Caput XVI. Contra Arianos, qui Filium et Sanctum Spiritum esse minores Patre dicunt.

1136C

Apoll.—Quam metui ne quod validius aut abstrusius malum intra occulta perfidiae istius viscera resideret! Namque ad primam relationis tuae frontem non tam perspicua fidei nostrae membra cernebam, et obscuritatem noxiorum fraudibus involutam ignorantiae potius quam malitiae deputabam. Itaque probabilis doctrinae tuae ordo auctoris laceram rabiem perditioni miscuit et clientelae. Quid nunc sibi Ariani contra veritatem nostrae credulitatis assumant, simili modo pande; ut si vel ejusdem vel tectioris nequitiae docebuntur, gregi haereant praedictorum, non immerito exsecrabiles judicandi, si traditionibus subdolis derogant, quod 1136D professionis titulo non recusant.

Zacch.—Dixi dudum Arianos arcem tenere perfidiae, et hoc ruinae majoris putandos, quo celsiora profitentes velut integram fidem praeferunt, qui fidei integritatem recusant: non enim creatorem, sed creaturam Dei Filium dicunt, et caeteris hoc tantummodo esse potiorem, quod factus prius ex Deo Patre, non genitus sit: tempori perinde obnoxium 1137A esse quia natus est. Quam impietatem talis sententiae calliditate confirmant: Erat, inquit, quando non erat. O saeva impiorum malignitas! Deusne potuit aliquando non esse? aut quemadmodum genitus, si et secundum divinitatem factus astruitur? Nam cum Deo speciale soli sit semper fuisse, ex ipso atque intra ipsum nascens quid aliud potest esse quam Pater est? Aut ille quemadmodum Pater, si in Verbo assumptio aliqua, non nativitas vera est? Quod si verus Pater, verus et Filius; et si in nullo dissimilis, tum demum certa imago genitoris. Atque illud consentiens in propheta: Eructavit cor meum verbum bonum (Ps. XLIV, 1) . Et iterum: Ante luciferum genui te (Ps. CIX, 3) . Sed his confestim illa substituunt quae sub Domini ipsius 1137B verbis in persona assumpti hominis proferuntur: Pater, inquit, major me est (Joan. XIV, 28) . Et, Non veni voluntatem meam facere, sed voluntatem ejus qui misit me Patris (Joan. VI, 38) . Altioris denique sensus ex verbis Salomonis scripta corripiunt: Prior, inquit, omnium creata est Sapientia (Eccli. I, 4) . Et, Dominus in initio viarum suarum creavit me (Prov. VIII, 22) . Quae si in praescientia, sicut dixi, de auctore redemptionis nostrae praedicta non censent, et Salomonem in eodem Spiritu aliud putant sensisse quam caeteros; audiant aequalitatem substantiae et divinitatis unius, Patremque ac Filium licet in personis ac nominibus non eumdem, unum tamen in majestate cognoscant: Ego, inquit, et Pater meus unum sumus (Joan. X, 30) . Et 1137C iterum: Philippe, tanto tempore vobiscum sum, et nondum me nostis (Joan. XIV, 9) ? Qui me videt, videt et Patrem. Et tertio: Omnia quaecumque habet Pater, mea sunt (Joan. XVI, 15) ; et quae vult Filius eadem vult et Pater; et: Sicut operatur Pater, operatur et Filius (Joan V, 19) . Similiter clarificari perinde a Patre se postulat; sed rursum Patrem a se clarificatum coram hominibus protestatur. Quo autem pacto includi qualibet protensione temporum potest, a quo tempora sunt creata? Vel quod ei initium est adscribendum, per quem omnium initia prodierunt.

Intuere Ariani caecam persuasionem, et sensum totius impietatis terminos excedentem. Finge quod transgredi rerum initia opinione sua possit, et solidae 1137D majestati praejudicium comparare. Nonne apertae insaniae est, Deo cui omnia debeas, nomen substantiae deterioris ascribere, ac de immenso quasi possis exigua definire? Quid in te, o nequam homo, tantum ille promeruit; immo quid non prae caeteris, cum te post omnia formaret indulsit, ut bonis mala referas, ut zizania esse quam triticum malis? Cunctis posterior factus creaturis per eum potior factus es, quem a se factis profane permiscere studes. Tu de calcabili, ut ipse non renuis, limo, sensu, specie ac potestate imago ac similitudo 1138A Dei es; terrae insuper praees de qua assumptus es; validioribus infirmior dominaris, profunda modicis trabibus vectus ingrederis, et subjecto serviunt elementa, non praesunt: tibi anni aut gratae aut utiles vices mutantur, rerumque varietas dispositos universorum germinum educit fructus: tibi aereae aves decidunt, et aquis nascentia aluntur ac vivunt. Taceo quod generali exemptus ruina in spem quam amiseras repararis; quod per te munere immortalitatis exutus, per illum tamquam a principio dignus indueris; et velut exigua sit ista liberalitas, coelum insuper si mereare conscendes: situque materiae tuae ulterius non gravandus, choris misceberis Angelorum, ac tot saeculis invisibilem Deum perennis laetitiae possessor aspicies. Quid plura? Si 1138B adoptionis catholicae fidem serves, haeres Dei, cohaeres autem Christi perpetuo permanebis.

Sed his ac talibus pulsi haerere nihilominus malignis intellectibus student, illud ex Evangeliis assumentes, quod horam adventus sui diemque nescierit. Ut illis hoc dimittatur, assumptum hominem ante nescisse quam terrestrium et coelestium potestatem in Dei gloria receptus acciperet; numquid etiam Verbi divinitas ignorabat, aut cum sit Filius semper in Patre, atque in Filio Pater, sciet aliquid unus alio nesciente? Et quamlibet ex voluntate Patris a se tamen faciunda penitus ignorabit? cum in ipsa paternae voluntatis ratione non subjectio, sed consensus est; David in Spiritu sub verbis ipsius sic docente: Ut facerem voluntatem 1138C tuam, Deus meus, volui (Ps. XXXIX, 9) . Non est ergo ita obtemperans, quasi subditus, sed voluntatem Patris in sua faciens voluntate: mitti autem dicitur, sed ut alter intelligatur. Novitque etiam secundum hominem omnia; quae futura sic praenotat, ut in aperto sit consummationis diem nobis potius congruum fuisse nescire, quam illum penitus ignorasse. Denique hinc et vitae propriae fine celamur, ut attentiores ad justitiam incerti exitus sollicitudo perficiat, et sub omni peccatorum occasione compositi mortem facilius evitemus, si mortis adventum quotidie timeamus; hoc enim generaliter providens Scriptura praemonuit dicens: Stulte, hac nocte expostulabitur anima tua: ea quae praeparasti, cujus erunt (Luc. XII, 10) ? Similiter Apostoli praemonentur, 1138D Salvatore dicente: Orate sine intermissione (I Thess. V, 17) ; quia nescitis quando Filius hominis venturus sit (Matth. XXIV, 42) . Id est: Metus vobis et exspectatio incerta consultior est, ne securos fiducia subruat, et futurorum scientia decipiat nil timentes; cum magis spe diuturnitatis abjecta audere salubriter timeas, quod corrigi in spatio posse non credas.

Universae tamen haereticorum perfidiae de utraque Christi nativitate duobus vel maxime testimoniis subruuntur, Joannis Evangelio sic intonante: In 1139A principio erat Verbum, et Verbum erat apud Deum; et Deus erat Verbum. Hoc erat in principio apud Deum. Omnia per ipsum facta sunt, et sine ipso factum est nihil (Joan. I, 1-3) . Et iterum: Et Verbum caro factum est, et habitavit in nobis: et vidimus gloriam ejus, gloriam quasi unigeniti a Patre, pienum gratiae et veritatis (Ibid., 14) . Vides ergo nullum Arianis locum relictum, quo merito a fidei nostrae integritate dissentiant: cum idem Dei Filius ante saecula unigenitus, et nunc primogenitus praedicetur; terreni corporis obtinens veritatem, et coelestem potentiam non omittens (( Forte amittens)), utraque nativitate complexus est quod per solam divinitatem antea possidebat.