28. De Cetu.

Cetus est piscis major qui visus est, cujus foemina balena vocatur.

Est autem hic piscis multorum generum. Quidam enim sunt hirsuti, et illi sunt maximi : et quidam sunt planae pellis, et illi sunt minores, et in nostro ma- ri videntur et capiuntur ibi duorum modorum. Quidam enim habet rictum oris dentatum valde magnis et longis dentibus, ita quod plerumque inveniuntur duorum cubitorum, aliquando trium et aliquando quatuor, sed plerumque inveniuntur unius cubiti, et praecipue duo canini sunt longiores aliis, et sunt subtus sicut cornu ad modum dentium elephantis et ad modum dentium apri qui culmi vocantur : et hi videntur esse ad pugnandum : et hoc genus ceti habet os ad masticandum.

Est autem visum aliud genus cetorum temporibus nostris, quod habuit os ad sugendum absque dentibus sicut murena, et hoc fuit aliquantulum minus alio genere, et multo melioris carnis.

Neutrum autem habet branchos, eo quod quolibet istorum generum spirat sicut et delphinus. Spirat autem per cannam fistularem.

Utrumque autem duorum, quae pellis sunt planae, spissum et nigrum habent corium super oculos suos qui sunt valde magni, ita quod quindecim homines large capit fovea unius oculi, et aliquando capit viginti : et sunt additamenta per modum ciliorum cornea, longitudinis octo pedum et minus, secundum quod piscis est major vel minor : et haec additamenta cornea sunt in figura magnae falcis cum qua secantur gramina, et sunt ducenta quinquaginta super oculum unum, et totidem super alterum, et ex parte latiori radicantur in pelle, et ex parte strictiori separantur nec eriguntur ita quod rigescant porrecta de corpore, sed jacent diposita a radice oculi versus tempora piscis, ita quod apparent unum os latum sicut magnum vannum, et utitur eo piscis pro coopertorio oculi sui tempore magnae tempestatis.

Os autem habet amplum, et quando spirat, evomit ex ipso multam aquam quae aliquando implet naviculas et submergit. Pinnas habet magnas, quae sunt in figura delphini, et caudam habet bifurcatam, cujus latitudo est plusquam viginti quatuor pe-

dum, quando piscis ad debitum pervenit incremendum. Costas autem habet curvas et longas ad spissitudinem piscis, et sunt in quantitate tignorum in magnis domibus. Tigna autem voco, super quae conclavantur laquearia quibus tegulae domus affiguntur.

Hunc piscem scribunt Antiqui quatuor jugera terrae occupare ventris sui latitudine : et hoc nos numquam experiri potuimus ab aliquo piscatorum qui multoties et multos viderunt: sed hoc quod experti sumus, majus est quod est onus trecentorum curruum tam in carne quam in ossibus quando divisus est : et tam magni raro capiuntur, sed de ducentis et centum et quinquaginta et plus parum et minus sunt qui frequenter apud nos capiuntur.

Hic piscis virgam habet et testiculos intus in corpore sicut delphinus, et emittit eam tempore coitus : et foemina habet vulvam fere dispositam sicut vulva mulieris. Quando vero coit, foemina supponit se mari sicut mulier viro et delphina delphino : sed velocis est coitus sicut omnia animalia quae testiculos habent interius : et hoc quod resolvitur de spermare, eo quod valde multi est spermatis, et non totum concipitur intra vulvam balenae, quaeritur a medicis, et est quod ambra vocatur pretiosum valde contra guttas et paralysim. Testiculos autem intus habet et virgam, ne impediant in natando, et ne virtus eorum continue aquae frigiditate mortificetur. Quod autem quidam dicunt, quod post unum coitum cetus cum balena impotens ad coeundum de caetero efficiatur, et tunc profundum pelagi intret, et tantum crescat et impinguetur, quod insulis maris aequiparetur in quantitate, non puto esse verum : nec talia referunt experti : sed quando ceti pugnant pro balenis et pullis suis, victus fugit in pelagi profundum, et ibi stat aliquamdiu ex timore : et quia stat immobilis, impinguatur valde : et lardum habet hic piscis in dorso sicut porcus, et est multae pinguedinis, et ma- xime in capite circa cerebri medullam.

Et tempore meo plures capti sunt: unus quidem in frisia circa locum qui Stauria vocatur, cujus cum caput per oculum cuspide punctum esset, undecim lagenas sagiminis emisit, quarum quaelibet vix portabatur ab homine uno : et hoc sagimen et lagenas ego vidi : et est sagimen valde lucidum et purum postquam defaecatum est. Alter captus fuit ultra Trajectum versus Hollandiam, cujus caput quadraginta reddidit sagiminis lagenas. Hujus piscis lardum est quod graspois vocatur.

Concipit autem balena filium unum, et nutrit eum, et diu sequitur matrem forte usque ad aetatem trium vel quatuor annorum.

Hic piscis quando in arcto aliquo profundo concluditur, et navibus circumdatur, submittit se in fundum, et subito emergit, et naves submergit. Frequentissime tamen capitur quando allech insequens ex aviditate nimis in littus se impingit, quod ad aquam redire non potest : et taliter parum ante hoc tempus unum impegit in littus Frisiae : et cum incolae hoc rescirent, timentes ne subito rediret maris exitus, et tunc amitterent piscem, ligaverunt eum omnibus quos in tota sua insula poterant habere funibus, palos profundo terrae infigentes, et ad lapides ligantes funium extremitates et ad domos vicinas et ad alia adjacentia. Mari autem redeunte, hic piscis adjutus aqua confregit omnia, et cum funibus recessit ad pelagus tristantibus incolis de funium amissione : sed cum pastus non esset, in die tertio aciem allecis iterum cum funibus insequendo jacuit in eodem loco quo prius : et tunc ab incolis funes sunt recuperato, et interfectus et divisus est piscis : et cum scinderetur cervix capitis ejus, ex pondere capitis fracta est, et fragor sonum dedit ac si domus fracta rueret.

Ab his autem piscatoribus qui in maribus nostris venantur eos, duobus modis capi consueverunt. Uno quidem modo,

quod piscatores multi conducuntur parvis naviculis, quibus tres homines vehuntur, ad locum ubi cetos esse praesumunt navigantes, et duo quidem navigant, et tertius in navi stat paratus ad percutiendum, et habet instrumentum cujus hastile est de ligno abiegnae ut levius sit, et in extremitate hastilis est foramen juxta manum percutientis, in quod immissa est chorda fortis et longissima quae circulariter posita est in navi, ita quod sine errore expedite egrediens sequitur instrumentum cui infixa est extremitas ipsius. Cuspis autem indumenti inferius habet triangulum sicut est sagitta, et ille habet punctum valde acutum et politum ut levins penetret, et duae lineae venientes ad punctum incidunt sicut novacula acutissima, et est superficies trianguli tenuis et optime polita, et in medio lateris quod opponitur angulo inferiori acuto, erigitur perpendiculariter ferrum illi lateri continuatum ad cubiti altitudinem vel parum amplius, et ibi habet foramen cui infixum est hastile de quo diximus. Hic igitur tertius in navi existens extentum tenet in manu : et cum cetus inventus est, advocant quotquot possunt socios taliter praeparatos : et cetum qui in superficie natat aquae ad quam pisces de profundo agitavit, percutiunt quanto valent profundius, et statim retrocedunt dimissis instrumentis infixis in vulnere : et si cetus statim ut ictus recipit, tendit ad pelagus, abscindunt chordas et amissas conqueruntur expensas et labores. Si autem descendit statim in fundum, tunc valde laesus est vulneribus, et confricans se fundo propter salsedinem in vulnera intrantem impungit cuspidem plus et plus in corpus, et sine mora laborem piscis ostendit sanguis de profundo ebulliens ad superficiem, qui exinde debilis effectus paulatim fundi solidum sequens appropinquat ad littus donec apparere incipiat, et tunc ab omni incolarum multitudine navium et spiculorum circumdatur et occiditur. Alius autem modus idem .est cum isto, nisi quod spiculum non ver- bere, sed ictu fortissimae balistae sibi infigitur, et est immissa etiam in hoc chorda, sicut diximus.

Hi autem qui hirsuti sunt ceti et alii longissimos habent culmos, et illis ad saxa in rupibus se suspendunt quando dormiunt, et tunc piscator appropinquans quantum potest de pelle ac lardo solvit juxta caudam : et in hoc quod solvit, funem fortem immittit: et funes ad circulos montium infixos vel fortissimos palos vel arbores ligat, et tunc lapidibus magnae fundae projiciens caput piscis excitat eum : et incitatus piscis volens recedere, pellem a cauda per dorsum et caput extrahit, et ibi dimittit illam, et non longe a loco illo postea debititatus capitur, aut natans in aqua exsanguis, aut semivivus jacens in littore.

Corrigiae autem corii ejus fortissimae sunt ad magna pondera sublevanda per trocleas, et in Colonia foro semper venales exhibentur.

Haec sunt quae de cetorum natura nos experti sumus, et ea quae scribunt Antiqui praeterimus, quoniam non concordant cum expertis.