Blanchini Veronensis De Codice Vercellensi Judicium.

Ego in illustrissimi canonici Ruggerii laudibus feram, si dissertationem quoque texuerit singularem, atque ea monumenta ab omni antiquitate petita evulgaverit, quae (ut ipse in epistola videtur innuere) in archivo insignis capituli ad hanc diem usque adservantur; ut eorum ope sanctissimo episcopo et martyri Eusebio laudatum codicem Evangeliorum asserat vindicetque. Id, ut velit efficere, etiam atque etiam 0073B rogo; sicut ex litteris ad eum scriptis id me summopere optare perspexit. Quantam vero antiquissimae traditioni Vercellensis Ecclesiae fidem nos habere conveniat, edocent acta illa S. Eusebii, quae Ferdinandus Ughellius publici juris fecit Tom. IV Italiae Sacrae, col. 1030, primae edit., ex codice (ut inquit) vetustissimo Vitae sanctorum monasterii Nonantulani. In iis namque ita legitur: «Pugnabat autem ( scilicet S. Eusebius) contra immanissimas bestias Arriomanitas, quae eum expulerunt de civitate, persecutione populi contra eum excitata. At ille, ne populus in eum peccaret, quos postea delectabatur habere filios, sciens scriptum, Si vos persecuti fuerint in una civitate, fugite in aliam, ultra flumen Padum transiit, et ad Castrum, quod dicitur Credonensium, perveniens, ibi 0073C tribus mensibus degens, in honorem B. Dei Genitricis construxit Oratorium: ubi etiam adhuc longius degens, Evangelium Christi propria manu Scripsit, cujus miraculum in eodem codice quatuor Evangeliorum non solum verbis Christi, sed et ejusdem Patris tanta virtus coruscat, ut, si aliquis seductus a diabolo falsum super eum Sacramentum fecerit, citius super eum plaga corporis ostendatur: ita ut, aut morte mulctetur, aut perditis oculis spirituale et corporale lumen amittat, aut ariditate membrorum, mancus vel claudus efficiatur, aut invasione daemonum pene usque ad exitum dilanietur.» Hisce laudationibus, huicque testi item Berengarius accedit, filius Eberhardi ducis Forojuliensis, qui admodum juvenis in regem Italiae anno 888, fuit adlectus, ut constat 0073D ex sigillis cereis diplomatum, quae ipse dedit primis sui regni annis. Ibi enim effigies cernitur hominis imberbis, vultumque juvenilem praeferentis, qualem non videas in subsequentium annorum diplomatibus. Guglielmus Godefridus Leibnitius, qui editionem ornavit, ac brevem Chronologiam antiqui carminis panegyrici de laudibus Berengarii Augusti (primum ab Hadriano Valesio christianissimi regis Galliae historiographo evulgati), a mense maio anni 887, exorditur regnum Berengarii in Italia. Sed id minime solidis fundamentis, uti ait doctissimus abbas Ludovicus Muratorius Parte I Tomi II Rerum Italicarum pag. 373, cui ante oculos observabantur duo diplomata Caroli Crassi imperatoris, data anno 887, III 0074A idus Augusti in Curte Regia Lustonoa, seu Justonoa, pro quibusdam praediis Angelbergae olim imperatricis, in Italia morantis; ex quibus liquet nondum eo anno locum fuisse Berengario invadendi regni, quod solum post mortem Caroli subsequenti anno 888, factum est. Sunt et alia diplomata nondum edita ejusdem Berengarii, ex quibus idem evincitur. Unum datum est anno 889, IV idus septembris, anno regni II, alterum anno 894, IV nonas septembris, anno regni VII, ut alia omittantur. Aetate vero Berengarii sic constabilitata, nascitur mihi nunc novum probationis genus, in quo fere conquiescam. Sed quoniam ipsum explicari non potest, nisi inspectis argenteis laminis ejusdem codicis Eusebiani, a Berengario auro argentoque contexti, atque Ecclesiae principi 0074B Vercellarum ab ipso reverenter oblati, ipsae tabulae inspiciantur Parte II hujus operis, pag. DLXXIV et DLXXV, ex quibus licebit conjicere eum, postquam episcopi Vercellensis patrimonium satis amplum diripuerat, tactum dolore cordis intrinsecus, Eusebianum autographum cum foenore reddidisse. Rem narro ex Hadriano Valesio, qui cap. IV Adnotationum in laudatum anonymi panegyricum inquit: «Anno 886, inter Berengarium Forojuliensem ducem, et Luitwardum episcopum Vercellensem, Caroli Augusti a secretis consiliarium unicum, orta discordia est. Berengarius per vim, aut per insidias Vercellas ingressus, multas res episcopi pro voluntate surripuit, ac urbe excessit spoliis onustus, nemine prohibente: sed insequenti anno 887 ad imperatorem venit, et magnis 0074C muneribus contumeliam ac injuriam episcopo factam luit, inimicoque satisfecit, quemadmodum in Annalibus Bertinianis invenitur.» Anno enim 886, Post Pascha, (inquiunt) habito generali Papiae conventu imperator per Burgundiam, obviam Norminnis in Galliam, qui tunc Parisiis erant, usque pervenit. Occiso ibi Henrico Marchensi Francorum, qui id tempus Neustriam tenuit, rex, parum prospere actis rebus, revertitur in sua. Discordia inter Berengarium cognatum regis, qui Foro Juliense fruitur, et Liviwardum episcopum oritur. Propterea Berengarius mittens Vercellinam urbem expoliare, ibique veniens, multis rebus episcopi abreptis, prout voluit, reversus est. Et anno 887, imperator elisaica magna infirmitate adgravatur. Postea parum convalescens, ad Alemanniam proficiscitur: 0074D vergens Curtem Podonam, pro dolore, capitis incisionem accepit. Transacto die sancto Paschae, habitum est Placitum Weibilinga. Ibi inter alia Berengarius ad fidelitatem Caesaris pervenit, magnisque muneribus contumeliam, quam in Liviwardo priori anno commiserat componendo absolvit.

Eusebiani codicis operculum ex argento et auro a Berengario rege instauratum, ex una parte Salvatoris nostri effigiem, ex alia S. Eusebium exhibet Euseb. Eps: ad ejus vero pedes laudati versus adscripti leguntur:

†Praesul hic Eusebius scripsit, solvitque vetustas:
Rex Berengarius sed reparavit idem:
Argentum postquam fulvo deprompsit ( l. decompsit) et auro,
Ecclesiae, praesul, optulit ipse tuae.
0075A Hujus codicis omni cultu et veneratione prosequendi vide integumenta argentea aeri incisa Parte II hujus operis pag. 574 et 575, quas allegavi.

Igitur ex epigrammate a Berengario in Vercellensi codice expresso tenemus, ipsum codicem a S. Eusebio fuisse exaratum: quod testimonium, quoniam illo rege proficiscitur, ad nonum Christi saeculum est referendum. Antequam vero tollatur manus e tabula, unicum saltem laudati codicis locum recitemus, quem Ariani eo tempore, quo Auxentius Mediolanensem Ecclesiam armis exercituque occupaverat (Valente et Ursacio Ecclesiam Sirmiensem incursantibus) de sacro Joannis Evangelio punienda manu sustulerunt (nempe versum 6, cap. III) . Hoc enim flagitium, quoniam deprehensum fuit circa annum 0075B reparatae salutis 357, miram Eusebiani codicis antiquitatem ostendit, atque inolitae traditioni addit maximum pondus auctoritatis. Legebatur nempe in laudato capite III Evangelii secundum Joannem v. 6, quod natum est de carne, caro est, quia de carne natum est; et quod natum est de Spiritu, Spiritus est, quia Deus Spiritus est, et ex Deo natus est; ut adhuc in Vercellensi codice habetur. Sed impii homines ea verba, quoniam Deus Spiritus est, dolo ac fraude ex omnibus sacris voluminibus erasere, ut discimus a S. Ambrosio, qui Arianos sic compellat in libro de Spiritu Sancto: «Nec solum hoc loco evidenter sancti Spiritus θεὸτητα, hoc est Deitatem, scriptura testatur; sed etiam ipse Dominus dixit in Evangelio, quoniam Deus Spiritus est. Quem locum ita expresse, 0075C Ariani, testificamini esse de Spiritu, ut eum e vestris codicibus auferatis: atque utinam de vestris, et non etiam de Ecclesiae codicibus tolleretis.» Delebant ergo eum locum non modo ex suis, sed etiam ex Ecclesiae codicibus Ariani. Atque illud facinus ad exitum feliciter perduxere; quia plurimi ex ipsis, fraudulenter dissimulata haeresi, sese ab Ecclesiae catholicae communione palam subducere perdiu refugerunt. Sed a vigilantissimis Ecclesiae pastoribus haec Arianorum perfidia detecta est; ut narrat idem Ambrosius, qui etiam tempus assignat. «Eo enim tempore (inquit), quo impiae infidelitatis Auxentius Mediolanensem Ecclesiam armis exercituque occupaverat, vel a Valente atque Ursacio, mutantibus sacerdotibus suis, incursabatur Ecclesia Sirmiensis, 0075D falsum hoc, et sacrilegium vestrum in Ecclesiasticis codicibus deprehensum est. Et fortasse hoc etiam in Oriente fecistis.» Affirmat tamen Sanctissimus Mediolanensis Antistes, hoc tanto Arianorum scelere fidem Ecclesiae nec deleri, nec labefactari potuisse. «Et litteras quidem (ait) potuistis abolere, sed fidem non potuistis auferre. Plus illa vos litura prodebat, plus illa vos litura damnabat: neque enim vos poteratis oblinire veritatem, sed illa litura de libro vitae nomina vestra radebat.» Et vero (inquit Germonius lib. de veteribus haereticis Ecclesiasticorum codicum corruptoribus, pag. 116), locum illum, quoniam Deus Spiritus est, non extare amplius in capite ertio Evangelii secundum Joannem, cuique legenti 0076A manifestum est: illic autem exstitisse in codicibus Latinis praesertim Mediolanensis Metropoleos (in cujus finibus Vercellae continebantur) scriptis ante iniqua Arianorum tempora, nemini dubium esse potest.

Vide etiam Tertullianum in libro de carne Christi, quem Romae scripsit adversus Marcionem, Apellem et Valentinum: quorum primus negabat Christum veram carnem habuisse; secundus concedebat veram carnem habuisse, sed vere natum esse negabat; tertius cum fateretur, et veram carnem habuisse, et vere natum esse, aiebat illum natum esse per Virginem, atque in Virgine, at non ex virgine. Adversus enim istos haereticos idem Tertullianus hunc ipsum Joannis locum citat: «Ipse Dominus, inquit, sententialiter 0076B et definitive pronuntiavit, quod in carne natum est, caro est, Quia Ex Carne Natum Est. Sed si de homine tantummodo dixit, non et de semetipso; plane nega Christum, et ita defende, non et ipsum competisse. Atquin subjicit, et quod de Spiritu natum est, Spiritus est, Quia Deus Spiritus Est, Et De Deo Natus Est. Hoc utique, vel eo magis in ipsum tendit, si et in credentes ejus. Si ergo et hoc ad ipsum, cur et non illud supra?» etc. Neque Romae tantum, aut solus ista legit Tertullianus in Evangelio Joannis; sed et in Africa Cyprianus, et cum illo plurimi episcopi in synodo, quae Carthagine anno 256 celebrata est, et in qua agebatur de baptizandis haereticis.

Novissimus editor S. Ambrosii ad hunc Joannis 0076C locum, quem ex laudato Ecclesiae doctore superius recitavi, haec putavit esse observanda: «Sequentes voces (inquit, tom. II, p. 677) , quia de carne natum est, non minus absunt ab omnibus omnium idiomatum bibliis, quam illae, de quibus hic disputatur, quoniam Deus Spiritus est. Atqui dubitare nequaquam licet quin hae ultimae ab Haereticis fuerint ex albo sacrarum paginarum erasae.» Sed haec fortasse causa est, cur Ecclesia non restituerit locum illum; quia non satis exploratum habebat, utrum vere in antiquissimis et primigeniis Evangelii exemplaribus exstitisset. Sed de hoc satis. Reliquum est, idque unum videtur, ut specimen characterum impressum Par. II, Tab. II, post pag. 588, diligenter inspiciant, qui ex recitatis indiciis agnoscere in cod. Vercel. S. 0076D Eusebii aetatem recusant. Remotissimae certe sit vetustatis necesse est illud Evangelistarium, quod vel ab ipsis Berengarii regis temporibus jam aetate confectum vetustas solverat, quodque instauratione indigebat, ut legitur in Epigrammate argenteo in tegumento superposito, quod habet,

Solivitque vetustas:
Rex Berengarius sed reparavit idem.
Verbum tandem hic addam et de imagine S. Eusebii: insignior namque est, quam ut de ea penitus liceat silere. Berengarius in instaurationem codicis ingentem pecuniam impendit, veterem iconam renovavit, ornavit, auroque compsit: at inscriptionem, quae extabat primitus, Eusebius Episcopus, sine sancti 0077A adjectione retinuit, tenax venerabilis antiquitatis.

CL. Mabillonius To. I Itineris Italici p. 9, de nostro Codice Vercellensi haec scribit: In Sacrario ejusdem Ecclesiae (Cathedralis Vercellarum) asservatur veterrimus codex membranaceus, Evangelia Sancti Matthaei et Sancti Marci (lege, Ss. Matthaei, Joannis, Lucae, et Marci) continens: qui a Sancto Eusebio episcopo et martyre illo generosissimo, quem tantopere vexarunt Ariani, scriptus, atque huic Ecclesiae concessus creditur. Certe membrana situ fere corrupta est, characteres pene fugientes, ac semideleti, tantisper a Romana scriptura degenerant. Littera A ad modum Graecae Λ, M. littera superne clausa a semicirculo incipit: aliae litterae Romanis fere similes. Codicis operculum ex argento a Berengario imperatore instauratum, 0077B ex una parte Salvatoris effigiem, ex alia Sanctum Eusebium exhibet, ad cujus caput hi versus adscripti leguntur:

Praesul hic Eusebius scripsit, solvitque vetustas:
Rex Berengarius sed reparavit idem.
In infima vero parte ad pedes Eusebii:

Argentum postquam fulvo (Codex, deprompsit) decompsit et auro,
Ecclesiae, praesul, obtulit ipse tuae.

Doctissimus quoque Montfauconius die XXI Maii Vercellas ivit, atque Eusebianum codicem in Diario Italico, cap. 28, p. 444, ita descripsit: Codicem vetustissimum ibidem (nempe in Ecclesia Cathedrali) inspeximus, in charta membranacea tenuissima exaratum; 0077C aiebantque ipsa S. Eusebii manu, qui saeculo IV floruit, descriptum, versionemque ex Graeco in Latinum ab eodem adornatam. Nonnulla hinc, et inde legi, comperique Versionem esse a Vulgata nostra toto coelo discrepantem. Codex multis in partibus labefactatus putrefactusque est; quod casu, plusquam vetustate, evenisse dictitabant, narrabantque diu in flumine demersum. Hujus alphabetum dedit idem Montfauconius, primaevae aetati respondens, sed a calchographo parum diligenter expressum et valde diversum a genuina characterum forma, quam ego protuli Parte II, Tab. II, post, pag. 588. Obiit S. Eusebius anno Christi 371. Quare codex iste omnium Latinorum biliorum N. T. vetustissimus censendus est.

0077D Nostrum Evangeliarium quadruplex columna prima exhibet hunc codicem Eusebianum, de quo loquimur. Ad effingendam ejus picturam typographicam, cum nativis lineamentis suis, dedi operam, ut editio fieret ad hanc pactionem normamque, ut nempe tot lineae totque exitus earumdem semper essent in impresso quot in manuscripto libro; retenta etiam summa religione eadem orthographia, et sphalmatis, atque frequentibus immutationibus litterarum; ut ita, quicumque voluerit hanc editionem cum autographo sedula collatione conferre, pericopas omnes, totidem lineis expressas, nullo negotio inveniat, exigatque ad normam sacerrimi Evangelistarii Ecclesiae Vercellarum. Illo nemini hactenus 0078A uti licuit. Ego divinae providentiae ductu felici faustoque a doctissimo et clarissimo viro Scipione marchione Maffeio (qui semper erit mihi cum eximiis atque promeritis laudibus nominandus) anno 1726 cum Veronae canonicum agerem, edoctus fueram Vercellis extare codicem Evangeliarium tantae vetustatis, ut Veronensem nostrum XII saeculorum (quem tunc in aedibus capitularibus a me primum exscriptum, usque ad annum 1732 quo Romam, veni, semper domi socium, et tamquam contubernalem habui, quoniam ab amplissimo capitulo illustrissimorum ac reverendissimorum canonicorum mihi soli facultas facta fuerat illum edendi, ut in actis capitularibus legitur), ex tenuissimis membranis purpura tinctis et aureis, argenteisque 0078B characteribus exaratis confectum, exsuperaret. Quare anno insequenti 1727, epistolaribus officiis exorare coepi praelaudatum illustrissimum virum Franciscum Hieronymum Ruggerium canonicum praestantissimum sanctae Vercellensis Ecclesiae, ut omnem operam in eo exscribendo codice ponere dignaretur. Is tandem ingenti labori se obtulit, ac litteris humanitate plenissimis Exemplum mecum communicavit; ut illud in lucem ederem, et meis observationibus illustrarem. Dum haec scribo, Cl. Vir Raphael Vernazza philosophiae et sacrae theologiae doctor, et in bibliotheca Vaticana scriptor linguae Graecae, revolvens codices reginae Suecorum, unum reperit X saeculi, signatum n. 541, in quo fere eadem habentur, quae ex codice millenario monasterii Nonantulani 0078C superius a nobis relata sunt pag. 61 Prolegomenorum; et sunt haec:

Sciens scriptum: Si vos persecuti fuerint in una civitate, fugite in aliam, ultra flumen Padum transiit. Et ad Castrum, quod dicitur Creudonensium, perveniens, in honore beatae Dei Genitricis Mariae oratorium construxit. Ubi etiam adhuc longius degens, Evangelium Christi propria manu scripsit, cujus miraculum in eodem codice quatuor Evangeliorum, non solum verbis Christi, sed etiam ejusdem Patris, tanta virtute saepissime coruscat, ut si aliquis seductus a diabolo falsum super eum fecerit sacramentum, citius plegi corporalis ostenditur; ita ut, aut morte mulctetur, aut perditis oculis, spirituale lumen et corporale amittat, aut ariditate membrorum mancus vel claudus efficiatur, 0078D aut invasione daemonum, pene usque ad exitum dilanietur. Interim autem, dum ibi in ipso Castro cum discipulis suis moraretur, facto concilio, etc.

Nunc vero, quoniam jam multa de tam antiquo, tam venerando Evangeliorum codice, sanctissimi martyris et episcopi Vercellensis Eusebii nomine insignito, praefatus sum, operae pretium erit ostendere, eodem Italam contineri, quae, ut inquit Sanctus Hieronymus, nascentis Ecclesiae fidem roboravit, quaeque Latinis Patribus primitivis fuit in usu, sive ad confirmanda fidei dogmata, sive ad tradenda morum praecepta, atque coelestis disciplinae. Postquam enim ad Gentes occidentalis plagae in Christiana religione instituendas missi sunt apostoli, prodiit statim Latina 0079A Novi Testamenti interpretatio, quae exemplar autographum fideliter exhiberet; ut ita, etiam ad Latinorum haustus, illae in vitam aeternam salientes aquae decurrerent. Et quamvis, teste S. Augustino (lib. II de Doctrina Christiana, cap. 2, n. 16) , qui Scripturas ex Hebraea lingua in Graecam verterunt, numerari possint, Latini autem interpretes nullo modo (ut enim cuique primis fidei temporibus in manus venit codex Graecus, et aliquantulum facultatis sibi utriusque linguae habere videbatur, ausus est interpretari ); tamen, ut apud Graecos septuagintaviralis versionis excellebat auctoritas, ita apud Latinos Itala caeteris praelata fuit; quam primum Itali Patres, dein alii Latinae Ecclesiae scriptores, Tertullianus videlicet, Cyprianus, Ambrosius, Augustinus, et alii, usque 0079B ad Gregorii Magni tempora, abhibuere. Vir. Cl. Matth. Petitdier dissertatione decima in Script. inquit: licet temporis processu versiones latinae pene infinitae prodierint, una tamen inter alias, quam Augustinus Italam, Hieronymus Vulgatam, Gregorius Veterem nuncuparunt, quamque omnium primam fuisse merito suspicamur, principem locum obtinuit. Hanc sub apostolorum temporibus elaboratam multi opinantur, nec sine aliquo fundamento, ne Latina Ecclesia Scripturarum thesauro tamdiu privaretur. A quo tamen fuerit concinnata, nobis incompertum est; licet certis indiciis signisque ipsa secerni posset ab aliis interpretationibus; quoniam S. Augustinus nos docet, inter varias Latinas versiones, Italam fuisse prae caeteris insignem, quoniam sententiis 0079C magis erat perspicua, verborumque tenacior. In ipsis (inquit) interpretationibus Itala caeteris praeferatur; nam est verborum tenacior, cum perspicuitate sententiae. Itaque, si codicem Eusebianum hac duplici dote gaudentem ostendero, certum erit, eo contineri Italam, usurpatam in Ecclesia. Praeterea illae labeculae, quibus Itala aspersa erat, adhuc insunt laudato codici: quare in dubium revocari nullatenus potest, quin ipse eamdem Italam nostris oculis repraesentet. Audiendus S. Hieronymus, qui codicem Evangeliorum Italae seu antiqui interpretis, jussu B. Damasi Papae ad Graecam fidem exigit: Novum opus (ad eumdem Damasum scribit) facere me cogis ex Veteri; ut post exemplaria Scripturarum toto Orbe dispersa, quasi quidam arbiter 0079D sedeam; et quia inter se variant, quae sint illa, quae cum Graeca consentiant veritate, decernam. Pius labor, sed periculosa praesumptio. Et post pauca: quis enim, cum in manus volumen assumpserit, et a saliva, quam semel imbibit, viderit discrepare quod lectitat, non statim erumpat in vocem, me falsarium, me clamitans esse sacrilegum, qui audeam aliquid in veteribus libris addere, mutare, corrigere? Adversus quam invidiam duplex causa me consolatur, quod et tu, qui summus sacerdos es, fieri jubes; et verum non esse, quod variat, etiam maledicorum testimonio comprobatur. Si enim Latinis exemplaribus fides est adhibenda, respondeant, quibus? tot enim sunt exemplaria pene, quot codices. Sin autem veritas est quaerenda de 0080A pluribus, cur non ad Graecam originem revertentes, ea, quae vel a vitiosis interpretibus male reddita, vel a praesumptoribus imperitis emendata perversius, vel a librariis dormitantibus aut addita sunt, aut mutata, corrigimus . . . . . Haec praesens praefatiuncula pollicetur quatuor tantum Evangelia, codicum Graecorum emendata collatione, sed veterum; quae ne multum a lectionis Latinae consuetudine discreparent, ita calamo temperavimus, ut his tantum, quae sensum videbantur mutare, correctis, reliqua manere pateremur, ut fuerant? . . . . Magnus hic in nostris codicibus error inolevit, dum, quod in eadem re alius Evangelista plus dixit, in alio, quia minus putaverint, addiderunt; vel, dum eumdum sensum alius aliter expressit, ille, qui unum e quatuor primum legerat, ad ejus 0080B exemplum caeteros quoque aestimaverit emendandos. Unde accidit, ut apud nos mixta sint omnia, et in Marco plura Lucae atque Matthaei; rursum in Matthaeo plura Joannis et Marci; et in caeteris reliquorum, quae aliis propria sunt, inveniantur. Plura, inquit doctissimus Petrus Sabatier monachus ordinis S. Benedicti e congregatione S. Mauri, in his S. doctoris verbis sunt perpendenda. Primo quidem, in eorum numero exemplarium, quae inter se discrepabant, fuere quaedam alia magis sincera (ut codex Evangeliorum Eusebianus): ea autem aliis erant sinceriora, Hieronymi judicio, quae Graeco magis erant consentanea, ut diserte significat sanctus doctor, cum ait, id sibi onus impositum, ut arbiter sedeat, et inter discrepantia Latinae interpretationis Scripturarum 0080C exemplaria, decernat quae sint illa, quae cum Graeca consentiant veritate. At vero illa Latinae interpretationis exemplaria, quae cum Graeca consentiunt veritate, ipsa sunt exemplaria quae puram putam Italicam repraesentant, quam caeteris anteponendam, utpote verborum tenaciorem, pronuntiat Augustinus. Deinde in diversis hisce exemplaribus multa equidem erant, vel a vitiosis interpretibus male reddita, vel a praesumptoribus imperitis emendata perversius, vel a librariis dormitantibus aut addita, aut mutata. Hae tamen maculae, quibus aspersa erat, Hieronymi aetate, vetus Evangeliorum interpretatio, adeo impedimento non sunt, quominus nostra aetate dignoscatur, ut etiam plurimum ad eam secernendam conducant. Caeterum haud tales 0080D has fuisse maculas existimandum, ut iis penitus foedaretur vetus interpretatio; quandoquidem vel ipse testatur Hieronymus, se plurima reliquisse intacta: ne multum (inquit) a lectionis Latinae consuetudine discreparent, ita calamo temperavimus, ut his tantum, quae sensum videbantur mutare, correctis, reliqua manere pateremur, ut fuerant. Itaque tam haec Hieronymi verba, quibus menda, et maculas, quam et ea, quibus Latinarum interpretationum numerum amplificat, debemus interpretari mollius, nedum ea urgere vehementius.

Quoniam vero laudatus sapientissimus Sabatier quasdam praecipuas veteris a nova interpretatione discrepantias in medium profert, experiamur utrum 0081A eae omnes, quas recitat, tales sint, ex quibus proprii colores Italae in codice Vercellensi aliisque in nostro 0082A Evangeliario quaduplici exhibitis, cognosci sua sponte possint.

Matthaei capite I, ver. 23. In Vulgata hodierna legitur, Ecce Virgo in utero habebit; in antiqua autem ita legerunt olim Irenaeus, Cyprianus, Ambrosius, Augustinus, Vigilius Tapsensis, Leo Magnus, Maximus Taurin. etc., in utero concipiet, vel accipiet.

Matth. cap. II, 5. Interpretatio vetus ferebat, in Bethlehem Judaeae; e Graeco τῆς Ἰουδαίας; non Judae, quod in Vulgata hodierna legitur. Hieronymus in Matth. II, tom. IV, col. 9, similiter legit, in Bethlehem Judaeae; sed hic librariorum errorem esse admonet: Putamus enim (inquit) ab Evangelista primum editum, sicut in ipso Hebraico legimus, Judae, non Judaeae. 0081B Hieronymo assentior, et errorem esse concedo: verumtamen error est, quo vetus interpretatio dignoscitur, et cum Graeco textu magis esse consentanea demonstratur.

Matt. cap. V, 7: Beati misericordes, quoniam ipsis miserebitur Deus, ex Itala Versione prodiisse colligitur ex Hilario, Ambrosio, Augustino, Chromatio Aquileiensi, auctore operis imperfecti, S. Valeriano et aliis.

Matth. capite V. Item et versum 22 ejusdem capitis, Omnis, qui irascitur fratri suo sine causa, e Graeco, Πᾶς ὁ ὀργιζόμενος τῷ ἀδελφῷ αὐτοῦ εἰκῆ: nam plerique Patres antiqui, Irenaeus videlicet, Cyprianus, Hilarius, Philastrius, Augustinus, S. Paulinus, auctor operis imperfecti, Gregorius M. pariter addunt, 0081C sine causa.

Matth. cap. VI, 4. Et pater tuus, qui videt in abscondito, vel in absconso, reddet tibi in palam, ad eamdem pertinet versionem, teste Augustino, qui lib. II de Serm. Dom. in monte, ait: Multa Latina Exemplaria sic habere; sed quia, inquit, in Graecis, quae priora sunt, non invenimus, palam, non putavimus hic esse aliquid disserendum: in Graeco tamen hodierno est, ἀποδώσει σοι ἐν τῷ φανερῷ.

Matth. cap. VI, 11. Vulgata vetus legebat, Panem nostrum quotidianum da nobis hodie; et ita legisse constat Tertullianum, Cyprianum, Ambrosium, Augustinum, Chromatium, Sedulium. Praeter hos, Hieronymus, 0081D lib. II in Epist. ad Titum diserte asserit, secundum Latinos interpretes scriptum esse, Panem nostrum quotidianum; sed melius in Graeco haberi, Panem nostrum ἐπιούσιον, id est praecipuum, egregium, peculiarem: Et post pauca: Quidam, inquit, ἐπιοὺσιον existimant . . . . panem dictum, quod super omnes οὐσίας sit: et Comm. in Matth. Quod nos supersubstantialem expressimus, in Graeco habetur ἐπιοὺσιον.

Matthaei capite XX, c. 28. Post haec verba versus 28: Sicut Filius hominis non venit ministrari, sed ministrare, et dare animam suam redemptionem pro multis, haec sequuntur in ms. Colbertino, ut et in aliis exemplaribus 0083A veteris interpretationis, quae quidem desiderantur in Vulgata hodierna Evangelii juxta Matthaeum: Vos autem quaeritis de pusillo crescere, et de majori minor (l. minores) esse. Intrantes autem, et rogati ad coenam, nolite recumbere in locis eminentioribus, ne forte clarior te superveniat; et accedens qui ad coenam vocavit te, dicat tibi: Adhuc deorsum accede: et confundaris. Si autem recubueris in loco inferiori, et supervenerit humilior te, dicet tibi qui te ad coenam vocavit: Accede adhuc superius. Et erit tibi utilius. Juvencus autem, cum, ad conscribendam versibus historiam Evangelicam, codicem Matthaei secundum veterem interpretationem haberet, hunc secutus codicem, quidquid in veteri interpretatione legebatur, carminibus Latinis sic reddidit:
0083B
Hominis natus sic cuncta ministrat,
Obsequio solus proprio pia munera gestans,
Pro multisque animam pretioso sanguine ponit.
Ad vos ex minimis opibus transcendere vultis,
Et sic e summis lapsi, comprenditis imos.
Si vos quisque vocat coenae convivia ponens,
Cornibus in summis devitet ponere membra,
Quisque sapit: veniet forsan si nobilis alter,
Turpiter eximio cogetur cedere cornu.
Quem tumor inflati cordis per summa locarat.
Sin contentus erit mediocria prendere coenae,
Inferiorque dehinc si mox conviva subibit,
Ad potiora pudens transibit strata thororum.

Haec profecto Juvenci carmina manifesto esse argumento debent, poetam in conscribenda evangelica historia usum fuisse codice Latino, plane nostro simili, quique veterem interpretationem repraesentaret.

Marci cap. III, 5. Observanda in his Marci Evangelii 0083C verbis antiqua Latina Itala interpretatio: Et circumspiciens eos cum indignatione super emortua illorum corda, dixit homini: Extende manum tuam. Et extendit, et restituta est manus ei, sicut et altera pro quibus in Vulgata legimus: Et circumspiciens eos cum ira, contristatus super caecitate cordis eorum, dicit homini . . . . et restituta est manus illi: quae magis concinunt cum Graeco, ubi sic habetur: Καὶ περιβλεψάμενος αὐτοὺς μετ᾽ ὀργῆς, συλλυπούμενος ἐπὶ τῇ πωρώσει τῆς καρδίας αὐτῶν, λέγει τῶ ἀνθρώπῳ . . . . . καὶ ἀποκατεστάθη ἡ χεὶρ αὐτοῦ ὡς ἡ ἄλλη.

Marci cap. X, 17. Quidam adgeniculans, dicebat: quae his redduntur verbis in Vulgata nostra, Procurrens 0083D quidam, genu flexo ante eum, rogabat eum.

Marci cap. X, 38. Vin' et aliud e Novo Testamento exemplum, quo planum fiat, Irenaei interpretem, Scripturae versiculos ex Latino codice veteris Interpretationis descripsisse? Irenaeus lib. I, cap. 21, n. 2, ita ex Evangelio Marci laudat eumdem V. 38: Δύνασθέ τε βάπτισμα βαπτισθῆναι, ὃ ἐγὼ μέλλω βαπτίζεσθαι. Ille vero his verbis transfert, Potestis baptisma (al. baptismum) baptizari, quod ego habeo baptizari? quae pariter ab antiquiori versione prodiisse Colbertinus codex indicat, Potestis baptismum baptizari, quem ego baptizari habeo.

Marci cap. XII, 24 ubi Vulgata habet, Vidua una pauper 0085A misit duo minuta, ferebat vetus versio, . . . . misit aera duo.

Marci cap. XIII, 15. Qui in superioribus, non descendat: quae ita in Vulgata nostra exprimuntur, et qui super tectum, ne descendat.

0082A Matth. cap. I, 23. Codex Vercellensis, Ecce . . . go in u . . . ro concipiet. Suppletur ex Veronensi et Corbeiensi, qui habent, Ecce Virgo in utero concipiet. Et ita Tertullianus, lib. de Carne Christi, cap. 24. Vide Martianaeum Remarque sur la Version Italique de l'Evangile de S. Matthieu, pag. 118.

Matth. cap. II, 5 Codex Vercellensis, in Bethleem Judaeae. Et ita Brixianus et San-Germanensis. Veronensis vero, in Bethleem civitate Judaeae. S. Hilarius quoque in Psalm. CXXXI, et S. Ambr. in Psalmum XXXV, legunt, in Bethleem Judaeae.

0082B Matth. cap. V, v. 7. Codex Vercellensis, Beati . . . . seric . . . . . rebitur Deus. Veron. et San-Germ. Beati misericordes, quia (San-Germ. quoniam) ipsis miserebitur Deus. Vide laudatum Martianaeum, pag. 12 ejusdem operis.

Matth. cap. V, 22, Codex Vercell. Omnis qui irascitur fratri suo sine causa. Et ita Veron. Brix. et Corb. Legebat in codicibus Latinis S. Augustinus, at in Graecis non invenerat, ut refert lib. I, Retrac. cap. 19. Contra vero S. Hieronymus in Matthaeum hic, auferri jubet τὁ sine causa ex Latinis codicibus, 0082C in quibus irrepserat, veramque lectionem teneri, in optimis libris servatam. Eamdem rem animadvertit Cassianus Institution. lib. VIII, cap. 20.

Matth. cap. VI, 4. Codex Vercellensis, et San-Germ., et pater tuus, qui videt in absconso, reddet tibi in palam. Veron. et pater tuus, qui videt te in absconso, reddet tibi in palam. Brix., et pater tuus qui videt in absconso reddet tibi in manifesto.

Matth. cap. VI, 11. Codex Vercellensis, Panem nostrum cottidianum da nobis hodie. Et ita Veronensis, Brix. et Corb.

0082D Matthaei capite XX. Codex Vercellensis post ver. 28 haec addit: Vos autem quaeritis de pusillo crescere, et de majore minores esse. Intrantes autem, et rogati ad coenam, n . . . recumbe . . . in locis e . . . nentiorib . . . , 0084A ne forte clarior te su . . . , veniat; . . . cede . . . s qui ad coenam vocavit te, dicat tibi: Adhuc deorsum . . cede: et confunda . . . . . tem in loco in . . . riori recubu . . ris, et supervenerit humilior te, dicet tibi, qui te ad coenam vocavit: Accede adhuc superius. Et erit hoc tibi utilius. Veron. Vos autem quaeritis de pusillo crescere, et de minore majores esse. Intrantes autem, et rogati ad coenam, nolite recumbere in locis eminentioribus, ne forte clarior te superveniat; et accedens, qui ad coenam vocavit te, dicat tibi: Adhuc deorsum accede: et confundaris. Si autem in loco inferiori recubueris, et supervenerit humilior te, dicet tibi qui ad coenam vocavit te: Accede adhuc sursum. Et erit hoc tibi utilius. Paria habent Codices Corbeien., San-Germanen. et alius Monasterii Sancti Andreae secus Avenionem. Exstat 0084B quoque idem assumentum in 2 Latinis codd. bibliothecae Bodleianae, et in quibusdam veteribus libris Versionis Saxonicae apud Var. Lect. Millii: item apud S. Hilarium hic, num. 12, et apud S. Leonem Magnum in epist. ad Pulcheriam Augustam.

Marci cap. III, 5. Codex Vercellensis, Et circumspiciens 0084C eos cum iracundia, dolens super caecitatem cordis eorum, ait homini: Extende manum tuam. Et extendit; et restituta est manus ejus, sicut et alia. Veron. Et circumspiciens eos cum ira, indi . . . . in caecitate cordis eorum, ait homini: Extende manum tuam. Et extendit; et restituta est manus ejus, sicut alia. Brix. Et circumspiciens eos cum ira, contristatus (est) in caecitatem cordis eorum, dixit homini: Extende manum tuam. Et extendit; et restituta est manus ejus. Vindob . . . cum indignatione, contristatus est super emortua corda eorum . . . restituta est manus ejus statim. Corb. quoque habet, et restituta est manus ejus statim. Gat. et restituta est manus illius sanitati, sicut altera.

Marci cap. X, 17. Codex Vercellensis, unus genibus prostratus rogabat eum, dicens. Veron. quidam adgeniculans, 0084D rogans eum, et dicens. Vide variantes lectiones Graeci textus apud Millium.

Marci cap. X, 38. Codex Vercell. potestis . . . baptismum, quod ego baptizor, baptizari. Et ita Veron. Vindobonensis autem et Brix. potestis . . . . baptizare baptismum, quo ego baptizor.

Marci cap. XII, 24. Codex Vercellensis, una vidua 0086A misit minuta duo. Vindob. una vidua misit aera duo. Veron una vidua misit aera (minuta) duo.

Marci cap. XIII, 15, Codex Vercellensis, qui super tectum fuerit, non descendat. Corb. qui in superioribus, non descendant. Veron. et Brix . . . . . .

0085A Ut plus inesset ponderis huic rudi Judicio meo, atque innotesceret Italae versionis genus sacerrimi codicis Vercellarum, in medium protuli hos universos Evangeliorum locos, quos Sapientissimus domnus Petrus Sabatier in Praef. generali allegavit ex Patribus primitivis, atque ex codicibus mss. venerandae antiquitatis, ad exprimendam imaginem antiquae Latinae Italae translationis. Nihil ab eo praestari poterat in hoc genere doctius atque lucidius; quoniam ipse 0085B omnia, quae affert, loca variantia, non leviter attingit, multo minus temere, aut ex praejudicatis notionibus; sed inspectis collatisque Graecis exemplaribus, explorata etiam Latinorum indole, in consilium insuper adhibitis operibus Ss. Patrum antiquiorum, singulis denique summa cum diligentia pensitatis, quae in hujusmodi inquisitione lucis quidpiam foenerari posse videbantur. Cum enim in Palaestra hac multum esset versatus, et explorate subinde ipsi constaret de luculentis testimoniis a se prolatis, nil mirum, si in iisdem allegandis numquam cespitaverit vir maximus. Sed quoniam ex multis labeculis, quibus Itala in codicibus modo respersa est, ita veterem quasi formam aliquibus videtur amisisse, vix jam ut ipsa cognosci queat; et simulacrum dumtaxat aliquod 0085C in superioribus locis adumbratum, nobisque relictum putant: ego excellentem ejusdem Italae pulchritudinem iterum in Patribus quaeram; atque nativam effigiem, post tantum virum, in primigenio Graeco textu curiosius contemplabor, ut nullam a me patiar diligentiae partem desiderari ad Vercellensis evangeliarii codicis illustrationem. En ergo sylvam aliarum parallelarum lectionum, quas ego collegi ex Pp. et Comment. quasque hic libens in medium affero.

Joan. cap. XIX, 31 Vercellen. et Veron. coena pura. Sic vocem παρασκεύη reddit vetus interpres, et optime quidem: nam parasceven, inquit Augustinus in tract. 120 in Joann. coenam puram Judaei, Latine usitatius apud nos, vocant. Hujus nominis mentio est etiam apud Tertullianum, lib. V adversus Marcionem 0085D cap. 4.

Luc. cap. I, 29. Vercellen. . . . sa au. . . , ut vidit. . . ta est. Supple lacunam ex Veron. et Brixian. Ipsa autem, ut vidit eum, mota est (Brixian. turbata est). Graecus habet, Ἥδε ἰδοῦσα διεταράχθη, hoc est, illa autem videns, turbata est.

Luc. cap. IX, 4. Vercellen. et inde exite, conformiter Graeco, καὶ ἐκεῖθεν ἐξέρχεσθε, id est, et inde exite, Veron. et inde proficiscimini, ut codex Corb.

Luc. cap. XXIV, v. 43. In Vercellen., Veronen., Corbeien. et Brixian. deest, sumens reliquias, dedit eis: nec habetur in textu graeco.

Matth, cap. VI, 14. Verba, delicta vestra, desunt in Vercellen., Veron., Brixian. et textu Graeco.

0086A Matth. cap. VI, 18. In Vercellen., Veron. et San-Germanen. additur, in palam, ut in Graeco textu.

Matth. cap. X, 25. Vercellen., Corbeien. et Brixian. Beelzebul. Graeci quoque codices legunt, Βεελζεβοὺλ, quod Chaldaice est, Deus sordium.

Matth. cap. XXI, v. 31. Vercellen., Veronen. et Corbeien. Dicunt ei: novissimus. Et ita veteres nonnulli codices Graeci et Latini hoc loco ferebant, prout Cantabrig. Graeco-Lat. Copht. Armen. Leichest. 0086B et Paris. 6, apud Millium. At nostra aetate libri Graeci, et Latini typis vulgati legunt, primus. Oritur id ex transpositione versiculorum 29 et 30, in hunc modum: Pater accedens ad primum, dixit: (29) Fili, vade hodie, operare in vinea mea. At ille respondens, ait: Eo, Domine; et non ivit. (30) Accedens autem ad alterum, dixit similiter. Ille autem respondens, ait: nolo. Postea poenitentia motus, abiit. Quis ex duobus fecit voluntatem Patris? Dicunt ei: Novissimus. Haec certe orationis distributio hanc responsionem postulat; codices quidam apud Hieronym. Vers. Arab. ac Sax. Hilar. Aug. Cod. Const. quo usus est Erasmus, etc Vulgatae ordinem servant, et tamen ferunt, novissimus, non, primus: idque ex eo oritur, quod animadvertentes aliqui, in explicatione parabolae, 0086C publicanos et meretrices quae hominum genera nomine alterius filii innuuntur, praeferri caeteris, quos major natu filius indicat, veluti Pharisaeis, censuerint mendum esse in textu, legendumque, novissimus, scilicet alter filius, non, primus, nempe major natu. At minime dicitur esse natu major is quem primo loco adit Pater, neque natu minor ille, quem secundo convenit. Contra potius parabolae ordo postulat, ut pater prius vocaverit natu minorem, flagitiosorum hominum figuram, deinde vero majorem, quo Pharisaei significabantur. Ita Cl. Calmet in Comment. ad hunc locum.

Matth. cap. XXII, v. 13. Vercellen. . . te illlum. . . bus, et ma. . . bus, et mitti. . . Supple lacunam ex Veron., tollite illum pedibus, et manibus, et mittite, 0086D etc. Corbeien. tollite eum, ligatis pedibus, et manibus, et mittite, etc. Brixian. alligate ei pedes, et manus, et tollite eum, et mittite, etc. S. Irenaeus tollite eum a pedibus, et manibus, et mittite, etc. Et ita Lucifer Calaritanus in lib. II pro S. Athanasio, omissa tamen praepositione a. Concinuerat ei S. Ambrosius in Apol. David cap. IV, pag. 699. At neque Vulgata, neque versiones Cophtica, Syriaca, Arabica, atque Aethio pica, neque Sanctus Augustinus legunt haec verba, capite illum. Codex Cantabrigensis tamen, pedibus, et manibus capite eum.

Matth. cap. XXIII, 25. Vercel., plena sunt rapina et intemperantia. Graeci codices multi apud Millium cum Vulgata consentiunt: at typis vulgati legunt, 0087A Γέμουσιν ἐξ ἁρπαγῆς, καὶ ἀκρασίας: id est, pleni estis (f. sunt) rapina et intemperantia, ut Veron.

Joan. cap. VII, 23. Vercellen., quidam Hierosolymitae. Veronen. quidam ex Hierosolymitanis. Brixian. . . . . ex Jerosolymitis, et ita textus Graecus, ἐκ τῶν Ἱεροσολυμιτῶν.

Joan. cap. VII, 35. Vercellen. et Veronen. numquid in dispersionem Graecorum iturus est (Veron. incipiet ire) et docere Graecos. Textus Graecus habet, Εἰς τὴν διασπορὰν τῶν Ἑλλήνων μέλλει πορεύεσθαι, καὶ διδάσκειν τοὺς Ἕλληνας: Numquid in dispersionem Graecorum iturus est, et docturus Graecos, id est Ethnicos Gentesve per totum orbem dispersas et diffusas. Sic enim plerique interpretantur dispersionem: sunt tamen qui putant, ipsos Judaeos intelligendos 0087B esse, qui extra Judaeam degebant et censebantur dispersi; quoniam et regiones, ubi sic dispersi degebant, dicebantur dispersiones. Ita διασπορὰ Πόντου dispersio Ponti, appellabatur regio Ponti, in qua erant Judaei. Vox illa διασπορὰ dispersio, in pluribus Scripturae locis usurpatur pro significando exilio Judaeorum in diversis orbis regionibus, a quo Deus revocaturus erat eos aliquando, ut praedicitur Psal. CXLVI, v. 2: τὰς διασπορὰς τοῦ Ἰσμαὴλ ἐπισκευάξει dispersiones Israelis congregabit. Itaque (aiunt) dispersiones illae Gentium, quae Graecorum nomine interdum significantur, erant diversae orbis regiones, per quas sparsi erant Judaei, ut loquitur Tobias cap. XIII, 3, quia Deus διέσπειρεν ἡμᾶς ἐν αὐτοῖς. Ergo ex istorum sententia, dicebant Judaei: An ibit 0087C ad Judaeos dispersos inter Gentes, et docturus Gentes Ἕλληνας, eos nempe qui inter Gentiles habitant?

Joan cap. X, 26. Vercellen. Veronen. et Brixian. post meis, addunt, sicut dixi vobis, juxta textum Graecum: Οὐ γάρ ἐστε ἐκ τῶν προβάτων τῶν ἐμῶν, καθῶς εἶπον ὑμῖν.

Joan. cap. XII, 20. Vercellen. Erant quidam Graeci. Et ita Veronen. et Corbeien. Gentiles isti, Ἕλληνες erant Proselyti, non ex Judaeis, sed ex Gentibus nati. Omnes fere populos de non Israelitica Gente, ἕλληνας Graecos appellabant Judaei; Ἑλληνιστὰς, Hellenistas vero, Judaeos, qui Graeca Biblia in Synagogis legebant. Vide tamen quae diximus paulo sup. cap. VII, v. 35.

Joan. cap. XIV, 10. Vercellen. Sed Pater qui in me 0087D manet, ipse loquitur, et opera, quae ego facio, ipse facit. Veron. Pater autem in me manens, ipse loquitur. et opera, quae ego facio, ipse facit. Corbeien. Pater autem, qui in me manet, ipse loquitur, et opera, quae facio, ipse facit. Brixian. Sed Pater, qui in me manet, ipse facit haec opera. Sanctus Ambrosius in lib. III de Fide, cap. 2, pag. 513: Pater autem, qui in me manet, ipse facit opera, et opera quae ego facio, ipse facit. Item in lib. IV, cap. 6, pag. 533: Pater meus, qui in me manet, ipse loquitur, et opera quae ego facio, ipse facit, et ita in lib. V, pag. 575, omisso tamen, meus. Paria habet in lib. de Incarn. Domin. Sacram. cap. 8, pag. 722.

Joan. cap. XIV, 30. Vercellen. et in me nihil habet 0088A invenire. Brixian. et in me non inveniet quicquam. Versiones Syr. Goth. Aeth. Armen. et Ss. Greg. Nyssen. Athan. Basil. aliique Graeci Patres, et Codd. legunt, Καὶ ἐν ἐμοὶ οὐχ εὑρήσει οὐδὲν. Et quidam Latini Patres, nempe S. Ambrosius lib. II de Fuga Saeculi cap. 4, et S. Gregorius Magnus Homilia 39, in Evangelia habent, et in me non inveniet quidquam. Verum idem S. Ambrosius in libro de Tobia, tom. I, pag. 601, et in me suum non invenit nihil: quam lectionem etiam explicat in laudato lib. de Fuga Saeculi, cap. 4, n. 24. S. Augustinus quoque in lib. II de Nuptiis et concupiscentia, tom. X, part. 1, pag. 307, et in me nihil invenit.

Luc. cap. III, 13. Vercellen. Nihil plus exegeritis, quam quod constitutum est vobis. Veronen. Nihil amplius 0088B exigatis, quam quod constitutum est vobis. Gat. et Brixian. quam constitutum est vobis, exigatis. Graecus fert, Μηδὲν πλέον παρὰ τὸ διατεταγμένον ὑμῖν πράσσετε, Latine reddendus, Nihil amplius, quam quod constitutum est vobis, exigatis. Graecum enim πράσσω, frequenter usurpatur pro exigere: πράσσετε id est exigatis. Hanc enim significationem habet verbum Graecum, a quo πράκτορες, exactores. Graeci dicunt, inquit Agellius, lib. XV, c. 14, εἰσεπράξατό με ἀργύριον, exegit me pecuniam: sed et ipse Vulgatus Interpres πράκτορα, reddidit exactorem, Luc. cap. XII, versiculo 58. Similiter cap XIX, 23, illud σὺν τόκω ἂν ἔπραξα αὐτὸ, interpretatur cum usuris utique exegissem illam.

Luc. cap. V, 14. Vercellen. cum S. Ambrosio. Ut 0088C sit in testimonium hoc vobis. Veron. Ut sit in testimonium . . . vobis. Corbeien. Ut sit in testimonia hoc vobis. Multi Graeci codices legunt: Ut sit testimonium hoc vobis, Ἵνα ᾗ μαρτύριον τοῦτο ὑμῖν. et ita Marcion apud S. Epiphanium et Tertullian.

Luc. cap. IX, 54. Vercellen. Veronen. et Brixian. in fine addunt, sicut (Brixian. sicut et) Helias fecit, ut textus Graecus, Ὡς καὶ Ἡλίας ἐποίησε, id est, quemadmodum et Elias fecit. Consentiunt Versiones Arabica, Persica, Syriaca, Aethiopica et Gothica. Veretur Grotius, ne haec ablata sint a librariis, quod ea Marcionitis favere crederent: qua de re vide Tertullian. lib. IV, pag. 540, contra Marcionem.

Marc. cap. II, 14. Vercellen. Veronen. et Corbeien. 0088D vidit Jacobum Alphaei, et ita Graeci libri plerique. Cantabrig. vero Graeco-Lat. et Leicest. et Paris. 6, et alii Codd. teste Victore Antiocheno, vidit Jacobum filium Alphaei. Brix. Gat. et Mm. Levin Alphaei. Orig. lib. I, contra Celsum negat, hunc Levin esse Apostolum. Alii legunt, vidit Matthaeum publicanum; pro eo quod in Vulgata, et in plerisque Codicibus, tam mss. quam impressis Graecis legitur. Levi publicanum. Fallitur cum Orig. Grotius, qui putat Levi fortasse ipsum fuisse mancipem portoriorum; Matthaeum vero illius vicarium: et convivium, de quo S. Matthaeus, non in Matthaei domo, sed in Levi fuisse instructum.

Marc. cap. XIV, 61. in Vercellen. ante benedicti, 0089A deest, Dei, et ita in S. Hilario, lib. VI de Trinitate tom. II, pag. 170, itemque in Textu Graeco.

Matth. cap. VIII, 31. In Vercellen., Veron. et Brixian. deest hinc, et ita in Textu Graeco.

Matth. cap. XIII, 50. In Vercellen. post verbum, dentium, additur, et dixit. In Brixian. vero, ait illis Jesus, conformiter plerisque Graecis Exemplaribus.

Matth. cap. XVI, 18. Vercellen. et Corbeien. Et portae inferni (Corbeien. inferorum) non vincent eam. Textus Graecus habet, καὶ πύλαι ᾅδου οὐ κατισχύσουσιν αὑτῆς: Et portae inferi non praevalebunt ei.

Matth. cap. XVI, 20. In Vercellen., Veronen. et Corbeien. omittitur, Jesus: nec legitur in codicibus bene multis, cum Graecis, tum Latinis, relatis a Mill. in Var. Lect. ipsumque nomen abundare in 0089B Vulgata, quamplures arbitrantur.

Matth. cap. XVIII, 19. Vercellen., Veron., Corbeien., San-Germanen. et Brixian., iterum amen dico vobis, et ita Graeci codices multi ac mss. Latini fere triginta quatuor, et plures editiones apud Millium.

Matth. cap. V eodem, Vercellen. et Corbeien. si duobus convenerit. Veronen., San-Germanen. et Brix. si duobus ex vobis convenerit; et ita S. Cyprianus p. 41, et in lib. III Testimon. n. 3, et S. Ambrosius in lib. de Institut. Virgin. cap. 2, pag. 252.

Matth. cap. XIX, 1. Vercellen. et Veronen. cum locutus esset Jesus. Corbeien. quoque, cum locutus esset Jesus, et ita S. Hilar.

Matth. cap. eodem, 10. Vercellen., Veronen. et 0089C S. Germanen., causa viri, et ita S. Ambrosius in lib. de Virginitate cap. 6, pag. 220, et in lib. de Exhortatione Virginitatis cap. 3, pag. 282.

Matth. cap. XXVI, 11. Vercellen. non . . . per habebi . . . Supple lacunam ex Veron. Corbeien. et Brixian. qui habent, non semper habebitis. et ita duo Graeca Exemplaria, nec non aliq. Suecorum reginae mss. bibl. et Sixtina editio.

Matth. cap. XXVI, 61. Vercellen., Corbeien. et Brixian. aedificare, et ita Graecus textus, et plerique mss. S. Augustini in lib. II de consensu Evangelist.

Joan. cap. I, 50. Vercellen., Veron. et Brixian. majora horum, et ita Graec. μείζω τούτων, nempe, majora his.

Matth. cap. I, 16. Vercellen. et San-Germanen. 0089D cui desponsata Virgo Maria, genuit Jesum. Veron. cui desponsata erat Virgo Maria. Virgo autem Maria genuit Jesum. S. Gaudentius in Serm. 8, pag. 95, cui desponsata Virgo Maria, quae genuit Jesum. Codex Veronensis in tertia tessaradecade Mariam Virginem in censu generationum ponit, cum Sancto Hilario: ergo nulla deest generatio.

Matth. cap. III, 11. Vercellen., qui autem venit. Veron. San-Germanen. et Brixian., qui autem post me venit, et ita S. Cyprianus in lib. I, Testimon. adversus Judaeos ad Quirinum, cap. 12, pag. 345, S. Hilarius in Tract. in psalm. CXVIII, tom. 1, pag. 290, et S. Ambrosius in Apologia David altera, cap. 8, pag. 722.

0090A Matth. cap. VI, 19 et 20. Vercellen., Veron., Corbeien., Brix. et San-Germanen. exterminat, et ita S. Cyprian. in lib. de Oper. et Eleemos. pag. 305, et in lib. III ad Quir. S. Ambros. in lib. II de Spir. Sanct. p. 633, et S. Augustin. in lib. II de Serm. Dom. in monte, tom. III, part. II, pag. 217.

Matth. cap. VIII, 18. Post verbum jussit, in Vercellen. et Veronen. adduntur verba, discipulos suos, et ita in versione Coptica, in S. Hilario, et in S. Hieronymo. In Cod. San-Germanen. vero, discipulis suis.

Matth. cap. X, 29. Vercellen., Veronen., Corbeien. et Brixian., sine voluntate Patris vestri, et ita versio Arabica, S. Irenaeus in lib. II contra Haereses, tom. I, pag. 154, Tertullianus non semel, Novatianus 0090B de Trinitate, cap. 8, S. Cyprianus in Epist. 55, juxta Pamelium, (19. Oxon.) S. Hilarius in lib. IV de Trinitate tom. II, pag. 76, aliique.

Matth. cap. XIII, 15, Vercellen. aures et oculos eorum grava. Veron. et aures eorum obstrue, et oculos eorum grava. S. Irenaeus, et aures eorum obtura, et oculos eorum excaeca.

Matth. cap. XIII, 47. Vercellen. retiae missae in mari, quae ex omni genere piscium c . . . . . . . Supple lacunam ex Veron. et Brixian. qui habent, retiae missae in mari, quae ex omni genere piscium collegit. San-Germanen. retiae missae in mare, quae ex omni genere piscium collexit. S. Ambrosius in lib. de Virginitate cap. 19, pag. 243, reti misso in mare, etc. et in lib. V Hexaem. cap. 6, pag. 85, reti misso in mare, quod ex 0090C omni genere piscium congregavit.

Matth. cap. XIII, 48. Vercellen. cum aut . . . . . ess . . . . . ta, eduxerunt eam ad litus; et sedentes eleg . . . runt optimos pi . . . . . su . . . . . Veron. cum autem esset impleta, eduxerunt eam ad litus, et sedentes elegerunt optimos pisces in vasis suis. San-Germanen., cum autem esset impleta, duxerunt eam ad litus; et sedentes optimos elegerunt in vasis suis. Brixian., cum autem impleta esset, eduxerunt eam ad litus, et sedentes elegerunt bonos in vasis suis. S. Ambrosius in lib. V Hexaem. cap. 6, pag. 85, cum autem esset impletum, duxerunt id ad littus, et sedentes elegerunt optimos in vasis suis.

Matth. cap. XV, 26. Vercellen. Veronen., et Corbeien., non licet accipere, et ita S. Ambrosius in 0090D Enarrat. in Psalm. XLIII, pag. 907, Brixian, quoque habet, accipere. Pers. item Vers. et S. Hilarius legunt, non licet, etc. E Graecis S. Basilius Seleucus habet ἐξεσι, pro, ἔσι.

Joann. cap. III, 16. Vercellen. vos aqua baptizabo in poenitentiam. Veron. vos aqua baptizo in poenitentiam. Gat. in poenitentia. Tertullianus pag. 228, vos sola poenitentia tingo.

Joann. Cap. V, 44. Vercellen, et gloriam ab unico non quaeritis? Veronen., et honorem ejus, qui est solus, non quaeritis? S. Hilarius, et honorem ejus, qui solus est Deus, non requiritis.

Luc. cap. X, 22. Vercellen., et nemo novit quis est Pater, nisi Filius, etc. Veron., et nemo novit Patrem, 0091A nisi Filius, et que . . . . . . . vit Fili . . . . . . nisi Pater, etc. Sanctus Irenaeus in lib. II contra Haeresses tom. I, pag. 122, nemo cognoscit Patrem, nisi Filius, neque Filium, nisi, Pater, etc.

Matth. cap. III, 9. Vercellen., et nolite existimare. Veronen. et Brixian. et nolite praeferre vos. Codex quoque regio-Gallicanus S. Hilarii tract. in Psalm. LXV, relatus ab editoribus S. Mauri tom. I, pag. 201, habet, praeferre, etc.

Matth. cap. V, 11. Vercellen., cum vos maledicent, et persequentur, et dicent omne . . . . . . . . . justitiam. Veron., cum vos maledi . . . . . quent . . . . . . . cent omne malum adversum vos propter justitiam. San-Germanen., maledicent, et persequentur, et dicent omne malum adversum vos propter justitiam, et ita S. Ambrosius 0091B in lib. I de Offic. Ministr. cap. 16, pag. 17, et in lib. II, cap. 3, pag. 73. Hilarius quoque diaconus, sub Ambrosii nomine vulgatus, in comment. in epist. S. Pauli ad Rom. pag. 52, cum vos persequentur, et dicent omne malum adversum vos propter justitiam. Item Brixian., persequentur.

Matth. cap. X, 10. Vercellen. neque virgas; et ita legunt Steph. codd. 10. Bodl. 4, Vesul. 1, Hunt. 1, Usser. 2, Laud. 2, aliique quamplurimi vetustissimi, de quibus late Millius. Huic lectioni consentit etiam Lucas cap. IX, 5.

Matth. cap. X, 42. Vercellen., peribit merces ejus. Veron. peribit merces sua. Vulgata Italica initio legebat, peribit merces vestra, inquit Millius in Proleg. pag. 42, cum S. Cypriano. Hodierna lectio, Marci 0091C esse videtur, huc jam olim translata.

Matth. cap. XIII, 13. Vercellen. ut videntes non videant, et audientes non audiant. Veron. et San-Germanen. ut videntes non videant, et audientes audiant, et non intelligant. Corbeien., ut videntes non videant, et audientes non audiant, neque intelligant. S. Irenaeus, ut videntes non videant, et audientes non audiant, intelligentes non intelligant.

Matth. cap. XVI, 22. Vercellen. propitius tibi, Domine, non erit istud., et ita S. Hilarius in lib. VI de Trinitate tom. II, pag. 162. Veron. absit a te, propitius esto, Domine, non erit istut. Brixian. propitius esto tibi, Domine, etc., et ita S. Hilarius, loco laudato, in quodam codice Vaticano; itemque in Comment. in hunc Matthaei locum.

0091D Matth. cap. XVII, 20. Vercellen., genus Daemonii. Veronen., genus Daemoniorum. S. Ambrosius quoque in epist. 42 prim. class., pag. 969, et in epist. 63, pag. 1026, addit, Daemoniorum.

Matth. cap. XXV, 41. Vercellen., quod paravit Pater meus. Veron. et Corbeien., quem paravit Pater meus. S. Irenaeus in lib. III, contra haereses tom. I, pag. 221, et in lib. IV, pag. 273, quem praeparavit Pater meus, et ita lectio antiquae versionis Italicae, quam edidit Cl. P. domnus Martianaeus.

Matth. cap. XXV, 29, Vercellen., Veronen. et Corbeien., quod habet, auferetur, et ita S. Hilarius in Commentar. in Matthaeum, cap. 27.

Joann. cap. II, 3. Vercellen. et vinum non habebant, 0092A quoniam consummatum erat vinum nuptiarum; et ita S. Gaudentius in Sermon. VIII, p. 88 et p. 97, consule Cl. Galeardi Editionem. Veronen. et vinum non habebant, quoniam finitum erat vinum nuptiarum. Corbeien., et vinum non habebant, quoniam consummatum est vinum nuptiarum.

Joann. cap. III, 36. Vercellen. qui in dicto inobaudiens est Filio, S. Cyprianus in lib. II adversus Judaeos cap. 27, pag. 361, qui dicto non audiens est in Filium. Quidam ms. cod. ejusdem operis S. Cypriani in loco citato habet, qui in dicto inobediens est Filio. Veronen. Corbeien. et Brixian. qui autem non credit Filio. S. Augustinus in Enchirid. de Fide, Spe, et Charitate, tom. VI, pag. 209, qui autem non credit in Filium.

0092B Joan. cap. VI, 38. Vercellen. . . . . qui me misit, Patris. Veronen., Nec enim descendi de coelo, ut faciam voluntatem meam, sed voluntatem Patris, qui me misit. Ambrosiaster in epist. ad Roman. cap. 14, pag. 104: Non enim descendi de coelo, ut faciam voluntatem meam, sed voluntatem ejus, qui misit me Patris.

Joan. cap. XII, 35. Vercellensis, Veronensis, et Corbeiensis, Adhuc modicum tempus. Brixian. Adhuc modicum temporis. Textus Graecus quoque addit χρόνον, id est tempus; quae vox in Vulgata aliisque codicibus nonnullis desideratur.

Joan. cap. XIV, 7. Vercellen., Si me cognovistis, et Patrem meum cognovistis. Veron. et Corbeien. si cognovistis me, et Patrem meum cognovistis. S. Augustinus 0092C in Joan. Evangel. cap. 14, Tract. 71, et 72, tom. III, par. 2, pag. 683, si cognovistis me, et Patrem meum utique cognovistis. Erasm. et Gall. mss. itemque S. Irenaeus in lib. IV, contra haereses habent, si cognovistis me. Et ita S. Hilarius in lib. VII de Trinitate, tom. II, pag. 202.

Joan. cap. XIV, 10. Vercellen., Veronen. et Brixian., non credis? et ita S. Hilarius in lib. VII de Trinitate, tom. II, pag. 202, et quidam mss. cod., S. Ambros. in lib. I Exposit. Evangel. sec. Luc. p. 1267. S. Augustinus vero in Sermon. ad Catechumenos, tom. IV, pag. 559, annon agnoscis?

Joan. cap. XVI, 14. Vercellen. honorificavit; et ita S. Hilarius in lib. III de Trinitate, tom. II, p. 47, Brixian., clarificat.

0092D Joan. cap. XX, 22. Veron., hoc, et ita S. Ambrosius in exposit., Psalm. CXVIII, pag. 1092.

Joan. cap. XX, 23. Vercellen., si cujus remiseritis peccata, remissa erunt illi, si cujus tenueritis, tenebuntur. Veron. et quorum detinueritis, detenta erunt, et ita S. Ambrosius in lib. de Exhortatione Virgin. cap. 5, et lib. I de Poenit. cap. 2, pag. 391, Gat. . . . remittentur eis, et quorum detinueritis, detenta sunt. Brixian. si cui remiseritis peccata, remittuntur ei, si cujus detinueritis, detinebuntur. S. Cyprianus in Epistola 75, pag. 202, si cujus . . . . . . remittentur illi, et si cujus tenueritis, tenebuntur.

Luc. cap. I, 50. Vercellen., in saeculorum saecula. Veron., in saecula saeculorum. Corbeien. et Brixian., 0093A in progeniem et progeniem, Gat. in progenie et progenies. Duo Biblia Lat. reginae Suecorum mss. in progenies et progenies.

Luc. cap. II, 33. Vercell., Veronen., Corbeien. et Brixian. post verbum erat, habent Joseph, pro, Pater ejus, τὸ Joseph irrepsit ex margine, ut conjicit Millius in Proleg. pag. 44.

Luc. cap. II, 34. Vercellen., contradicitur, et ita quidam mss. codices et editiones S. Hieronymi in Epist. 120 ad Hedibiam.

Luc. cap. IV, 1. Vercel. et Veron. ab Jordanen. Brix. ab Jordane, et ita S. Ambros. in lib. I de Spir. Sanct. cap. 9, pag. 618.

Luc. cap. V, 20. Vercel., Veron. et Corb. remissa sunt. Brix. dimissa sunt, et ita S. Ambr. lib. III de 0093B Fide, cap. 2, pag. 499.

Luc. cap. IX, 22. Vercellen., et post tertium diem, et ita Tertullianus pag. 435, Veron., et post dies tres.

Marc. cap. VIII, 38. Vercellen., Veron. et Brixian., confundet eum; et ita S. Ambrosius in lib. III de Fide, cap. 13, tom. II, pag. 516, et S. Augustinus in Speculo de Evangelio, secundum Marcum, tom. III, part. 1, pag. 764.

Marc. cap. XIV, 56. Vercellen., non erant aequalia testimonia eorum. Graecus, Καὶ ἴσαι αἱ μαρτυρίαι οὐκ ἦσαν, qui ad verbum sonat, et aequalia testimonia non erant.

Luc. cap. II, 22. Vercellen., et cum expleti essent. S. Irenaeus in lib. VII contra Haereses tom. I, pag. 0093C 187, cum impleti essent. S. Ambrosius in lib. II de Abraham tom. I, pag. 335, cum dies quadraginta complerentur.

Matth. cap. V, 4. Vercellen., haereditate possidebunt terram. Brixian. haereditabunt terram, et ita Sanctus Irenaeus in lib. III contra Haereses, pag. 210, et S. Cyprianus in lib. III Testimon. cap. 5, p. 373.

Matth. cap. V, 7. Vercellen. . . . . . . . . . . rebitur Deus. Suppletur lacuna ex Veronen. et San-Germanen., qui habent, ipsis miserebitur Deus, et ita Sanctus Ambrosius in lib. de Offic. Ministr. cap. 16, p. 17.

Matth. cap. X, 23. Vercel., Veron. et Corbeien. post illa verba, fugite in aliam, habent quod si in 0093D aliam (Vercellen. in alteram) persequentur vos, fugite in aliam (Corbeien. in alteram). Nonnulli Graeci codices manu exarati, de quibus Millius in Var. Lect. similiter post illa verba fugite in aliam, haec addunt, quod si persecuti vos fuerint in altera, fugite in aliam. S. Ambrosius quoque in libro de Fuga Saecul. cap. 4, pag. 425, quod si in aliam persequentur vos, fugite in aliam, et ita versio Saxonica.

Matth. cap. XXI, 37. Vercellen., Veron. et Corbeien., Filium suum unicum, et ita S. Irenaeus, S. Ambrosius et Lucifer Calaritanus. Brixian. pariter habet, filium suum unigenitum.

Matth. cap. XXI, 37. Vercellen. et Veronen. misit illis, et ita Lucifer Calaritanus in lib. II, pro S. Athanasio. 0094A Item S. Irenaeus in lib. IV contra Haereses tom. I, pag. 277, et S. Ambrosius in lib. V, de Fide cap. 7, pag. 567, misit eis.

Matth. cap. XXIV, 36. Vercellen. et Brixian. habent, neque Angeli coelorum, neque Filius. Veron. et Corbeien. neque angeli coelorum (Corbeien. sed nec, etc.) nec Filius: ex S. Marco qui, cap. XIII, 32, addit, neque Filius. Haec verba apud Matthaeum inde translata leguntur in codice quoque Cantabrigensi, Chrysost. Paris. cod. 6, aliisque nonnullis relatis in Var. Lect. a Millio. Ss. Hilarius, Ambrosius, Augustinus, Theophylactus eadem verba hoc loco interpretantur: hinc tamen non jure collegeris, illos eadem in suis libris habuisse. Illa quippe ex Marco mutuabantur, ut Arianis responderent. Animadvertit 0094B S. Hieronymus, haec non fuisse in libris Origenis et Pierii. Habentur tamen in Veteri Vulgata Martianaei. Locus hic magnarum litium seges fuit Catholicos inter et Arianos; cum hi ex eo falso colligerent, Deum non esse Jesum, cum aliquid esset, quod illius notitiam fugeret. Huic objectioni occurrens S Ambrosius lib. V de Fide, cap. 8, ait: Veteres Graeci codices (Marci) non habent: «Quod nec Filius scit;» sed non mirum est, si et hoc falsarunt, qui Scripturas interpolavere divinas. Caeterum codices omnes Graeci et Latini, qui nostra aetate supersunt, manu exarati et typis editi, uno consensu haec apud Marcum legunt, et multi etiam apud Matthaeum. Agnoscunt praeterea caeteri Patres.

Joan. cap. III, 6. Vercellen. addit, quia de carne 0094C natum est. Veron. quoniam de carne natum est. Tertullianus in libro de Carne Christi cap. 18, Ambrosius lib. III, cap. 11 de Spiritu Sancto, et codex Evangeliorum vetustissimus in Bibl. Bodl. similiter addunt, quia de carne natum est.

Joan. cap. III, 6. In Vercellen. additur, quia Deus spiritus est, et ex Deo natus est. In Corbeien. quia Deus Spiritus est. S. Ambrosius in lib. III de Spiritu Sancto, tom. II, p. 677, habet, quoniam Deus spiritus est.

Joan. cap. VI, 57. Vercellen. in fine versus addit, si acceperit homo corpus filii hominis, quemadmodum panem vitae, habebit vitam in eo. Vetus codex Graeco-Latinus Cantabrigensis, octavus Henrici Stephani, Victorinus Africanus similiter, aliique Pp. legunt, 0094D quemadmodum in me est Pater, et ego in Patre. Amen, amen dico vobis: Nisi acceperitis corpus filii hominis, sicut panem vitae, et nisi biberitis ejus sanguinem, non habebitis vitam in vobis. Qui manducat meam carnem, et bibit meum sanguinem, habet vitam aeternam.

Marc. cap. VI, 11. Vercellen. addit, Amen dico vobis: remissius erit Sodomis, et Gomoris in die Judicii, quam civitati illi. Brixian. Amen dico vobis: tolerabilius erit Sodomis aut Gomoris in die Judicii, quam illi civitati, et ita in versiculi hujus fine addit Textus Graecus, Amen dico vobis: tolerabilius erit terrae Sodomorum et Gomorrhaeorum in die Judicii, quam illi Civitati. Quae tamen ex Matthaei cap. X, 15, desumpta 0095A sunt, nec in optimis codicibus Graecis quampluribus leguntur.

Marc. cap. XV, 3. Vercellen. addit in fine versiculi, Ipse autem nihil respondebat, et ita ingens librorum Graecorum numerus hoc loco, Αὐτὸς δὲ οὐδὲν ἀπεκρίνατο, hoc est, Ipse autem nihil respondit: item Complut., Vechel., Arm., Aethiop., aliique plures libri. Addidisse videntur Librarii.

Luc. cap. XXIV, 13. Vercellen. cui nomen Ammaus. Veron. nomine Cleophas, et Ammaus. Corbeien. nomine Ammaus et Cleophas. Vide S. Ambrosium in Comment. in Evangelium Sancti Lucae heic, qui tam insignis variantis Lectionis meminit, ac nostris codicibus alios faventes libros affert.

Matth. cap. VIII, 20. In Vercellen., Veronen. et 0095B Corbeien. post verbum nidos, additur, ubi requiescant. Et ita in Ambrosii Hexaem. lib. VI, cap. 8, pag. 131.

Matth. cap. XVI, 13. Vercellen., Veron., Corbeien., San-Germanen. et Brixian. Quem me, et ita S. Hilarius Tract. in psalm. CXIX, tom. I, pag. 419, et S. Ambrosius in lib. de Incarn. Dom. Sacram. cap. 4, pag. 709.

Matth. cap. XXII, 4. Vercellen., Veronen. et Brixian. et saginata occisa sunt, et ita Lucifer Calaritanus in lib. II, pro S. Athanasio. San-Germanen. et saginata mea occisa, etc.

Matth. cap. XXII, 45. In Vercellen., Veronen., et Brixian., additur, in spiritu. Et ita habent S. Cyprian. pag. 202, ac S. Ambros. lib. V de Fide cap. 0095C 8, et lib. III de Spir. Sanc. cap. 15, pag. 687.

Matth. cap. XXIV, 7, Vercellen. et Veronen. per loca omnia. S. Cyprianus, per singula loca.

Matth. cap. XXVI, 70. In Vercellen. post verbum, dicis, additur, nec novi; in Veron. neque intelligo; in S. Cypriano pag. 636, neque novi te.

Matth. cap. XXVII, 28. Vercellen. et induerunt eum tunicam purpuream, et clamydem coccineam circumdederunt ei. Veronen., et induerunt tunicam purpuream, et clamydem coccineam circumdederunt ei. S. Ambrosius in exposit. Evang. secund. Luc. lib. X, tom. I, pag. 1526, clamydem autem coccineam induitur a militibus, et purpuream tunicam.

Joan. cap. XI, 39. Vercellen., soror Lazari; omissis verbis illis, qui mortuus fuerat. In Veronen. quoque 0095D deest, soror ejus, qui mortuus fuerat. Et ita in S. Ambros. enarr. in Psalm. XXXVII, pag. 841.

Luc. cap. VI, 21. Vercellen., Beati, qui esuritis nunc, et sititis, etc. Veron., Beati qui nunc esuriunt et sitiunt; quia ipsi saturabuntur. Corbeien., Beati qui nunc esuriunt, et sitiunt; quia saturabuntur, et ita S. Ambrosius in lib. II de Offic. Ministr. cap. IV, pag. 74, et in lib. I de Cain et Abel, cap. 5, pag. 192.

Luc. cap. X, 7. Vercellen. quae ab illis apponuntur. S. Augustinus in lib. de Opere Monachorum, tom. VI, pag. 480, quae ab ipsis sunt.

Marc. cap. I, 10. In Vercellen. post verbum, descendentem, additur, in eum; in Corbeien. super illum; 0096A in Brixian., super eum. Et ita in aliquibus mss. Div. Bibl. S. Hieronymi.

Marc. cap. II, 17. Vercellen et mm. sed peccatores in poenitentiam. Graeci codices multi addunt hoc loco, ad poenitentiam. Plures vero non. Vide Millium hic. Assumentum est quod ex Matthaei cap. IX, 13 desumptum est.

Luc. cap. IX, 56. Post animas, additur hominum, in Vercellen., Veron. et Brixian., et ita in S. Cypriano pag. 211, et in S. Ambrosio, lib. I de Poenitentia, cap. 16.

Matth. cap. V, 32. In Vercellensi, et Veronensi desunt verba: et qui dimissam duxerit, adulterat. Animadvertit Sanctus Augustinus apud Millium, verba, et qui dimissam duxerit, adulterat, in quibusdam Latinis 0096B codicibus non legi. Desiderantur etiam in veteri codice Cantabrigensi Graeco-Latino.

Matth. cap. VI, 10. Deest in Vercellen. et Veron. sicut, et ita in Tertul. pag. 131, et in S. Augustin. lib IV, contra duas Epist. Pelag. tom. X, part. 1, pag. 483.

Matth. cap. XXIII, v. 14. In Vercellen. et Corbeiensi desideratur versus 14, in Brixian. vero v. 13, postponitur v. 14. Antiqui codices hoc loco dissident. S. Chrysostomus, Euthymius, Theophylactus, auctor operis imperfecti in Matthaeum, Graeci codices typis vulgati et manu exarati plerique, loco movent v. 13 et post 14 transferunt. Alii praeponunt, omittunt penitus alii, ut Cantabrig. cod., Graeco-Lat., Colb. 2, Sax., codd. mss. Arab. et quidam antiqui 0096C codd. Lat. apud Martian. et Brug. heic. Non legunt ipsum Origenes, et Sanctus Hieronymus, et apud canonem Eusebii tribuitur cap. XI, v. 52 Lucae; quamobrem fit conjecturae locus, illum e Luca in Matthaeum fuisse translatum.

Matth. cap. XXVI, v. 64. In Vercellen. Veron. Corbeien. et Brixian. deest vox, Dei, et in S. Hilarii lib. I de Trinitate, tom. II, pag. 20, et in Sancti Ambrosii lib. II de Fide cap. 12, pag. 490.

Matth. cap. XXVII, v. 9, in Vercellen. et Veronen. deest, Hieremiam. Lucas Brug., Jansen., Maldon., Baron. aiunt nullius prophetae nomen ab evangelista heic positum fuisse, suffectumque librarii arbitrio Hieremiam, relictum deinde antiquitatis obsequio. Sunt tamen Graeci codices, atque Syriaci, Arabici, 0096D et Persici apud Var. Lect. Millii, item S. Aug. lib. III de Consensu Evangel. cap. 7, et quidam Lat. codd. in quibus minime legitur, sive ii descripti fuerint ex vetustioribus, a quibus illud aberat, sive erasum ab iis fuerit hoc nomen, quippe a loco alienum.

Joann. cap. VIII. v. 1. In codice Vercel. et Brix. desunt duodecim priores versus hujus capitis. Habentur in Corb. Gat. et Mm. In Veronensi autem duae paginae, quibus continebantur, fuerunt abrasae; limbi adhuc apparent in codice. Porro in codicibus Graecis, latinisque quampluribus ipsa S. Hieronymi aetate desiderabantur, ut ipse testatur lib. II contra Pelag. cap. 6, per haec verba: In Evangelio secundum Joannem in multis et Graecis, et Latinis codicibus 0097A non invenitur de adultera muliere, etc., eosque versiculos non legunt Graeci Patres plerique. Ex interpretibus in Catena Graeca collectis, tribus nempe et viginti, nemo hos explicavit. Omisere Origenes, S. Chrysostomus, Nonnus, caeterique. Asserit Maldonatus inter Graeca exemplaria, quae ipse consuluit, nullum fuisse, in quo haec narratio legeretur, praeter unum dumtaxat, Leontii commentaria continens; imo Leontius ipse in commentariis, prorsus illam praeterit, Graecusque textus hujusmodi commentariis additus, obelis hoc loco notatur, ut intelligas, apocrypham esse narrationem. Codices alios laudat Millius, hac narratione carentes. Illam Armeni e bibliis suis penitus delevere. Syriaca versio in Polyglottis parisiensibus ac Londinensibus, ac vetus 0097B versio Gothica Ulphilae non ferunt.

Vetusti quidam Graeci codices illam hoc loco non habent; sed alii ad calcem capitis XXI Lucae, ut Cod. Leicestr. apud Millium et Paris. 6, apud Kuster.; alii ad calcem Evangelii, ut codd. Reg. 1879 et 1883; in nonnullis a reliquo textu peculiaribus notis distinguitur; apud alios codices in ora libri legitur, vel minoribus litteris describitur. Euthymius, initio saeculi XII florens, illam in commentariis interpretatur; at in libris optimae notae desiderari vel obelo distingui asserit; quapropter, inquit, adscripta videntur, vel addita. S. Chrysostomus, quem patroni hujus narrationis recitant, in Latina quidem versione Homiliae LX in Joannem mulieris adulterae meminit, minime tamen in Graeco, ubi illud habet duntaxat, quod Pharisaei 0097C a Jesu quaesivere, liceret ne uxorem qualibet ex causa repudiare.

Narrat Eusebius Hist. Eccl. lib. III, cap. 39 seu ultimo, Papiam Joannis evangelistae discipulum sententias orationesque quamplures ex apostolorum ore collegisse, quae in Evangeliorum libris non legebantur; inter caeteras vero et illam historiam de muliere, multorum flagitiorum accusata apud Dominum. Quae historia, inquit Eusebius, in Evangelio secundum Hebraeos continetur. Haec Eusebii verba eruditis quibusdam scrupulum injecere, praesensne de adultera narratio ex Joanne primum, an ex Papia ingenii nullius homine, an denique habeatur ex Hebraeorum evangelio, quo uti constat, incerta quamplura et apocrypha continebantur. Pugnat pariter in illius 0097D sinceritatem ingens variarum lectionum numerus, quae in duodecim prioribus capitis hujus versiculis, quam in caeteris Evangelii hujus locis frequentiores inveniuntur, ut videre fas est apud Sixtum Sen. lib. I Grot., Bez., Hammond., Joan. Cleric., Cajetan. His adde graecarum et orientalium Ecclesiarum consensum, quarum multis in libris desideratur, teste Selden. Uxor. Hebr. lib. III, cap. 11. Ista sunt, quae in hujus Historiae sinceritatem objiciuntur ab Haereticis nostrae aetatis.

His respondemus, codices codicibus, Graecis Graecos, Latinos et Orientales, Latinis et Orientalibus opponendo. E libris Graecis septem et decem, quos habebat Theodorus Beza manu exaratos, unus duntaxat 0098A narrationem hanc non ferebat. Praesto illi erat Cantabrigensis codex celeberrimus ac vetustissimus apud quem olim haec legebatur. Libri omnes, quibus usus est Robertus Stephanus, non pauciores quam sexdecim, editi omnes, innumerique manu exarati; plerique eorum, quos vidit Millius, illam exhibebant. Latinos codices, in quibus ea desideratur, solos Vercel. et Brix. novimus. Quod ad Syriacos, Arabicos, Copticos attinet, plures fortasse sunt qui eam ferunt, quam qui omisere.

Graeci Patres Joannem interpretati, locum hunc praeteriere, sive quod perspicuus magis esset, quam explicatione indigeret, sive quod ipsorum in libris non haberetur. Tatianus, qui anno circiter 160 Jesu Christi floruit, 60 post Joannis evangelistae obitum, 0098B et Ammonius anno ferme 220 Jesu Christi, et 120 post Joannem scribens, narrationem agnovere canonicam et in Evangelica concordia ab utroque concinnata, ex qua desumpsit Eusebius tabulas suis canonibus inserendas, recitavere. Illam omnino excipit S. Hieronymus lib. II contra Pelagianos, quippe quam contra ipsos Pelagianos torquet. Non semel in libris suis ea utitur S. Augustinus, nempe hic, Tract. 32 et lib II de Adult. conjug. cap. 6 et 7, et libro de vera et falsa Poeniten. cap. 13, et epist. olim 54, nunc 153, et lib. de Consensu Evangelistarum, cap. 10 et alibi. Vetus Apostolicarum Constitutionum auctor lib. II, cap. 24, ejusdem meminit, itemque Synopsis Sancto Athanasio adscripta, uti et S. Ambrosius lib. III de Spiritu Sancto, cap. item et lib. VII, 0098C epist. 58, et lib. IX, epist. 76, caeterique Latini Patres pro opportunitate. Concilium denique Tridentinum sess. 4 de Script. Canon. cum omnes singulasque res in exemplaribus Vulgatae contentas, Canonicas esse pronuntiaverit, locum hunc cum caeteris in Canonem excepit, eumdemque uti authenticum, Critici plerique eruditissimi, etiam Heterodoxi, ut Calvin., Gomar., Selden., Uxor., Hebr., lib. cap. 11, Millius in Not. in N. T. aliique amplectuntur, inquit Calmet ad hunc locum.

Unde autem fit, ut Libri veteres Vercel. et Brix. aliique, praesertim Graeci, hunc locum non ferant? S. Augustinus lib. II de Conjug. adult. cap. 7, factum esse ait, ut nonnulli modicae fidei, vel potius inimici verae fidei, credo, metuentes peccandi impunitatem 0098D dari mulieribus suis, illud, quod de adulterae indulgentia Dominus fecit, auferrent de codicibus suis; quasi permissionem peccandi tribuerit, qui dixit: jam deinceps noli peccare. Alii censuere ex Evangelio secundum Hebraeos in Joannis Evangelium migrasse, sive a Papia in ora libri descriptum, deinde in textum irrepsisse. Hisce conjecturis locum fecere verba Eusebii quae recitavimus. At non satis liquet utrum de muliere hac adultera eo loco agat Eusebius, illud dumtaxat scribens, narratam a Papia historiam de muliere, multorum flagitiorum accusata apud Dominum, quae historia in Evangelio secundum Hebraeos contineretur. Non meminit Eusebius mulieris de adulterio duntaxat delatae; quam narrationem in 0099A Evangelio secundum Hebraeos recitatam fuisse nullo argumento discimus.

Grotius, qui eam primitus a Joanne descriptam negat, ait, traditam discipulis viva voce ab apostolis; at in Evangeliis omissam, quod facile inde calumnia arripi posset traducendi Christianos apud magistratus, quasi evertentes publica judicia, quibus stare videtur reipublicae salus. Contra defendit Millius Prolog. 25, 252, 253 et 892, narratam a scriptore Evangelii secundum Hebraeos ex eorum fide, qui ab apostolis didicerant; variisque adjunctis ornatam, uti plerumque in his rebus usu venit; descriptam deinde a Joanne in Evangelio ex accuratissima veritate, quippe cujus rei testis ipse fuerat, spreto vel ignorato prorsus Evangelio secundum Hebraeos. 0099B Deinde, cum sciolus aliquis eam narrationem Joannis Evangelio ex Evangelio secundum Hebraeos additam putaverit, adjecto veru notasse, veluti dubiam, ab alio demum audaciore expunctam. Ita sensim in Graecis codicibus desiderari incoepisse; cumque nonnisi uti apocryphus locus haberetur, effusa passim licentia corruptam, et minori obsequio studioque, quam reliquas Evangelii partes fuisse descriptam. Hinc vero ortas tam multas varias lectiones, quae hoc loco inveniuntur. Ita Calmet.

Joan. cap. XII, 47, deest primo loco, non in Vercellen. Veron. et Brixian. et ita in S. Ambrosio.

Joan. cap. XIII, 32, desunt verba si Deus clarificatus est in eo, in Vercellen. Veron. et Corbeien. et ita in S. Ambrosii lib. IV de Fide, cap. 10, pag. 545, 0099C et in libro V, pag. 571, num. 113.

Joan. cap. XIV, 13, in Vercellen. Gat. Mm. et Brixian. deest, Patrem. Veron. habet, ab eo petieritis, et ita S. Ambrosius in lib. V de Fide, cap. 5, p. 563.

Joan. cap. XVII, 18, Vercellen. Veron. Brixian. habent primo et secundo loco, in hunc mundum, et ita S. Ambrosius.

Luc. cap. III, 25, in Vercellen. et Veronen. desideratur, qui fuit Mathatiae, qui fuit Amos. Divus Irenaeus contra Haereses cap. 33, pag. 333, et cod. Veron. non agnoscunt in Genealogia Domini secundum Lucam, nisi septuaginta duas generationes. Nunc septuaginta et sex numerantur. Ita aliquae ex his generationibus addititiae tunc temporis putabantur. 0099D Adeatur S. Ambros. lib. III Exposit. Evangelii secundum Lucam, numero 15 pagina 1318, itemque num. 16 editionis Maurinae, qui pariter Veron. codici favere videtur.

Luc. cap. IV, 4, verba, in montem excelsum, desunt in Veron. atque in Graecis quibusdam exemplaribus, itemque in duobus reginae Suecorum mss. relatis in div. Bibl. S. Hieronymi. Desunt quoque in Vercellen. Verum pro illis habet, Hierusalem, et statuit eum supra pinnam templi.

Luc. cap. VII, 31, verba ait autem Dominus, desunt in Vercellen., Veron., Corbeien., Gat. et Mm., et ita in Graecis nonnullis exemplaribus et in quibusdam mss. div. Bibl. S. Hieronymi.

0100A Luc. cap. XXIV, 36, in Vercellen. et Veronen. deest Dicit eis: pax vobis; ego sum, nolite timere. Porro ea verba, Ego sum, nolite timere, in Graeco quoquo desiderantur. At ea legunt versiones Coptica, Syriaca, Persica, Arabica, Aethiopica, Armena, etc. et Ss. Ambrosius et Augustinus.

Matth. cap. VII, v. 13, Vercellen. et Veronen. quam lata et spatiosa est via. S. Hieronymus in epistola 148, in uno ms. quam lata et spatiosa via est. In edit. vero Veron. tom. I, pag, 1093, quam spatiosa via. S. Ambros. in exposit. Evang. sec. Luc. lib. IV, pag. 1344, lata et spatiosa, relate ad viam. Unus ms. S. Augustini de Serm. Domin. quam lata porta.

Matth. cap. VIII, 25, verba discipuli ejus desunt in Vercellen. et Corbeien., et ita in nonnullis reginae 0100B Suecorum mss. Latinis Bibliorum Sacr.

Matth. c. X, 19, in Vercellen. et Veronen. omittuntur verba quomodo, aut, et ita in S. Cypriani epistola 56 ad Thibaritanos, de exhortatione Martyrii pag. 129.

Matth. cap. XI, 2, Vercellen. mittens di . . . pul . s suos, supple lacunam ex Veronen. et Brixian. mittens discipulos suos. Codex Cantabrigensis Graeco-Latinus habet, mittens per discipulos suos. Consentiunt versiones Gothica, Armena, Persica, Syriaca. Missorum a Joanne discipulorum numerum non tradunt Juvencus, Ambrosius, Hilarius, de quibus Mill. Proleg. 387.

Matth. cap. XVI, 21, in Vercellen. et Corbeien. deest, scribis, et ita in S. Irenaeo.

0100C Matth. cap. XXIII, 4, in Vercellen. et Veron. desunt verba, et importabilia, et ita in vers. Syr. Pers. Arab. Aethiop. atque in Ss. Iren. et Ambros.

Joan. cap. I, v. 27, in Vercellen. deest, qui secundo loco, et ita in S. Cypriani operibus. In Veron desunt verba, qui ante me factus est, et ita in vers. Aethiop. Copt. et aliis codd.

Joan. cap. V, 36, in Vercellen. omittitur, quae ego facio, et ita in exemplari Vat. S. Hilarii lib. VI de Trinitate. In Veron. deest tantum, ego, et ita in S. Hilario, tom. II, pag. 152.

Joann. c. XI, 37, deest in Vercellen., Veron. et Brixian., nati, et ita in plerisque melioris notae exemplaribus Graecis, nec non in quibusdam mss. div. Bibliothec. S. Hieronymi.

0100D Joann. cap. XVIII, 21, deest, secundo loco, unum, in Vercellen. et Veron. itemque in S. Hilarii mss. lib. VIII de Trinitate, tom. II, pag. 217.

Luc. cap. IX, 23, Vercellen. Abneget semetipsum et sequatur me, omissis illis verbis et tollat crucem suam quotidie. Veronen. Abneget semetipsum, et sublata cruce sua sequatur me. Vetusti codices multi apud Mill. Var. Lect. non habent quotidie. Aliqui etiam totam hanc pericopam, tollat crucem suam quotidie, omittunt. At ferunt versiones Syriaca, Gothica, Vulgata et Latina quaedam exemplaria.

Luc. cap. XII, 27, in Vercellen., Veronen. et Vindobonen. post lilia, additur, agri, et ita legunt 0101A etiam quaedam editiones S. Augustini in Speculo de Evangelio secundum Lucam.

Luc. cap. XII, 31, ante regnum, deest primum, in Vercellen., Veronen., Corbeien., Mm., Gat. et Brixian., et ita in aliis antiquis Bibl. Item in textu Graec. et in S. Augustini Speculo de Evangelio secundum Lucam tom. III, part. 1, pag. 771.

Luc. cap. XII, 31, desunt verba, et justitiam ejus, in Vercellens., Veronens., Gat., Vindob. et Brixian., et ita in antiquis Corbeien. Bibl. in Graec. et in S. Augustini loco laudato.

Luc. cap. XII, 35, Vercellen., et sint lumbi, etc. Veron., Corbeien., Vindob. et Brixian. sint autem lumbi, etc. S. Irenaeus in lib. IV contra Haereses tom. I, pag. 278, sint igitur lumbi, etc.

Luc. cap. XXIV, 32, Omissis verbis illis, loqueretur 0101B in via, et, habet Vercellen., cum adaperiebat nobis Scripturas, Veron., cum aperiret nobis Scripturas, et ita S. Ambros. in lib. de Instit. Virg. cap. 11, pag. 266, et in Enarr. in psal. XXXVIII, p. 849.

Luc. cap. XXIV, 46. Desunt verba, et sic oportebat, in Vercellen., Veronen., Gat., et Mm., et ita in S. Iren. lib. III contra Haereses tom. I, pag. 206.

Marc. cap. XIV, 62, in Vercellen. et Brixian. post, virtutis, deest, Dei, et ita in Graeco textu, in antiquis Corbeiensibus bibliis, in pluribus mss. divinae Bibliothecae S. Hieronymi et in S. Augustini lib. III de Consensu Evangelistarum tom. III, part. 2, pag. 114.

Matth. cap. XXI, 31, Vercellen . . . . . . . . cedunt, 0101C supple lacunam ex Brixiano, qui habet, praecedunt, et ita S. Irenaeus in lib. IV contra Haereses tom. I, pag. 257, et S. Zeno Veronensis in lib. II tract. 14, de Juda, juxta fidem aliquorum codd. et editionum.

Matth. cap. XXVI, 28, Vercellen., effunditur, et ita Graecus textus.

Titulus Evangelii S. Lucae, in Vercellen., et Corbeien. Evangelium secundum Lucanum, Veronensis habet, Evangelium secundum Lucan., Gat. Evangelium cata Lucam, Brixianus Evang. sec. Lucan. In libro quoque Quatuor Evangeliorum, cujus varias lectiones dedit Calmet ad calcem commentarii in Apocalypsim, dicitur Lucanus.

Joan. cap. XIV, 19, Vercellens., Veronens., et Brixian., videbitis me, et ita Graecus θεωρεῖτε, videbitis, 0101D si verbum illud supponatur in futuro secundo, (quod simile habet praesenti, quia ego vivo, ζῶ) vivam, resurgam a morte. Et vos vivetis, non interficient vos inimici nostri.

Luc. cap. XV, 13, Vercellen., vivens, et ita S. Irenaeus in lib. IV contra Haereses, tom. I p. 280.

Matth. cap. VII, 2, Vercellen., Veronen. et San-Germanen., judicabitur de vobis, et ita Tertull. pag. 556.

Matth. cap. VII, 12, Vercellen., Veronen. et San-Germanen. addunt, bona, et ita S. Cyprianus p. 424, S. Augustinus de Civitate Dei lib. XIV, cap. 8, p. 356, omittit, bona; subdit tamen, propter consuetudinem locutionis nonnulli interpretes addiderunt bona; et ita 0102A interpretati sunt: quaecumque vultis ut faciant vobis homines bona, etc., sed in Graeco Evangelio, unde in Latinum translatum est, non legitur, bona.

Joan. cap. I, 3, Vercellen., Veronen., Corbeien., et Brixian. cum hac interpunctione legunt, et sine illo factum est nihil. Quod factum est, etc., et ita Sanctus Irenaeus in lib. III contra Haereses in aliquibus mss., Tertullian. in lib. adversus Hermogenem, S. Cyprianus in lib. II Testimon. adversus Judaeos ad Quirinum cap. 3, pag. 352, S. Hilarius in lib. I de Trinitate, tom. II, pag. 7, et lib. II, pag. 37, et S. Ambrosius in lib. III de Fide, tom. II, pag. 504.

Joann. cap. I, 26, Vercellens., Veronens., et Brixian., stat, et ita S. Cyprianus in lib. II adversus Judaeos, cap. 19, pag. 359. S. Ambrosius in libro de Cain et Abel pag. 198, et in epist. 33 prim. class. 0102B pag. 921.

Matth. cap. IX, 2, Vercellen., Veronen., San-Germanen. et Brixian., constans esto, et ita S. Hilarius, et Orosius. S. Cyprianus vero pag. 644, habet bono animo esto.

Joan. cap. I, 27, Vercellen., Veronen., et Brixian., venit, et ita S. Ambrosius in lib. V de Fide, cap. 19, pag. 593, et in lib. de Patriarch. Benedic. cap. 4, pag. 519, S. Cyprianus habet, veniens.

Joan. cap. VI, 5, Vercellen., ait Philippo, Veronen., ait Philippus, Brixian. dicit., etc., S. Augustinus in Sermon. 2 de Tentatione Abrahae tom. V, part. 1, pag. 65, ait enim Philippo.

Joan. cap. I, 14, Vercellen., Veronen., Corbeien. 0102C et Brixian, gratia et veritate, et ita S. Hilarius in lib. I de Trinitate, num. 10, Graecus quoque textus et S. Irenaeus in lib. I contra Haereses, tom. I, pag. 42, habent, veritate.

Joan. cap. II, 19, Vercellen. solvite hoc templum, et in triduo resuscitabo illud, Veronen. solvite hoc templum et in triduo illud suscitabo, Brixian., destruite hoc templum, etc. S. Irenaeus in lib. IV contra Haereses, tom. I, pag. 300, solvite hoc templum, et in tribus diebus suscitabo illud. S. Cyprianus in lib. de Montibus Sina et Sion adversus Judaeos pag. 494, destruite, etc.

Joan. cap. X, V, 36, Vercellen. quoniam blasphemat; Veronen. et Mm., quia blasphemat. S. Cyprianus habet, quoniam, etc. In uno ms. ejusdem Sancti Cypriani 0102D legitur, blasphemat; in altero, blasphemavit.

Joan. cap. X, 38, Vercellen. quoniam in me est Pater, etc. Veronen. et Corbeien., quia in me est Pater, et ego in eo; Brixian. vero, quia in me est Pater, et ego in eum. S. Cyprianus, quoniam in me est Pater, et ego in illo.

Joan. cap. XI, 11, Vercellen., suscito, Veronen., Corbeien. et Brixian., suscitem, Gat., exsuscitem, et ita duo mss. divin. Bibliothec. S. Hieronymi. Nota tamen, quod unus habet, suscitem, expuncta praepositione, ex, secundis curis.

Luc. cap. I, 70, Vercellen. per os Sanctorum P . . . h . . . . . rum su . . . . . supple lacunam ex Brixian., per os Sanctorum Prophetarum suorum, Veronen. per os 0103A Sanctorum suorum Prophetarum. Corbeien. per os sanctorum prophetarum. Tertullianus pag. 187 et 188 per os Prophetarum.

Luc. cap. II, 14, Vercellen. in exc. . sis, supple lacunam ex Gat. et Brixian. qui habent, in excelsis, et ita S. Irenaeus in lib. III contra Haereses, tom. I, pag. 186, et S. Hieronymus in lib. I commentariorum in Isaiam cap. 2, tom. IV, pag. 34.

Luc. cap. II, 14, Vercellen. super terram, et ita unus ms. S. Hieronymi lib. I Commentariorum in Isaiam cap. 2.

 

 

0103A