui sociari, idque ab Oriente simul et Occidente toto custodiri testatur. Unde sequitur, ut quod Nicaeno in canone de accipienda 0524B manus impositione praescriptum est, de omnibus haereticis praeceptum esse totus Oriens Occidensque, traditione persuadente, intellexerit; quod autem ibi additur, et sic maneant in clero, solis Novatianis, ipsomet Innocentio interprete, sit concessum. Si autem erga Arianos aliosve haereticos illa manus impositio iterata ordinatio non erat, neque igitur erga Novatianos. Ad haec, Innocentius infra (Num. 8) haerere se professus ecclesiae suae legi, quae venientibus ab haeresi manum imponi volebat, hac impositione ordinationem minime conferri aperte docet, siquidem laicam tantum communionem per illam tribui simul affirmat (Num. 9) . Ubi igitur ait, «Anysii quondam fratris nostri, aliorumque consacerdotum summa haec deliberatio fuit, ut quos Bonosus ordinaverat, ne cum eodem remanerent, ac fieret non mediocre scandalum, ordinati reciperentur,» istud ordinati non ita intelligit, quasi essent iterum ordinandi prius quam reciperentur, sed 0524C quia quos Bonosus ordinaverat, habendi essent ut ordinati, et in eo gradu atque ordine quem acceperant, recipiendi.

7. Verum, eodem papa praemonente (Ibid.) , distinguendus alius ordo legitimus, alia usurpatio. Nec immerito cum illo reos usurpatae dignitatis dixerimus, quos Bonosus damnatus ordinaverat (Num. 12) : quia id se putaverunt esse, quod eis nulla fuerit regulari ratione concessum. Etsi autem quod datum erat, in illis manebat, quia tamen manebat, ut cum Augustino (Lib. II, cont. Epist. Parmen. n. 29) loquamur, ad poenam usurpatoris cum ejus qui illicite dedit, tum ejus qui illicite accepit; vere nihil accepisse dicendi sunt, quatenus potestate sibi contra regulas facta uti legitime non valebant. «Caeterum, inquit idem Augustinus (Num. 30) , de iis qui ab Ecclesiae unitate separati sunt, nulla jam quaestio est quin et habeant et dare possint, et quin perniciose habeant, pernicioseque tradant (baptismum et ordinationem) 0524D extra vinculum pacis. Utrumque enim,» infit paulo superius (Num. 28) , «sacramentum est, et quadam consecratione utrumque homini datur; illud cum baptizatur, istud cum ordinatur: ideoque in Catholica utrumque non licet iterari.» Et paucis interjectis. «Sicut autem habent in baptismo quod per eos dari possit, sic in ordinatione jus dandi; utrumque quidem ad perniciem suam, quam diu charitatem non habent unitatis: sed aliud est non habere, aliud perniciose habere, aliud salubriter habere.» Haec autem ad illustrandam ac probandam Innocentii sententiam eo majoris sunt ponderis, quod cum ea edissereret Augustinus circa annum 400, adeoque antequam Innocentius ad Macedonas scriberet, non id tamen quod ipse privatim sentiebat, sed «quod in ipsa totius orbis unitate discussum atque consideratum, perfectum atque definitum est,» tueri se asserit (Ibid.) . Sane «hoc in 0525A ipsa totius orbis unitate definitum» non fuisset dicturus, si Romanae Ecclesiae in eadem doctrina consensio defuisset. Quam scrupulose enim Afri, eo praesertim tempore et circa hujusmodi quaestiones, ne ab hujus Ecclesiae decretis dissiderent, cavebant, testes sunt eorum ad Siricium, ad Anastasium et ad Innocentium ipsum destinatae legationes et epistolae. Sed et ea definitio quam Augustinus laudat, ubinam edita fuerit, si expendamus, in primis occurret quod Afri Cod. can. Eccl. Afr., c. 48, scribunt: «Illud autem suggerimus mandatum nobis, quod etiam in Capuensi plenaria synodo videtur statutum, ut non liceat fieri rebaptizationes, reordinationes.» Nec negare quisquam valet, in tam celebri concilio nihil nisi ex sententia Siricii, nihil certe quod non ipse approbarit, actum esse. Quamvis igitur novissime asserat vir doctus jam non semel memoratus (Dissert. 12 in Leon. c. 7) : «Nec quaestio (Macedodonas inter et Innocentium) erat, an Bonosiaci iterum ordinari deberent, ut in eo cleri ordine 0525B permanerent quem apud Bonosum obtinuerant, de illo utrique conveniebant; sed utrum etiam iterata ordinatione in clero permanere permittendi essent;» ab ejus sententia provocare merito liceat ad istud Augustini (Lib. II, cont. Epist. Parmen. n. 28) : «De iis qui ab Ecclesiae unitate separati sunt, nulla jam quaestio est quin et habeant et dare possint (baptismum et ordinationem). Ideoque in Catholica utrumque non licet iterari.» Unde, infit, ubi «visum est opus esse ut (a Donati parte venientes) eadem officia gererent quae gerebant, non sunt rursum ordinati: sed sicut baptismus in eis, sic ordinatio mansit integra.»

8. Si etiam ad ipsum fontem, hoc est ad Graecum Nicaeni concilii textum adeamus, manifestum nobis fiet concilii hujus patres ordinationem iterari noluisse nisi eorum quorum baptisma nullum, ideoque iterandum judicabant. Certe cum can. 8 Novatianos, quorum admittebant baptisma, χειροθετουμένους,: 0525C hoc est accepta manus impositione, in clero manere concedant; can. 19 Paulianistarum, quorum baptismum rejiciebant, clericos admitti nolunt in clerum, nisi « prius baptizati et ordinati fuissent (ἀναβαπτισθέντες χειροτονείσθωσαν) a catholicae Ecclesiae episcopo.» Non enim sine causa duobus illis locis non eodem verbo utuntur: sed primos χειροθετουμένους, quod simpliciter manus impositionem accipere, alios χειροτονουμένους, quod proprie ordinationem accipere sonat, ad clerum admittunt. Unde et Nicaeni canonis interpretationem, qua Innocentius in hac epistola utitur, aptiorem magisque congruentem esse liquet, quam quae in Codice Quesnelli obtinet. Forte etiam hujus artifex cum can. 19, de Paulianistis, χειροτονείσθωσαν dictum offenderet, inde inductus est ut can. 8, de Novatianis, graece χειρονουμένους et Latine ut ordinentur legendum esse judicaret. Et ex hujusmodi vitiosa interpretatione in primis ea nata videtur opinio, quae clericos ab haeresi ad Ecclesiam venientes nonnisi iterata ordinatione 0525D in clerum receptos censet. Verum etiamsi exstiterunt identidem nonnulli, qui utrum ab episcopis damnatis efficaciter conferrentur sacramenta, dubitarent, numquam tamen ea in re anceps aut dubia Ecclesiae sententia fuit. Saeculo V exeunte, cum ea quorumdam esset opinio, quod «prolato a papa Felice (II adversus Acacium) judicio, postea inefficaciter in sacramentis, quae Acacius usurpavit, egisset,» respondit Anastasius papa epist. I, c. 8: 0526A «Cum sibi sacerdotis nomen vindicaverit condemnatus, in ipsius verticem superbiae tumor inflictus est; quia non populus, qui in mysteriis donum ipsius sitiebat, exclusus est, sed anima illa sola, quae peceaverat, justo judicio propriae culpae erat obnoxia.» Quod vere de illo dicitur, qui simplici anima quaerit sacramenta, non de eo qui schismatis occassione abutitur, ut ambitioni suae serviat. Saeculo nono de clericis ab Ebone, postquam de episcopatu dejectus esset, ordinatis similis exstitit controversia. Sed Suessionense III concilium anno 866 de illis sanxit, ut «in gradibus reciperentur, secundum indulgentiam Nicaenae synodi de his quos damnatus ordinavit Meletius, et juxta traditionem Africani concilii» erga Donatistas. Vide et concilium Nicaenum II, Lab. tom. VII, a pag. 66 ad 78. Ita in suis honoribus recipiendos duxerunt Nicaeni patres Meletianos ac Novatianos, Afri quosdam ex Donatistis, Capuana synodus et Innocentius a Bonoso ante damnationem ordinatos, Anastasius II, eos 0526B quos Acacius damnatus ordinavit. Praeterea Gregorius I, epist. olim 61, mense Jul. Indict. IV, ad Quiricum, etiam Nestorianos pariter in suis honoribus recipiendos judicavit. Aliorum similia judicia et decreta silentio praeterimus.