In Expositionem Evangelii Secundum Lucam Admonitio.

Hoc opus sermonibus quibus Evangelium Lucae Ambrosius populo enodavit, constare extra controversiam est. Illud enim non modo ex orationis forma, citatisque (Lib. VII, in cap. X et XIV, et alibi) Scripturae in Ecclesia priusquam vir sanctus aggrederetur ad dicendum, recitatae locis intelligitur: sed multo magis ex eo declaratur, quod illum diebus dominicis (Lib. VIII, in cap. XIX) aliisque celebrioribus (Lib. IV, in cap. V) , verba fecisse deprehendimus. Immo vero non difficulter animadvertimus Evangelicum textum quem exponere ille cogitabat, publice recitatum fuisse: quandoquidem complures ejusdem Evangelii locos, textu non citato (Lib. II, in cap. III) , ita explicat; ut quae tractabantur (Lib. V, in cap. VII; lib. VII, in cap. IX, et alibi) , nisi materia orationis praelecta fuisset, ab auditoribus capi minime potuissent. Quod incommodum ne lector quoque pateretur, curarunt editores Romani, ut Evangelicus omnis contextus, et is etiam in quem Ambrosius nihil dixerat, exhiberetur. Verum cum id praestare illi nequiverint, quin non solum saepe Ambrosianam orationem interscinderent, sed et illic haud pauca partim inverterent, partim adjicerent; satius visum est ubi versus qui exponitur, desideratur in manuscriptis, illum in margine editionis indicare.

Quamvis solum Evangelium Lucae enarrandum sibi proposuisset Ambrosius, subinde tamen aliorum etiam locos exponit (Lib. V, in cap. VII; lib. VI, in cap. IX) : quoties videlicet ii vel aliquid habere videntur peculiaris difficultatis (Lib. II, in cap. II et III) , vel a beato Luca fuere praetermissi; cum alioquin eorum cognitionem populo utilitati futuram censet. Desudat potissimum in conciliandis quae apud evangelistas apparent contraria (Lib. III, init.; lib. V, in c. V et VI; lib. VII, in cap. VII, et alibi saepius) , et sicubi durior litterae nodus inciderit, ad spiritualem confugit interpretationem (Lib. V, in cap. VII; lib. X, in cap. XXIII) , in qua mirifice illos convenire demonstrat. Multus est in enarrando sensu naturali atque historico; frequenter tamen orationem convertit ad mysticum: sed inde saepe saepius praeclara, quibus passim commentationem suam illustrat, morum praecepta ducit. Praecipuas quoque temporis sui haereses, quibus Christi divinitas impetebatur, oppugnat, hoc est, Manichaeos, Photinianos, Arrianos, et hos prae caeteris, ut pote Catholicorum ea tempestate hostes infensissimos; unde haud injuria liceat affirmare, hanc ei potissimam fuisse causam, cur Evangelium Lucae interpretari apud se statueret.

Hos omnes sermones redegit in unum opus, illudque inscriptum voluit titulo expositionis Evangelii secundum Lucam: quomodo ipsum semel atque iterum ab Augustino (Lib. I de Grat. Chris. cap. 44; lib II de Peccat. orig. cap. 41; lib. I cont. Julian. c. 3, et lib. II, c. 5) citatum reperias, cui non pauci quoque mss. hac in re favent. At vero falsus est Sixtus Sen. cum eamdem hanc commentationem ab auctore suo in libros non fuisse distinctam asserit hoc argumento, quod Augustinus nusquam libri alicujus numerum citat (Biblioth. lib. IV) . Non legerat profecto primum ejusdem Patris librum de Gratia Christi; in ejus enim cap. 44 et 45 plerique operis, de quo agimus, libri numero indicato ad decimum usque memorantur. Gravius adhuc peccat Possevinus (In Apparat.) , qui Sixti judicium contra Augustini auctoritatem secutus, memoratam partitionem negat. Quippe dubium non est, quin exemplaribus, quae idem Augustinus lectitavit, multum fidei sit habendum, non solum propter temporum vicinitatem, sed multo magis propter illius Doctoris arctissimam cum Ambrosio conjunctionem. Fatemur quidem ab illo librum sextum loco septimi semel nominari: sed nisi postremis operum Augustini scriptoribus hunc lapsum tribuendum putes, forte dicendum fuerit in hoc erratum esse ab iis qui Ambrosii expositionem descripsere, ut ibi septimi libri initium ponerent, quo sexti limites extendi oportebat.

Scriptos anno 376 hos libros auctor est Baronius (Ad ann. 376) , unico nimirum persuasus loco, ubi Vir sanctus Alanorum (Lib. X, in cap. XXI) , aliorumque barbarorum bella, neque non famem quamdam ac pestem in animalia omnia saevientem memorat. Sed magnus Cardinalis secum ipse non satis consentit, cum tradit Apologiam David 1527 non nisi post annum 383 lucubratam esse; constat siquidem eam citari in hac ipsa expositione (Lib. III, in c. III) , ac proinde hanc dici debere illa posteriorem. Quapropter ut aliquid firmius statuatur, observandum est sanctum Ambrosium antequam in Evangelium Lucae scriberet, multos libros quorum ibidem mentionem facit, in lucem emisisse, v. g. de Viduis (Lib. II, in c. II; lib. IV, in cap. IV) post an. 377, de Fide (Lib. III, in c. III) post 379, de Spiritu sancto (Lib. VI, in cap. VI) an. 381, denique Apologiam David (Lib. II, in cap. II, et alibi) post 383 compositam. Quin etiam nec suum in Isaiae prophetiam (Lib. III, in cap. III) commentarium silet. Quae cum ita sint, si Baronius tot libros huic expositioni praemissos expendisset, haud aegre animadvertisset, tot opera ab eo, qui ad episcopatum a praefectura anno tantum 374 traductus fuerat, intra duos annos elucubrari non potuisse. Sed quae Sanctus noster de Justinae in se persecutione scribit (Lib. VII. in cap. IX) , ea tantam cum illis quae in scriptione de Basil. non trad. leguntur, praeferunt affinitatem; ut inde constet commentationem de qua loquimur, non nisi elapsis difficillimis illis temporibus, id est, non ante annum 386 absolutam esse; quandoquidem alibi (Lib. IX, in cap. XX) pacem, quam deinceps consecuta est Ecclesia, memorari obscurum non est. Porro quod ad Baronii argumentum, ei non absurde quivis respondeat, de incursionibus barbarorum istorum, aliisque calamitatibus tamquam de rebus praeteritis locutum Ambrosium.

Multum temporis dum is expositioni huic operam daret, exactum est. Enim vero cum sub finem libri quarti significet Epiphania festa paucis ante diebus celebrata esse (Lib. IV, in cap. V) , superiores libros per aliquot anni proxime elapsi menses ad populum pronuntiatos fuisse oportebat: cum autem ex libro octavo (In cap. XVIII) sermonem habuerit anniversariis consecrationis suae encaeniis, quae in Ecclesia tum Graeca tum Latina numquam nisi VII idus Dec. renuntiantur (Baron. in Martyrol., etc.) ; hanc materiam ferme per biennium tractatam esse manifestum est. Nihil tamen hic admiramur, cum ex Augustino (Confess. lib. VI, cap. 3) cognoverimus, Ambrosium Dominicis tantum diebus verba facere consuevisse: nec illud etiam ignoremus ipsum ab argumento suo quandoque avocatum esse propter majores solemnitates, quemadmodum usu veniebat in sacro Pascha, quo tempore ipse per se catechumenos instituebat. Sed fortassis etiam contigerit, ut intermissum opus propter Justinae persecutionem, reddita demum tranquillitate perfecerit.

In prioribus libris nonnulla mutuatus est ab Origene (Homil. in Luc.) Utrum autem illum quoque in sequentibus subinde imitari perrexerit, cum non omnia doctissimi illius Patris opera ad nos pervenerint, definiri certo non potest. Verum ex Ambrosii oratione satis intelligas ipsum nemini homini privatim adhaerentem variorum auctorum opiniones (Lib. VII, in cap. XIV, XVI et alibi saepius) , prout in rem suam esse videbantur, proponere, nec non multa Ecclesiae suae, illisque temporibus congruentia dicere, quae cum Origenis doctrina minime cohaerebant. Caeterum si quid ex illius scriptis aliorum Patrum ad instar hausit, non dubitarunt etiam posteriores ex hac pulcherrima commentatione plurima decerpere. In primis falcem immisit in hanc segetem S. Maximus; adeo ut ejus nomine quaedam ex hoc Ambrosiano tractatu sumpta Lanfrancus XI saeculo citaverit (Libel. de Celanda confes.) .

Porro, si Rufino credimus (Lib. II Invect.) , erat hoc ipsum opus unum e duobus illis commentariis, e quibus alter, ut ex Paulae atque Eustochii judicio refert Hieronymus, et sensibus hebes esset, et verbis: alter in verbis luderet, in sententiis dormitaret (Epist. ad Paul. et Eustoch.) . Sed etsi constaret ea de re, varie admodum de lucubrationibus sancti Ambrosii locutum Hieronymum, et a summis interdum laudibus ad contemptum haud satis aequum descendisse, in confesso est. Hujus varietatis alibi rationem aperuimus (Praefat.) . Interim expositionis Ambrosianae utilitas et excellentia abunde vindicatur, tum quod toties ab Augustino (Loc. cit.) , Cassiodoro (Lib. de Instit. divin. litt. cap. 7) , atque aliis non sine laude memorata est, tum quod ejusdem auctoritate synodum Hispal. secundam anno 619 et Sextam generalem (Act. 10) 680 habitam, usas comperimus. Sed nec Hieronymus ipse usque adeo pro contemnendis nugis habuit hanc expositionem, ut non ad illam lectores suos aliquando remiserit (Epist. 151, quaest. 6) .

 

 

1527D